SAMOKSZTAŁCENIE - (samouctwo), osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treść, warunki i środki ustala sam podmiot. W procesie s. jego cele się dynamizują, osiągnąwszy wyższy stopień świadomości uczeń dokonuje często ich przewartościowania i doskonalenia. S. osiąga optymalny „poziom wtedy, gdy przekształca się w stałą potrzebę życiową człowieka oraz stanowi oparcie dla kształcenia ustawicznego
(„Słownik pedagogiczny” W.Okoń )
WYCHOWANIE- to świadomie organizowana działalność, której celem jest wywołanie określonych zmian w osobowości człowieka. Zmiany te obejmują zarówno sferę poznawczo-instrumentalną, związaną z poznawaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę aksjologiczną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, systemu wartości i celu życia.
(„Słownik pedagogiczny” W.Okoń)
OSOBOWOŚĆ - termin używany w różnych znaczeniach, najczęściej oznacza zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych, wpływający na organizację jej zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i porządkowaniu doświadczeń, wiadomości i sprawności, w reagowaniu emocjonalnym w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości.
(„Słownik pedagogiczny” W.Okoń)
CZAS WOLNY - [franc. loisir, ang. leisure, roś. dosug], czas do dyspozycji jednostki po wykonaniu przez nią zadań obowiązkowych: pracy zawodowej, nauki obowiązkowej w szkole i w domu oraz niezbędnych zadań domowych.
Czas wolny racjonalnie przeznacza się na:
l) odpoczynek, tj. regenerację sił fizycznych i psychicznych,
2) rozrywkę, która sprawia przyjemność,
3) działalność społeczną o charakterze dobrowolnym i bezinteresownym,
4) rozwój. zainteresowań i uzdolnień jednostki przez zdobywanie wiedzy i amatorską
działalność artystyczną, techniczną, naukową czy sportową.
(„Słownik pedagogiczny” W.Okoń)
KSZTAŁCENIE - ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również osiągnięcie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych. W ostatnich latach coraz częściej przez kształcenie rozumie się łącznie nauczania i uczenia się.
(„Słownik pedagogiczny” W.Okoń)
NAUCZANIE - planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości — pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych.
(„Słownik pedagogiczny” W.Okoń)
UCZENIE SIĘ - proces, w którego toku na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Uczenie się jest jedną z podstawowych form działalności ludzi — prócz pracy, zabawy i działalności społeczno-kulturalnej.
(„Słownik pedagogiczny” W.Okoń)
SZKOŁA - według ogólnych założeń - jest miejscem nabywania wiedzy i umiejętności związanych z życiem zawodowym i społecznym. Efektem działalności szkoły jest zdobycie wiedzy (określonej programem nauczania), kompetencji oraz rozeznania w otaczającej rzeczywistości.
Najważniejsze funkcje szkoły to:
kształcąca (przekazywanie wiedzy i umiejętności, kształtowanie rozwoju intelektualnego)
wychowawcza (kształtowanie postaw moralnych i społecznych)
opiekuńcza (zaspokajanie potrzeb uczniów)
rekonstrukcyjna (przekazywanie uczniom dorobku historycznego, dbanie o ciągłość kultury)
adaptacyjna (pomoc w przystosowaniu do określonych warunków życia zawodowego i społecznego)
emancypacyjna (przygotowanie uczniów do samorealizacji, do aktywności w rozwoju samego siebie i przekształcania zastanej rzeczywistości)
(„Nowy słownik pedagogiczny” Kupisiewicz”)
MOTYWACJA- mechanizm uruchamiający zachowanie jednostki i nadający mu energię, ukierunkowujący je; stan wewnętrznego napięcia pobudzający jednostkę do działania, w wyniku, którego dochodzi do redukcji tego napięcia; także względnie trwała dyspozycja do działania w określonym kierunku. Ma charakter świadomy lub nieświadomy.
(„Nowy słownik pedagogiczny” Kupisiewicz”)
ŁAD- stan funkcjonowania jednostek, instytucji i przebiegu zachowania jednostek, zapewniający istnienie, trwanie i rozwój zbiorowości jako całości.
(„Nowy słownik pedagogiczny” Kupisiewicz”)
DYSCYPLINA- podporządkowanie się przepisom; ustalony porządek, karność, rygorom.
(„Nowy słownik pedagogiczny” Kupisiewicz”)
PREWENCJA- zapobieganie, działanie polegające na zapobieganiu naruszeniom norm. np.: wymierzanie kary, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przestępstwa.
