Co znaczą zaćmienia Słońca i Księżyca?
Miłosława Krogulska
W świecie starożytnym zaćmienia Słońca wzbudzały strach i panikę, choć kapłani i uczeni potrafili je dokładnie przewidzieć. Także w późniejszych wiekach przedstawiano je jako karę boską i ingerencję Opatrzności. Ludzie nie mieli pewności, czy Słońce nie zginęło z nieba na zawsze. W wielu kulturach uważano, że potwory pożerają Słońce lub źli bogowie próbują skraść je z firmamentu. Podczas zaćmienia robiono więc wielki hałas, bito w bębny i krzyczano aby odstraszyć złe moce. W ten sposób ludzie czuli, że uczestniczą w walce światła i ciemności. W dzisiejszych czasach zaćmienia nadal wywierają na nas wielkie wrażenie. Chociaż zjawisko to jest dobrze wyjaśnione, to i tak przeciętnym obserwatorom kojarzy się z apokalipsą.
Przyczyna powstawania zaćmienia jest prosta. Kiedy dwa ciała niebieskie (obserwowane z Ziemi) ustawią się dokładnie w jednej linii, można obserwować zaćmienie, które występuje gdy oba ciała mają niemal identyczne średnice kątowe. Jeśli średnice kątowe tych ciał są różne, to mamy do czynienia z zakryciem (większy obiekt zakrywa mniejszy) lub przejściem (mniejszy obiekt przesuwa się na tle większego). Możemy obserwować zaćmienia Słońca lub Księżyca.
Zaćmienie Księżyca występuje, gdy Księżyc w pełni znajdzie się w pobliżu jednego z węzłów księżycowych (jest to miejsce przecięcia ekliptyki z drogą, jaką na niebie pokonuje Księżyc). Kiedy Księżyc znajduje się w nowiu, dochodzi do zaćmienia Słońca. Zaćmienia mogą być całkowite lub częściowe, a także obrączkowe. To ostatnie jest o tyle ciekawe, że Księżyc nie zakrywa całkowicie tarczy Słońca i widzimy na niebie ognistą koronę!
Już w starożytności ludzie zauważyli, że zaćmienia powtarzają się w pewnych przedziałach czasu i w podobnych okolicznościach. 18 lat i 10,3 (lub 11,3) dnia to okres nazywany saros. Odkrycie to pozwalało na przewidywanie czasu przyszłych zaćmień. Wiele różnych saros odbywa się jednocześnie.
Badaniem wpływu konfiguracji planet na życie ludzi i dzieje świata zajmują się astrologowie. Uważają oni, że ludzie urodzeni podczas zaćmienia wyróżniać się będą spośród innych intensywnością przeżywanych emocji. Mogą być to jednostki o charyzmatycznym i zarazem niepokojącym charakterze. Do dziejów świata zaćmienia według astrologów wnoszą napięcia i niepokoje społeczne, a w ich czasie dochodzić może do początków zdarzeń, które wpływają na zmianę biegu historii. Astrologowie uważają, że wpływ zaćmienia widoczny jest po pewnym czasie od jego nastąpienia.
Zaćmień Słońca nie lubią zwierzęta, które chętnie chowają się wtedy i starają nie wydawać bez potrzeby dźwięków. Domowe zwierzęta są bardzo zaniepokojone, ale może mieć na to wpływ lęk i ekscytacja odczuwane przez ich właścicieli. Dawniej dbano, aby podobnie jak ludzie nie były narażone na widok zaćmienia. Modlono się za nie i święcono budynki gospodarskie.
Imponujące obrączkowe zaćmienie Słońca, które można będzie zobaczyć w Islandii i na północnych krańcach Szkocji, odbędzie się 31 maja 2003 roku. Będzie to niezwykłe zjawisko, ponieważ cień Księżyca będzie przesuwał się ze wchodu na zachód, zamiast odwrotnie. Będzie się tak działo, ponieważ cień Księżyca przechodzi w ten dzień przed biegunem północnym, zanim padnie na powierzchnię Ziemi. Do tego cień Księżyca pada pod wyjątkowo małym kątem, zaćmienie będzie więc widoczne na bardzo dużym obszarze (pas zaćmienia rozciąga się na 4900 km, co jest rekordem w XXI wieku). Słońce będzie podczas zaćmienia widoczne w pierścieniu ognia. Nasi przodkowie na pewno baliby się tak wyjątkowego zaćmienia. Centralna linia cienia styka się z powierzchnią Ziemi o 4.01, choć krawędź cienia pada na Ziemię już 15 min wcześniej (w Szkocji czy na Wyspach Owczych).
Godziny obserwacji: Rejkiawik, Islandia godz. 4.02, Inverness, Szkocja godz. 3.45, Warszawa godz. 5.24, Kraków godz. 5.21, Gdańsk godz. 5.28, Wrocław godz. 5.24, Poznań 5,26, Szczecin godz. 5.29, Lublin 5.21.
W Polsce częściowe zaćmienie Słońca zobaczymy dopiero 10 czerwca 2021 roku, obrączkowe 23 lipca 2093 roku, a całkowite 25 maja 2142 roku. Należy pamiętać, aby nie patrzeć na zaćmienie gołym okiem! Uszkodzenia wzroku wywołane patrzeniem na zaćmione Słońce mogą prowadzić do ślepoty.