Polityka pieniężna, polityka monetarna – systematyczne działania mające na celu zapewnienie stabilności cen. Politykę pieniężną państwa prowadzi bank centralny lub inna instytucja rządowa upoważniona do realizacji tej funkcji. Oddziałuje ona na poziom podaży pieniądza oraz na kursy walutowe.

Politykę monetarną dzieli się na:

• Politykę restrykcyjną (twardą), której celem jest zmniejszanie podaży pieniądza poprzez podwyższanie stopy dyskontowej, podwyższenie poziomu rezerw obowiązkowych oraz sprzedaż na otwartym rynku – jest to polityka antyinflacyjna.

• Politykę ekspansywną (miękką), której celem jest zwiększanie podaży pieniądza poprzez obniżanie stopy dyskontowej, obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych, zakupy na otwartym rynku.

2 definicje pieniądza w obiegu:

1. w wąskim znaczeniu=> M₁=gotówka+depozyty na żądanie

2. w szerszym znaczeniu=> quasi-pieniądz (substytuty pieniądza):

M₂=M₁+depozyty terminowe w bankach komercyjnych

M₃=M₂+depozyty terminowe niebankowych instytucji finansowych

Bank centralny może wpływać na podaż pieniądza:

• bezpośrednio – przez kontrolę bazy monetarnej, czyli zasobu pieniądza wielkiej mocy (gotówka w obiegu pozabankowym oraz rezerwy gotówkowe banków komercyjnych); kontrola ta odbywa się przez operacje otwartego rynku mające bezpośredni wpływ na rezerwy gotówkowe banków komercyjnych

• pośrednio – przez bezpośrednie oddziaływanie na poziom stóp %

Podaż pieniądza = Baza Monetarna * Wskaźnik kreacji pieniądza

Operowanie zmianami stóp %

Stopa procentowa jest ceną płaconą przez pożyczkobiorcę posiadaczowi kapitału pożyczkowego lub oszczędzającemu, który zdeponował w banku swój pieniądz.

Zbyt wysoka st.% nadmiernie hamuje konsumpcję i inwestycje, zbyt niska natomiast nie zapewnia odpowiedniej mobilizacji oszczędności oraz odpowiedniej selekcji inwestycji z punktu widzenia ich efektywności.

Oddziaływanie na kurs walutowy

Stabilizacja kursu walutowego jest celem pośrednim polityki pieniężnej. Orientowanie się na kurs walutowy oznacza, że uwzględnia się jego duży wpływ na ceny eksportu i importu oraz pośredni wpływ na poziom cen krajowych.

Spadek płynnego kursu walutowego znaczy, że polityka pieniężna jest zbyt liberalna i że nadmierny popyt wywołuje nadwyżkę importową oraz towarzyszącą temu deprecjację waluty krajowej. Nadmiernie restrykcyjna polityka pieniężna powoduje nadwyżkę eksportową i aprecjację waluty krajowej.

Kurs walutowy nie w pełni wyraża zmiany w sytuacji i polityce pieniężnej ponieważ:

1. wpływa na poziom cen krajowych i jest przez nie determinowany

2. wahania kursu walutowego, zwłaszcza w krótkich okresach, są wywołane:

   • zmianami stopy inflacji w kraju i za granicą

   • przepływami kapitału

   • interwencjami walutowymi władz

   • koniunkturalnymi zmianami w gospodarce światowej

Oddziaływanie na płynność bankową:

Bank centralny oddziaływuje na płynność bankową kontrolując sumę rezerw stawianych do dyspozycji banków komercyjnych oraz wpływając na koszt korzystania z tych rezerw. Czyni to za pomocą 3 instrumentów:

1. zmiany stopy redyskontowej – polega na ustalaniu przez bank centralny stopy redyskontowej (stopy % stosowanej przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym)

2. operacji otwartego rynku – wywierają bezpośredni wpływ na wielkość rezerw banków komercyjnych, a tym samym na rozmiary dostępnego kredytu oraz na ilość pieniądza w obiegu. Operacje otwartego rynku są to działania polegające na kupowaniu i sprzedawaniu przez bank centralny publicznych papierów wartościowych. Jeżeli bank centralny skupuje emitowane przez rząd pap. wartościowe, to zwiększają się rezerwy gotówkowe banków komercyjnych (zwiększa się baza monetarna=>rozwój operacji kredytowych i zwiększenie podaży pieniądza). O.o.r. są uważane za najskuteczniejszy instrument polityki pieniężnej.

