Wychowanie Rzymskie.

Rzym rozwijał się jako państwo militarne i potrzebował przede wszystkim dobrych wojowników i urzędników. Za wychowanie nowych obywateli odpowiadała rodzina pod okiem „cenzora”, który pilnował aby w to wychowanie nie zakradły się złe obyczaje. Obyczaj wymagał oby to ojciec przygotowywał syna do pełnienia przyszłych ról społecznych na zasadzie żywych przykładów.
Początkowo kształcenie w wiadomościach nie wychodziło poza zakres elementarny. Ubogie dzieci korzystały ze szkółek prywatnych, w których prosty nauczyciel (literator) za lichą opłatą uczył czytać, pisać i rachunków. Bogatsze dzieci były uczone w domu przez wykształconego niewolnika.
Dziewczęta także otrzymywały skąpe wykształcenie elementarne. Matki uczyły je robót kobiecych (przędzenie, tkanie), śpiewu tańcu i muzyki.
Pierwsze zmiany nastąpiły po zetknięciu się z kulturą grecką po podbiciu shellenizowanej południowej Italii i Sycylii. Grek przybył za chlebem do Rzymu i stał się nauczycielem dzieci w zamożnych rodzinach.

Szkolnictwo.

Rzymianie przyjęli po części program kształcenia i jego formy. Nauka dzieliła się odtąd na stopnie: elementarny, gramatykalny i retoryczny.

Szkoła elementarna.

Państwo pozostawiło je rodzicom. Bogatsi uczeni byli przez niewolnika w domu. Uczono języka ojczystego i greckiego. Dzieci uczono dając im do rąk wyrzeźbione z drewna lub z kości słoniowej litery. Ubożsi uczęszczali do szkółek.

Szkoła gramatykalna.

Już w I w. Po Chrystusie nastało kształcenie publiczne. Gramatycy i retorzy zwolnieni byli od świadczeń na rzecz państwa, od służby wojskowej, sądowej od kwaterunku, danin. Wyznaczono także pensje.
Gramatykę przechodziło dziecko między 12 a 15 rokiem życia i to zarówno gramatykę grecką jak i łacińską. Czytano jedynie poezję (rozpatrywano części mowy, ozdoby stylistyczne, wiadomości historyczne- znikła prawie treść samej lektury). Wypisywano ciekawsze słówka w osobnym zeszycie przygotowując sobie zasób słownictwa.
Po skończeniu wykształcenia ogólnego, młodzież uboższa szła do pracy zawodowej swych ojców, zamożna do retorów.

Szkoła retoryczna.

