PROGNOZOWANIE ZACHOWAŃ ANTYSPOŁECZNYCH

Prognoza – przewidywanie czegoś oparte na określonych danych, obliczeniach.

Prognozowanie - (predykcja) jest naukowym sposobem przewidywania, w jaki sposób będą kształtowały się w przyszłości procesy lub zdarzenia. Prognozowanie wykorzystuje informację dotyczącą tych czynników i ich wpływu na badane zjawisko. W prognozowaniu bada się relacje między tymi czynnikami a badanym zjawiskiem oraz kształtowanie się ich w przeszłości do wnioskowania o przyszłości.

Zachowanie antyspołeczne - to nieadekwatne funkcjonowanie w rolach społecznych charakteryzujące się agresywnymi formami niedostosowania z przewagą aktywności, pobudzenia, wyraźnej agresji i wrogości. Symptomami takich zachowań są:

• silne dążenia do szkodzenia innym osobom,

• bezinteresowne okrucieństwo,

• brak wrażliwości moralnej,

• stosowanie przemocy w stosunkach interpersonalnych.

Czynniki warunkujące stabilność bądź przejściowość zachowania antyspołecznego

Zachowania antyspołeczne występują dość często w ogólnej populacji ludzi młodych, chociaż w większości mają charakter sytuacyjny i stosunkowo szybko przemijają. Z drugiej strony to samo zachowanie antyspołeczne może cechować się dużą stabilnością i uporczywością trwania.

1. Stabilna postać zaburzeń antyspołecznych

Podstawową cechą tej formy zaburzeń antyspołecznych, jest ciągłość w czasie. Osoby których ona dotyczy, w ciągu rozwojowym swojego życia przejawiają różne objawy zachowania antyspołecznego, np. w wieku 10 lat kradną towary ze sklepu, w wieku 15 lat trudnią się handlem narkotyków, 20 lat uczestniczą w napadach, 30 lat dokonują fałszerstw finansowych itd. Mimo upływu czasu, zasadnicza predyspozycja pozostaje u nich ta sama. Zmieniają się tylko jej zewnętrzne przejawy, w miarę jak jednostka wchodzi w nowe środowiska społeczne w swoim cyklu rozwojowym.
Wyjaśnienie istoty stabilności w odniesieniu do zachowania antyspołecznego, wymaga uwzględnienia roli czynników występujących we wczesnym okresie życia tj. przed i po urodzeniu dziecka. Wiele danych przemawia za tym, że początek łańcucha czynników etiologicznych warunkujących to zaburzenie stanowią indywidualne różnice zależne od typu układu nerwowego. Różnice te mogą być determinowane dziedzicznością albo działaniem czynników szkodliwych w okresie pre- lub postnatalnym. Można wyróżnić wiele możliwych sposobów, za pośrednictwem których czynniki te prowadzą do powstania zaburzeń antyspołecznych. Ważną rolę odgrywają tu cechy dzieci z deficytami neuropsychologicznymi, wywołujące u ich rodziców agresję, brak zainteresowania, niecierpliwość, odrzucenie emocjonalne czy przemoc fizyczną. Do cech tych można zaliczyć m.in. niezgrabność ruchów, nadruchliwość, rozkojarzenie, opóźnienie w rozwoju, zaburzenia emocjonalne. Największe niebezpieczeństwo dla dalszego rozwoju dziecka, występuje wówczas gdy wymienione objawy występujące u niego, zbiegają się z niekorzystnymi cechami rodziców, utrudniającymi im skuteczne radzenie sobie z problemami wychowawczymi. Powstaje wówczas sytuacja negatywnego sprzężenia zwrotnego: „trudne dziecko” wywołuje wzrost zakłócenia w pełnieniu funkcji wychowawczych przez rodziców, co wtórnie wpływa na pogłębienie się zaburzeń występujących u dziecka.

1. Brak umiejętności nawiązywania trwałych relacji a zaburzenia antyspołeczne

Posiadanie przez dziecko deficytów neuropsychologicznych jest również przyczyną trudności w sferze kontaktów emocjonalnych z rodzicami. Nie jest łatwo pokochać ‘dziecko trudne’. Dlatego deficyty występujące u dziecka zaburzają prawidłowy rozwój trwałych więzi emocjonalnych między nim a rodzicami. Zaburzenia więzi dziecka z rodzicami, we wczesnej fazie życia w istotny sposób wpływają na formowanie się stabilnego modelu zaburzeń antyspołecznych w późniejszych fazach.

