1)Ruch okrężny- Gospodarka narodowa składa się z olbrzymiej ilości podmiotów gospodarczych: gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, a także z jednostek aparatu państwa szczebla centralnego i lokalnego. Dzięki ich decyzjom uruchamiane są różnorodne procesy gospodarcze. Ruch okrężny pomiędzy przedsiębiorstwem, a gospodarstwem domowym. (4 założenia): 1.Rozpatrujemy gospodarkę zamkniętą(bez E i I), w której nie funkcjonuje państwo. 2.W gospodarce występują jedynie gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. 3.Gospodarstwa domowe jako właściciele czynników produkcji oraz jednocześnie nabywcy produktów i usług przeznaczają całe swoje dochody na bieżące wydatki. 4.Przedsiębiorstwa pełniąc funkcję pracodawców i producentów przeznaczają całe swoje dochody na zakup czynników produkcji. 2) PKB- (produkt krajowy brutto)- jest miarą całkowitej produkcji, wytworzonej na terytorium danego kraju, niezależnie od własności czynników produkcji. PKB= C+I+G+X (w ujęciu wydatkowym) C- wydatki konsumpcyjne I- wydatki inwestycyjne G- wydatki rządowe X- eksport netto (Ex-Im) Ex- wydatki exportowe Im- wydatki na import. Metody Obliczania PKB: 1)sumowanie produktów (sumowanie wartości dodanej w procesie produkcji) PKB= E wartości dodanych 2)sumowanie wydatków na dobra finalne PKB= C+H+G+Ex-Im 3) sumowanie dochodów czynników produkcji PKB=E dochodów czynników produkcji (pracy, ziemi, kapitału) PNB- (produkt narodwy brutto) miara całkowitych dochodów osiągniętych przez obywateli danych kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług czynników produkcji. PNB= PKB+ dochody netto z tytułów własności zagranicą. Rodzaje PNB: a) nominalny - liczony w cenach bieżących; b) realny - liczony w cenach stałych (miara całkowitego dochodu gosp. nar.) PNB nominalny rośnie szybciej niż PNB realny ze względu na inflację cenową. PNN- (produkt narodowy netto) miara efektów rocznej działalności gospodarki, rozumiany jako różnica produktu narodowego brutto oraz wartości amortyzacji kapitału trwałego. PNN = PNB – amortyzacja. PNN w cenach rynkowych jest równy produktowi narodowemu brutto pomniejszonemu o amortyzację, czyli o wartość zużycia narzędzi pracy. Aby otrzymać „prawdziwy” efekt rocznej pracy obywateli kraju, od wartości dóbr finalnych wytworzonych przez krajowe czynniki produkcji powinniśmy odjąć amortyzację. PNN w cenach czynników produkcji, albo w cenach bazowych (inaczej Dochód Narodowy) jest równy PNN w cenach rynkowych pomniejszony o podatki pośrednie (np. VAT) 3) Popyt zagregowany (inaczej popyt globalny) jest to suma popytów na danym obszarze. Funkcja ta, podobnie jak funkcja popytu, pokazuje skłonność do zakupu (jednakże tu bez rozgraniczania na dobra) w zależności od wielkości dochodu grup konsumenckich np. gospodarstw, przedsiębiorstw etc. Obliczanie popytu zagregowanego jest jedną z metod obliczania produktu krajowego. Na popyt zagregowany mają wpływ: realne bogactwo społeczeństwa, realne stopy procentowe, oczekiwania ekonomiczne oczekiwania inflacyjne, zmiany w kursach wymiany walut, dochód państw importujących
towary danego państwa. Popyt globalny jest kluczową kategorią w makroekonomii. Popyt globalny inaczej łączny odnosi się do sumy (kwoty), jaką podmioty gospodarki planują wydać na dobra i usługi przy różnej wielkości dochodu (in. przy danych cenach) w danym okresie. W literaturze, zwłaszcza anglojęzycznej, zapisywany często w skrócie jako AD (aggregate demand). Na łączny popyt składają się wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych nakłady inwestycyjne, wydatki rządowe, eksport netto. Wzór : APp=C +I + X (Ex-Im) C-wydatki konsumpcyjne , I- wydatki inwestycyjne , G- wydatki rządowe Ex- import Im - eksport Przyjmując upraszczające założenie że rozpatrujemy gospodarkę zamkniętą, a więc gospodarkę bez wymiany międzynarodowej ( Ex-Im=0) w której nie występują wydatki rządowe ( G=0) . Przy takich założeniach agregatowy popyt składa się z wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych a więc APp=C+I Popyt globalny (AD) – łączna wartość dóbr i usług, jaką nabywcy decydują się zakupić w danych warunkach i czasie – zależy od: ogólnego poziomu cen (P), wysokości dochodów ludności Podaż globalna (AS) – łączna wartość dóbr i usług, jaką producenci decydują się wytworzyć w danych warunkach i czasie – zależy od: zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania, ogólnego poziomu cen, kosztów produkcji 4) Popyt konsumpcyjny – zgłaszany przez gospodarstwa domowe. 