3. ustalaniu poziomu rezerw obowiązkowych – (rezerwy obowiązkowe to część rezerw całkowitych znajdujących się w banku, która z mocy prawa nie może być wykorzystywana do tworzenia pieniądza przez udzielanie pożyczek). Wyraża się ja w % depozytów płatnych na żądanie złożonych w banku.

Jeżeli bank centralny chce zwiększyć podaż pieniądza (ekspansywna lub miękka polityka pieniężna) to może:

1. obniżyć stopę redyskontową w celu zwiększenia rozmiarów pożyczek udzielanych bankom komercyjnym

2. zakupić wyemitowane przez rząd papiery wartościowe na otwartym rynku

3. obniżyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych

Jeżeli bank centralny chce zmniejszyć podaż pieniądza (restrykcyjna/twarda polityka pieniężna), to może:

1. podwyższyć stopę redyskontową i w ten sposób ograniczyć ogólną sumę pożyczek udzielanych bankom komercyjnym przez podwyższenie stopy dyskontowej

2. sprzedawać wyemitowane przez rząd papiery wartościowe posiadane przez bank centralny

3. podwyższyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych

Wzrost podaży pieniądza i obniżenie st.% zwiększa popyt globalny, a w konsekwencji inwestycje, zatrudnienie oraz poziom aktywności gospodarczej.

Silnie restrykcyjna polityka pieniężna może powodować redukcję zatrudnienia, a nadmiernie ekspansywna sprzyja tendencjom inflacyjnym i może powodować żądania płacowe.

Obniżenie kursu walutowego (dewaluacja) powoduje spadek cen towarów eksportowych na rynkach zagranicznych w obcych walutach i wzrostu cen towarów z importu. Podwyższenie kursu waluty krajowej (rewaluacja) powoduje wzrost cen w eksporcie.

Państwo może wpływać na kurs walutowy w sposób pośredni, oddziaływując na popyt i podaż na rynku dewizowym przez interwencyjne zakupy lub sprzedaż przez bank centralny. Ogólne zalecenia polityki kursu walutowego daje Międzynarodowy Fundusz Walutowy.

Przy określaniu wielkości masy pieniężnej mogą być brane pod uwagę następujące wskaźniki:

• M1: gotówka i wkłady a vista;

• M2: M1 plus wkłady terminowe;

• M3; M2 plus wkłady oszczędnościowe, a także

• Pieniądz banku centralnego: gotówka plus wkłady na rachunkach w banku centralnym ewentualnie wielkość obowiązkowej rezerw.

Celem polityki pieniężnej banku centralnego jest umocnienie pieniądza, co można rozumieć jako stabilizację cen, a więc kontrolę tempa inflacji. Celem pośrednim jako kontrola podaży pieniądza i kształtowania kursu walutowego. Natomiast bezpośrednie cele operacyjne polegają na kształtowaniu wielkości pieniądza rezerwoweg banku centralnego (wielkości płynnych rezerw banków komercyjnych) oraz poziomu stopy procentowej. Następuje to przez takie instrumenty polityki pieniężnej banku centralnego, jak system rezerw obowiązkowych, kredyty refinansowe i operacje otwartego rynku¹

Cele strategiczne mają charakter celów finalnych, kształtujących ogólnoekonomiczną sytuacją kraju. W swej działalności bank centralny musi albo położyć nacisk na potrzebę utrzymania wysokiej koniunktury i zatrudnienia, albo dążyć do utrzymania niskiego poziomu cen. Wybór celu wiąże się właśnie ze sposobem rozumienie zadań banku centralnego i pieniądza w ogóle. W szczególnych okolicznościach bank może realizować oba cele naraz, ale w zasadzie są to cele konkurencyjne. Bardzo trudno jest bowiem, władzy monetarnej równocześnie stabilizować ceny i utrzymywać wysokie zatrudnienie. Realizacja któregokolwiek z nich dokonywana jest kosztem celu pośredniego.

---

1. W. L. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński, Banki – rynek, operacje, polityka, poltext, Warszawa 98, s.63-66.↩