Gleboznawstwo leśne studia mgr drugiego stopnia

W profilu glebowym jedyna część, która może ulegać zmianie to część organiczna

Gleby to efekt oddziaływania czynników glebotwórczych na skałę macierzystą

Puszcza Notecka do 60 cm widoczny , rdzawienie nawet do 130 – 140 cm (efekt wietrzenia

Woda konserwuje, przyczynia się do gromadzenia materii organicznej – proces murszenia, jeżeli dostęp powietrza od góry

Dziś w klasyfikacji leśnej obowiązują: typ, podtyp, odmiana, rodzaj i gatunek gleby

Gatunek gleby – określa grupę granulometryczną mineralnego materiały glebowego z uwzględnieniem podziału na frakcje i grupy; na podstawie normy PN-R-04033 z 1998 roku.

Uziarnienie gleb – w terenie metodą organoleptyczną sprawdzane – możliwie dokładnie pozwala to na sprawdzenie grupy granulometrycznej, na tej podstawie określa się gatunek gleby dla całego profilu glebowego – potem weryfikacja laboratoryjna;

Przemyte, przewiane to piaski uboższe, gliny wykazują wyższą żyzność dzięki frakcji ilastej zawierającej minerały, które pozwalają żyć – ogromna powierzchnia chłonna pakietów ilastych, występuje również próchnica (drugi element glebowego kompleksu sorpcyjnego), która może chłonąć od 4 do 15 razy większą ilość wody od części mineralnej, ale wiązanie to jest znacznie słabsze.

W każdym z poziomów genetycznych uziarnienie może być odmienne;

Proces płowienia – przemywanie iłu koloidalnego, mechanicznie wraz z wodą do poziomu niżej (aluwik) leżącego – następuje spiaszczenie poziomu wyższego (luwik). Polega na przemieszczaniu w głąb profilu glebowego wymytych z wyżej leżących poziomów cząstek koloidalnych, będących w stanie rozproszenia, bez ich uprzedniego rozkładu. Proces ten prowadzi do powstania poziomu przemywania (płowego).

Brunatnienie - proces glebotwórczy charakterystyczny dla czynnych biologicznie, bogatych w składniki odżywcze gleb wielogatunkowych lasów liściastych umiarkowanie wilgotnej strefy klimatycznej; polega na dość intensywnym rozpadzie pierwotnych krzemianów i glinokrzemianów z wydzieleniem zawartego w nich żelaza, które w postaci nierozpuszczalnych wodorotlenków i kompleksów z kwasami próchnicznymi osadza się na powierzchni cząstek glebowych, nadając środkowej części profilu glebowego charakterystyczną brunatną barwę.

Intensywny biologiczny obieg składników mineralnych pod wpływem bogatej biocenozy leśnej zapobiega ich wypłukiwaniu poza profil glebowy i przeciwdziała naturalnej w wilgotnym klimacie tendencji do bielicowania;

Rdzawienie – przebiega w środowisku gleb powstających ze skał piaskowych pod roślinnością iglastą z domieszką liściastej; wskutek wietrzenia powstają wolne tlenki żelaza i glinu, które w połączeniu z próchnicą tworzą kompleksowe, mikroskopije otoczki wokół elementarnych ziaren mineralnych, które występują w środkowej części profilu glebowego powodując powstanie poziomu wzbogacenia (Brv) o charakterystycznym rdzawym lub rdzawo – żółtym zabarwieniu; może sięgać skały macierzystej;

Bielicowanie - proces glebotwórczy dla mało aktywnych biologicznie, ubogich w składniki pokarmowe gleb piaskowych w borach iglastych klimatu wilgotnego, umiarkowanego i chłodnego; polega na wypłukiwaniu z górnych części gleby niektórych produktów rozkładu minerałów glebowych w formie rozpuszczalnych w wodzie połączeń z ruchliwymi frakcjami związków humusowych, których źródłem jest kwaśna próchnica nadkładowa typu mor; przemieszczaniu w dół i wytrącaniu w środkowej części profilu ulegają głównie tlenki i wodorotlenki glinu i żelaza, a także krzemionka, fosfor, mangan i inne.

Górne poziomy, zubożone w te składniki, ulegają charakterystycznemu wybieleniu (stąd nazwa procesu), a poziom wzbogacony uzyskuje barwę rdzawą, kawowordzawą do czarnej i zostaje zwykle mniej lub bardziej silnie zorsztynizowany. Warstwa rudawca (orsztynu) może być trudna a nawet niemożliwa do przebicia przez korzenie roślin. Nieodłączną częścią niezaburzonego przebiegu procesu bielicowania jest powstawanie na powierzchni gleby mineralnej grubej warstwy próchnicy nadkładowej.