(„Nowy słownik pedagogiczny” Kupisiewicz”)
NAUCZYCIEL-pracownik o uznanych przez władze oświatowe kwalifikacjach do nauczania i wychowania dzieci, młodzieży i dorosłych. Kwalifikacje te uzyskuje się przez ukończenie zakładu kształcenia nauczycieli oraz przez zdanie przepisanych egzaminów. Uchwalona Karta praw i obowiązków nauczyciela ustala zasadę, ze w Polsce każdy nauczyciel musi mieć ukończone studia wyższe. Zgodnie z tą kartą stan nauczycielski obejmuje nauczycieli przedszkoli, szkół oraz nauczycieli akademickich. Na stanowisko nauczyciela może być powołana osoba, która ukończyła studia w szkole wyższej kształcącej nauczycieli lub w innej szkole wyższej, ale po uzyskaniu w toku studiów lub na kursie przygotowania pedagogicznego. Na stanowisko nauczyciela dyplomowanego powołuje się osobę o wyżej wymienionych kwalifikacjach po co najmniej 3 latach pracy, ocenionej dobrze za ostatnie 2 lata, przy czym ocena musi ta musi być potwierdzona przez wyniki komisyjnej wizytacji. Na stanowisko profesora szkoły średniej powołuje się osobę posiadająca wyższe studia magisterskie i 5 lat pracy na stanowisku nauczyciela dyplomowanego w szkole albo na stanowisku nauczyciela akademickiego w szkole wyższej.
(„Nowy słownik pedagogiczny” Kupisiewicz”)
AUTORYTET-( łac.autoritas- powaga, znaczenie)- wpływ osoby lub organizacji cieszącej się ogólnym uznaniem na określoną sferę życia społecznego. Autorytetowi nauczyciela szczególnie łatwo ulegają dzieci w młodszym wieku szkolnym, w klasach wyższych obserwuje się wzrost krytycyzmu i osłabienie roli autorytetu nauczyciela, niekiedy nawet zanik wszelkich autorytetów.
(„Słownik pedagogiczny” W. Okoń)
EDUKACJA-( łac. educatio. Wychowanie)- ogół procesów, których celem jest zmienianie ludzi, przede wszystkim dzieci i młodzieży- stosownie do panujących w danym społeczeństwie ideałów i celów wychowawczych. Obecnie upowszechnia się szerokie rozumienie tego terminu jako oznaczającego ogół procesów oświatowo- wychowawczych, obejmujących kształcenie i wychowanie oraz szeroko pojmowana oświatę.
(„Słownik pedagogiczny” W. Okoń)
SZKOŁA- 1) Instytucja oświatowo- wychowawcza zajmująca się kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych stosownie do przyjętych w danym społeczeństwie zelów oraz zadań oraz koncepcji oświatowo- wychowawczych i programów; do osiągania tych celów służy wykształcona kadra pedagogiczna. Jest miejscem gdzie realizuje się programy nauczania i rozlicza uczniów z ich opanowania. 2) Budynek lub budynki, w których mieści się ta instytucja.
(„Słownik pedagogiczny” W. Okoń)
SYSTEM OŚWAITY- ogól odpowiednio powiązanych ze sobą placówek i instytucji wychowania bezpośredniego i pośredniego, umożliwiających obywatelom zdobywanie wykształcenia ogólnego i zawodowego oraz wszechstronny rozwój osobowości. Na system oświaty składa się: system wychowanie rodzinnego, system szkolnictwa, system kształcenia ustawicznego, system wychowania równoległego.
(„Słownik pedagogiczny” W. Okoń)
WSPÓŁZAWODNICWTO- Działalność jednostek lub grup, której jednym z ważnych celów jest uzyskanie przewagi nad innymi jednostkami lub grupami.
(„Słownik pedagogiczny” W. Okoń)
WSPÓŁDZIAŁANIE- Współpraca ze sobą jednostek lub grup ludzi, wykonujących swoje cząstkowe zadania, aby osiągnąć jakiś wspólny cel. Współdziałanie opiera się na wzajemnym zaufaniu i lojalności oraz na podporządkowaniu się celowi, należycie uświadomionemu sobie przez wszystkie jednostki lub grupy.
(„Słownik pedagogiczny” W. Okoń)
Kultura (z łac. cultura = "uprawa ziemi") to termin wieloznaczny, interpretowany w różny sposób przez przedstawicieli różnych nauk. Kulturę można określić jako całość społecznego dorobku ludzi, czyli zarówno wszystkie wartości duchowe (takie jak wzory myślenia i zachowania), jak i wszelkie wytwory materialne.
(Pedagogika Z. Kwieciński, B, Śliwerski, PWN Warszawa2003.)