3 hipotezy zależności konsumpcji od dochodu: h. dochodu absolutnego – h. dochodu relatywnego – h. dochodu permanentnegoW modelu keynesowskim, przyjęta jest hipoteza dochodu absolutnego: wydatki konsumpcyjne zależą od poziomu bieżących dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe; – wydatki te rosną (maleją) wraz ze wzrostem (spadkiem) dochodów, ale ich udział w dochodzie jest malejący (rosnący). • dochód będący w dyspozycji gospodarstw domowych, przeznaczają one na zakupy potrzebnych im dóbr i usług (C), a część na zaspokojenie potrzeb przyszłych, tj. oszczędności (S), czyli:– Y=C+S• funkcja konsumpcji – związek między bieżącymi dochodami a wydatkami konsumpcyjnymi; określa ona poziom zamierzonej konsumpcji przy różnych poziomach dochodów:C=Ca+ksk*Y gdzie:– Ca – autonomiczny popyt konsumpcyjny; niezależna od rozmiarów dochodu, stała wielkość konsumpcji;– ksk (MPC) – krańcowa skłonność do konsumpcji; określa, jaką część dodatkowego dochodu gospodarstwa domowe przeznaczają na konsumpcję: ksk=deltaC/deltaY , gdzie: deltaC – zmiana konsumpcji, deltaY – zmiana dochodu. 5) Równowaga w analizowanym modelu (krótkookresowa) równowaga na rynku dóbr – sytuacja, w której nabywcy chcą kupić dokładnie taką ilość towarów, jaką producenci chcą wytworzyć; oznacza to, że nie występuje nadwyżkowy popyt ani nadwyżkowa podaż. nadwyżkowy popyt ani nadwyżkowa podaż. • Punkt równowagi wyznaczany jest przez popyt globalny.• Warunek równowagi: planowany popyt globalny = produkcja, czyli: APp=Y Y- dochód narodowy wytworzony w gospodarce w pewnym okresie APp- zamierzony (planowany ) agregatowy popyt na towary w danym okresie . Ten wzór ma kluczowe znaczenie dla
całej analizy determinantów dochodu narodowego . Z jednej strony występuje gdy równowaga występuje wówczas gdy dochód narodowy jest równy agregatowemu popytowi na towar.Z drugiej strony wynika z niego że poziom faktycznego dochodu narodowego wytwarzanego w gospodarce jest wyznaczony przez poziom agregatowego popytu na towar . Linia 45 stopni pokazuje jak powinna wyglądać rozmiary dochodu narodowego i agregatowego popytu aby na rynku towarów była zachowana równowaga .Na osi poziomej odłożono dochód narodowy Y a na osi pionowej agregatowy popyt na towar APp. Autonomiczny charakter agregatowego popytu na towar znajduje wyraz w poziomym przebiegu prostej APp0 co oznacza że popyt ten nie zależy od poziomu dochodu
6) Mnożnik – jest to stosunek zmiany zmiany dochodu do zamiany planowanych wydatków autonomicznych. | Im wyższe dochody to wydatki konsumpcyjne rosną, ale ich udział w dochodzie jest coraz niższy. | Y = C+ S S – oszczędności C- konsumpcja Y – dochód narodowy S= Y- C Bo „S” – oszczędności to nieskunsomowana część dochodu. ΔY=$\frac{1}{1 - \text{ksk}\text{\ \ }}$ *ΔI Zależność; jego wysokośc zależy od ksk wynika to ze wzoru mi= $\frac{1}{1 - \text{ksk}\text{\ \ }}$ . Im ksk jest wyższa to i mnożnik wyższy. Np. gdy ksk=0,8 to mi=5 Mnożnik konsumpcyjny mk= $\frac{1}{1 - \text{ksk}}$ Krańcowa skłonność do konsumpcji – jest to stosunek przyrostu wydatków konsumpcyjnych do przyrostu dochodów ( ksk=$\frac{\Delta C}{\Delta Y}$). Mnożnik inwestycyjny- ukazuje jak zmini się pod wpływem zimany autonomicznych wydatków inwestycyjnych Np. gdy mi =3 , przyrost I o 1000 spowoduje wzrost Y o 3000 . Mnożnik zawsze większy od 1 bowiem każda zmiana w wydatkach inwestycyjnych uruchamia dlasze zmiany w wydatkach konsumpcyjnych mi= $\frac{1}{1 - \text{ksk}}$ , ΔY= mi*ΔI 7) Budżet państwa - jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Sporządzony na okres 1 roku oraz zatwierdzony przez władzę ustawodawczą, po tym staje się aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym gromadzenie dochodów budżetowych oraz dokonywanie wydatków. Funkcje budżetu: Alokacyjna-kształtowanie podziału czynników wytwórczych i dóbr materialnych między sektor publiczny a prywatny -kształtowanie podziału czynników wytwórczych w ramach sektora publicznego -oddziaływanie na alokację zasobów w ramach sekt. Prywatnego Funkcja redystrybucyjna - Podstawowym zadaniem jest korygowanie w ramach społeczeństwa podziału dochodów ustalonego pierwotnie w wyniku gry rynkowej, Zgodnie z poczuciem sprawiedliwości dominującej części społeczeń. Bezpośrednio koryguje dochody pierwotne przez podatki i transfery Pośrednio za pomocą bezpłatnego lub częściowo płatnego zaspokojenia Określonych potrzeb. Redystb. Funkcja pol. Budż. Realizowana jest na Podstawie systemu podatkowo-transferowego.
