KWYMINOLOGIA Z ELEMENTAMI WIKTYMOLOGII - T. BULENDA
Pojecie wywodzi się z łacińskiego słowa KRIMEN (zbrodnia przestępstwo) i z greckiego LOGOS (nauka). Jest to nauka o zbrodni i przestępstwie. Początki kryminologii to XIX wiek
Kryminologia jest nauka empiryczną ze względu na metodologię.
Pojecie kryminologia:
1. J.Błachut
- Kryminologia – nauka społeczna zajmująca się badaniem i gromadzeniem całościowej wiedzy na temat przestępstw, jako pewnej szczególnej formy zachowania dewiacyjnego, przestępczości jako pewnego zjaswska społecznego, a także osoby sprawcy przestępstwa, jak również ofiary przestępstwa a także instytucji, mechanizmów kontrolnych jakie tworzą społeczeństwa w celu zapobiegania i zwalczania przestępczości.
2. Wg. Świda
- jest nauka empiryczna należąca do grupy nauk o zachowaniu się człowieka w społeczeństwie, którym przedmiotem badań jest przestępstwo przestępczość i przestępca ujmowane jako zjawiska społeczne pod katem widzenia ich struktury dynamiki przyczyn je powodujących oraz czynników utrudniających, hamujących czy tez uniemożliwiających powstanie i rozwój tych zjawisk.
PRZEDMIOTEM BADAŃ KRYMINOLOGII SĄ:
- Przestępstwo - które jest kategorią społeczną (jest o czyn karalny, zabroniony, przejaw demoralizacji wykroczenie)
Stawiamy pytania: - czym jest przestępstwo?
- czym wyróżnia się od innych zachowań?
- czy ma charakter stały?
- czy jest kategorią normatywną?
- Przestępczość – jest to zjawisko społeczne (staramy się je opisać w aspekcie statystycznym, dynamicznym, strukturę, fenomenologię)
- Przestępca – osoba sprawcy przestępstwa (może to być: nieletni – 13 do 17rż; kobieta, mężczyzna, młodociany – do 18 rż.; dorosły; recydywista)
Stawiamy pytania: - dlaczego jedni popełniają przestępstwa a inni nie?
- co powoduje, że człowiek staje się przestępcą? itd.
- Ofiara – osoba pokrzywdzona przestępstwem i nie tylko tego rodzaju zachowaniem (może być to: małoletni, dorosły, dziecko, kobieta, mężczyzna) (konsekwencje wiktymizacji, zapobieganie wiktymizacji – żeby ktoś nie stał się ofiara)
Stawiamy pytania: - dlaczego niektóre osoby stają się ofiarami?
- co wpływa na to, że mamy do czynienia z ofiarą?
- o przyczynienie się do popełnienia przestępstwa?
- o skalę szkód wyrządzonych tej osobie? itd.
- Mechanizmy kontrolne – (kontrola społeczna i reakcja na przestępstwo) – dotyczy instytucji kontrolnej i społecznej.
Stawiamy pytania: - o instytucje kontroli społecznej i reakcji społecznej na przestępstwo
- praktykę wymierzania sprawiedliwości
- skuteczność środków itd
Kryminolog – specjalista w zakresie kryminologii, bada i opisuje przestępstwa i sprawców.
SEGMENTY KRYMINOLOGII
Kontrola przestępczości – zapobieganie przestępczości
struktura i dynamika przestępczości
Fenomenologia – opis przestępczości (np. jak Polacy dokonują włamań)
Etiologia – czynniki genetyczne
Kontrowersje wokół nauki kryminologii
uważają, że zajmuje się wszystkimi segmentami
uważają, że zajmuje się II, III, IV segmentem, I – to polityka kryminalistyczna
dla celów dydaktycznych wersja II, a w rzeczywistości wersja I
* Przedmiot nauki kryminologii: szersze - patologia, dewiacja; - pojęcie przestępczości; wąskie – przestępstwa.
NURTY KRYMINOLOGII:
kryminologia klasyczna: dominowała w XVIII i na początku XIX wieku; stosuje w zależności od ukierunkowania metodologię nauk przyrodniczych lub humanistycznych, silnie eksponuje potrzebę wartościowania zjawisk społecznych, zakłada istnienie wolnej woli, ale i pewną sterowalność jednostki oraz konsensualną wizję społeczeństwa
kryminologia pozytywistyczna: dominowała w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku; posługuje się metodologią naturalistyczna, zakłada deterministyczne uwarunkowanie ludzkiego zachowania oraz konsensualną wizję społeczeństwa. Dzieli się na kierunek antypologiczny i socjologiczny.