Kryteria jakościowe i ilościowe określa barwa np. bielicowy – sama krzemionka, gruntowo – glejowy – kolory od zieleni do niebieskiego; ciemna barwa związana jest z obecnością próchnicy – związany z wilgotnością; proces glejowy za pomocą wód gruntowych, który wchodzi w związki z żelazem trójwartościowym;

Utwory ilaste w dotyku tłuste, przylegające do ręki, pylaste jak aksamit.

Najbardziej ubogi utwór w PN to piasek, ale ogólnie to piasek luźny (do 5% frakcji ilastej).

Frakcje granulometryczne gleb – ziarna glebowe dzielą się na zbiory o określonych wymiarach granicznych średnic:

• Frakcje szkieletowe – powyżej 2 mm:

  • Żwir <75 mm >2mm

  • Kamień >75 mm

  • Kamienie duże, bloki skalne >500 mm

• Frakcje ziemiste – poniżej 2 mm

  • Piasek od 2 do 0.05 mm

  • Pył od 0.05 do 0.002 mm

  • Ił <0.002 mm – decyduje o ilości składników mineralnych, które gromadzi gleba

uziarnienie (skład mechaniczny) – procentowy udział frakcji w glebie

frakcja – zgrupowanie wg średnic – rozbijając na frakcje w sposób procentowy przeprowadzamy analizę mechaniczną

metody laboratoryjne określania uziarnienia:

• sitowe – różne oczka

• przepływowe (woda płynąca)

  • Kopecky’ego – naczynia o różnej średnicy, w najszerszym jest frakcja drobna

  • Puławska

  • Przepływowo – lewarowa

• Sedymentacyjna (woda stojąca) – określanie prędkości opadania cząsteczek glebowych różnej wielkości, prędkość zależy od średnicy cząsteczek i od siły lepkości (opór); znając wielkość cząstek i drogę jaką mają przebyć można wyliczyć czas opadania danej cząstki glebowej;

Są tabele do określania czasu opadania, lepkość zależy od temperatury (dlatego musi być stała w naczyniu pomiarowym; po jakichś 18 – 19 h w zawiesinie znajdowały się tylko najdrobniejsze frakcje – porównanie do cylindra kontrolnego, który zawierał wszystkie dodatki (np. alkohol izoamylowy, guma arabska)

• Atterberga – cylinder z odpływem z dwoma podziałkami – wysokość słupa wody (dorga opadania cząsteczek glebowych), liczba godzin, w których następuje opad cząstek <0.002 mm; naważka 10 g po upływie czasu, po którym osiadają poszczególne frakcje, odpływem cylindra wypuszcza się zawiesinę znad osadu;

• Pipetowa Kohna – jednorodny roztwór glebowy w cylindrze 1000 ml, naważka 10 g, pipeta o pojemności 20 ml, którą pobieramy roztwór z głębokości 10 cm znając czas opadania poszczególnych frakcji – zubażamy o jedną frakcję na raz; bardzo dokładna i pracochłonna metoda, zalecana przez ISO.

• Areometryczna Bouyoucosa, Casagrande’a

• Areometryczna Casagrande’a w modyfikacji Prószyńskiego

• Odwirowania - ziarna o różnej średnicy traktowane siłą odśrodkową w wirówce – oddzielenie i ważenie

Próbka glebowa przygotowana z rozbiciem agregatów – wiązania CaCO₃ za pomocą kalgonu

Zaleganie utworów glebowych oznaczamy symbolem gatunku gleby przedzielonym ukośnikami:

/ - płytkie do 40 cm

// - średnio głębokie 0.4-0.8 m

/// - głębokie 0.8 – 1.5 m

//// - b. głębokie >1.6 m

Rodzaj gleby

Skały macierzyste gleb – skały różnej genezy, z których w wyniki wietrzenia i procesów glebotwórczych powstały gleby; substrat gleby, podstawa jej masy (97-99%)

Jednostką systematyki określającą pochodzenie geologiczne i charakterystyczne właściwości petrograficzne skały macierzystej gleby lub jej podłoża jest rodzaj gleby.

