Temat: Rola pielęgniarki w rozwiązywaniu problemu niedożywiania w szkole.

Posiłek szkolny powinien spożywać każdy uczeń, ponieważ jest on konieczny dla prawidłowego funkcjonowania dziecka w szkole. W Polsce skala problemu jest ogromna. W opinii nauczycieli, pracowników szkoły i pracowników ośrodków pomocy społecznej prawie co dziesiąte dziecko w Polsce jest niedożywione. Oznacza to, że około 800 000 dzieci w naszym kraju cierpi głód lub potrzebuje natychmiast dodatkowych posiłków. Większość dzieci cierpiących głód nie otrzymuje praktycznie żadnej pomocy poza szkołą.

Niedożywienie może być skutkiem niedostatecznej ilości dostarczonych składników odżywczych (mówimy wtedy o niedożywieniu ilościowym) albo być skutkiem niewłaściwego składu proponowanej diety (niedożywienie jakościowe). Nieprawidłowy sposób żywienia może wynikać z niskiej podaży energii, złej proporcji białek, tłuszczów czy węglowodanów. Jeżeli niedobory wynikają z małej ilości przyjmowanego pokarmu, to wraz z niewystarczajacą podażą energii pojawią się niedobory składników mineralnych oraz witamin. Problemy niedożywionego dziecka zależą przede wszystkim od nasilenia niedoboru potrzebnych do prawidłowego rozwoju składników odżywczych. Najczęściej niedożywienie jest typu mieszanego, czyli wynika z braku zalecanej podaży energii oraz białka. Obniżona podaż energii w pokarmach, stwierdzana w niedożywieniu ilościowym, wystarcza na pokrycie spoczynkowej przemiany materii. Może być za niska na dodatkowy wysiłek-aktywność fizyczną lub umysłową. Dzieci w wieku szkolnym uczęszczają na wiele zajęć pozalekcyjnych, które wiążą się z ogromnym wysiłkiem. W początkowym okresie niedostateczna podaż energii nie daje zauważalnych objawów chorobowych. Organizm dziecka wyzwala mechanizmy adaptacyjne. Polegają one na zmniejszaniu spoczynkowej przemiany materii oraz obniżaniu tempa wzrastania. Pierwszą zauważalną nieprawidłowością jest ubytek lub brak przyrostu masy ciała przy prowadzonych bilansach rozwoju. Zahamowanie przyrostu długości ciała jest skutkiem trwających dłużej niedoborów kalorycznych diety. Niedożywienie energetyczno-białkowe może być istotną przyczyną niskiej odporności ogólnoustrojowej. Rośnie wtedy ryzyko zachorowań z powodu zakażeń wirusowych

i bakteryjnych. Przewlekłe, znacznego stopnia niedobory białka w okresie dzieciństwa są przyczyną obniżenia zdolności do uczenia się, utrudnienia koncentracji uwagi i opóźnionego refleksu. Z przewlekłego niedożywienia ilościowego wynikają zaburzenia dojrzewania płciowego, wolniejszy rozwój funkcji poznawczych

i emocjonalnych związany z opóźnionym dojrzewaniem centralnego układu nerwowego. Znacznie bardziej różnorodne konsekwencje pociąga za sobą niedożywienie jakościowe. Przewlekłe niedobory ważnych składników odżywczych stanowią zagrożenie dla zdrowia .Do najczęściej stwierdzanych skutków zdrowotnych niedożywienia jakościowego należą: wole endemiczne, niedokrwistość