kryminologia antynaturalistyczna: II połowa XX wieku; opowiada się za metodologią nauk humanistycznych, zakłada konieczność odwoływania się do ocen i wartości, przyjmuje indeterministyczną wizję jednostki i konfliktową teorię społeczeństwa
kryminologia neoklasyczna: II połowa XX wieku (lata 70 ->)
Kryminologia klasyczna (nurt klasyczny) :
każdy człowiek, jest jednostką racjonalną, świadomie wybierającą pomiędzy dobrem i złem
jest jednostką wolna, posiada wolną wolę,
przestępca nie różni się od pozostałych członków społeczeństwa
każdy człowiek jest zdolny i skłonny do czynienia zła
wszyscy jesteśmy potencjalnymi przestępcami
pesymistyczna wizja natury ludzkiej
człowieka hamuje swoje zapędy do czynienia zła
koncepcja kary – sprawiedliwa odpłata – sprawiedliwość dystrybutywna
hedonistyczna postawa człowieka
prewencja generalna – odstraszanie
Kryminologia pozytywistyczna (nurt pozytywistyczny) - pozytywizm kryminologiczny jest konsekwencją scjentyzmu czyli kultu nauki i naukowości oraz wiary w nieograniczone możliwości poznania i wykorzystania jego wyników dla dobra ludzkości. Naturalizm metodologiczny – przekonanie o możliwości poznawania nauk społecznych na wzór nauk ścisłych z pominięciem wartościowania.
Deterministyczna koncepcja - zachowanie związane jest z cechami sprawcy
- podstawowe pytanie: przyczyna przestępstwa
- indywidualizm
- kryminologia jest niezależna nauką społeczną również od prawa karnego
- indeterministyczna koncepcja człowieka
Kryminologia antynaturalistyczna
odrzucenie naturalizmu metodologicznego i przekonania o jedności nauk
optymistyczna wizja człowieka, według której zło nie tkwi w samym człowieku, lecz w konflikcie społecznym
konfliktowa wizja społeczeństwa
przestępstwo i przestępczość wynikają z przebiegu konfliktu a nie na skutek indywidualnej patologii
przyjęcie interakcjonalistycznej akceptacji przestępstwa
kryminologia zorientowana na normy
sceptyczne nastawienie wobec instytucji i kontroli społecznej
Kryminologia neoklasyczna
zagrożenie karą i jego realizacja są jedynymi czynnikami, które ma do dyspozycji państwo w walce z przestępczością,
przestępca jest wolną jednostką wybierającą racjonalnie pomiędzy różnymi alternatywami postępowania, podatną na bodźce, jakie stanowią zagrożenia karne
przyjmowanie konsensualnej wizji społ.
uczynienie przedmiotem zainteresowania kontroli społecznej oraz …..
interdeminizm
powrót do prawa karnego – zasady sprawiedliwej odpłaty, odstraszenie
NURT POZYTYWISTYCZNY
C. Lombroso (1835-1909) – „człowiek przestępca”
Lombroso doszedł do wniosku, że niektórzy ludzie wykazują trwałą tendencję do popełniania przestępstw, którą można rozpoznać po:
cechach budowy ciała – „przestępca z urodzenia” musiał mieć co najmniej pięć charakterystycznych cech:
płaskie i niskie czoło
silnie wystające łuki brwiowe
silnie rozwinięte szczęki i kości policzkowe
uszy niezwykłej wielkość lub silnie odstające
broda cofnięta, zbyt długa, albo krótka i płaska jak u małpy
ponad liczbowe palce u rąk lub nóg
kciuk odstający i chwytny
obfitość i różnorodność zmarszczek na twarzy
asymetria czaski
mniej lub więcej żeber
w podniebieniu centralny, szeroki grzbiet
nienormalne uzębienie
inwersja seksualna (okolice miednicy)
cechy fizyczne:
manikuctwo oburęczność
zez, daltonizm
wzrok bezbarwny, przenikliwy, oczy rozbiegane
cechy psychiczne:
nieczułość
lekkomyślność
brutalność
niestałość
okrutność
lenistwo
próżność
chciwość
E. Ferri (1856-1928) – „Socjologia kryminalna”
Przestępcę cechują:
- czynniki antropologiczne (cechy organizmu, społeczne np. wykształcenie, zawód)
- czynniki społeczne (gęstość zaludnienia, uprzemysłowienie)
- czynniki fizyczne (klimat, gleba itd.)
- Jeśli przeważają cechy antropologiczne – z urodzenia chorych umysłowo z namiętnością
- Jeśli przeważają czynniki społeczne – przestępcy okolicznościowi i z nawyknienia, przypadkowi
E. Kretschner
Połączył cechy fizyczne z psychicznymi i wyodrębnił typy:
leptosomiczny albo asteniczny (wysoki wzrost, szczupły, ostre rysy twarzy, wąskie ramiona),
atletyczny (średniego albo wysokiego wzrostu, raczej szczupły, lecz dobrze umięśniony, twarz koścista, szeroki w ramionach),
pykniczny (średniego lub małego wzrostu, otłuszczony, o grubych rysach twarzy, słabo umięśniony, duży brzuch)
dysplastyczny (o nieregularnej budowie ciała, często otłuszczony i pozbawiony dymorfizmu płciowego)
Wyodrębnił zaburzenia psychiczne: schizofrenie i psychozę maniakalno-depresyjną.