innych i innych form polodowcowych, szczelinowych

I. Utwory czwartorzędowe – Q

1. Osady akumulacji bagiennej, rzecznej i jeziornej

Qt – torfy

Qnt – namuły torfiaste

Qms – mursze

Qm – muły i gytie organiczne

Qrd – rudy darniowe

Qgyw – gytie wapienne i kredy jeziorne

Qgyi – gytie ilaste

Qmd – mady rzeczne

Qhfp – piaski rzeczne holoceńskie

Qfp – piaski rzeczne tarasów plejstoceńskich

Qfpy – utwory pyłowe tarasów plejstoceńskich

Qsp – piaski stożków napływowych

Qsppy – utwory piaszczysto-pyłowe stożków napływowych

Qlip – piaski jeziorne

2. Osady akumulacji morskiej

Qmp – piaski morskie

Qmmd – mady morskie

3. Utwory akumulacji lodowcowej

Qp – piaski zwałowe

Qfgp – piaski wodnolodowcowe (sandrów, ozów, kemów, tarasów kemowych, moren spiętrzonych)

Qpg/fgp – piaski wodnolodowcowe z wodnomorenowymi pokrywami utworów spływowych

Qfgp/g – piaski wodnolodowcowe na glinach zwałowych

Qg/fgp – piaski wodnolodowcowe z pokrywami glin morenowych

Qg – gliny zwałowe

Qgz – gliny zwałowe z piaszczysto-pyłowymi pokrywami zwietrzelinowo- eolicznymi (peryglacjalnymi) o miąższości 0,5–1,0 m

Qbi – iły zastoiskowe (warwowe)

Qbpy – piaszczysto-pyłowe utwory zastoiskowe i limnoglacjalne

 4. Utwory akumulacji eolicznej

Qep – piaski eoliczne

Qwp – piaski eoliczne wydm śródlądowych

Qmwp – piaski eoliczne wydm nadmorskich

Ql – lessy

Qlp – lessy spiaszczone (lessopodobne)

Qepy – pyły eoliczne

 5. Osady akumulacji stokowej

Qk – koluwia (

Qd – deluwia

Qpr – proluwia

6. Qan – utwory antropogeniczne (wypełniające wyrobiska poeksploatacyjne, nasypy, wysypiska i hałdy odpadów).

 7. Zwietrzeliny skał starszych od czwartorzędu

zp – piaski zwietrzelinowe

zg – gliny zwietrzelinowe

zpy – pyły zwietrzelinowe

zpi – iły zwietrzelinowe

Symbol utworu zwietrzelinowego należy uzupełnić, dodając po ukośniku

symbol rodzaju utworu podścielającego, np. zp/Crpc – piaski zwietrzelinowe

na piaskowcu kredowym.

II. Utwory starsze od czwartorzędu

Trp1 – piaski kwarcowe trzeciorzędowe,

Trp2 – piaski łyszczykowe trzeciorzędowe,

Trp3 – piaski glaukonitowe trzeciorzędowe

albo:

Trpc1 – piaskowce ciężkowickie trzeciorzędowe,

Trpc2 – piaskowce i łupki warstw hieroglifowych trzeciorzędowych,

Trpc3 – piaskowce i łupki warstw magurskich trzeciorzędowych.

W zależności od stopnia rozdrobnienia skały i jej składu mineralogicznego (chemicznego) oraz granulometrycznego w zróżnicowany sposób może ona oddziaływać na przebieg procesu glebotwórczego i na procesy rozwojowe powstałych gleb.

• Magmowe – krystalizacja magmy w różnej temperaturze i ciśnieniu w głębi ziemi lub po jej wydobyciu się na powierzchnię; budowa krystaliczna, minerały bezwładnie rozrzucone, duże zróżnicowanie składu chemicznego; najważniejsze składniki to krzemiany i glinokrzemiany, którym często towarzyszy wolna krzemionka; zastyganie magmy lub lawy – powstają skały magmowe wylewne, głębinowe i żyłowe; istotą rzeczy jest skład mineralogiczny, który daje w wyniku wietrzenia elementy niezbędne do żywienia roślin

Granit – najpospolitsza skała magmowa głębinowa – kwarc, skaleń potasowy lub sodowy i plagioklazy, biotyt, muskowit, niewielkie ilości piroksenów i amfiboli, zwietrzelina jest zwykle gruboziarnista i ostrokrawędzista

Sjenit – potas, drobnoziarnisty

Dioryt – j.w. + wapń, żelazo i magnez

Gabro – zwietrzelina gliniasta, kwarc;

• Osadowe – osadzanie się i cementowanie produktów wietrzenia innych skał (rędziny) oraz resztek zwierzęcych o roślinnych, o różnym stopniu rozkładu na lądach i morzach; udział świata organicznego stanowi bardzo ważną cechę diagnostyczną – do odróżnienia od magmowych i metamorficznych; na terenie Polski największa rola plejstocenu i holocenu w zależności od genezy i składu mineralnego wyróżnia się skały osadowe okruchowe (klastyczne i piroklastyczne) organogeniczne i chemiczne; gruzy są to utwory luźne z nieobtoczonych odłamków skalnych; pisaki zwałowe z moren czołowych, niekiedy z glin zwałowych; różnoziarniste zwykle niewarstwowane, bogate w materiał szkieletowy i zasobne w glinokrzemiany, zaigrają dużo materiałów wietrzejących, słabo obtoczone ziarna;

