Prawo finansowe: Wykład 5
Jednostki budżetowe i samorządowe zakłady budżetowe. Formy te prezentują odmienny sposób budżetowania. Jednostki budżetowe są jedynym przykładem formy organizacyjno-prawnej, która opiera się na tzw. budżetowaniu brutto. Są pewne odstępstwa ale dotyczą tylko jst. Nie ma możliwości przekazywania osiąganych dochodów na sfinansowanie wydatków. Jeżeli chodzi o samorządowy zakład budżetowy, to rozlicza się on z jst. Na zasadzie per netto. Jeżeli chodzi o samorządowe zakłady budżetowe istnieją daleko idące ograniczenia przedmiotowe, mogą one powstawać tylko w takich zakresach w jakich ustawodawca dopuszcza ich funkcjonowanie. Są to wybrane dziedziny i zadania publiczne, które muszą być wykonane przez jst. Samorządowe zakłady budżetowe mogą korzystać z dotacji. W przypadku samorządowych zakładów budżetowych zasadą powinno być że: przychody przez nie uzyskane wystarczą na sfinansowanie ich działalności. Nie ma tutaj rygoru jak np. w przypadku agencji wykonawczych gdzie wyraźnie suma dochodów powinna odpowiadać kosztom działalności. Przyjmuje się jednak, że ten typ jednostki powinien być samo wystarczający, chyba że przemawiająca tym względy publiczne, celowe, społeczne. Jednak jest to wyjątek od reguły.
Agencje wykonawcze- nowa forma organizacyjno-prawna, instytucje gospodarki budżetowej, fundusze celowe, samorządowe i państwowe osoby prawne.
Agencje wykonawcze będą wyposażone w osobowość prawną w przeciwieństwie do samorządowych zakładów budżetowych. Instytucje gospodarki budżetowej również będą posiadały osobowość prawną. W przeszłości funkcjonowały dwie formy gospodarki budżetowej: środki specjalne i gospodarstwa pomocnicze. Gospodarstwa pomocnicze przestały funkcjonować na początku bieżącego roku a środki specjalne w 2001 roku. Gospodarstwo pomocnicze pojawiło się w naszym systemie prawnym około roku 1960 podobnie jak środki specjalne. Gospodarstwo pomocnicze i środki specjalne mimo, że związane z jednostkami budżetowymi różniły się: gospodarstwa pomocnicze były wyodrębnione zarówno organizacyjnie jak i finansowo zaś środki specjalne tylko finansowo. Co je łączyło? Mogły stanowić albo działalność uboczną albo część działalności podstawowej jednostki budżetowej. Jednostki budżetowe stanowiły wtedy dla gospodarstw pomocniczych tak jakby jednostki macierzyste. Zarówno gospodarstwa pomocnicze jak i środki specjalne rozliczały się z budżetem metodą per netto za pośrednictwem komórki macierzystej. Przykłady środków specjalnych: szkoła stopnia średniego LO a na jego terenie internat: środki idące na wyżywienie mieszkańców internatu miały charakter środków specjalnych. Gospodarstwa pomocnicze dzielono na dwie podgrupy: gospodarstwa pomocnicze działające na zasadach uproszczonych (uproszczonego rozrachunku) i na takie działające na zasadach rozrachunku gospodarczego. Rozrachunek gospodarczy: zasady rozrachunku gospodarczego wyznaczały sposób prowadzenia przedsiębiorstw państwowych. Pod tym względem ustawodawca wręcz zrównywał gospodarstwa pomocnicze z przedsiębiorstwami państwowymi. To wywoływało ten skutek, że gospodarstwa pomocnicze nie rozliczały się nadwyżką tyko zyskiem. Mogły one funkcjonować zarówno w ramach budżetu państwa jak i w ramach budżetu jednostek samorządu terytorialnego (podobnie jak fundusze specjalne). Przykłady gospodarstw pomocniczych: warsztaty przy szkołach zawodowych (dwojaka funkcja: miejsce ćwiczeń dla uczniów ale przy okazji można było wykonywać odpłatne usługi).