W połączeniu z typami : schizofrenia + typ asteniczny
psychoza maniakalno-depresyjna + typ pykliczny
TEZA: Nastawienie przestępcze cechuje przede wszystkim schizofreników.
H. Eyseneck
Próbuje wyjaśniać uwarunkowania przestępcze za pomocą wyszczególnienia dwóch typów układu nerwowego, różniących się od siebie przebiegiem procesów pobudzania i hamowania i wyróżnienia w konsekwencji dwóch typów ludzi:
ekstrawertyków (łatwych do pobudzenia i wygaszenia, poszukujących stymulacji, aktywnych, impulsywnych, towarzyskich, optymistycznych aż do braku krytycyzmu, spontanicznych, nieopanowanych, co prowadzi często do agresji)
introwertyków (trudnych tak do pobudzenia jak i wyhamowania, powściągliwych, nieśmiałych, systematycznych, sumiennych, pesymistycznych i skoncentrowanych na życiu wewnętrznym).
TEORIA ZABURZEŃ ENDOKRYNOLOGICZNYCH:
- hormony ; złą przemiana cukru; dziedziczenie cech i genów
KOPNCEPCJE EKOLOGICZNE - opierają się one na poszukiwaniu związków między zachowaniem przestępnym a środowiskiem
E. Burgess (podział na np. dzielnice, sektory)
Sutherland – zwraca uwagę na proces uczenia przestępczego.
zachowanie przestępne jest wyuczone, wymaga stosownego wyszkolenia
zachowanie przestępne zostaje wyuczone w interakcjach z innymi osobami
uczenie obejmuje techniki popełniania przestępstw oraz ukierunkowanie motywów, dążeń, racjonalizacji i postaw
łatwiej popełnia przestępstwo ten kto ma łatwiejszy dostęp do poglądów sprzyjających łamaniu prawa
zachowanie jest wyuczone podobnie jak wszystkie inne zachowania
zachowania przestępczego nie da się wyjaśnic w oparciu o ogólne potrzeby i wartości
R. Merton - przystosowanie się do celów stawianych przez społeczeństwo.
Sposób przystosowania jednostki zależy nie tylko od niej samej, ale także od otoczenia jednostki i wywieranego przezeń nacisku
Pięć sposobów przystosowania:
konformizm - występuje gdy jednostka przyjęła co najmniej niektóre cele i środki oraz ma dostęp do akceptowanych sposobów ich osiągania i potrafi je wykorzystać
innowacja - pojawia się, gdy jednostka przyjęła co najmniej niektóre cele, lecz zignorowała lub odrzuciła konieczność sięgania do akceptowalnych środków; jednostka taka będzie skłonna do podejmowania innych działań, zdatnych do realizowania zinternalizowanych celów, np. popełniać przestępstwa
rytualizm: - pojawia się przy odrzuceniu przekonania o potrzebie osiągania celów wyznaczonych przez kulturę przy internalizacji aprobowanych sposobów osiągania tychże; jednostka redukuje lub rezygnuje z aspiracji osiągnięcia sukcesu, zadowalając się ścisłym przestrzeganiem uznawanych norm postępowania
wycofanie - występuje, gdy co najmniej niektóre cele i środki ich osiągania zostały zinternalizowane, lecz środki te zawiodły, co powoduje niemożność osiągnięcia celów; jednostka porzuca wysiłek związany z osiąganiem akceptowanych celów i podejmuje działalność zastępczą, np. nadużywanie alkoholu czy narkotyków
bunt - pojawia się przy odrzuceniu kulturowo określonych celów i środków ich osiągania, przy jednoczesnym podjęciu próby określenia odmiennych celów i norm; dochodzi do niego, gdy istniejący system postrzegany jest jako przeszkoda w dochodzeniu do celów nie mieszczących się w tym systemie, a uznawanych za pożądane
SPOSOBY PRZYSTOSOWANIA | CELE | ŚRODKI |
---|---|---|
konformizm | + | + |
innowacja | + | - |
rytualizm | - | + |
wycofanie | - | - |
bunt | +/- | +/- |
TEORIA ZRÓŻNICOWANIA KULTUROWEGO
A. Cohen
Wymienia cechy wysoko cenione w hierarchii wartości warstwy średniej, warunkujące jednocześnie osiągnięcie wyższego statusu (cechy warstwy najwyższej):
ambicja, czyli wysoki poziom aspiracji, co wymaga nastawienia na realizację odległych celów
osobista odpowiedzialność, czyli poleganie wyłącznie na sobie i wspomaganie innych tylko wtedy, gdy nie koliduje to z osiąganiem własnych celów