Czas nauki nie był ściśle określony, najmniej wynosił od 2 do 3 lat, a wielu pozostawało u swych mistrzów długie lata. Profesorowie zaczynali od lektury prozaicznej. Następnie czytano utwory najlepszych mówców. Dalej były ćwiczenia : opowiedzenie pięknie odczytanego wcześniej ustępu, napisanie jego treści, układanie mów. Od tematów prostych i jasnych przechodziło się do coraz trudniejszych. Kształtowano głos, akcent, przybieranie najwłaściwszych pozycji ciała. Każdy wygłaszał swoją mowę a reszta oceniała go brawami.
Katon stary (234- 149 p.n.e.)
Był reprezentantem arystokratycznej myśli politycznej. Pełnił urząd cenzora.
Postanowił sam kształcić swojego syna i starał się być dla niego najlepszym wzorem do naśladowania (mimo, że ogół rodziców rzymskich nie podejmował się tego zadania powierzając je bardziej wykształconym niewolnikom. Uczył chłopca pisania, czytania oraz prawa rzymskiego i religii, obyczajów i historii. Ułożył dla niego całą encyklopedię wiedzy ówczesnej, a wśród niej wyraźnymi i wielkimi literami spisał dzieje ojczyste, aby mu ułatwić ich czytanie. Doglądał także rozwoju fizycznego syna (rzucanie dzidą, posługiwanie się tarczą, walka wręcz, jazda konna, pływanie, hartowanie organizmu).
Uczył syna sposobem praktyczny pracy w gospodarstwie wiejskim (jak uprawiać różne rośliny, ćwiczył w kierowaniu niewolnikami, uczył elementarnej medycyny w celu ułatwienia orientacji w stanie zdrowotnym niewolników, leczenie chorób). Wiązał uczciwość tylko z grupą ludzi zajmujących się rolnictwem, ponieważ ten zawód predysponuje do uczciwych zachowań. Był przeciwnikiem daleko oddziaływującej na Rzym w tamtym okresie kultury greckiej, jednak nie do końca uchronił się przed jej wpływem. Świadczy o tym fakt, że sam zalecał synowi opanowanie zasad retoryki; uważał bowiem, że znajomość wymowy może dać duże zasługi w życiu politycznym.
Cyceron (106- 43 p.n.e.)
Wychował się w przeciętnej rodzinie rzymskiej. Ojciec jego był ekwitą- przedstawicielem jednej z najbardziej uprzywilejowanych warstw społeczeństwa rzymskiego.
Był bezkompromisowym zwolennikiem rządów arystokracji ziemiańskiej i starał się zwalczać każdy pomysł przyznania wpływów na rządy demokracji, którą uważał za największe zło.
Poglądy:
· Pragną zapewnić młodzieży jak najlepsze warunki do nauki, wykształcić młodzież przygotowaną do ofiarnej służby społeczeństwu, przestrzegającą przepisów państwowych i podporządkującą własne interesy wspólnym potrzebom ogółu.
· Odrzucał koncepcję kształcenia przyszłych mówców wyłącznie w szczegółach technicznych retoryki, domagając się aby chłopcom arystokracji zapewnić wszechstronne wykształcenie przynajmniej w zakresie nauk społecznych.
· W swoim traktacie „De oratore” wyznaczył minimum wiedzy działaczy politycznych tzw. 7 sztuk wyzwolonych: gramatyka, retoryka, dialektyka=logika, arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka.
· Ci, którzy chcieli osiągnąć w życiu najwyższe godności powinni znać: psychologię; prawo państwowe, prywatne, narodów, wojny, pokoju; zagadnienia związane z dowodzeniem na wojnie; życie ekonomiczne; geografię; filozofię (zagadnienia związane z życie społecznym i moralnością- zrezygnował z filozofii przyrody).
· Kładł nacisk na wychowanie moralne
· Był zwolennikiem wiedzy encyklopedycznej
Napisał:
· „O Rzeczpospolitej”- najlepszym ustrojem państwa jest ustrój mieszany , który zawiera element monarchiczny, oligarchiczny i demokratyczny. Głosił także pochwałę arystokratycznej republiki. Poruszony jest problem sprawiedliwości i jej roli w państwie. Jego zdaniem poczucie sprawiedliwości wrodzone jest wszystkim ludziom i pochodzi od bogów. Twierdził też, że „naród pod względem moralnym lepszy- może panować nad ludźmi gorszymi. Podkreśla też różnicę między wojnami sprawiedliwymi, prowadzonymi w obronie granic, a niesprawiedliwymi podjętymi ze złości.
Cyceron od początku panowania Antoniusza sprzeciwiał się jego osobie. Wygłosił wiele przemówień stanowiących ostrą krytykę wszystkich ustaw uchwalonych przez Antoniusza, przedstawiał go jako rozpustnika, złodzieja publicznych pieniędzy, łotra, tyrana itp.
Antoniusz w zemście wynajął ludzi którzy na jego rozkaz zabili Cycerona.

