Pierwszy kontakt terapeutyczny
Przedruk z "Terapia uzależnienia i współuzależnienia" nr 5(8)/99
Osoby uzależnione bardzo często mają obawy przed pracą w grupie, nie znają zasad terapii, boją się utraty anonimowości, krytyki, bądĽ ośmieszenia ze strony innych. Warto poświecić czas na omówienie tych obaw i wątpliwości.
Zasady nawiązywania kontaktu terapeutycznego z pacjentem - alkoholikiem są takie same jak z innymi pacjentami. Tu również obowiązuje okazywanie zrozumienia, akceptacji, życzliwości, dawanie wsparcia i nadziei. Być może trudniej realizować te zasady, ponieważ wśród osób uzależnionych częściej zdarzają się osoby agresywne, demonstrujące niechęć do leczenia i nieufność wobec terapeuty. Jeżeli jednak terapeuta rozumie funkcjonowanie psychologicznych mechanizmów uzależnienia, to łatwiej mu poradzić sobie z taką postawą pacjentów.
Kolejne kroki w czasie pierwszego kontaktu są już specyficzne dla terapii uzależnień. Niestety, w większości przypadków nie należy spodziewać się, że pacjent samo odkryje, że jest osobą uzależnioną i konieczność leczenia stanie się jego dobrowolnym wyborem. Potrzebna jest tu bardzo wyraĽna pomoc terapeuty, a w uzasadnionych momentach postępowanie dyrektywne z pozycji autorytetu. Autorytet ten opiera się albo o profesjonalizm terapeuty, albo o osobiste doświadczenie poradzenia sobie z własnym uzależnieniem trzeĽwych alkoholików, pomagających w tej fazie leczenia w charakterze wolontariuszy lub instruktorów terapii. Dla osoby uzależnionej rozpoczynającej terapię możliwość identyfikacji z osobą pomagającą oraz "zobaczenie na własne oczy" kogoś, komu terapia pomogła, może odegrać bardzo ważną, motywująca rolę. Rozmowę warto zacząć od przyjrzenia się przyczynom, które bezpośrednio spowodowały zgłoszenie się pacjenta do placówki odwykowej i umieścić je w kontekście jego innych obecnych kłopotów życiowych. Krok ten może zakończyć się sporządzeniem listy lub mapy aktualnych problemów. Następnym zadaniem będzie odkrycie roli, jaką w powstawaniu tych problemów lub niemożliwości ich rozwiązywania, odgrywało picie alkoholu.
To bardzo ważny, często kluczowy moment w motywacji do terapii - gdy pacjent zaczyna łączyć problemy jakie go dotykają ze swoim piciem.
Od tego momentu można przejść do diagnozowania uzależnienia. Po ustaleniu diagnozy należy przedstawić pacjentowi w jak najbardziej zrozumiały sposób informacje o programie terapeutycznym. Osoby uzależnione bardzo często maja obawy przed pracą w grupie, nie znają zasad terapii, boja się utraty anonimowości, krytyki, bądĽ ośmieszenia ze strony innych. Warto poświęcić czas na omówienie tych wątpliwości i obaw. Najważniejsze jest jednak sformułowanie celu, dla którego pacjent miałby podjąć leczenie. Należy pamiętać, że cel: "będzie pan mógł utrzymywać abstynencję przez całe życie", czy "zdobędzie pan tożsamość alkoholika i zaakceptuje swoją bezsilność wobec alkoholu" nie może wydać się osobie zaczynającej leczenie zbyt atrakcyjny. Cel leczenia musi zawierać to, na czym pacjentowi naprawdę zależy: być szansą na rozwiązanie jego kłopotów, np. "będzie pan miał szansę na poprawienie swoich stosunków z żoną".
Umawiając się z pacjentem na następne spotkanie terapeuta podkreśla, że musi on przyjść do placówki trzeĽwy (warto zaznaczyć, że wypicie małych ilości alkohol, nawet jednego piwa, w przypadku osoby uzależnionej również uniemożliwia kontakt terapeutyczny). Najlepiej ułożyć z pacjentem plan: co zrobić żeby nie pić do następnego spotkania. Spotkanie takie powinno odbyć się jak najszybciej. Jeżeli pacjent od razu decyduje się na leczenie, należy zawrzeć z nim kontrakt terapeutyczny i założyć dokumentację. Gdyby miał jeszcze wątpliwości, czynności te trzeba odłożyć do następnego spotkania.
