EGIPT: ARCHITEKTURA SAKRALNA I SEPULKRALNA NOWEGO PAŃSTWA

CENOTAF – pusty grobowiec wykonany w celu uczczenia pamięci po zmarłym, którego ciała nie można było znaleźć, bądź którego grobowiec rzeczywisty znajdował się w innym miejscu.

Amenhotep I (XVIII dyn.) – rozdzielenie świątyni grobowej o i grobowca =>nowa reguła

ARCHITEKTURA SEPULKRALNA:

TEBAŃSKA NEKROPOLA- Teby Zachodnie – najważniejsza nekropola Nowego Państwa, grobowce wykute w skale (w prowincjonalnym nekropolach, na płaskim terenie – mastaby, np. Abydos, Kan), okręgi:

El-Tarif, Deir El-Bahari, Asasif, Dra Abu’l Naga, Dolina Królów, Dolina Królowych, Szech Abel El-Gurna, Gurnet El-Murrai, Chocha => jednolity schemat

Deir El-Medina => odrębny typ

Medina Habu, Gurna => świątynie grobowe

1. Grobowce królewskie:

Totmes I (XVIII dyn.) – Dolina Królów – nowa nekropolia, położenie zapewniało lepszą ochronę

Schemat budowy:

1. Korytarz

2. Sala sarkofagowa –owalna (pocz. XVIII dyn.) =>prostokątna, strop na filarach, czasem za westybulem na wyższym poziomie

3. Elementy dodatkowe – utrudnienie dostępu (dodatkowe pomieszczenie, nisze, korytarze z załamaniami biegu)

Ochrona: głębokie szyby w posadzce korytarza, maskowanie jego biegu poprzez zablokowanie dalszej części oraz pokrycie tynkiem i dekoracją

Dekoracja: polichromowane płaskorzeźby, malowidła, sceny mitologiczne, obrazujące święte teksty

Różnice (odnośnie prywatnych): brak kaplic kultu zmarłego => w świątyniach grobowych, brak scen rodzajowych w dekoracji => wyjątek: grobowiec Ramzesa III

Przykłady: grobowiec Amenemhata-Sera, Rechmire, Sennefera, Czai

Grobowce XIX i XX dyn. – osiowe założenie, brak korytarzy z charakterystycznymi załamaniami

1. Grobowce prywatne:

częśc dostępna dla ludu – dziedziniec +pomieszczenie dla vipów –reszta

1. Dziedziniec –wykuty w skale, szyb do komory grobowej w północnej części (lub w kaplicy)

2. Westybul – nad framugą stożki pogrzebowe – gliniane, na podstawie imię i tytuł zmarłego, wciśnięte w warstwę okładziny

3. Kaplica – prostokątna z niszą dla posągu zmarłego

- fasada: wykuta w skale, po obu stronach stele

DEIR EL-MEDINA –nekropola rzemieślników, 2 typy (element wspólny =>mała piramidka z cegły nad kaplicą) :

1. Kaplica z cegły nad wykutą w skale komorą grobową:

1. Dziedziniec – prostokątny, otoczony murem z cegły, wejście w kształcie małego pylonu

2. Piramida –bezpośrednio na skale lub ceglanym, albo kamiennym postumencie (platformie)

3. Kaplica – wewnątrz piramidy o ceglanym sklepieniu

4. Wejście –w postaci szybu lub stromych schodów od strony dziedzińca

1. a) Kaplica – wykuta w skale, piramida nad jej stropem

b) Wejście – nie na dziedzińcu, ale w najgłębiej położonej kaplicy

Zobaczyć załączone schematy!

Przykłady: grobowiec Ipy (XIX dyn.), Sennedżema, Inherkan, Paszedu, Chabechet (wszystko XX

dyn.)

ABYDOS – nekropola z mastabami:

- podziemne części: wykute w skale lub w głębokim wykopie, z kilku pomieszczeń o nieregularnym kztałcie

- szyb: pośrodku dziedzińca obudowanego ceglanym murem

- czasem więcej niż 1 dziedziniec, XX dyn. =>zamiast 1, aż 3 kaplice

ARCHITEKTURA SAKRALNA:

Zespoły: starożytne Teby (obecnie Luksor i Karnak), Abydos, Nubia i inne

- potężny rozwój, rozkwit efektem bogactwa faraonów (podbijanie terenów na Wschodzie i Południu) i wzrostu potęgi kapłanów – nowej siły politycznej

- nowe formy: kolumna papirusowa o kapitelu w formie otwartego kielicha

- monumentalne założenia - aktywna rola w propagandzie państwowej => kapłani jako boscy słudzy

- podstawowy materiał: kamień (wapień, piaskowiec) => na prowincji dalej cegła suszona (w wielkich okręgach świątynnych – budowa murów i budynków pomocniczych), różowy i szary granit- portale, posągi

