Pieśń Iz 45ww15-26 — niech wszystkie narody nawrócą się do Boga
Jan Paweł II
Audiencja generalna, 31 października 2001 r.
1. «Naprawdę, Panie, Tyś jest Bogiem ukrytym» (Iz 45, 15). Ten początkowy werset pieśni z Jutrzni piątku pierwszego tygodnia Psałterza pochodzi z medytacji Deuteroizajasza nad wielkością Boga, przejawiającą się w stworzeniu i dziejach: Boga, który się objawia, choć pozostaje ukryty w swej nieprzeniknionej tajemnicy. Jest On z definicji Deus absconditus. Żadna myśl nie może Go ogarnąć. Człowiek może jedynie kontemplować Jego obecność we wszechświecie, idąc niejako po Jego śladach oraz padając przed Nim na twarz, by Go adorować i wielbić.
Historyczny kontekst, w którym zrodziła się owa medytacja, to zaskakujące wyzwolenie narodu przez Boga w okresie niewoli babilońskiej. Czyż było do pomyślenia, że wygnańcy Izraela będą mogli powrócić do swej ojczyzny? W obliczu potęgi Babilonii mogli jedynie poddać się rozpaczy. I oto wielka nowina, niespodziewany dar Boga, zapowiedziany w słowach proroka: Bóg będzie działał, jak w okresie Wyjścia. I tak jak wtedy straszliwymi karami pokonał opór faraona, obecnie wybiera króla perskiego, Cyrusa, by zwyciężyć potęgę babilońską i przywrócić wolność Izraelowi.
2. «Tyś jest Bogiem ukrytym, Boże Izraela i Zbawco!» (Iz 45, 15). Tymi słowami prorok zachęca do uznania, że Bóg działa w historii, nawet jeśli nie występuje na pierwszym planie. Można by powiedzieć, że pozostaje «za kulisami». To On jest tajemniczym i niewidzialnym reżyserem, który szanuje wolność swych stworzeń, ale jednocześnie trzyma nici ziemskich spraw. Pewność co do opatrznościowego działania Boga jest źródłem nadziei dla wierzącego, który wie, że może liczyć na stałą obecność Tego, «który uformował ziemię i kształt jej nadał, który osadził ją mocno» (Iz 45, 18).
Istotnie, stwórczy akt nie jest epizodem zagubionym w mrokach czasów, toteż świat nie powinien czuć się pozostawiony samemu sobie. Bóg stale podtrzymuje istnienie swego stworzenia, dzieło swych rąk. Uznać tę prawdę znaczy również wyznać Jego jedyność: «Czyż nie Tym, 'Który jest', Ja jestem? Prócz Mnie nie ma innego Boga!» (Iz 45, 21). Bóg już z definicji jest Jedyny. Z niczym nie można Go porównać. Wszystko jest Mu podporządkowane. Dlatego trzeba odrzucić bałwochwalstwo, o którym prorok mówi z surowością: «Nie mają rozeznania ci, co obnoszą drewno przez siebie rzeźbione i modlą się do bożka, który nie może ich zbawić» (Iz 45, 20). Jak można przyjąć postawę adoracji wobec tworu człowieka?
3. Dzisiejsza wrażliwość mogłaby uznać tę polemikę za przesadzoną, ocenia ona bowiem krytycznie wizerunki same w sobie i nie zauważa, że można im przypisać wartość symboliczną, sprzyjającą duchowej adoracji jedynego Boga. Z pewnością mamy tu do czynienia z mądrą pedagogią Bożą, która dzięki surowemu wykluczeniu wizerunków obroniła Izraela na przestrzeni dziejów przed kontaminacją politeistyczną. Uznając, że Bóg objawił swe oblicze we Wcieleniu Chrystusa, Kościół podczas II Soboru Nicejskiego (787 r.) dopuścił możliwość posługiwania się świętymi obrazami, pod warunkiem, że ich wartość jest pojmowana w sposób zasadniczo relacyjny.
