GEOGRAFIA – HYDROSFERA – SŁOWIK MATURZYSTY

• hydrosfera – wodna powłoka kuli ziemskiej obejmująca morza i oceany, wody zgromadzone w lodowcach, lądolodach i wiecznej zmarzlinie, wody powierzchniowe rzek, jezior, bagien i mokradeł, wody podziemne oraz wody zawarte w atmosferze i biosferze

• Cykl krążenia miedzy oceanem, atmosferą i kontynentem nosi nazwę DUŻEGO OBIEGU HYDROLOGICZNEGO

• Cykl krążenia między atmosferą a oceanem a lądem nazywamy MAŁYM OBIEGIEM HYDROLOGICZNYM

• retencja – czasowe zatrzymanie (wyłączenie) wody z obiegu

RETENCJA MOŻE BYĆ
Powierzchniowa
Podziemna
Zmniejszając ją, np. poprzez
Zwiększając ją, np. poprzez

• bilans wodny – zestawienie przychodów i ubytków wody dla danego obszaru w czasie roku hydrologicznego. Na wartość salda bilansu decydujący wpływ mają; klimat, rzeźba terenu, oddalenie od mórz i oceanów, prądy morskie, szata roślinna

• Wszechocean – to zawarty obszar wód na powierzchni Ziemi obejmujący wszystkie oceany i przyłączone z nimi morza

OCEANY ŚWIATA
Spokojny (Pacyfik lub Wielki)
Atlantycki (Atlantyk)
Indyjski
Arktyczny
ok. 361 mln km^2

• morze – część wszechoceanu mająca z nim wspólny poziom i swobodną wymianę wód (np. przez cieśniny)

TYP MORZA	CHARAKTERYSTYKA	PRZYKŁAD
przybrzeżne	oddzielone od oceanu archipelagami wysp lub półwyspami	Ochockie, Japońskie, Andamańskie, Południowochińskie,
otwarte	szeroko połączone z oceanem, może być oddzielone podmorskim progiem	Arabskie, Północne
międzywyspowe	położone wśród wysp archipelagu	Jawajskie, Moluckie, Banda, Sulu
śródziemne, wewnątrzkontynentalne	położone w obrębie jednego kontynentu, jego wody mają utrudniony kontakt z oceanem przez wąskie i płytkie cieśniny	Bałtyckie, Białe
śródziemne, międzykontynentalne	położone między kontynentami, wyraźnie oddzielone od oceanów, łączące się z nimi wąskimi cieśninami	Śródziemne, Czarne, Czerwone, Karaibskie

• Morze Sargassowe jest położone z dala od lądów, jest to morze położone w całości wśród wód oceanu (zachodnia część płn. Atlantyku)

• cieśnina – zwężenie obszaru wodnego, łączące dwa akweny a rozdzielające ląd)

• woda morska zawiera rozpuszczone w niej sole i inne związki chemiczne oraz gazy

• Na krążenie i znaczenie wody morskiej w środowisku mają wpływ następujące cechy fizyczne; temperatura, gęstość, przezroczystość i barwa

• Ruchy wody morskiej przekazują energię cieplną i mechaniczną w środowisku przyrodniczym, są motorem procesów geomorfologicznych, warunkują cyrkulację atmosferyczną oraz rozwój biosfery i an troposfery. Woda morska podlega ciągłym ruchom.

RUCHY WODY MORSKIEJ
Falowanie
Sejsza
Prądy morskie
Upwelling
Pływy
Tsunami
El Nino
La Nina
Przybój

• wody podziemne – to wody zajmujące pęknięcia i pory w skałach. Ilość tych wód zależy od;

---wielkości opadów

---przepuszczalności skał

---sposobu zalegania skał oraz ich ułożenia

---gęstości sieci rzecznej

Podział wód podziemnych

ZASKÓRNE (WIERZCHÓWKI)	GRUNTOWE	WGŁĘBNE(GŁĘBINOWE)	RELIKTOWE
a)występują tuz pod powierzchnią ziemi b)silnie zanieczyszczone, nie nadają się do picia	a)infiltrują(przenikają w głąb)głębiej, ulegają naturalnemu oczyszczeniu. b)ich temp. zmienia się c)na ogół nadają się do picia i wykorzystania gospodarczego	a)znajdują się głęboko pod pow. ziemi, pokryte są materiałem nieprzepuszczalnym b)najlepsze do picia i wykorzystania gospodarczego, często zmineralizowane	a)znajdują się głęboko pod pow. b)nie reagują na czynniki pogodowe c)silnie zmineralizowane d)wody ciepłe e)wykorzystywane są często w przemyśle spożywczym, lecznictwie jako źródło energii geotermalnej

• wody artezyjskie –

• źródło –naturalny wypływ wody podziemnej na powierzchnię Ziemi otworem lub szczeliną.

