Opieka i formy pomocy rodzinie - mgr Wanda Kamińska

Temat: Rodzina zastępcza, warunki pełnienia rodziców zastępczych. Rodzaje, podstawowe uprawnienia oraz podstawowe obowiązki kandydatów na rodziców zastępczych i rodzin zastępczych.

Terminem rodziny zastępcze określa się takie rodziny, które na pewien okres, najczęściej do ukończenia nauki, uzyskania pełnoletności, bądź usamodzielnienia się, biorą pod opiekę i na wychowanie dziecko pozbawione rodziców lub znajdujące się w warunkach zagrażających jego zdrowiu bądź rozwojowi moralno-społecznemu. Otrzymują one pomoc materialną od państwa dla polepszenia warunków bytowych dziecka, pozostają też pod kontrolą i opieką powołanej do tego celu instytucji oświatowo-wychowawczej wydziału oświaty i wychowania, urzędów dzielnicowych lub wojewódzkich, bądź też Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. Dziecko pozostające w rodzinie zastępczej korzysta z wielu świadczeń, korzysta bezpłatnie ze żłobka i przedszkola. Zgodnie z obowiązującymi przepisami ma takie same prawa jak dziecko w rodzinie własnej, na przykład prawo do korzystania ze świadczeń zakładowego fundusze socjalnego rodziców zastępczych.

Warunki doboru rodzin zastępczych

Pełnienie funkcji rodziny zastępczej może być powierzone małżonkom lub osobie nie pozostającej w związku małżeńskim, jeżeli spełniają następujące warunki;

a)dają rękojmię należytego wykonania zadań rodziny zastępczej,

b)mają obywatelstwo polskie, stałe miejsce zamieszkania w Polsce i korzystają w pełni z praw cywilnych i obywatelskich,

c)nie były pozbawione praw rodzicielskich i opiekuńczych,

d)nie są chore w stopniu umożliwiającym właściwą opiekę nad dzieckiem, co zostało stwierdzone zaświadczeniem lekarskim,

e)mają odpowiednie warunki mieszkaniowe oraz stałe źródło utrzymania.

Inne przesłanki doboru rodzin zastępczych to :

- zachowanie dotychczasowych więzi emocjonalnych i rodzinnych,

- przestrzeganie odpowiedniej różnicy wieku pomiędzy rodzicami zastępczymi a umieszczonym w rodzinie dzieckiem,

- respektowanie zgody małoletniego, który ukończył 13 lat na umieszczenie w rodzinie zastępczej,

- wymaganie wcześniejszego przygotowania kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej dla dzieci dotkniętych trwałym kalectwem, potrzebujących pielęgnacji oraz z innymi zaburzeniami wymagającymi pomocy specjalistycznej.

Stosowanie takich warunków doboru rodzin ma na celu zmniejszenie ryzyka tworzenia nieudanych rodzin zastępczych. Dobór rodzin zastępczych powierza się specjalistycznym placówkom tzn. ośrodkom adopcyjno - opiekuńczym i pogotowiom opiekuńczym. Ponadto ośrodki adopcyjno - opiekuńcze obowiązane są do przygotowania kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej. Ma to duże znaczenie w przypadkach dotyczących umieszczania w rodzinie dzieci odbiegających od normy rozwojowej, kwalifikujących się do kształcenia specjalnego, pomocy profilaktyczno - wychowawczej czy resocjalizacyjnej.

Nadzór nad rodzinami zastępczymi

Nadzór nad wykonywaniem obowiązków przez rodzinę zastępczą sprawuje kilka instytucji. Przede wszystkim jest to:

- Sąd opiekuńczy, który orzeka o umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej. Wykonanie orzeczenia nadzoruje do ukończenia przez wychowanka 18 lat.

- Zawodowy kurator rodzinny - w postępowaniu wykonawczym dokonuje czynności organizacyjnych.