W miejsce gospodarstw pomocniczych weszły agencje wykonawcze. Jeżeli chodzi o ich funkcjonowanie , określenie elementów prawa finansowanego, w oparciu o które one funkcjonują, nowe regulacje są bardziej szczegółowe.
Różnice miedzy formami organizacji gospodarki budżetowej jednostek sektora finansów publicznych a gospodarką podmiotów działających na zasadzie rachunku ekonomicznego zgodnie z przepisami ustawy o przedsiębiorstwach państwowych.
Agencje wykonawcze: zastępują agencje państwowe występujące w przeszłości (związane np. z przemysłem, rolnictwem). Agencje wykonawcze tworzone są na podstawie odrębnych ustaw i posiadają osobowość prawną (treść art.18 UoFP).Agencje wykonawcze mogą być tylko jednostkami państwowymi, działają na podstawie statutu. Zasady gospodarki finansowej tych agencji wykonawczych: temu poświecone jest kilka przepisów (art20-22 UoFP). Art.20 stanowi, że jeżeli chodzi o gospodarkę finansową agencji wykonawczych trudno jest wskazać jednoznaczne zasady. Z treści tego przepisu wynika, że agencje prowadzą gospodarkę finansową w oparciu o dwa źródła (Ustawa o finansach publicznych oraz ustawa, która powołuje je do życia). Elementem wiążącym mają być zasady gospodarki wynikające z przepisów ustawy o finansach publicznych.
Zasady gospodarki finansowej jednostek sektora finansów publicznych (temu poświęcony jest jeden z działów ustawy o finansach publicznych).
Agencje wykonawcze i jednostki gospodarki budżetowej są jednostkami organizacyjno-prawnymi sektora finansów publicznych. Agencje wykonawcze działają na podstawie rocznego planu finansowego. Agencje wykonawcze mogą uzyskiwać przychody co nie oznacza, że ich działanie zawsze będzie miało charakter odpłatny. Agencje wykonawcze mogą otrzymywać dotacje. Koszty prowadzonej działalności (koszty osobowe i rzeczowe) agenci wykonawczych. W planie finansowym powinno się określać wynik finansowy a także środki finansowe przeznaczone na wydatki majątkowe, środki przekazywane innym jednostkom (najbardziej właściwa forma dotacji). Plan finansowy powinien określać środki pieniężne na początek i koniec roku. Agencje wykonawcze przygotowują projekt (organ zarządzający agencją wykonawczą). Ten plan powinien być sporządzony przez kierownika takiej agencji i zatwierdzony przez organ, który sprawuje nadzór i powinien być przedstawiony ministrowi finansów. Ustawodawca postanowił że te plany powinny być przedstawiane w trybie i na zasadach obowiązujących w trybie budżetu państwa. Przyjmujemy zasadę równowagi: planowane wydatki nie powinny być wyższe od stosownych dochodów. Może istnień nierównowaga (zgoda ministra sprawującego nadzór nad agencja wykonawcza w porozumieniu z ministrem finansów). Jeżeli chodzi o zmiany w ciągu roku budżetowego to mogą one być dokonywane w trakcie trwania tego roku. Już nie wystarczy stanowisko ministra sprawującego nadzór nad agencja, ale potrzebna jest opinia sejmowej komisji właściwej dla spraw budżetu. Nie musi być to jednakże opinia pozytywna. Agencje mogą otrzymywać dotacje z budżetu państwa, dotacje te są określone. Co różni gospodarstwa pomocnicze od agencji wykonawczych? Agencja wykonawcza może zaciągać zobowiązania na dłużej niż jeden rok. Z treści artykułu 21 wynika, że ten plan powinien nam określać także okres finansowy. Koresponduje to z przepisem artykułu 22. Agencja wykonawcza w świetle obowiązujących przepisów jest podatnikiem (podatek dochodowy od osób prawnych). Wynik finansowy powstały w skutek porównania przychodów z kosztami działalności pomniejszony o zapłacone podatki jest rozliczany corocznie z budżetem państwa. Terminy: nadwyżka powinna być niezwłocznie przekazana do budżetu państwa- najpóźniej do 30 czerwca roku następującego po roku budżetowym(pół roku). Art.22 ust.3: w szczególnie uzasadnionych przypadkach- mogą się odnosić do takich sytuacji, które korespondują z faktem konieczności wykonania zadań przez te agencję. Agencja wykonawcza może zwrócić się do rady ministrów aby zwolnić ją z obowiązku odprowadzenia tej nadwyżki do budżetu państwa. Odbywa się to za pośrednictwem ministra, który sprawuje nadzór nad daną agencją wykonawczą a wniosek zgłasza się do rady ministrów. Rada ministrów podejmuje decyzje kolegialnie (w formie uchwały). Jest to forma rozliczenia per netto.