• źródło zstępujące – (descensyjne, grawitacyjne, spływowe); woda wypływa z powodu działania siły ciążenia

• źródło wstępujące – (ascensyjne, hydrostatyczne, podpływowe); woda jest wypychana z warstwy wodonośnej pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego

TYPY ŹRÓDEŁ
szczelinowe
dolinne
uskokowe
przelewowe
krasowe
warstwowe (zboczowe)
osuwiskowe (rumowiskowe)

• gejzery –(źródła wytryskowe); w których wrząca woda jest okresowo wyrzucana na znaczną wysokość. Występują na obszarach aktywnych wulkanicznie, gdzie pod powierzchnią znajdują się komory wypełnione wodą. Panuje w nich duże ciśnienie

• wody mineralne – wody, które zawierają rozpuszczone sole mineralne i gazy w ilości przynajmniej 1g na litr. Wody te stosowane są najczęściej w lecznictwie

• wody radoczynne – zawierają małe ilości pierwiastków promieniotwórczych

• rzeki – większe cieki wodne mające swoje własne nazwy (ciek jest powierzchniową strugą wodną płynącą naturalnym korytem, może nim być również strumień, potok)

• rzeka główna wpływa bezpośrednio do morza lub obszaru dopływowego, a wraz z dopływami tworzy system rzeczny.

• dorzecze—obszar z którego wody spływają do danej rzeki

• zlewisko – obszar z którego wody spływają do danego zbiornika, np. morza

• dział wodny – granica oddzielająca dorzecza lub zlewiska

• obszar źródłowy – obszar, gdzie rzeka bierze swój początek

• bifurkacja –

• przepływ – stosunek objętości wody przepływającej przez dany przekrój poprzeczny koryta rzecznego do jednostki czasu

Podział rzek ze względu na zasilanie i ciągłość przepływu

STAŁE(PERMANENTNE)	OKRESOWE(PERIODYCZNE)	CHWILOWE(EPIZODYCZNE)
prowadzą wodę przez cały rok; są tam gdzie opady przewyższają parowanie, np. Amazonka, Kongo	prowadzą wodę przez kilka miesięcy w roku; występują w klimatach z porą wilgotną i suchą	prowadzą wodę sporadycznie i krótko w momencie opadów; występują w najsuchszych regionach świata, gdzie opady mogą zdarzyć się raz na kilka lat

• ustrój (reżim) rzeczny – normalny, ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji rytm wahań poziomu wody, określający zróżnicowanie przepływu i zlodzenia, uwzględniający sposób zasilania

TYPY USTROJÓW RZECZNYCH
lodowcowy
śnieżny
deszczowy –wysokie stany przepływy w okresach dużych opadów
złożony (mieszany)

• jezioro – to zbiornik wody zajmujący powstałe w naturalny sposób zagłębienie, bez bezpośredniego połączenia z wszechoceanem

• limnologia – nauka, której przedmiotem badań są jeziora

PODZIAŁ JEZIOR ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB ZASILANIA
przepływowe
PODZIAŁ JEZIOR ZE WZGLĘDU NA ZAWARTOŚĆ SOLI MINERALNYCH
słodkie
PODZIAŁ JEZIOR ZE WZGLĘDU NA TEMPERATURE
ciepłe

PODZIAŁ JEZIOR ZE WZGLĘDU NA CZAS WYPEŁNIENIA MISY JEZIORNEJ WODĄ
stałe ----stale wypełnione wodą
Podział jezior ze względu na trofizm (zawartość substancji odżywczych)
OLIGOTROFICZNE
a)zazwyczaj głębokie, o dnie żwirowym lub piaszczystym b)wody z niską temp., przezroczyste, o niebieskim zabarwieniu, dobrze natlenione c)ubogie w substancje odżywcze d)np. Morskie Oko(Tatry), Wielki Staw(Sudety)

• PODZIAŁ JEZIOR ZE WZGLĘDU NA GENEZĘ (POWSTANIE)

Meteorytowe(pochodzenia kosmicznego)
tektoniczne
wulkaniczne
reliktowe
deltowe
limanowe
krasowe
zakolowe (starorzecza, przyrzeczne)
przybrzeżne
polodowcowe
wydmowe (śródwydmowe, deflacyjne, eoliczne)
bagienne
osuwiskowe
biogeniczne
poligenetyczne

• Etapy życia jezior

• powstanie

• młodość – życie biologiczne dopiero się rozwija

• dojrzałość – pełnia życia biologicznego

• starość – przeobrażenie się jeziora w bagno

• zanik, który może nastąpić z powodu;