z niedoboru żelaza, obniżona szczytowa masa kostna, przewlekłe zaparcia, niedobory witamin, zaburzenia gospodarki lipidowej. Wole endemiczne jest objawem niedoboru jodu. Bardzo często stwierdzanym objawem jakościowego niedożywienia jest niedobór żelaza. Dzieciństwo należy do okresów życia, w których występuje zwiększone ryzyko tego niedoboru. Początkowo dieta z niską zawartością żelaza może nie powodować zauważalnych zaburzeń w organizmie, z czasem jednak doprowadza do niedokrwistości niedobarwliwej. Niedokrwistość z niedoboru żelaza u dzieci może przyczynić się do zwiększonej zdolności przewodu pokarmowego do wchłaniania ołowiu i innych metali ciężkich. .Niewystarczajaca ilość witaminy B6 u dziecka może być także przyczyną niedokrwistości niedobarwliwej. Inne skutki niedoboru to drażliwość, trudności ze snem oraz zmiany skórne. Zapalenie języka, zajady, zmiany łojotokowe na twarzy to kolejne symptomy towarzyszące niedoborowi tej witaminy. W okresie wzrostu dziecka zarówno wapń, jak i witamina D są niezbędne w celu osiągniecia optymalnej szczytowej masy kostnej, która decyduje o odporności mechanicznej kości oraz ryzyku rozwinięcia się osteoporozy w wieku dojrzałym. Następstwa zdrowotne i koszty społeczne osteoporozy u osób dorosłych sprawiły, że wzrosło zainteresowanie zapobieganiem tej chorobie. Szczególnie ważne w profilaktyce są wybory żywieniowe, w wyniku których zapewniona jest wystarczająca podaż wapnia, magnezu i fosforu w diecie. Dla większości dzieci źródłem wymienionych minerałów jest mleko i jego przetwory. Niedożywienie można rozpatrywać także w aspekcie społeczno – kulturowym.
Niedożywienie u dzieci jest często spowodowane złą sytuacją finansową ich rodziców. Istnieje sporo rodzin, które nie mogą pozwolić sobie nie tylko na zdrowe żywienie dzieci, ale nawet na podawanie wszystkich posiłków. W takich rodzinach dzieci chodzą głodne bardzo często. Dzieci w wieku szkolnym powinny zjadać co najmniej 3 posiłki dzienne, z których najważniejszym powinno być śniadanie.Uczeń powinien wypijać co najmniej 1,5 l wody mineralnej niegazowanej, najlepiej średniozmineralizowanej, ponieważ np. w czasie zajęć wychowania fizycznego w wyniku pocenia się, dziecko traci 0,3- wody na godzinę. Ryzyko odwodnienia i ubytku sodu może powodować zaburzenia komórek układu moczowego, czego skutkiem może być kamica nerkowa. Żywność wysokoprzetworzona, gotowa do spożycia oraz żywność typu fastfood coraz częściej zastępują normalne, przygotowane ze świeżych produktów posiłki. W szkołach wstawia się automaty, w których można kupić słodycze oraz gazowane napoje. Również dzieci z ubogich rodzin nie mają zapewnionego śniadania w szkole, wynika to ze złej sytuacji ekonomicznej rodziny dziecka. Zazwyczaj dzieci te wstydzą się mówić o tym, że nie mają pieniędzy na zakup jedzenia. Bardzo ważna jest odpowiednia edukacja na temat prawidłowego odżywiania się zarówno wśród dzieci, jak i ich rodziców. Oprócz kampanii dotyczących właściwości zdrowotnych poszczególnych produktów, powinny się pojawić kampanie krytykujące złe nawyki żywieniowe, a propagujące zwracanie uwagi na rodzaj, jakość oraz ilość spożywanych przez nas posiłków.

Pielęgniarka szkolna powinna udzielać pomocy wszystkim uczniom na temat żywności oraz informować o skutkach złego odżywianie się, które kumulują się w niekorzystnych chorobach. Wszystkie czynności wykonywane przez pielęgniarkę, każdy jej kontakt z uczniem stwarza sytuację, w której świadomie lub nieświadomie, oddziałuje ona na niego wychowawczo. Pielęgniarka szkolna współpracuje również z rodzicami, personelem szkolnym, lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej, psychologiem, z którymi powinna się konsultować i interweniować w sprawie nawyków żywieniowych uczniów. Jej rolą, jest z jednej strony identyfikacja ucznia z nadmiarem masy ciała, czy niedoborem dzięki testom przesiewowym do wykrywania zaburzeń w rozwoju fizycznym - pomiarowi wysokości i masy ciała oraz obliczaniu wartości wskaźnika BMI. Z drugiej strony – jest to pomoc takim uczniom, polega ona na udzielaniu indywidualnych porad, prowadzeniu programów edukacyjnych skierowanych do młodzieży, lub ewentualnym kierowaniu do specjalistów: psycholog, dietetyk, lekarz. Następnym zadaniem pielęgniarki szkolnej jest organizacja posiłków dla uczniów, propagowanie akcji profilaktycznych. Pielęgniarka zapewnia uczniom płyny- wody zdatnej do picia, zwłaszcza po lekcji wf, szczególnie w ciepłych miesiącach roku szkolnego. Rolą pielęgniarki szkolnej jest współpraca z młodzieżą z problemami niedożywienia, czy nieprawidłowego spożywania posiłków. Tą współpracę buduje właściwych relacjach – nie autorytatywnych, nie oceniających, posługuje się prostym językiem pojęciowym.

Piśmiennictwo:

1.http/: www.pfpd.pl

2.http/: www.danone.pl

3.Zdrowie i szkoła, 2000: (red.) B. Woynarowska, PZWL, Warszawa.