Instytucje gospodarki budżetowej: ustawodawca poświęca jej najwięcej uwagi. Jest ona osoba prawna w chwilą wpisania do KRS (art.23 ust.5). W art.23 określa się zasady funkcjonowania tej instytucji gospodarki budżetowej. Instytucje gospodarki budżetowej wykonują zadania odpłatnie i pokrywają koszty swojej działalności i wykonywania zadań z własnych przychodów (metoda finansowania per netto). Instytucje gospodarki budżetowej powołuje (2 kategorie podmiotów): naczelne i centralne organy administracji rządowej oraz organy lub kierownik jednostki o której mowa w art.139 ust.2.
Minister finansów jest odpowiedzialny za projekt ustawy budżetowej. Wyjątek: art.139 ust.2 (kancelaria sejmu, senatu, prezydenta RP, NIK, SN, TK, KRS, RPO)- podmioty te przygotowują projekty dochodów i wydatków na przyszły rok budżetowy a minister finansów nie może ich zakwestionować, tylko je włącza do ustawy budżetowej (zakwestionować może tylko sejm).
Jeżeli chodzi o dalsze skutki: rada ministrów powinna zostać powiadomiona o inicjatywnie powołania takiego podmiotu.
Art.24: Instytucje gospodarki budżetowej mogą otrzymywać dotacje z budżetu państwa w celu realizacji zadań publicznych. Podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy. Art.24 ust.2- bardzo podobna konstrukcja do rocznego planu finansowego agencji wykonawczych. Art.24 ust.3 również zachowano zasadę równowagi: koszty pokrywane przez przychody. Jest nowy element: te instytucje mogą zachowywać środki finansowe z poprzedniego okresu: tak jak fundusze celowe. Mogą otrzymywać dotację na zagospodarowanie. Działają na podstawie statutu, statut ustanawia organ założycielski. Treść statutu- art.26 UoFP. O dyrektorze mówi art.27 UoFP (powoływany jest przez organ założycielski). Przygotowanie projektu: przekazywany jest organowi założycielskiemu, który przekazuje go dalej do ministra finansów. Co odróżnia instytucje gospodarki budżetowej od agencji wykonawczych? Swoboda w dysponowaniu majątkiem przybliża instytucje gospodarki budżetowej do przedsiębiorstwa państwowego (art.28 UoFP). Kierują się one zasadami efektywności. Sama jednostka może nabyć na własność mienie. Mogą także zaciągać zobowiązania (jak przekracza 30% przychodu to potrzebna jest zgoda organu założycielskiego). Instytucje te posiadają fundusz celowy. Wyróżnik samodzielności jednostek: czy może ona tworzyć fundusze celowe. Znowu to zbliża instytucje do przedsiębiorstw państwowych. Wartość tego funduszu się zmienia (może się zwiększać, może się zmniejszać). Fundusz celowy jako instytucja prawa finansowego może być oderwany od gospodarki budżetowej. Pojecie funduszu celowego należy rozumieć szeroko.
Instytucja funduszu celowego ma długą historie w polskim systemie prawnym. Prawodawca stwierdził, że są takie zadania publiczne, których realizacja służy zaspokajaniu potrzeb społeczeństwa. Fundusze celowe zostały zmodyfikowane. W chwili obecnej mamy tylko państwowe fundusze celowe, które nie posiadają osobowości prawnej.