- Kurator oświaty - zobowiązany jest zawiadomić sąd opiekuńczy o okolicznościach uzasadniających potrzebę zmian praw i obowiązków rodziny w razie nie wywiązywania się z jej przyjętych zadań. Informacje o wychowanku kurator otrzymuje zwykle od wychowawcy klasy.

Obowiązek opieki nad rodziną zastępczą kurator oświaty powierza ośrodkowi adopcyjno - opiekuńczemu w następującym zakresie:

- utrzymywania stałych kontaktów z rodziną zastępczą,

- czuwania nad spełnieniem umowy powierzania dziecka,

- udzielania rodzicom zastępczym pomocy w rozwiązywaniu trudności wychowawczych

- okresowego informowania kuratora oświaty o sytuacji dziecka w rodzinie zastępczej.

Wykonywanie nadzoru powinno polegać na dyskretnej obserwacji, a w razie potrzeby odpowiednim reagowaniu na nieprawidłowości. Jest to konieczne dla stworzenia dziecku właściwych warunków rozwoju.

Typy rodzin zastępczych

Rodziny zastępcze dzielą się na:
(Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, Art. 74, pkt. 1)

• spokrewnione z dzieckiem (są to najbliżsi krewni dziecka: dziadkowie, wujostwo, starsze pełnoletnie rodzeństwo);

• niespokrewnione z dzieckiem (nie ma żadnego stopnia pokrewieństwa a rodzice tacy muszą przejść cykl szkoleń, badań, aby mogli pełnić funkcję rodziny zastępczej);

• zawodowe niespokrewnione z dzieckiem (niespokrewnione rodziny, które z tytułu wykonywania swojej pracy dostają wynagrodzenie, a dzieci najczęściej mieszkają w ich własnych domach/mieszkaniach):

Rodziny zawodowe niespokrewnione z dzieckiem dzielą się dodatkowo na:

• wielodzietne (w rodzinie zastępczej umieszcza się w tym samym czasie nie mniej niż troje i nie więcej niż sześcioro dzieci);

• specjalistyczne (umieszcza się tu dzieci niedostosowane społecznie albo dzieci z różnymi dysfunkcjami, problemami zdrowotnymi, wymagającymi szczególnej opieki i pielęgnacji; w rodzinie takiej nie może być więcej niż troje dzieci);

• o charakterze pogotowia rodzinnego (umieszcza się tu nie więcej niż troje dzieci na pobyt okresowy do czasu unormowania się sytuacji życiowej dziecka, nie dłużej niż na 12 miesięcy, ale w uzasadnionych przypadkach pobyt dziecka może zostać przedłużony o kolejne trzy miesiące)

Można wyodrębnić kilka typów rodzin zastępczych. Przyjmując za A. Tynelskim jako kryterium rodzaj więzi prawno - emocjonalnej łączącej dzieci i opiekunów rozróżniamy :

- rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem i zobowiązane do świadczeń alimentacyjnych. Rodzicami zastępczymi są wówczas babcia, siostry bądź dziadkowie. Z sytuacją, w której dziadkowie pełnią rolę rodziców zastępczych, spotyka się bardzo często. Rodzina taka stanowi dość specyficzne środowisko opiekuńczo - wychowawcze, zwykle korzystne dla dziecka, bo oparte na wcześniejszych związkach emocjonalnych;

- rodziny spokrewnione z dzieckiem, ale ze względu na dalszy stopień pokrewieństwa nie zobowiązane do alimentacji. Niektóre z nich biorą dziecko na wychowanie, tylko na pewien czas, np. w związku z długotrwałą chorobą rodziców naturalnych, ich pobytem w więzieniu, poważnymi konfliktami między rodzicami dziecka, przejściowym brakiem stabilizacji w rodzinie itp. Inne wychowują dziecko aż do pełnoletności lub usamodzielnienia;

- rodziny obce, nie pozostające w stosunku pokrewieństwa z dzieckiem przyjętym pod opiekę i na wychowanie. Do rodzin takich trafiają przeważnie wychowankowie placówek opiekuńczo wychowawczych.

