Bogurodzica

• Bogurodzica jest arcydziełem i zabytkiem polskiej literatury prezentującym kształt dawnego języka polskiego.

• To pierwszy hymn narodowy, hymn rycerstwa polskiego. Jest też najstarszym dziełem polskiej liryki – dwie pierwsze strofy pochodzą z XIII w. 

• Pieśń jest modlitwą do Matki Boskiej o wstawiennictwo u Chrystusa (pierwsza strofa) i modlitwą do samego Syna Bożego za wstawiennictwem Jana Chrzciciela o szczęśliwość na ziemi i zbawienie po śmierci. 

• Jest to przykład wiersza średniowiecznego – inaczej zdaniowo-rymowego, ale wykazuje tendencję do równości sylab w wersach.

Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja! (1) 
U twego Syna Gospodzina matko zwolena, Maryja! 
Zyszczy nam, spuści nam. (2)
Kyreleison.
Twego dzieła Krzciciela, Bożycze.
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze. (3)
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
Kyreleison.
A dać raczy, jegoż prosimy: (4)
A na świecie zbożny pobyt. 
Po żywocie rajski przebyt.
Kyreleison.

• 1. Apostrofa do Matki Boskiej. Jest tu nazwana sławioną i wielbioną, wybraną przez Boga.

• 2. Pozyskaj, ześlij nam łaskę swego Syna. Prośba do Matki Boskiej o wstawiennictwo jest częstym sposobem modlitwy. Wyraża szacunek dla boskości – zwykły człowiek woli zwrócić się do ludzkiej Matki Boga niż do niego samego.

• 3. Ze względu na swego Syna, wysłuchaj naszej modlitwy.

• 4. Racz dać to, o co prosimy: szczęśliwe i dostatnie życie i rajski żywot po śmierci. Średniowieczna hierarchia wartości – myśl o życiu po śmierci.

Utwór zawiera portret Matki Boskiej – jest wielbiona i chwalona. Ukazuje światopogląd średniowieczny. Zawiera symbolikę liczby cztery – czworo bohaterów (Chrystus, Bóg, Matka Boska, Jan Chrzciciel). Czwórka oznaczała w średniowieczu pełnię i doskonałość. Bogurodzica jest literacką wersją malarskiego motywu deesis, czyli prośby. Na obrazach tego typu w centrum umieszczano Chrystusa, a po jego obu stronach Matkę Boską i Jana Chrzciciela.
 

Zabiegi kompozycyjne:

• Układ strof, a w nich wersów: trzywersową zwrotkę wieńczy refrenKyrieeleison.

• Rymy parzyste, gramatyczne (uzyskane przez powtórzenie tej samej formy wyrazu) i wewnętrzne – Bogurodzica, dziewica.

• Symetryczne, paralelne układy wersów (powtórzenia, analogie):

  • Bogurodzica – dziewica,

  • zyszczy nam – spuści nam,

  • Bogiem sławiena – Maryja,

  • zbożny pobyt – rajski przebyt.

• Zestawienie antytez, przeciwstawnych treści:

  • Bogurodzica – dziewica (matki i panny)

  • Syn – Gospodzin (człowieka i Boga)

  • pobyt – przebyt (życia doczesnego i wiecznego).

• Powtórzenie konstrukcji strof opartej na dwudzielności: zaczyna się od apostrofy, po czym przechodzi do prośby.

 

Lament świętokrzyski

Inaczej zwany Planktem świętokrzyskim lub Żalami Matki Boskiej pod krzyżem, lub od pierwszych słów: Posłuchajcie, bracia miła. Jest to bardzo ważny utwór polskiej literatury, zabytek polszczyzny XV wieku, ale też wiersz, który w nieporównywalny sposób prezentuje emocje i uczucia matki płaczącej nad cierpieniem swojego dziecka.

Treść

• W dwóch pierwszych strofach Matka Boska zwraca się do ludzi, by posłuchali jej historii i by współczuli jej w żalu.

• Strofa trzecia to opis sytuacji – męki Chrystusa, którą ogląda Matka.

• Strofa czwarta jest apostrofą do Syna, pragnieniem podzielenia z dzieckiem cierpienia.

• Piąta – tak samo jak poprzednia, lecz wyszczególnia cierpienia Jezusa i bezradność Matki.

• Szósta to wołanie do Archanioła Gabriela. Świetna apostrofa, która zestawia boską ideę ze zwykłym, ale nieznośnym ludzkim bólem.

• Siódma jest zwrotem do innych matek – z życzeniem, by nigdy nie cierpiały matczynego bólu jak Matka Boska.

• Finalny dwuwers – krótkie wołanie do Syna – zamyka utwór.

O Lamencie ­świętokrzyskim zapamiętaj

• Niezwykle cenną cechą Lamentu jest ludzki wymiar bólu, zawarty w utworze. Matka Boska nie występuje tu w roli wybranej matki Boga, lecz utożsamia się ze wszystkimi cierpiącymi matkami , rozpaczającymi nad męką swoich dzieci. Jest to symbol ludzkiego, nie boskiego doświadczenia.

• Jest to jeden z nielicznych przykładów literatury dawnej, obrazujący miłość rodzicielską do dziecka. Następnym wielkim utworem tego typu będą Treny Jana Kochanowskiego.

• Z cech kompozycyjnych zwraca uwagę liryzm, bogaty ładunek emocjonalny wierszy, rymy parzyste, obrazowe, „cielesne” ujęcie męki Jezusa i bólu matczynego (realizm przedstawienia).

• Najbardziej znany lament Matki Boskiej w języku łacińskim to Stabat Mater Dolorosa Jacopone da Todi.

• Temat Matki Boskiej opłakującej Syna pod krzyżem był dość popularny zarówno w literaturze, jak i plastyce średniowiecza.