1. Trudności w nauce osób ze stabilną postacią zaburzeń antyspołecznych

Deficyty psychoneurologiczne występujące u dzieci utrudniają im osiąganie dobrych wyników w szkole. Objawy zaburzeń związane z tymi deficytami dodatkowo narażają dziecko na przykre przeżycia w szkole, jak np. frustracje, poniżenie, czy wyśmiewanie przez rówieśników. Tacy uczniowie szukają wsparcia w nieformalnych grupach rówieśników, jakie tworzą dzieci wykolejone, zwykle to wsparcie tam uzyskują. W ten sposób deficyty neuropsychologiczne, zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia u dzieci zaburzeń antyspołecznych. Młodzi ludzie, którzy po ukończeniu szkoły podstawowej słabo czytają, piszą i liczą, z powodu trudności z uzyskaniem pracy często nie mają innej alternatywy niż aktywność przestępcza.

1. Utrzymywanie się zaburzeń antyspołecznych w cyklu życiowym

Z omawianymi czynnikami, tj. deficytami neuropsychologicznymi, zaburzeniami więzi dziecko-rodzice, oraz niepowodzeniami szkolnymi, wiążą się rożnorodne długookresowe konsekwencje dla rozwoju dziecka. Jedna z nich polega na sprzyjaniu ciągłości zachowań antyspołecznych w czasie np. dzieci, które wielokrotnie doświadczyły odrzucenia przez rodziców i rówieśników, w późniejszym okresie życia w kontaktach z innymi ludźmi skłonne są do ambiwalentnego interpretowania intencji partnerów, dopatrywania się w nich elementów zagrożenia, co w rezultacie prowadzi do aktów agresji wobec nich. Także dzieci charakteryzujące się brakiem umiejętności kontroli zachowania, nadmierną impulsywnością i skłonnością do stosowania przemocy, z powodu swych antyspołecznych tendencji bardziej narażone są na ryzyko niepowodzeń życiowych w różnych dziedzinach. W miarę upływu czasu niepowodzenia życiowe nakładają się na siebie, co sprzyja utrwaleniu ciągłości zaburzeń antyspołecznych, a tym samym zmniejszeniu perspektyw na osiągnięcia późniejszego sukcesu. Dodatkowym czynnikiem ułatwiającym ten proces, jest etykietowanie młodych ludzi naruszających normy współżycia. Osoba dorosła, która np. jako nieletnia była notowana w kartotekach policyjnych, obecnie może mieć trudności z uzyskaniem atrakcyjnej pracy, mimo iż od dawna zerwała ze swoją antyspołeczną przeszłością. Ważne znaczenie posiada tez kontynuowanie w wieku dorosłym antyspołecznego stylu życia prowadzonego poprzednio. Styl ten w połączeniu z niekorzystnymi cechami osobowości danej jednostki, uniemożliwia jej obecnie nawiązywanie poprawnych, satysfakcjonujących obie strony relacji z innymi osobami, np. wejście w bliskie relacje ze współmałżonkiem, dziećmi i innymi osobami znaczącymi.

Prognoza związana ze stabilną postacią zaburzeń antyspołecznych jest na ogół negatywna. Po przekroczeniu 25 lat, w życiu takich osób występuje szereg niekorzystnych zjawisk np. uzależnienie od alkoholu lub narkotyków, nisko kwalifikowana i małopłatna praca, zadłużenie, bezdomność, stosowanie przemocy fizycznej wobec dzieci i współmałżonka, niestale związki z różnymi partnerami seksualnymi, zaburzenia psychiczne oraz aktywność przestępcza. Stabilna postać zaburzeń antyspołecznych jest jednostką psychopatologiczną stosunkowo często występującą w ogólnej populacji.