Najbardziej korzystna dla dziecka jest sytuacja, w której opiekę nad nim przejmuje rodzina spokrewniona. Więź uczuciowa i poczucie przynależności do rodziny ułatwiają wrastanie w nowe środowisko.

Przyjmując za kryterium różnorodność sytuacji, w jakiej może znajdować się dziecko lub rodzina przyjmująca je pod opiekę i na wychowanie, można wyróżnić:

- rodziny spokrewnione z dzieckiem, które biorą dziecko pod opiekę i na wychowanie ze względu na łączące je z nim więzy pokrewieństwa;

- rodziny preadopcyjne - powstające przez przyjęcie do rodziny dziecka na okres przystosowania, poprzedzający właściwą adopcję;

- rodziny, które mają zapewnić dziecku, pochodzącemu najczęściej ze środowisk zdemoralizowanych, rodzinę własną do czasu uzyskania przez nie możliwości samodzielnego utrzymywania się;

- rodziny zapewniające tylko czasową opiekę dziecku, bez zrywania kontaktów z rodziną naturalną, a nawet współpracujące z nią;

Ze względu na specyfikę pracy opiekuńczo - wychowawczej z dzieckiem można wyróżnić następujące typy rodziny zastępczej:

- rodziny opiekuńcze, przyjmujące pod opiekę dzieci do lat 2 oczekujące na przysposobienie(umieszczenie takiego dziecka w rodzinie zastępczej z zaznaczeniem, że oczekuje ono na przysposobienie nie ogranicza decyzji w sprawie możliwości dalszego pozostawienia dziecka w rodzinie zastępczej);

- rodziny terapeutyczne, do których przyjmowane są dzieci z odchyleniami od normy rozwojowej, dzieci z upośledzeniem umysłowym wymagające kształcenia specjalnego;

- rodziny resocjalizacyjne, które biorą pod opiekę dzieci przejawiające niedostosowanie społeczne i wymagające szczególnych działań profilaktyczno - wychowawczych i resocjalizacyjnych.

Zadania do spełnienia przez rodzinę zastępczą :

- wytwarzanie w domu atmosfery rodzinnej, zaufania, zrozumienia, pomocy i życzliwości,

- zagwarantowanie dziecku bezpieczeństwa, zapewnienie mu opieki lekarskiej, racjonalnego żywienia, odpowiedniej odzieży i kulturalnych warunków bytu,

- zapewnienie warunków do systematycznego uczęszczania dziecka do szkoły, aż do zdobycia zawodu umożliwiającego samodzielne życie,

- zapewnienie dziecku warunków wszechstronnego rozwoju oraz kształtowanie odpowiednich postaw ideowo - moralnych, budzenie i rozwijanie w nim uzdolnień, kształcenie umiejętności i nawyków pracy, organizowanie wolnego czasu, rozwijanie wrażliwości estetycznej i wdrażanie do kultury życia codziennego, przygotowanie dziecka do życia społecznego, wdrażanie do wykonywania dostosowanych do jego możliwości prac porządkowych i samoobsługowych, -udzielanie pomocy w usamodzielnianiu się, a w szczególności w uzyskaniu pracy i mieszkania.

Rodzina zastępcza jest środowiskiem wychowawczym, zachowującym charakter rodziny własnej mimo braku więzi dziecka z rodzicami naturalnymi. W rodzinach zastępczych istnieją takie same problemy jak w rodzinach własnych. Rodziny zastępcze jednak podejmują ponadto zadania reedukacyjne i kompensacyjne. Mimo iż nie są to działania polegające na specjalnych zabiegach terapeutycznych, podejmowanie ich nadaje pracy rodzin zastępczych szczególną rangę społeczną. Francuski psychiatra, prof. M. Soule, nazwał rodzinę zastępczą trudną formą terapii, podkreślając, że jest ona znakomita, gdy osiągnie wynik pomyślny, lecz jeśli zawiedzie bywa gorsza od zakładu wychowawczego, bo rani dziecko głęboko i nieodwracalnie.

---