Rola zajęć plastycznych w rozwijaniu wrażliwości ekologicznej dziecka w wieku przedszkolnym

W edukacji ekologicznej oprócz wiedzy i postawy ważne miejsce zajmuje kształtowanie wrażliwości dziecka, szczególnie wrażliwości ekologicznej " poczynając od najwcześniejszego dzieciństwa należy przygotowywać dziecko intelektualnie i emocjonalnie do ochrony środowiska w którym żyje i rozwija się"(1).

Według E. J. Frątczaków edukacja ekologiczna dzieci w wieku przedszkolnym "to świadomie zamierzona (celowa, planowa, systematyczna i stopniowa) działalność nauczyciela względem dzieci i przy ich aktywnym udziale"(2).

Należy mieć na uwadze, że samo przekazywanie wiedzy ekologicznej to zbyt mało by wywołać u dzieci zmianę nastawienia emocjonalnego, czy też pobudzić je do działania na rzecz środowiska naturalnego. W rozbudzaniu wrażliwości ekologicznej ogromną rolę odgrywają własne przeżycia dzieci, oraz praca wykonywana w najbliższym otoczeniu(3).

Zajęcia plastyczne szczególnie w korelacji z zajęciami o tematyce przyrodniczo - ekologicznej przyczyniają się do kształtowania szczególnej wrażliwości w stosunku do wszystkich istot żyjących oraz środowiska w którym dziecko żyje. Za pośrednictwem twórczej ekspresji plastycznej i percepcji otaczającego świata dziecko gromadzi doświadczenia zarówno poznawcze jak i twórcze. W procesie tworzenia dziecko doznaje silnych przeżyć, które nie tylko wynikają z samego działania, lecz także z możliwości wyrażania środkami plastycznymi własnych myśli i uczuć Dziecko lepiej potrafi wyrazić to co widzi i to co czuje za pomocą znaku graficznego czy palety barw niż przy pomocy słowa. Rysując nadaje konkretną formę plastyczną swoim emocjom i przeżyciom, a jednocześnie zdobywa własne doświadczenie(4).

Twórczość plastyczna jest jedną z ważniejszych form działalności dziecka w wieku przedszkolnym. Poprzez rysunki czy inne prace plastyczne poznajemy naszego wychowanka jego emocje, rozwój intelektualny, zainteresowania oraz stosunek do otaczającej go rzeczywistości. Jeśli zajęcia plastyczne połączymy z zagadnieniami o tematyce przyrodniczej i ekologicznej jest szansa, że ukształtujemy człowieka o właściwym, opiekuńczym stosunku do świata roślin i zwierząt, doprowadzimy do zrozumienia stanowiska i roli człowieka w przyrodzie. Jeżeli dziecko w swojej działalności plastycznej podejmuje tematy przyrodnicze, wzbudzany jest stosunek uczuciowy i wywołujemy gotowość do chronienia wszystkiego co żywe.

Obcowanie z przyrodą przyczynia się do zdobywania wiedzy oraz jest głównym źródłem wyobrażeń o niej. Dziecko przez kontakt z przyrodą "uczy się odkrywania zależności, jakie zachodzą w świecie przyrody, rozumienia zjawisk oraz kształtowania przyjaznych postaw wobec natury"(5). Zjawiska przyrody silnie oddziałują na sferę przeżyć dziecka, pobudzają jego wyobraźnię i fantazję. Świadome podziwianie uroków przyrody ma również znaczenie wychowawcze, ponieważ budzi uczucia dobroci, wyzwala chęć szanowania przyrody oraz wyrabia właściwy stosunek do zwierząt i ptaków. Przeżycia związane ze zjawiskami przyrody pogłębiają się i wzbogacają tylko wtedy, gdy dziecko odbiera je wszystkimi zmysłami poprzez obserwacje, dotyk, słuch i węch. "Odkrywanie fascynującego świata kolorów, to równoczesne stwarzanie warunków rozwoju wyobraźni, wrażliwości uczuciowości dziecka, to wspaniała, pełna radości zabawa"(6).