Fiskalna– gromadzenie dochodów budżetowych umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań Stymulacyjna - polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne. Dochody budżetu państwa : podatki, cła, dochody ze sprzedaży prywatnych firm, opłaty skarbowe, sądowe, notarialne i inne . Podatki ; przymusowe, bezzwrotne , nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo , pobierane na pokrycie wydatków państwowych, płatnikami podatków mogą być osoby fizyczne i prawne Rodzaje podatków- przedmiot opodatkowania; dochodowe , konsumpcyjne np. VAT, akcyza, cło majątkowe np. spadkowe. Podatki bezpośrednie nakładane na dochody i majątek , pośrednie – nakładane na wydatki ( zawarte w cenie nabywanego dobra). Wydatki budżetu państwa ; wydatki tradycyjne ( obrona narodowa, administracja, wymiar sprawiedliwości), wydatki związane z realizacją celów społecznych ( oświata , kultura , ochrona zdrowia , świadczenia socjalne ), wydatki wynikające z pełnienia funkcji inwestycyjnych w gospodarce ( świadczenia społeczne ), wydatki związane z obsługa długu publicznego. Deficyt budżetowy – występuje, gdy wydatki w budżecie danej instytucji (zazwyczaj państwa) są wyższe niż jej dochody. Przeciwieństwem deficytu jest nadwyżka budżetowa. Deficyt budżetowy może wynikać z: nadmiernych wydatków budżetowych, zbyt niskich dochodów budżetowych, oczekiwań społeczeństwa , sposobu uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym. Nadwyżka budżetowa - suma dochodów budżetowych przewyższająca wydatki budżetowe; jeden z rodzajów nadwyżki finansowej. Powoduje wycofanie z obiegu określonej ilości pieniądza (działanie deflacyjne) i umożliwia wprowadzenie do obiegu dodatkowej ilości pieniądza poprzez udzielenie kredytu (kreacja pieniądza). Nadwyżka budżetowa jest jednym ze źródeł pokrycia kredytów bankowych. Skala i przeznaczenia nadwyżki budżetowej jest pochodną polityki społecznej i polityki gospodarczej. Zależy również od systemu finansowania działalności gospodarczej, który w różnym zakresie może angażować środki własne podmiotów gospodarczych, dotacje budżetowe i kredyt bankowy. 8) Polityka Fiskalna- wykorzystywanie podatków i wydatków budżetowych do stabilizacji gosp. oraz realizacji innych celów ekon. I społecznych. Rodzaje: ekspansywna – zwiększenie podaży pieniądza (obniżenie stopy dyskontowej, zakupy na otwartym rynku, obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych). Występuje gdy rząd przez swe działanie chce pobudzić gospodarkę, przyśpieszyć wzrost PKB. Stosuje ją w fazie załamania gospodarczego i dna cyklu koniunkturalnego. restrykcyjna – zmniejszenie podaży pieniądza. Rząd prowadzi ją w fazie ożywienia i szczytu cyklu koniunkturalnego, hamuje wzrostową tendencję wywołaną przez mechanizm rynkowy. Skutki tej polityki zależą od wysokości wszystkich dochodów w gospodarce. Automatyczna stabilizacja-Pozwalaj ona utrzymać stabilność gospodarki zanim stosowne organy podejmą decyzje w konkretnych sprawach. Do automatycznych stabilizatorów należą m.in.: progresywny i procentowy system
podatkowy, zasiłki dla bezrobotnych, transfery socjalne, program pomocy dla rolnictwa. 9) Dług publiczny– finansowe zobowiązanie państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz innych form działalności w wyniku których państwo płaci odszkodowanie np. wywłaszczanie mienia na zasadach odpłatności, orzeczenia sądu. Powszechniejszą niż podnoszenie podatków formą zdobywania środków na pokrycie wydatków publicznych są pożyczki zaciągane przez rząd u ludności i przedsiębiorców oraz w bankach i instytucjach finansowych. Prowadzi to do długu publicznego. Polityka dotyczą obniżenia długu publicznego; 1. Polityka zwiększenia dochodu – przy założeniu istnienia wysokiego długu publicznego nie można stosować do wspierania wzrostu dochodu tradycyjnych narzędzi polityki fiskalnej stymulujących globalny popyt ponieważ zwiększają one deficyt . Można go wspomóc dzięki restrukturyzacji wydatków państwa i podatków. 2. Polityka zmierzająca do zróżnicowania salda pierwotnego- nie jest konieczna lecz jego nadwyżka ułatwia obniżanie stosunku długu do PKB . Aby ją utrzymać należy albo obniżyć pierwotne wydatki albo zwiększyć dochody A) polityka dotycząca wydatków – ich obniżenie uważa się za długoterminowo najkorzystniejszą dla gospodarki metodą zmniejszenia długu publicznego w stosunku do PKB B) Polityka dotycząca dochodów również pomaga w obniżeniu długu publicznego w odniesieniu do PKB. Najodpowiedniejsza jest reorganizacja i poprawa funkcjonowania aparatu administracji publicznej państwa 3. Polityka stopy procentowej – obniżenie realnej stopy procentowej płaconej od długu publicznego może obniżyć stosunek długu do PKB Można to osiągnąć poprzez poprawę funkcjonowania wtórnego rynku państwowych papierów wartościowych. 4. Ogólnikowe rozwiązanie dotyczy powiązań ze światowymi rynkami finansowymi . Można to zrobić poprzez obniżenie mobilności kapitału , taki efekt dałoby np. ograniczenia na przepływ kapitału. 10) Koszt posiadania pieniądza- przechowywanie bogactwa w formie pieniądza kosztuje. Przy obliczaniu jego kosztu trzeba wziąć pod uwagę straty wynikające z utraconych dochodów, jakie wiążą się z alternatywnymi forami przechowywania bogactwa (obligacje), które to straty należałoby następnie pomniejszyć o dochód związany z posiadaniem pieniądza. Najprostszą forma przechowywania są obligacje (r) i będzie rosło w tempie (r) w warunkach inflacji trzeba będzie brać pod uwagę realną stopę oprocentowania obligacji (stopa nominalna – inflacja πo) r- πo. Przechowywanie pieniądza tzw „szufladkowanie” Km= (r- πo) – (-πo)= r. 11) Popyt na pieniądz- to jego ilość wprowadzona do gospodarki, podlega regulacji państwa. Państwo ma istotny wpływ, zwłaszcza za pośrednictwem banku centralnego oraz agend i instytucji rządowych, na wielkość emisji pieniądza, formy, w jakich pieniądz jest emitowany oraz cele, które dzięki kolejnym emisją zamierza się osiągnąć.
