Maciej Grochowski (Językoznawstwo ogólne, 2012/2013)
Język naturalny, jednostki języka, działy językoznawstwa
Założenia preteoretyczne: (1) budowanie opozycji (ustalanie różnic), (2) modelowanie języka: stawianie hipotez i ich argumentowanie.
Centralne opozycje. A. język (obiekt mentalny, społeczny) - użycie języka (a) indywidualne (materialne), (b) społeczne (intersubiektywne). B. językoznawstwo języka - językoznawstwo mówienia. C. język jako obiekt badań (język przedmiotowy) - narzędzie badań (metajęzyk).
Język naturalny (ujęcie strukturalistyczne) - wytworzony w wyniku długotrwałej ewolucji (sięgającej początków gatunku ludzkiego) system znaków konwencjonalnych, prymarnie dźwiękowych (wtórnie graficznych), oraz system reguł określających funkcjonowanie znaków, stanowiący narzędzie komunikacji społecznej. Dyskusyjność "znakowej" natury obiektów językowych (por. A. Bogusławski, Przeg. Hum. 1988, 1): brak wspólnego mianownika dla wszelkich znaków, pierwotność wyrażeń językowych względem innych znaków, systemowy charakter jednostek języka.
Podstawowe cechy języka naturalnego: dwuklasowość (K. Bühler, 1934, A. Martinet 1949), fonemowość (też: fonemy suprasegmentalne), otwartość, produktywność, konwencjonalność, polisemiczność; dyskretność (nieciągłość) wyrażeń językowych. Dowody konwencjonalności języków naturalnych (braku motywacji związku formy i znaczenia wyrażeń): równoznaczność, wieloznaczność, ekwiwalencja przekładowa, zgodność kształtu onomatopei z systemem fonologicznym języka.
Bilateralne i unilateralne ujmowanie znaków językowych (polisemia a homonimia).
Język przedmiotowy a metajęzyk (język opisu) (A. Tarski 1933, E. Benveniste 1969); jednostki języka (przedmiotowego) a jednostki metajęzyka. Podstawowe jednostki metajęzyka: diakryt (L. Zawadowski 1966), fonem, morfem, jednostka leksykalna (leksem sensu largo), zdanie, wypowiedzenie. Metajęzykowe użycie wyrażenia (jego wtórne odniesienie) a metatekstowy charakter jednostki językowej (A. Wierzbicka 1971).
Semiotyka (semiologia) - filozoficzny (Ch. S. Peirce 1839-1914) i lingwistyczny (F. de Saussure 1857-1913) rodowód nauki (kompleksu dyscyplin naukowych). Ch. Morris (1938) - trzy główne działy semiotyki (syntaktyka, semantyka, pragmatyka), relacyjne kryteria ich rozróżnienia: Z - Z, Z - R, Z - U.
Językoznawstwo bada języki naturalne i wypowiedzi w tych językach z punktu widzenia ich budowy i funkcjonowania w zbiorowościach ludzkich.
Cechy językoznawstwa z punktu widzenia ogólnej klasyfikacji nauk: lingwistyka jako nauka empiryczna (a nie formalna), humanistyczno-społeczna, idiograficzna (a nie nomotetyczna), prymarnie podstawowa (sekundarnie: stosowana).
Podstawowe ("najwyższego poziomu") działy językoznawstwa: fonologia, leksykologia, gramatyka, semantyka, pragmatyka. Ogólna charakterystyka przedmiotu ich badań na tle głównych działów semiotyki.
Główne aspekty opisu języków naturalnych - podstawowe opozycje: językoznawstwo szczegółowe - ogólne, teoretyczne - stosowane, wewnętrzne - zewnętrzne (na pograniczu innych dyscyplin), synchroniczne - diachroniczne, typologiczne - historyczno-porównawcze.