Kwintylian (35- 100)
Najwybitniejszy przedstawiciel rzymski w dziedzinie teorii wymowy. Pierwszy płatny z kasy państwowej nauczyciel retoryki.
Kwintylian urodził się w Calagurris i z zawodu był adwokatem. Został kierownikiem pierwszej państwowej szkoły retorycznej, założonej przez Wespazjana. Jego najważniejsze dzieło w 12 księgach „O kształceniu mówcy” zawiera nie tylko teorię wymowy, ale i uwagi o wychowaniu oraz ideał nauczyciela jest to jedyne dzieło rzymskie w całości poświęcone sprawom wychowania.
Według Kwintyliana mowa powinna uczyć, bawić i motywować. Aby poprawnie zbudować mowę należy uwzględnić następujące elementy:
· inventio - zebranie materiału;
· disputatio - skomponowanie materiału;
· elocutio - nadanie odpowiedniej formy stylistycznej
I Charakterystyka mówcy:
· człowiek moralnie dobry
· mówca jest prawdziwym obywatelem, powołanym do kierowania sprawami publicznymi i prywatnymi, który mógłby rozważnie rządzić państwami, zasadzać je na prawach, wyzwalać z błędów wyrokiem sądowym;
· wzór człowieka wykształconego
· mistrz wszelkiej umiejętności krasomówczej
· mający poszanowanie dla tradycji rodzinnej i przodków
· biegły znawca dorobku kulturalnego ludzkości
· doświadczony działacz polityczny
II Rola rodziców w wychowaniu
- ojciec od chwili narodzin syna powinien wierzyć w jego jak największe zdolności, a nie uważać, iż tylko nieliczni posiadają „zdolność do pojmowania”, gdyż cechą przyrodzoną człowiekowi jest ruchliwość i sprawność umysłu;
- rodzice powinni być jak najlepiej wykształceni, jednakże nawet ci, którzy takimi nie są powinni się troszczyć o edukację swych dzieci;
- powinni dbać o jak najlepszy dobór nianiek i pedagogów
pogląd na zdolności dziecka
- jeżeli dziecko odznaczające się wrodzonymi zdolnościami- traci je tylko w wyniku nieodpowiedniego wychowania
- stopniowe wprowadzanie nauk, stosownie do możliwości rozwojowych dziecka, tak, by nauka we wczesnych latach była zabawą (dziecko należy zachęcać prośbą i pochwałą, a przy tym sprawiać mu tę radość, by zawsze umiało)
- zdolności są nieograniczone i wszechstronne - mogą zajmować się różnymi naukami, ponieważ dziecko nie powinno za długo skupiać uwagi na tym samym zagadnieniu
- dzieciństwo jest okresem, w którym człowiek uczy się wszystkiego niezwykle łatwo

III Charakterystyka procesu kształcenia umiejętności czytania i pisania
pisanie
- najlepiej uczyć się poznawać litery jak ludzi: od razu z wyglądu i z imienia (pomoce naukowe: formy liter z kości słoniowej, czy jakieś inne pomysłowe zabawki)
- na początku nauki pisania należy chłopcu wyryć litery na twardej tabliczce, aby mógł po nich wodzić rylcem (nie będzie się w ten sposób mylił ani wykraczał poza nakreślone kontury) - w ten sposób ustali sobie układ palców;
- należy się troszczyć o szybkie i wyraźne pisanie (zbyt powolne pisanie wstrzymuje bieg myśli, zaś pismo niewyrobione i nieprzejrzyste utrudnia zrozumienie treści);
- w nauce zgłosek - trzeba przerabiać je wszystkie, zgodnie z kolejnością (a nie omijać trudniejsze);
- pożyteczną rzeczą jest ciągłe powtarzanie materiału i „wbijanie w głowę”;
- gdy chłopiec nabędzie umiejętność pisania wskazane jest, by nie trwonił czasu na przepisywanie rzeczy nic nie znaczących, pospolitych , ale by uczył się rozumienia wyrazów wzniosłych, rzadko używanych;
- wiersze, podawane do przepisania powinny zawierać jakąś szlachetną myśl, radę
czytanie
- nie należy ponaglać chłopców do ciągłości i szybkości w pisaniu tak długo, dopóki nie będą łączyć liter ze sobą gładko i bez zastanowienia - dopiero wówczas powinni zaczynać z samych zgłosek tworzyć wyrazy, a z wyrazów zdania;
- czytanie musi być przede wszystkim pewne, potem ciągłe i długo dość powolne - tak długo, dopóki przez ćwiczenie dojdzie się w nim do zupełnej poprawności i biegłości;
- w celu usprawnienia narządów mowy i wyraźniejszego wymawiania, należy pewne słowa i wiersz, umyślnie trudne do wypowiedzenia, powiązane w łańcuch bardzo ciężko się łączących zgłosek dać chłopcom po to, by powtarzali je w kółko jak najszybciej (tzw. wędzidła)
pomoce dydaktyczne: zabawki, litery z kości słoniowej, tabliczki do żłobienia liter, lektura - dzieła Cycerona, będące przede wszystkim spuścizną kultury greckiej;

IV Zabawy
- są objawem bystrości;
- ujawniają charakter ucznia
- należy zachować umiar, nie zabraniać zabawy (aby nie wzbudzać oporu i niechęci do nauki), ale też nie pozwalać na zbyt dużo (aby nie przyzwyczaili się do bezczynności;
- zabawy pożyteczne = np. zadawanie sobie wszelkiego rodzaju krótkich pytań