12) Popyt na pieniądz- Ilość pieniądza na jaką jest zapotrzebowanie, wiąże się głównie z obsługą procesu cyrkulacji dóbr, z realizacją
pewnych płatności i operacji oraz przewidywania zachowań ludzi. Wielkość popytu na pieniądz zależy od 1) wielkości produkcji
różnych dóbr 2) liczby zawieranych transakcji 3) przeciętnego poziomu cen 4) nominalnego i realnego oprocentowania 5) kosztu posiadania pieniądza 6) koszt zmiany jednych aktywów na inne. 13) Bank centralny– instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego. W Polsce jego funkcje pełni NBP. Funkcje Banku centralnego; 1. posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego 2. pełni funkcję banku banków tzn zapatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, 3. pełni funkcję banku państwa tzn. np. prowadzi rozliczenie z rządem 4. Stabilizuje rynki finansowe tzw. np. występuje jako kredytodawca ostatniej instancji 5. Współuczestnicy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce. 14) Wpływ banku centralnego na podaż pieniądza– narzędzia kontrolowania podaży pieniądza : zmiana stopy rezerw obowiązkowych, zmiana stopy redyskontowej, operacje otwartego rynku. Ustalenie minimalnego stosunku rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku. Rezerwa obowiązkowa ;faktycznie forma podatku który bankowi centralnemu muszą płacić banki komercyjne. Banki komercyjne mogą utrzymywać rezerwy większe niż ustalone przez bank centralny , ale nie mogą utrzymywać mniejszych, podwyższenie R.O prowadzi do spadku aktywności gospodarczej a obniżenie do wzrostu aktywności gospodarczej. Stopa redyskontowa – stopa % pobierana przez bank centralny od pożyczek udzielanym bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie zdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych. Weksel – pisemne zobowiązanie wystawcy dokumentu do bezwarunkowej zapłaty w oznaczonym terminie określonej sumy pieniężnej osobie wymienionej w tym dokumencie. Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym. Wzrost stopy redyskontowej podnosi koszt kredytu ogranicza działalność kredytową banków komercyjnych i odwrotna gdy stopa redyskontowa ulega obniżeniu. Instrumentami wzmacniającymi stopę redyskontową są kontyngenty redyskonta i wymagania jakościowe dotyczące weksli. Sprzedaż lub zakup papierów wartościowych – transakcjami kupna i sprzedaży papierów wartościowych zajmuje się bank centralny wpływając na podaż pieniądza w kraju Bezpośrednie oddziaływanie banku centralnego przez zwiększenie lub zmniejszenie możliwości kreacji pieniądza kredytowego . Operacje otwartego rynku są najczęściej stosowanym dość elastycznym skutecznym instrumentem polityki pieniężnej. Bank centralny wykorzystuje te instrumenty do prowadzenia polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej 15) Bezrobocie- jest zjawiskiem społecznym polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów. Rodzaje bezrobocia-a)frykcyjne-zawiązane z przerwami w zatrudnieniu z powodu poszukiwania innej pracy lub zmianą miejsca zamieszkania, ten rodzaj to równowaga na rynku pracy; b)koniunkturalne (cykliczne)-zwiazane z cyklicznymi zmianami produktywności, zdefiniowane przez Keynesa,
schemat dxzieli się na recesje(w okresie recesji spada popyt na towary i usługi co wywołuje spadek produkcji, a to wywol .spadek zatrudnienia na prace) i koniunkturę(popyt na towary i usługi oferowane przez przedsiębiorstwa wzrasta co wywołuje wzrost produkcji a to większe zatrudnienie; c)strukturalne-powstaje na tle strukturalnych rozbieżności między podażą pracy i popytem na pracę, w RP pojawiło się po likwidacji PGR oraz z restruktutyzacja górnictwa i hutnictwa, jest efektem zmian technologicznych i ewolucji struktury produkcji konkrenej galezi gosp., ma charakter trwały; d)technologiczne-wynika z postępu tech., który skutkuje zastąpieniem pracy ludzkiej na prace maszyn, ma charakter tymczasowy; e)naturalne- poziom bezrobocia w sytuacji gdy rynek znajduje się w stanie równowagi, wiąże się ze zmianami na rynku pracy zwiazanymi z wahaniami aktywności siły roboczej, likwidowaniem niektórych branż i powstawaniu nowych, naturalna stopa bezrobocia nigdy nie jest rowna zeru. f) Przymusowe bezrobocie- charakteryzuje się tym, że pracownik jest gotów zaakceptować przedłożoną mu ofertę pracy za obowiązującą na rynku płacę, a mimo to nie może znaleźć zatrudnienia. Nowa ekonomi klasyczna tłumaczy je istnieniem ustawowej gwarancji płacy minimalnej i przede wszystkim działalnością związków zawodowych. Spowodowane jest względną sztywnością płac w stosunku do produkcyjności pracy; Keynesowska teoria przyczyn występowania bezrobocia przymusowego Bezrobocie przymusowe jest wywołane niedostatecznym popytem konsumpcyjnym i inwestycyjnym, który powoduję niski stopień wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych.
