Turnieje rycerskie wykształciły się w ramach ewolucji kultury rycerskiej. Według kronikarza Marcina z Tourus zmarły w 1066 roku Geoffroy de Preuilly był wynalazcą turniejów. Turnieje były formą zawodów i sprawdzania umiejętności rycerza. Polegały na prowadzeniu walki według ściśle określonych zasad, a rozgrywane były często na dworach królewskich i książęcych (choć np. we Włoszech popularne były głównie turnieje miejskie).
Historia turniejów
Tradycja średniowieczna za wynalazcę turniejów uznała Gotfryda z Preuily, który w latach 60. XI wieku miał zorganizować w północnej Francji pierwszą imprezę tego typu. Od momentu powstania t.r. najszybciej zyskały popularność we Francji, Flandrii, Niderlandach i Anglii. Nieco później, w pierwszej połowie XIII wieku dotarły do Niemiec. W Polsce propagatorami nowego zjawiska, podobnie jak innych sfer zachodniej kultury rycerskiej stali się Piastowie Śląscy - pierwszy turniej zorganizował w 1243 roku Bolesław Rogatka, pierworodny syn Henryka Pobożnego. Spośród Piastów Śląskich powszechnie znany z zamiłowania do walki w szrankach był Henryk IV Probus, przedstawiony jako tryumfator w tzw. Kodeksie Menesse. Istniało kilka przyczyn rosnącej popularności turniejów. Jako nadrzędne można wymienić agresję i zamiłowanie do walki - cechy, jakimi charakteryzował się stan rycerski. Inne przyczyny to kościelne zakazy walki w określone dni tygodnia (tzw. rozejm Boży - treuga Dei) oraz zakazy walki w pewnych miejscach (tzw. pokój Boży, pax Dei).
Forma turniejów
Istniało kilka rodzajów turniejów rycerskich. Pierwszym z nich był tzw. bohurt. Brały w nim udział dwie drużyny, obszar ich działań stanowiły łąki, lasy, drogi, a nawet miasta. Od realnej wojny to widowisko odróżniało się tym, że starano się nie zabijać przeciwników. Głównym celem zmagających się rycerzy było pojmanie dla okupu jak największej liczby przeciwników. Obie drużyny miały "strefy ewakuacji", inaczej nazywane "bezpiecznymi polami", w których mogli się schronić ranni. W pierwszych turniejach rycerskich tego typu brało udział nawet do 300 walczących po jednej stronie.
Innym rodzajem turniejów był tjost, polegający na walce dwóch konnych przy użyciu kopii, a po ich skruszeniu - na broń ręczną. Te pierwsze turnieje rycerskie obywały się bez publiczności i nie miały barwnej jarmarcznej oprawy, z czasem ulegały "ucywilizowaniu" i stawały się coraz bardziej skonwencjonalizowane. W XIII i XIV wieku turnieje stopniowo przekształcały się w kosztowne i szczegółowo planowane widowisko. Rosła liczba kostiumów i fantastycznych scenografii - niekiedy rycerze występowali w przebraniach Króla Artura i jego towarzyszy. Na widowni zaczęły pojawiać się damy, o których względy potykali się wojownicy. Ostrą broń zastępowały miecze bezpieczne, np. z wielorybiego fiszbinu. Dzięki turniejom rycerskim rosła też rola heroldów.
Turnieje a Kościół
Kościół stanowczo potępiał turnieje. Duchowni dowodzili, że wojownicy biorący udział w walkach na pokaz popełniają wszystkie siedem grzechów głównych. Rycerz, który zginął w turnieju nie mógł być pochowany na poświęconej ziemi i skazywany zostawał na wieczne potępienie. W sumie do początku XIV wieku Kościół wydał 9 zakazów generalnych z całą surowością potępiających praktyki turniejowe. Sytuację zmieniło postanowienie papieża Jana XXII, który w 1316 roku zniósł zakazy dotyczące turniejów.
Rycerze w turniejowych szrankach
Oto lista najbardziej znanych uczestników turniejów:
Polska:
Henryk IV Probus
Zawisza Czarny
Europa:
Wilhelm Marszałek
Jan Luksemburski
Ulrich von Lichtenstein
Edward I
Henryk II
Kalendarium turniejów
Turnieje rycerskie - kalendarium współczesnych turniejów rycerskich na terenie Polski w bieżącym roku.