- rzeźby w dekoracji na dużą skalę – aleje sfinksów (już w IV dyn. , ale zarzucone, powrót w XII dyn.), statuy królewskie przy bramie, posągi wolnostojące, filary ozyriackie (OZYRIAK – monumentalny, stojący posąg władcy w postaci mumii, połączony ze ścianą lub filarem)

- wzrost kultu boga Amona –faraon jako jego syn => patron większości grobowców =>wcześniej podział na świątynie kultowe (kult bóstwa) i grobowe (kult zmarłego) => GRANICA SIĘ ZACIERA

Schemat budowy:

1. Sala na barkę – BARKA –przedmiot kultowy, wynoszony w procesji (wg mitologii bóstwo poruszało się barką); w centralnej części świątyni, na osi, z kamiennym postumentem na barkę, najbogaciej dekorowana

2. Sala stołu ofiarnego – rodzaj westybulu, poprzedza sanktuarium, wejście w tylnej ścianie Sali na barkę

3. Sanktuarium – niewielkie pomieszczenie, czasem tylko nisza w ścianie Sali stołu ofiarnego, na pocz. XVIII dyn. Nie na osi, tylko w bok od ostatniego pomieszczenia =>zmiana za Amenhotepa III, posiadało drewniany posąg bóstwa, dostęp: tylko arcykapłan i faraon

- podwójne sanktuarium w świątyniach Amona => 2 postaci: Amon-Re i Amon-Mina (np. świątynie Totmesa III w Medinet Habu)

Sala „pojawiania się” – w większych świątyniach, pomocnicze pomieszczenie => czynności rytualne przy barce, najstarsze nie posiadały kolumn

Ewolucja kształtu Sali hypostylowej:

Jubileuszowa świątynia Totmesa III w Karnaku – sala kolumnowa poprzecznie do osi założenia, 2 rzędy kolumn otoczonych pierścieniem niższych filarów=> strop nad kolumnami wyżej niż nad filarami=> prześwit wypełniony oknami=> pierwsza w architekturze egipskiej sala o TRÓJNAWOWYM UKŁADZIE, przypominającym bazylikę

Podobne hipostyle bazylikalne:

Świątynie Totmesa III w Deir El-Bahari (1962 r.-odkrycie Polaków) i Świątyni a Ramzesa II w Memfis

- pocz. XIX dyn. – nowy typ => sala kolumnowa wzdłuż osi założenia, np. Wielka Sala Hypostylowa świątyni w Karnaku (wielokrotnie kopiowana – Ramesseum, świątynia grobowa Ramzesa III w Medinet Habu, świątynia boga Chonsu w Karnaku)

- dziedziniec: portyki kolumnowe lub filarowe

- dekoracja reliefowa ściśle związana z funkcją poszczególnych partii (D. Arnold)

- kompleks świątynny od przystani nad kanałem do Nilu (tradycja Starego Państwa), pocz. XVIII dyn. –przy przystani dolna świątynia (np. Dolina Asasif), kiosk lub rozbudowane nadbrzeże

- aleja otwarta do głównej świątyni, czasem obudowana murem (świątynia Hatszepsut-najstarsza; świątynia Amona w Karnaku – baranie głowy sfinksów), wzdłuż kioski z 2 wejściami na osi ( z obejściem na barkę),

- brama w formie pylonów (wyjątki: świątynia Hatszepsut, Totmesa III w Deir El-Bahari) – najwyższe element architektoniczny=> tendencja do obniżania stropów kolejnych pomieszczeń i podwyższania poziomów posadzek = stopniowanie dopływu światła (wyjątek : świątynie Atona-boga słońca)

- osiowość założeń (Amenhotep III)=> wyjątki: świątynia Seti I w Cyrna i Abydos – dodatkowe sanktuaria w bok

- budowle pomocnicze – w obrębie okręgu świątyni ( domy personelu, magazyny, archiwa)

1. ŚWIĄTYNIE W TEBACH:

Okręg boga Amona:

- wielokrotnie przebudowany i rozbudowany

- 2 typy reliefów: bas relief – wewnątrz świątyni – sylwetki wypukłe, tło obniżone (bardziej delikatny, narażony na zatarcia i utratę polichromii); relief en creux – na zewnątrz – tło nietknięte, kontury przedstawień w nie zagłębione

-przykłady: świątynia Hatszepsut w Karnaku, Ptaha (Totmes III), Chonsu w Karnaku (Ramzes III), świątynia w Luksorze (Amenhotep III i Ramzes II)

2. ŚWIĄTYNIE W ABYDOS:

Przykłady: świątynia Seti I (uniklana ze względu na nieregularny kształt i nietypową ilość kolumn - 7), Ozyrejon – cenotaf Seti I (podziemny), świątynia Ramzesa II

3. ŚWIĄTYNIE NUBIJSKIE:

- większość wykuta w skale (technika wprowadzona w XVIII dyn. => znana już w Starym Państwie, ale stosowana w architekturze grobowej)

- przykłady: świątynia Ramzesa II w Abu Simbel i Nefertari w Abu Simbel (Ramzes II)