szacunek dla osiągnięć, traktowanych jako miernik umiejętności; najwyżej cenione są osiągnięcia w zakresie wykształcenia oraz zawodowe i gospodarcze
świecki ascetyzm, polegający na zdolności do odparcia pokusy natychmiastowego zaspokojenia swych życzeń i pragnień w imię osiągania odległych celów
racjonalność, czyli zdolność przewidywania i planowania wydarzeń oraz właściwe gospodarowanie czasem i środkami, także odrzucenie przypadkowości
dbałość o wygląd i maniery, wyrażająca się w przestrzeganiu przyjętych konwencji w ubiorze i zachowaniu, co jest warunkiem sukcesu, tłumienie spontaniczności
eliminacja agresji fizycznej i przemocy, bez której konkurowanie czy wyrabianie układów nie byłoby możliwe, a korzystanie ze zdolności znacznie utrudnione
rozsądny wypoczynek, w trakcie którego konstruktywnie wykorzystuje się czas poprzez zabawę lub zajęcia przynoszące korzyści intelektualne
szacunek dla własności, polegający na docenianiu ważności prawa własności i niedopuszczalności użycia cudzej rzeczy bez zgody właściciela
* Przeciwieństwem warstwy wyższej jest warstwa niższa: - odrzucamy normy wyższej warstwy, sami sobie robimy własne cechy.
TWORIA ANOMII
Durkheim
Anomia dawniej: lekceważenie norm, reguł, nieposłuszeństwo
Anomia teraz: proces rozpadu więzi społęcznej
Przestępstwo jest zjawiskiem normalnym a nie patologicznym, dewiacyjnym. Stale towarzyszy życiu codziennemu. Trudno rozróżnić zjawiska „normalne”, „zdrowe” i „patologiczne”. Przestępczość trzeba akceptować jako naturalny nurt życia codziennego. Przestępczość jest czynem pozytywnym. Eliminowanie przestępczości oznaczałoby standaryzowanie jednostek życia ludzkiego.
E. Lemert – na przestępczość składają się różne czynniki społeczne, psychiczne, kulturowe, biologiczne itd.
Stwierdził iż kontrola społeczna rodzi dewiacje. Wyróżnił dewiację pierwotna i wtórną.
Dewiacja pierwotna obejmuje te wszystkie mechanizmy, które powodują, iż w umyśle osoby tworzy się zamiar dokonywania przestępstwa.
Dewiacja wtórna ma miejsce wówczas, kiedy osoba dokona przestępstwa, a punktem kulminacyjnym jest reakcja społeczna na jego zachowanie (proces sadowy), w wyniku reakcji społecznej zostaje skazany na karę pozbawienia wolności i wówczas społeczeństwo naznacza (przypina etykietę) osobę w postaci izolacji od środowiska. Po wyjściu z zakładu karnego naznaczenie osoby powoduje, iż ma trudności w znalezieniu pracy, adaptacji w określonym środowisku, co powoduje, iż osoba wchodzi w struktury przestępcze i ponownie popełnia przestępstwo.
Status dewiacji jednostki jest przypisany przez społeczeństwo. Dewiacja jest wynikiem społecznej definicji określonego zachowania. Nadawanie przez społeczeństwo etykiety dewiantów prowadzi do jaźni odzwierciedlonej tj. proces tworzenia oraz utrwalania dewiacyjnej identyfikacji jednostki. Jest się takim za jakiego uważa nas społeczeństwo.
STATYSTYKA
Mamy trzy rodzaje statystyk:
Policyjna (policyjno-prokuratorska) – przestępstwo stwierdzone, liczba sprawców
Sądowa – liczba skazań
Penitencjarna – liczba osób uwięzionych (tymczasowo, aresztowanych, skazanych, ukaranych)
Liczba przestępstw popełnionych faktycznie
Liczba stwierdzeń ujawnionych
Etap ścigania i dochodzenia
Postępowania sądowe
Wyniki sądu
Wykonanie wyroku
ELEMENTY WIKTYMOLOGII
Terminologia: wiktymologia = nauka o ofierze
Początki: I połowa XX wieku (szczególnie II połowa)
Przedmiot zainteresowania
badanie związku między sprawcą a ofiarą
rola ofiary w genezie przestępczości
badanie sytuacji ofiary (przed przestępstwem i jej przyczynienie się do zaistnienia)
badanie procesu, etrologii, konsekwencji wiktymizacji
Wyodrębnia się: - wiktymologię ogólną, klasyczną, formalna, nieformalną, nową wiktymologię.
Kierunki badań wiktymologicznych