2.Przejściowa postać zaburzeń antyspołecznych

Cechą charakterystyczną tej postaci jest brak ciągłości w rozwoju tendencji antyspołecznych. Różni się od postaci stabilnej większą częstotliwością występowania. Duża liczba populacji ma do czynienia z policją z powodu drobnych wykroczeń. Kontakty sprawców z policją i sądami mają miejsce najczęściej w okresie dorastania, z czego największa ich częstotliwość występuje w wieku 15-18lat.
w miarę upływu czasu u większości z nich zachodzą korzystne zmiany pod wpływem wzmocnień pozytywnych i negatywnych występujących w ich otoczeniu. Osoby z przejściową postacią zaburzeń antyspołecznych są w prawdzie skłonne naruszać normy społeczne w sytuacjach, które przynoszą im korzyść, ale jednakowo chętnie rezygnują z czynów antyspołecznych, gdy poprawne style zachowania są bardziej pożyteczne. Można zatem powiedzieć, że ta grupa sprawców przejawia pewną kontrolę nad swoimi reakcjami antyspołecznymi, stosując je tylko wówczas, gdy mogą służyć do osiągnięcia określonych korzyści. We wczesnym okresie dorosłości objawy zaburzeń antyspołecznych całkowicie u nich zanikają.

1. Warunki rozwoju przejściowej postaci zaburzeń antyspołecznych

Rozwój przejściowej postaci zaburzeń antyspołecznych powstaje na wskutek znacznej dysproporcji między poziomem rozwoju biologicznego i społecznego dziecka. Młodzi ludzie z przejściowymi zaburzeniami antyspołecznymi we wcześniejszym okresie rozwoju na ogół nie dostrzegają lub też reagują negatywnie na zachowania takie jak: zerwania kontaktów z rodzicami, konflikty z nauczycielami, przeklinanie, palenie papierosów, picie alkoholu, angażowanie się w przypadkowe związki seksualne, oraz ryzykowanie zdrowiem lub życiem, które występują u starszych, bardziej zdemoralizowanych kolegów i koleżanek. Dopiero wraz z wejściem w okres dorastania wymienione formy stają się atrakcyjne i godne naśladowania. Czynnikiem w dużym stopniu odpowiedzialnym za tę zmianę jest frustracja przeżywana przez młodzież po wejściu w okres, kiedy osiągniętej dojrzałości biologicznej towarzyszy brak dojrzałości psychospołecznej.

1. Zanik tendencji antyspołecznych

Zgodnie z istotą przejściowej postaci zaburzeń antyspołecznych objawy występujące w okresie adolescencji stopniowo ulegają złagodzeniu aż do całkowitego zaniku w wieku wczesnej dorosłości. Związane jest to ze zmianą okoliczności w jakich przebiega dalszy rozwój młodzieży. Najważniejszą z nich jest wychodzenie z trudnego okresu, którego granice wyznaczają momenty osiągnięcia dojrzałości biologicznej i psychospołecznej. Z wejściem w okres wczesnej dorosłości wiążą się istotne przemiany. Młodzi ludzie mogą wreszcie formalnie podejmować mniej lub bardziej atrakcyjne dla nich role osób dorosłych. W tych warunkach stopniowo zanika w nich motywacja do zachowań antyspołecznych. W wieku dorosłym zachowania antyspołeczne przestają imponować rówieśnikom. Wręcz przeciwnie, osoby notowane w kartotekach policyjnych czy rejestrze skazanych mają mniejsze możliwości zdobycia atrakcyjnej, dobrze płatnej pracy. Osoby uzależnione narażone są na zwolnienie z pracy z różnych powodów. Dalsze utrzymywanie się zachowania antyspołecznego przestaje mieć znaczenie przystosowawcze, gdyż potencjalnie naraża daną jednostkę na duże straty, których nie może ona zaakceptować. Posiadanie większych umiejętności przystosowawczych powoduje, że osoby z przejściową postacią zaburzeń zachowania, licząc się z możliwością ukarania, stopniowo eliminują czyny antyspołeczne z repertuaru swoich zachowań. Po pewnym czasie mogą je wspominać z niechęcią i zawstydzeniem.
Tempo porzucania zachowań antyspołecznych na rzecz prospołecznych może być różne u poszczególnych osób. Niektórym z nich przejście do życia w pełni normalnego mogą utrudniać takie przeszkody wyniesione z okresu adolescencji, jak np. uzależnienie od narkotyków, pobyt w zakładzie poprawczym czy przedwczesne rodzicielstwo. Uwzględnienie tych czynników może ułatwić postawienie dokładnej prognozy związanej z powodzeniem działań resocjalizacyjnych w danym przypadku.