• zarośnięcia

• zasypanie utworami niesionymi przez rzekę

• wyschnięcie wskutek klimatu

• erozyjne otwarcie misy jeziornej przez wypływająca rzekę

• działalność antropogeniczna

• jeziora antropogeniczne – (jeziora sztuczne); jezioro zostało wytworzone przez człowieka, mogą to być duże zbiorniki powstałe wskutek budowy tam spiętrzających lub mniejsze, np. stawy hodowlane. Funkcje pełnione przez sztuczne zbiorniki:

• retencyjna (przeciwpowodziowa)

• energetyczna

• transportowa( komunikacyjna)

• rekreacyjna

• zaopatrzenie w wodę pitną

• zaopatrzenie w wodę dla przemysłu lub rolnictwa

• hodowlana

• bagna – to obszary o trwałym, nadmiernym uwilgoceniu, zazwyczaj porośnięte roślinnością przystosowaną do bardzo wilgotnych warunków (z czasem przekształca się w torf)

• mokradła – (moczary); są to obszary na tyle uwodnione, że występuje na nich roślinność hydrofilowa (wodolubna)

• torfowiska -- są to tereny podmokłe porośnięte roślinnością wodolubną (hydrofity) oraz wypełnione martwą substancją organiczną powstałą z tej roślinności

torfowiska ze względu na sposób zasilania w wodę dzielimy na
wysokie
zasilane wyłącznie wodami z opadów atmosferycznych; występują na działach wodnych, płaskich wierzchowinach i obszarach zbudowanych ze skał nieprzepuszczalnych

• Lodowce, lądolody i stała pokrywa śnieżna tworzą się powyżej granicy wiecznego (wieloletniego) śniegu – linii oddzielającej obszar, na którym więcej śniegu przebywa (strefa akumulacji), od obszaru, na którym więcej ubywa (strefa ablacji). Lodowce tworzą się w górach i na wyżynach, mają mniejszą powierzchnię od lądolodów, które mogą zajmować ogromne obszary, nawet całe lądy. To znaczne i trwałe nagromadzenie lodu powstałego w wyniku przeobrażenia śniegu

• WARUNKI KONIECZNE DO POWSTANIA LODOWCÓW!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!1

• lodowce szelfowe – to spływające do morza masy lodu, które mogą spoczywać bezpośrednio na dnie lub unosić się na wodzie

• góry lodowe – oderwane fragmenty lodowców szelfowych pływające po morzach i oceanach (gdy odrywa się góra lodowa, mówimy, że lodowce ,,się cielą”)

• pak lodowy – kry lodowe różnej wielkości oderwane od lodu przybrzeżnego lub krystalizujące na otwartym morzu

• wieczna (wieloletnia)zmarzlina(marzłoć) – to grunt, na którym pory, spękania, wolne przestrzenie wypełnione są lodem

• Morze Bałtyckie –to morze śródziemne wewnątrzkontynentalne (interkontynentalne), o powierzchni 415 tys. km², leżące między Półwyspem Skandynawskim a trzonem kontynentalnym Europy. Kontakt z wszechoceanem odbywa się dzięki płytkim i wąskim cieśninom; Sund, Wielki Bełt, Mały Bełt, Kattegat i Skagerrak.

• NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!1

ZASOLENIE WÓD BAŁTYKU	zasolenie jest zróżnicowane i maleje w miarę przesuwania się z południowego zachodu w kierunku Zatoki Botnickiej. Zasolenie wód w przekroju pionowym jest zmienne i zwiększa się przy dnie
TEMPERATURA BAŁTYKU	temp. zmienia się zależnie od pory roku. Latem najcieplejsze wody są w części południowej, najchłodniejsze są w części północnej
GŁĘBOKOŚĆ BAŁTYKU	jest to morze szelfowe o śr głębokości 52m, ma urozmaicone dno z płyciznami na głębokości 8-10m i głębinami.
FAUNA I FLORA BAŁTYKU	Ze względu na specyficzne warunki środowiskowe, Bałtyk posiada charakterystyczną faunę i florę ---fitoplankton= mikroskopijne organizmy roślinne biernie unoszące się w wodzie np. sinice, okrzemki ---fitobentos= rośliny porastające dno morskie, np. zielenice, brunatnice, krasnorosty i rośliny kwiatowe ---zooplankton= organizmy zwierzęce mniej lub bardziej biernie unoszące się w toni wodnej, silnie zróżnicowane, np. skorupiaki, wiciowce, orzęski, meduzy, mięczaki ---zoobentos= zwierzęta żyjące na dnie morskim, np. małże, skorupiaki, ślimaki, wirki, gąbki ---nekton= duże zwierzęta aktywnie pływające w toni wodnej – ryby i ssaki morskie, w Bałtyku żyją gatunki ryb słonowodnych
ZASOBY MINERALNE BAŁTYKU	na dnie M. Bałtyckiego znajdują się złoża wielu surowców, np. ropa naftowa i gaz ziemny. Morze słynie z bursztynu