16) Polityka państwa wobec bezrobocia- a)aktywna-makroekonomiczna(instrumenty fiskalne i pieniężne w celu redukcji bezrobocia)oraz mikroekonomiczna(poprawa funkcjonowania rynku pracy oraz redukcja bezrobocia w okreslonych grupach, min: publiczne programy zatrud., pożyczki dle przeds. i bezrob., szkolenia zawodowe itp.) b) pasywna –różnorodne formy pomocy fin. dla bezrob. Min.: zasiłki, jednorazowe odszkodowania, dodatki z wcześniejszym przechodzeniem na emeryture itp. 17) Przyczyny bezrobocia- Neoklasyczne (Marshall i A.C. Pigou) w warunkach wolnorynkowej gospodarki występuje tendencja do ustalania się na rynku pracy stanu równowagi. Taką tendencję zapewnia mechanizm zmian płac realnych. Według neoklasyków gdyby na rynku pracy powstała nadwyżka podaży pracy (- przy stawce płac realnych), to konkurencja między bezrobotnymi doprowadziłaby do obniżki płac realnych, w rezultacie czego podaż pracy zmniejszyłaby się i nierównowaga zostałaby zlikwidowana. Stawka płac realnych ukształtowałaby się na poziomie, a popyt na pracę i podaż pracy zrównałyby się na poziomie. Według neoklasyków występujące w rzeczywistości bezrobocie spowodowane jest ograniczeniami w swobodnym działaniu mechanizmu rynkowego na rynku pracy. Ograniczenia te związane są z tendencjami do usztywniania płac. Gdyby płace realne ustaliły się na poziomie wyższym od płac równowagi, a związki zawodowe opierały się skutecznie ich redukcji, to powstałoby bezrobocie związane z nadwyżką globalnej
podaży pracy nad popytem na pracę, tzw. bezrobocie dobrowolne. Wg. Neo. Konieczna jest likwidacja ograniczeń swobodnego działania mechanizm rynkowego. Ujęcie Keynesistowskie- Wg. keynesistów w warunkach swobodnego działania mechanizmu rynkowego występuje tendencja do ustalania się nadwyżki podaży siły roboczej nad popytem, oznaczająca istnienie bezrobocia. Przyczyną tego jest niewystarczający popyt na towary, jaki kształtuje się w warunkach gospodarki wolnorynkowej. Sytuacja taka występuje wówczas, gdy suma zamierzonych inwestycji w gospodarce jest mniejsza od sumy oszczędności odpowiadających dochodowi przy pełnym zatrudnieniu. Gdy popyt na towary ustali się na poziomie niewystarczającym do zakupienia wytworzonej produkcji to producenci zmuszeni są obniżyć produkcję (w konsekwencji także zatrudnienie) do poziomu wyznaczonego przez efektywny popyt. W rezultacie pojawia się bezrobocie o przymusowym i dość trwałym charakterze 18) Inflacja – proces wzrostu ogólnego ( średniego) poziomu cen w gospodarce w określonym czasie ( miesiąc, kwartał, rok). Deflacja- zjawisko odwrotne do wobec inflacji. Proces spadku ogólnego poziomu cen w gospodarce. Rodzaje inflacji: pełzająca( krocząca) –wskaźnik cen do 5% w skali roku, umiarkowana- od 5-10% w skali roku, galopująca – od 10-150 % w skali roku, hiperinflacja- powyżej 150 % w skali roku. Skutki inflacji- negatywne ; zniekształcenie informacyjnej funkcji cen, ucieczka od pieniądza, redystrybucja dochodów, wzrost niepewności i osłabienie aktywności gospodarczej, niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym, wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej. Pozytywne skutki- wzrost dynamiki wzrostu gospodarczego ,obniżka stóp procentowych i stawek płac realnych , optymizm wśród przedsiębiorców z powodu poprawy rentowności produkcji, wzmocnienie inwestycji przyspiesza wzrost gospodarczy, pożądane zmiany relacji cenowych w warunkach istnienia sztywności cen do dołu, procesy inflacyjne przyspieszają ustalenie właściwych cen, racjonalizacja decyzji gospodarczych i możliwości prawidłowej alokacji zasobów. Przeciwdziałanie inflacji - zalecenia zależą od indywidualnego podejścia ekonomicznego , ograniczenia popytu globalnego , ograniczenie zbędnych wydatków budżetowych, wzrost opodatkowania dochodów, ograniczenie w dostępności kredytów, zmiany prawne ( drastyczne sytuacje ) , odpowiednie kształtowanie kursu walutowego. 19) Teorie inflacji: monetarna – ( Fischer, Hume , Friedman to rozwinął) – zależności poziomu cen towarów od ilości pieniądza w obiegu, realne wielkości gospodarcze zależą wyłącznie od innych czynników realnych i nie podlegają wpływom czynników pieniężnych np. realny dochód narodowy zależy głównie od wielkości zatrudnienia które ustalane są a rynku pracy. Popyt na pieniądz zależy od ; poziomu dochodów , poziomu stopy procentowej, przewidywanego tempa inflacji, istniejących zwyczajów płatniczych , podaż pieniądza znajduje się pod kontrolą Banku centralnego, popyt na pieniądz jest dosyć stabilny, Monetarna( ilościowa) teoria inflacji- równanie Fischera M*V=P*y M – podaż pieniądza V- szybkość obiegu