V Szkoła publiczna a wychowanie domowe - zalety i wady
Szkoła- wady: demoralizacyjny wpływ szkoły, nauczyciel nie może poświęcić całego czasu jednej osobie, zalety: można sobie wybrać szkołę prowadzoną przez zacnego nauczyciela, bardziej ekonomiczna, dobry nauczyciel otoczy szczególną opieką chłopca, u którego dostrzeże zapał do pracy i zdolności, wykształcenie więzi przyjaźni, wykształcenie „zmysłu społecznego”, uczeń słyszy co nauczyciel mówi do innych uczniów i może brać te wskazówki do siebie, usłyszane pochwały dla innych budzą ambicję, współzawodnictwo, uczenie się przez naśladownictwo kolegów jest łatwiejsze niż przez naśladownictwo nauczyciela, nauczyciel mówiący do grona osób wkłada w to więcej ducha i natchnienia.
Dom- wady: jeżeli dziecko posiada wrodzone skłonności lub jest źle wychowane- obyczaje również się psują, nauczyciel może być niemoralny, samotność, dobry nauczyciel jest bardzo drogi, brak wykształcenia zdolności do przemawiania przed publicznością, co dyskwalifikuje chłopca jako przyszłego mówce, zalety: nauczyciel poświęca cały czas jednej osobie, indywidualne podejście do ucznia.

VI Szkoła gramatyczna
dostęp do kształcenia: wszyscy wolni chłopcy, bez względu na indywidualne zdolności, bak granic (przedziałów wiekowych), gdy chłopiec przyswoi sobie umiejętność czytania i pisania.
zadania szkoły: miała charakter ogólnokształcący, zaopatrzenie chłopców w wiedzę encyklopedyczną, dostosowanie metod nauczania i wychowania do każdego ucznia, nauka poprawnego wyrażania się + teoria pisowni, objaśnianie poetów + nauka poprawnego czytania + umiejętność krytycznej oceny`
treści kształcenia: gramatyka (grecka, później łacińska), geometria, gimnastyka, astronomia, arytmetyka, muzyka, filozofia, oratorska sztuka
I - nauka ścisłej gramatyki (części mowy, deklinacje, koniugacje, barbaryzmy i błędy, etymologia i ortografia)
II - lektura i interpretacja dzieł poetyckich, recytacja, umiejętność krótkiego streszczania utworów oraz ich skracania bez zmieniania sensu

VII Szkoła retoryczna
dostęp do kształcenia: nie ma ściśle oznaczonych granic wiekowych - chłopiec powinien wstępować do tej szkoły gdy jest do niej dojrzały (najczęściej był to 13 - 14 rok życia), tylko bogaci
zadania szkoły: wykształcenie kandydatów na mówców, nauka sztuki przekonywania i wymowy, wykształcenie człowieka użytecznego dla państwa, czyli ideał mówcy - urzędnik państwowy
retor: opanowany, dokładny, potrafiący dyskretnie kontrolować postępowaniem ucznia a jednocześnie będący jego przyjacielem, powinien wystrzegać się wszelkich wad i błędów, ponieważ zwalcza je u uczniów, potrafiący okazać uczniom swe niezadowolenie, nie powinien wymierzać kary w złości, jego zadaniem było naprawiać wszelkie wady charakteru i umysłu uczniów, sprawiedliwy, życzliwy dla uczniów, powinien posiadać wartości moralne.

VIII Metody nauczania i wychowania w poglądach Kwintyliana
Wychowania: zabawa, zachęty pochwały; wywoływać u dziecka ambicję po to, by szybciej pokonywało trudności; uczenie przez naśladowanie (dobre wzory od rodziców, pedagogów, nianiek, nauczycieli); niewskazane stosowanie chłosty; nagrody werbalne (pochwały); klasy niezbyt liczebne (indywidualne nauczanie); zainteresowania dziecka nauką
Nauczania: wprowadzenie pracy domowej - przygotowywanie mów, tłumaczeń, streszczeń; stosowanie przerwy w pacy; dostosowane do wieku; dostosowane do zdolności i zainteresowań; połączenie nauki pisania z nauką czytania; zerwanie z nauczaniem jednotematycznym (różnorodność zagadnień)

---