Kolorystyka i niezwykłe kształty roślin budzą naturalne zainteresowanie dzieci, zaś układ liści i płatków kwiatów oraz niektórych gałęzi, stanowi naturalny sposób uwrażliwiania dzieci na ład, porządek i rytm w przyrodzie, stając się jednocześnie inspiracją dziecięcej twórczości plastycznej. "Natura - (...), która nas otacza - staje się źródłem ożywczych impulsów i podniet. Kopiowanie natury bez widocznego celu jest bezsensowne, ale jako inspiracja dla wyobraźni (...) będzie wartością trwałą"(7). Ogólnie można stwierdzić, że wszystko co zostało zaobserwowane podczas kontaktów z przyrodą, przyczynia się do wytworzenia atmosfery twórczej i przeniesienia zapamiętanych obrazów "na papier".

Zdobyte w bezpośrednich kontaktach z przyrodą doświadczenie pozwala na późniejsze wyrażenie przeżyć estetycznych w różnorodnych działaniach, w przypadku dzieci przedszkolnych - szczególnie plastycznych, które wzmacniają pozytywne uczucia związane z przyrodą. Prace artystyczne wykonywane spontanicznie są dla nauczyciela sprawdzianem, które zabawy i zajęcia o tematyce przyrodniczej wywoływały największe zainteresowanie, a które są wyrazem przeżyć i wiedzy, obrazują stosunek do poznawanych obiektów. "Im bogatsze, pełniejsze są spostrzeżenia dziecka o obiektach i zjawiskach przyrodniczych, tym dokładniej przedstawia je w twórczości artystycznej"(8). Analizując efekty prac plastycznych wychowawca może zorientować się w jaki sposób dzieci postrzegają przyrodę, czego nie dostrzegają i na co należy zwrócić uwagę w przyszłości.

Podsumowując dotychczasowe rozważania można stwierdzić, że prowadząc zajęcia plastyczne z dobrym efektem można tego dokonywać przy wykorzystaniu treści o charakterze ekologicznym zamiast stosowania treści przypadkowych lub mało istotnych. Poza tym, że doskonalimy u wychowanków ich sprawność manualną, rozwijamy wyobraźnię twórczą oraz wyrabiamy wrażliwość estetyczną, to przede wszystkim uczymy dzieci dostrzegać piękno otaczającego je świata przyrody, uczymy podziwiać to piękno i cieszyć się nim, a więc kształtujemy wrażliwość ekologiczną w pełnym tego słowa znaczeniu.

Przypisy:
1 - Paprotna G.: Pojęcia ekologiczne w świadomości dzieci sześcioletnich. Nauczyciel i szkoła 4/1998 s.67
2 - Frątczakowie E. J.: Ochrona i kształtowanie środowiska w edukacji dzieci przedszkolnych. WSiP, Pabianice 1987, s.13
3 - Paprotna G.: Pojęcia ekologiczne.... op. cit. s.68
4 - Cybulska - Piskorek J.: Twórczość plastyczna dzieci w wieku przedszkolnym. WsiP 1976 s. 3
5 - Buczyńska J., Chojecka K.: Przedszkolaki blisko natury. Wychowanie w przedszkolu 1990/7 s.528
6 - Bugajska B.: Dlaczego wiosna jest zielona. Wychowanie w przedszkolu 1996/6 s.351
7 - Czajka S.: Jeśli chcesz malować. WsiP Warszawa 1987
8 - Studzińska M.: Dzieci przedszkolne poznają przyrodę ożywioną. WSiP Warszawa 1989, s.143

Bibliografia
1. Buczyńska J., Chojecka K.: Przedszkolaki blisko natury. Wychowanie w przedszkolu 1990/7
2. Bugajska B.: Dlaczego wiosna jest zielona. Wychowanie w przedszkolu 1996/6
3. Cybulska - Piskorek J.: Twórczość plastyczna dzieci w wieku przedszkolnym. WsiP, Warszawa 1976
4. Czajka S.: Jeśli chcesz malować. WsiP Warszawa 1987
5. Frątczakowie E. J.: Ochrona i kształtowanie środowiska w edukacji dzieci przedszkolnych. WSiP, Pabianice 1987
6. Paprotna G.: Pojęcia ekologiczne w świadomości dzieci sześcioletnich. Nauczyciel i szkoła 4/1998
7. Studzińska M.: Dzieci przedszkolne poznają przyrodę ożywioną. WSiP Warszawa 1989

---