pieniądza w gospodarce, P – poziom cen Y – dochód narodowy. Tempo wzrostu cen zdeterminowane jest tempem wzrostu podaży pieniądza, przyczyną inflacji upatruje się w błędnej polityce pieniężnej banku centralnego. Popytowa teoria inflacji( keynesiści)- przyczyna inflacji; ustalenie się agregatowego popytu na towary na poziomie przewyższającym możliwości jego zaspokojenia tzw. Luka inflacyjna ( nawis inflacyjny) . Zgodnie z tą teorią przyczna inflacji inflacji jest nadmierny popyr globalny przewyższający bieżące możliwości produkcyjne gospodarki( APp>Yp). Taki nadwyżkowy popyt wywołuje presję na wzrost cen i w konsekwencji inflację . Kosztowa teoria inflacji ( J.K. Galbraith) – według kosztowych teorii inflacji przyczyny tego zjawiska tkwią we wzrastających kosztach produkcji, niezależnie od popytu globalnego. Wzrost kosztów produkcji przedsiębiorstwa „przerzucają” ten wzrost na ceny wyrobów gotowych obciążając w ten sposób nabywców. Typy inflacji kosztowej : inflacja płacowa – gdy następuje wzrost płac niezależnie od popytu na pracę, inflacja wywołane przez zyski – gdy przedsiębiorstwa wykonują swoją pozycję monopolistyczną , aby podnieś ceny ceny niezależnie od popytu na ich wyroby, inflacja importowa- gdy ceny te rosną niezależnie od poziomu agregatowego popytu, inflacja podatkowa- gdy wzrost podatków „przerzucany” jest na ceny. 20) Krzywa Philipsa – wg. Philipsa syntetycznym wskaźnikiem koniunktury gospodarczej jest stopa bezrobocia. Im wyższe bezrobocie tym niższe tempo wzrostu płac nominalnych i na odwrót. Gdy stan rynku pracy poprawia się , bezrobocie spada to rośnie siła przetargowa zw. Zawodoych w negocjacjach płacowych , tempo wzrostu płac nominalnych podnosi się , a gdy bezrobocie wzrasta pracodawcy zajmują sztywniejsze stanowisko w tych negocjacjach i tempo wzrostu płac jest niższe . Krzywa Philipsa ma charakter nieliniowy , stosunkowo szybki wzrost w przypadku bezrobocia i nieznaczny spadek tempa w sytuacji wzrostu bezrobocia , dla równowagi charakterystyczne jest istnienie pewnego poziomu bezrobocia. Zmodyfikowana Krzywa Philipsa – obrazuje zależność stopy bezrobocia i stopy ( tempa) wzrostu cen. Wymienność inflacji bezrobocia. Koncepcja P.A. Samuelsona w polityce gospodarczej można dokonywać wyboru między większą inflacją i mniejszym bezrobociem i na odwrót np. istniejąca stopa bezrobocia uznana jest za jest wysoką to można ją obniżyć kosztem zwiększenia inflacji. A, B – taka kombinacja poziomów inflacji i bezrobocia która z punktu widzenia społecznego jest najkorzystniejsza. 21) Wzrost gospodarczy – jest to proces powiększenia podstawowych wielkości makroekonomicznych w gospodarce, a w szczególnie proces powiększania produkcji w skali całej gospodarki . W jego analizach skupimy się na zmianach produkcji w czasie ( w wyrażeniu realnym ) . Zazwyczaj jest to okres 1 roku. Mierniki wzrostu gospodarczego : 1. Stopa wzrostu produkcji ( tempo wzrostu ) – definiowana jako stosunek przyrostu produkcji między dwoma okresami do poziomu produkcji w okresie wyjściowym . Wzór g=$\frac{\mathbf{\text{ΔY}}}{\mathbf{\text{Yo}}}$=$\frac{\mathbf{Y}\mathbf{1}\mathbf{-}\mathbf{Y}\mathbf{0}}{\mathbf{\text{Yo}}}$ G- stopa wzrostu produkcji ΔY- przyrost produkcji między okresem wyjściowym a
końcowym Y1- wartośc produkcji w okresie końcowym Yo- wartość produkcji ( mierzona PKB bądź dochodem narodowym ) 2. Stosunek poziomu produkcji w okresie końcowym do poziomu produkcji w okresie wyjściowym : ŋ= $\frac{Y1}{\text{Yo}}$ ŋ= indeks wzrostu produkcji. Czynniki wzrostu gospodarczego: Postęp techniczny - zależy od poziomu innowacji i badań naukowych. Zwiększa rentowność kapitału i pozwala stawić czoła konkurencji rozwiniętych gospodarek. Jednak warunkiem wykorzystania innowacji technologicznych i wyników badań naukowych jest zaplecze finansowe. Praca - zarówno pod względem ilości, jak i jakości (na ogół okresy spadku liczby ludności odpowiadają okresom mniejszego wzrostu lub stagnacji ekonomicznej). Poziom wykształcenia polepsza jakość i zwiększa rentowność pracy. Bardzo duże znaczenie mają koszty pracy, czyli koszty, które musi ponosić pracodawca z tytułu zatrudnienia pracownika (na przykład ubezpieczenia zdrowotne i świadczenia socjalne). Kapitał - to zasoby środków wykorzystane w procesie wytwarzania produkcji. Podstawowe formy kapitału produkcyjnego to kapitał rzeczowy, kapitał finansowy i kapitał ludzki. Kapitał rzeczowy jest tym większy, im większy jest kapitał finansowy w gospodarce. Kapitał rzeczowy stanowi bowiem formę lokowania (inwestowania) kapitału finansowego. W gospodarkach rozwiniętych wolnym kapitałem finansowym (tj. możliwym do zamiany na kapitał rzeczowy) dysponują instytucje finansowe. Otoczenie zewnętrzne - żaden kraj nie może rozwijać się sam. Gospodarka krajowa prowadzi ze światem zewnętrznym wymianę towarów, kapitałów, wyników badań naukowych. 