Podsumowując, pierwszy kontakt z osobą uzależnioną powinien zawierać następujące elementy:
- przywitanie, nawiązanie kontaktu, rozpoznanie i nazwanie problemów, które zdecydowały o zgłoszeniu się pacjenta do placówki,
- ustalenie związku tych problemów z piciem alkoholu przez pacjenta i ukazanie podjęcia terapii jako szansy na rozwiązanie problemów,
- dokonanie diagnozy uzależnienia jako podstawy do ustalenia najbardziej trafnego sposobu pomocy dla pacjenta,
- udzielenie jasnej informacji o formach i zasadach programu terapeutycznego oraz ustalenie celu leczenia, które nawiązywałoby do problemów jakie pacjent zgłasza,
- określenie terminu następnego spotkania, na które pacjent ma przyjść trzeĽwy i ułożenie planu jak zachować abstynencję oraz ewentualne zawarcie kontraktu na terapię.
Rola osoby znaczącej w procesie trzeĽwienia.
Osoby uzależnione, które podejmują leczenie potrzebują wsparcia w swoim środowisku. Najczęściej jednak spotykają się z niezrozumieniem. Ciągle jeszcze fakt leczenia się w placówce odwykowej jest negatywnym stygmatem. Udział osoby uzależnionej w terapii jest pewnym szokiem dla rodziny i przyjaciół. Ponadto nawet najbliżsi, którym bardzo zależy, by pacjent kontynuował terapię, nie wiedzą jak mu pomóc i często ich sposoby postępowania wobec alkoholika, czynione w dobrej wierze, utrudniają utrzymywanie abstynencji. Dlatego ważne jest, by w placówce odwykowej prowadzono programy edukacyjne dla rodzin osób uzależnionych, a ponadto terapeuta powinien nawiązać kontakt z wybraną przez pacjenta osoba znaczącą, która mogłaby wspierać go w leczeniu. Najczęściej jest to żona lub mąż osoby uzależnionej, ale bywa też ktoś inny z rodziny oprócz dzieci, których relacja rodzic - dziecko wyklucza z tej roli), przyjaciel lub przełożony z pracy. Musi to być osoba, do której pacjent ma zaufanie, którą darzy szacunkiem i która jest na tyle życzliwie do niego nastawiona, że zechce poświęcić czas w sprawie jego leczenia.
Terapeuta nawiązuje kontakt z taką osobą przez pisemne jej zaproszenie, bądĽ za pośrednictwem pacjenta. W czasie spotkania osobie znaczącej dla pacjenta udzielane są informacje na temat uzależnienia od alkoholu, metod leczenia oraz sposobów pomagania alkoholikom w trudnych dla nich okresach. Ustala się co może ułatwić, a co utrudnić trzeĽwienie w konkretnych sytuacjach, które dotyczą pacjenta i rolę, jaką osoba wspierająca może w całym procesie trzeĽwienia odegrać. Należy również wysłuchać i uwzględnić potrzeby, obawy i oczekiwania osoby znaczącej. Spotkania powinny odbywać się w obecności pacjenta i wtedy może dojść do wzajemnych wyjaśnień i poszukiwania zasad bycia razem w nowej sytuacji, jaką stwarza utrzymywanie abstynencji i leczenie się alkoholika. Często w czasie spotkań dochodzi do konfrontacji, nad którą czuwa terapeuta, by jej efektem było wzmocnienie motywacji do leczenia i lepsze porozumienie się obu ważnych dla siebie nawzajem osób. Takie otwarte mówienie o uzależnieniu i trudnościach związanych z leczeniem pozwala, nie tylko pacjentowi ale i jego najbliższym, bezpiecznie przejść przez wiele kryzysów jakie czekają rodziny 9czy inne związki) osób leczących się.
Zofia Sobolewska - Bała