Ta prorocka przestroga zachowuje jednakże swoje znaczenie w odniesieniu do wszystkich form bałwochwalstwa, często przejawiającego się nie tyle w niewłaściwym używaniu wizerunków, co w uznawaniu ludzi i rzeczy za wartości absolutne, zastępujące samego Boga.
4. Od stworzenia pieśń przechodzi do historii, w której Izrael wielokrotnie doświadczył dobroczynnej i miłosiernej mocy Boga, Jego wierności i opatrzności. Zwłaszcza w wybawieniu z niewoli jeszcze raz objawiła się miłość Boga do Jego narodu, a stało się to w sposób tak oczywisty i zaskakujący, że prorok wzywa na świadków «ocalonych spośród narodów». Zachęca ich, by przedstawili swoje kontrargumenty, jeśli mogą: «Zgromadźcie się i wyjdźcie, dołączcie się wszyscy, wy, ocaleni spośród narodów» (Iz 45, 20). Ostatecznie prorok stwierdza, że interwencja Boga Izraela nie podlega dyskusji.
Pojawia się wówczas wspaniała perspektywa uniwersalistyczna. Bóg wzywa: «Nawróćcie się do Mnie, by otrzymać zbawienie, wszystkie krańce świata, bo tylko Ja jestem Bogiem i nie ma innego» (Iz 45, 22). W ten sposób staje się jasne, że szczególne upodobanie, z jakim Bóg wybrał Izraela jako swój naród, nie wyklucza innych, ale jest aktem miłości, i cała ludzkość ma korzystać z jej dobrodziejstw.
I tak już w Starym Testamencie zarysowuje się «sakramentalna» koncepcja historii zbawienia, uznająca, że szczególny wybór synów Abrahama, a następnie Chrystusowych uczniów w Kościele nie jest przywilejem, który «zamyka» i «wyłącza», lecz jest znakiem i narzędziem powszechnej miłości.
5. Wezwanie do adoracji i obietnica zbawienia odnoszą się do wszystkich narodów: «Przede Mną się zegnie każde kolano, wszelki język na Mnie przysięgać będzie» (Iz 45, 23). Odczytywać te słowa z punktu widzenia chrześcijańskiego znaczy sięgać do pełni objawienia Nowego Testamentu, który widzi w Chrystusie «imię ponad wszelkie imię» (Flp 2, 9), tak, aby «na imię Jezusa zgięło się każde kolano istot niebieskich i ziemskich, i podziemnych. I aby wszelki język wyznał, że Jezus Chrystus jest PANEM — ku chwale Boga Ojca» (Flp 2, 10-11).
Dzięki tej pieśni nasza poranna modlitwa chwały zyskuje wymiar kosmiczny oraz udziela głosu również i tym, którzy nie otrzymali jeszcze łaski poznania Chrystusa. Jest to pieśń chwały, która nabiera charakteru «misyjnego», zachęcając nas, byśmy szli na wszystkie drogi i głosili, że Bóg objawił się w Jezusie jako Zbawiciel świata.
Słowo Ojca Świętego do Polaków wg n. 1/2002, s. 66.
Wśród pielgrzymów zgromadzonych na placu św. Piotra było ok. 300 Polaków przybyłych z kraju i emigracji. Do rodaków Ojciec Święty powiedział:
«Dzisiaj ostatni dzień października — zakończenie nabożeństwa różańcowego, które poświęcaliśmy zwłaszcza za pokój na świecie. Jutro uroczystość Wszystkich Świętych, pojutrze Dzień Zaduszny — Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych: na naszych cmentarzach w całej Polsce i na całym świecie, także tu we Włoszech — na cmentarzach powstałych po ostatniej wojnie, na Monte Cassino i w innych miejscach. 'Wieczny odpoczynek racz im dać, Panie, a światłość wiekuista niechaj im świeci. Niech odpoczywają w pokoju wiecznym. Amen!' Pochwalony Jezus Chrystus!»