22) Koncepcje wzrostu gospodarczego; Endogeniczne modele wzrostu gospodarczego to modele, w których postęp techniczny (rozumiany jako akumulacja wiedzy naukowo-technicznej i kapitału ludzkiego) jest przede wszystkim skutkiem decyzji inwestycyjnych konsumentów i producentów, którzy zawsze postępują racjonalnie. Trzecim podmiotem podejmującym decyzje o alokacji kapitału jest państwo, realizujące określoną, długookresową politykę ekonomiczną. Neoklasyczne Teorie Wzrostu – koncepcja, zgodnie z którą zrównoważony wzrost gospodarczy zależy od równowagi rozmiarów inwestycji i oszczędności, jaką gwarantuje możliwość wyboru metod wytwarzania oraz samoregulująca funkcja stopy procentowej. Przedstawicielami neoklasycznych teorii wzrostu gospodarczego są m.in. James Edward Meade i Robert Solow. Model wzrostu Solowa (także model Solowa-Swana) – to prosty makroekonomiczny egzogeniczny model wzrostu, posługujący się funkcją produkcji uzależniającą wielkość produkcji od ilości zużywanych czynników produkcji (pracy, kapitału i stanu technologii). Wykorzystywaną funkcją może być np. funkcja Cobba-Douglasa lub funkcja produkcji CES. Według założeń modelu Roberta Solowa i Trevora Swana coraz większa ilość kapitału, jaka przypada na pojedynczego pracownika, wywołuje coraz mniejszy przyrost przypadającej na niego porcji produkcji. Funkcję tę możemy zapisać następująco:y = A
* f(k), y-wielkość produkcji na zatrudnionego pracownika, A-stała wartość, która oznacza wzrost produkcyjności pracy jaki został spowodowany zmianami technologii k-kapitał rzeczowy przypadający na pojedynczego zatrudnionego. Koncepcja wzrostu zerowego – koncepcja zalecająca obniżenie tempa wzrostu produktu narodowego brutto do zera jako rozwiązanie optymalne, co tłumaczone jest dodatkowymi kosztami towarzyszącymi wzrostowi PNB. Wymienia się np. koszty zanieczyszczenia środowiska naturalnego oraz zatłoczenia miast. 23) Fazy cyklu koniunkturalnego-zjawisko występowania w gospodarce wahań różnych mierników ekonomicznych charakteryzujących poziom koniunktury, wokół rosnącego trendu wzrostu gospodarczego, analizowanego w długim okresie. Fazy: 1 kryzysu(rośnie berobocie, maleje produkcja zatrudnienia, inwestycje, popyt, ceny) 2depresji(koniec spadku, wielkości malejące powstają na niskim poziomie) 3ożywienia(rośnie produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny, maleje bezrobocie) 4rozkwit ( koniec wzrostu, wielkości na wysokim poziomie) 24) Rodzaje cyklów koniunkturalnych-1 Krotkie (cykle Kitchina)-trwają 2-4lat,związane ze zmianami zapasów, cen hurtowych oraz z rozliczeniem operacji bankowych; 2Średnie- a)cykle Juglara,8-10lat, związane ze zmianami wydatków inwestycyjnych, PKB, inflacją i bezobociem; b)cykle Kuznetsa, 15-23 lata, związane z akumulacją czynników wytwórczych w okresie długim(inwestycje, budownictwo, migracje); 3Długie(cykle Kondratiewa) 40-60 lat, związne z odkryciem lub ważnymi innowacjami technologicznym i procesem ich rozprzestrzenienia się(elektycznośc, kolej, internet)
25) Przyczyny handlu zagranicznego- główną przyczyną jest różnica w absolutnych kosztach produkcji towarów. Najłatwiej wytłumaczyć to na przykładzie. Łatwiej i taniej jest sprowadzić owoce cytrusowe z Algierii, niż wyprodukować je w Polsce i odwrotnie na przykładzie lnu. Uniwersalną zasadą dla handlu zagranicznego jest zasada kosztów komparatywnych, czyli inaczej mówiąc dany kraj powinien specjalizować się w produkcji i dystrybucji dobra, których koszty produkcji są względnie niższe w porównaniu z innymi krajami. Dzięki czemu kraj, może uczestniczyć w wymianie handlowej i uzyskiwać przychód z postaci dochodu narodowego. Kolejna przyczyną jest teoria obfitości zasobów, czyli prosto mówiąc porównanie czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału). Następną przyczyną są różnice cenowe, opiera się to po części na rozwoju technicznym. Przykładowo Francja wyżej rozwinięta sprzedaje produkty zawansowane krają mniej rozwiniętym, a sama importuje towary, których proces wytwarzania jest długotrwały, a w ich kraju byłby kosztowny ze względu na wysokie stawki godzinowe. Ostatnią przyczyną jest kapitał ludzki, ludzie inwestując w siebie dają gospodarce rozwój techniczny, przez co polepsza się produkcja i te towary wysyłane są do krajów, które nie mogą same tego osiągnać. 26) Narzędzia polityki handlowej- gół decyzji rządowych dotyczących odpłatnej wymiany dóbr i usług pomiędzy państwami. Decyzje te bezpośrednio wpływają na oddziaływanie i kontrolę obrotów handlowych. Instrumenty: 1) cło
importowe- najpowszechniejsze. Zmuszają one do zapłaty określonej sumy pieniędzy na rzecz państwa. Sprzyjają rodzimym producentom. Dzięki cłom, można chronić strategiczne gałęzie gospodarki. 2) Ograniczenia ilościowe- Stanowią je embarga, kontyngenty i kwoty ilościowe. Mają na celu wyznaczanie górnego pułapu importu. 3) bariery pozataryfowe- są to te wszystkie ustalenia i przepisy, które bezpośrednio nie oddziałują na handel zagraniczny i ograniczenie importu. 4) subwencje eksportowe- jest to forma pomocy finansowej, udzielanej przez państwo krajowym eksporterom w celu umocnienia ich pozycji, względem producentów zagranicznych. 27) Kurs walutowy – cena danej waluty wyrażona w innej walucie. Miejscem transakcji, na którym przedmiotem są waluty krajowe jest rynek walutowy; sprzedaje się jedną walutę w zamian za inną. Mowa jest o rynku, aby podkreślić, że występuje na nim: podaż, popyt i cena. Na ogół o relacjach wymiany walut, czyli o kursach walut, decyduje podstawowe prawo rynku tworzące kurs (cenę) równowagi przy zrównaniu popytu z podażą danej waluty. Czynniki określające podaż danej waluty i popyt na nią: Obroty handlowe w stosunkach dwustronnych, wymiana usług, ruch turystyczny, przepływ technologii itp., czyli tzw. Polityka fiskalna. Polityka walutowa rządu, która między innymi określa system kursów. Rodzaje kursów walutowych Kurs sztywny – ustalony przez organ państwa, nie podlega wahaniom Kurs stały – ulega wahaniom wywołanym grą popytu i podaży, zakres wahań jest ściśle określony Kurs płynny – kształtowany jedynie poprzez popyt i podaż Zmiany kursów. Kursy stałe 1)dewaluacja – skokowe, administracyjne zmniejszenie międzynarodowej wartości waluty 2)rewaluacja – skokowe, administracyjne zwiększenie międzynarodowej wartości waluty. Kursy płynne 1) deprecjacja – spadek międzynarodowej wartości waluty 2)aprecjacja – wzrost międzynarodowej wartości waluty. 28) Bilans płatniczy– zestawienie (dochody – wpływy kontra wydatki – płatności) wszystkich transakcji dokonanych między rezydentami (gospodarką krajową) a nierezydentami (zagranicą) w danym okresie. Jest on sporządzany dla całej gospodarki narodowej. Bilans płatniczy Polski publikuje NBP. Zwykły bilans płatniczy składa się z trzech rachunków: 1) Rachunków obrotów bieżących- najważniejszą pozycja jest handel towarami oraz wymiana usług jednostronnych przekazów pieniężnych ludności władz 2) Rachunków obrotów kapitałowych- do których zalicza się przepływ inwestycji bezpośrednich osób i firm jak i przepływy rządowe 3) Rachunek zmian rezerw rządowych- złota, obcych środków płatniczych i innych. Salda które wchodzą w skład bilansu płatniczego:1) Bilans handlowy- różnica między eksportem, a importem towarów gospodarki krajowej. 2) Bilans obrotów bieżących- wartość transakcji usługowych, przekazów pieniężnych ludności. 3) Bilans obrotów kapitałowych- to wynik netto przepływów kapitałowych tj. inwers. Bezpoś, portfelowe i kredyty bankowe.
W bilansie płatniczym można wyróżnić dwa rodzaje transakcji: Autonomiczne to takie, które powstają w wyniku potrzeby osiągnięcia zysku, np. import jakiegoś dobra lub eksport w celu uzyskania nadwyżki (zysku). Wyrównawcze to takie transakcje, które mają za zadanie skorygowanie stanu bilansu płatniczego.
29) Model IS/LM- Sir Johna Hicksa i Alvina Hansena 1937. Model IS-LM można przedstawić na wykresie w postaci dwóch przecinających się krzywych w pierwszej ćwiartce układu współrzędnych. Oś pozioma reprezentuje dochód narodowy lub realny produkt krajowy brutto i oznaczana jest Y. Oś pionowa oznacza nominalną stopę procentową i. Krzywa IS reprezentuje punkty równowagi, w których całkowite wydatki (wydatki na konsumpcje + zaplanowane prywatne inwestycje + wydatki rządowe + eksport netto) równają się produktowi gospodarki (równoważne z produktem krajowym brutto). Poziom realnego produktu krajowego brutto jest determinowany przez poziom stopy procentowej. Krzywa LM jest dodatnio nachylona, reprezentuje ona sytuacje na rynku finansowym i monetarnym. Przedstawia ona kombinacje stopy procentowej i realnego PKB dla których rynek pieniężny jest w równowadze. W zamkniętej gospodarce krzywa IS opisana jest przez następujące równanie: Y=C(Y-T)+I(r)+G, gdzie Y oznacza PKB, c(Y-T) – wydatki konsumentów (jako funkcja dochodu do dyspozycji), I(r) oznacza inwestycje jako funkcja realnej stopy procentowej, G oznacza wydatki rządowe i T jest poziomem podatków. W tym równaniu wartości G i T są podane z zewnątrz. Krzywa LM opisana jest równaniem M/P=L(r,Y), gdzie M/P oznacza realną podaż pieniądza, L jest funkcją stopy procentowej (r) oraz dochodu (Y) i oznacza popyt na pieniądz. Aby model ten przedstawiał gospodarkę otwartą należy do równania krzywej IS dodać eksport netto (X-M) = eksport – import.