  • Piaski wodnolodowcowe (flluwioglacjalne) – osadzanie się materiału skalnego przez rzeki lodowcowe na przedpolach moren czołowych, gładkie błyszczące ziarna niezbyt dobrze obtoczone, warstwowanie widoczne z głębszych poziomów; najczęściej posiadają uziarnienie piasków luźnych, rzadziej sałbogliniastych; uboższe w glinokrzemiany od piasków zwałowych, suche łatwo ulegają zwydmienu;

  • Wydmowe – powstają z rzecznych, wodnolodowcowych itd.

  • Piaskowe – skały z piasku kwarcowego

  • Gliny lodowcowe – materiał rozcierany i zbierany przez lądolód; różnoziarnisty, niewarstwowany; ił, pył, piasek oraz duża ilość elementów szkieletowych; większość została spiaszczona i pozbawiona CaCO₃; z glin zwałowych powstają gleby płowe i brunatne, w położeniach wilgotnych i mokrych – czarne ziemie i gleby glejowe; główny proces glebotwórczy – glejenie;

  • Iły lodowcowe (zastoiskowe, warwowe) – plejstocen, zastoiskowe jeziora śródlądowe, do których spływał najdrobniejszy materiał transportowany przez wody lodowcowe, b. ważne;

  • Lessy – powstały w okresie lodowcowym z akumulowanych pyłów atmosferycznych; ostrokrawędziste ziarna kwarcu i glinokrzemianów spojonych CaCO₃; bardzo porowate i posiadają b. korzystne warunki powietrzno wodne; tworzą w Polsce pokrywy lessowe grubości do kilkunastu (30) metrów na skałach zalegających głębiej; kolor żółto kremowy, szorstka mączka;

  • Wapienie – to skały powstałe ze szczątków organizmów żywych o szkieletach wapiennych oraz z osadów chemicznych CaCO₃

Dolomity, kreda, węgiel brunatny, ksylit

• Torfy – utwory organiczne zbudowane ze szczątków roślin, zmumifikowanych w środowisku bagiennym w warunkach beztlenowych, włóknista lub gąbczasta; występują warstwy o różnym stopniu rozłożenia i humifikacji materiału organicznego; niskie (przepływowe, bogate), średnie, wysokie (nienapowietrzone, kwaśne);

• Gytia – muł jeziorny zbudowany z materiału organicznego, CaCO₃ i materiału ilastego; w zależności od zawartości poszczególnych składników wyróżnia się gytie de trytowe, ilaste, wapienne, ilasto – wapienne, ilasto – de trytowe;

• Gipsy (CaSO₄*H₂0) i anhydryty (CaSO₄) – osady chemiczne siarczanów wapnia powstające w wysychających słonych zbiornikach wodnych; miękkie i podatne na wietrzenie, powstają z nich rędziny kredowe, anhydryt w teorii wiąże wodę przechodząc w gips;

Metamorficzne – powstają ze skał magmowych lub osadowych wskutek przeobrażenia w warunkach wysokiej temperatury i ciśnienia w głębi ziemi; ulegają sprasowaniu i częściowo lub nawet całkiem przekrystalizowują;

• Gnejsy – skład zbliżony do granitu, ale mogą zawierać więcej minerałów ciemnych, tekstura kierunkowa, zwietrzelina o uziarnieniu piasków lub glin;

• Łupki krystaliczne – dużo minerałów warstwowych (miki, chloryty, ilaste), wyraźna struktura krystaliczna i tekstura łupkowa; zwietrzelina gliniasta bogata we frakcje ilaste i pyłowe;

Gleby a typy siedliskowe

Poziom organiczny zbudowany charakterystycznie dla typu próchnicy (mor, moder, mull) zależy również od elementu mineralnego;

Poziom organiczny zmienia się w zależności od czynników zewnętrznych np.: drzewostan lub jego usunięcie, melioracje, zakłady produkcyjne;

Jeżeli oceniamy, że w siedlisku powinien być moder, a mamy mor jest to siedlisko zniekształcone, jeżeli zamiast mullu jest mor to zdegradowane;

Potencjał gleby nieoszacowany – staramy się wzbogacić siedlisko poprzez przebudowę – uzupełnienie składników zasadowych – podniesienie pH i aktywności biologicznej – ewentualnie zmiana budowy poziomu organicznego;

Typ siedliskowy lasu – podstawowa jednostka w systemie klasyfikowania siedlisk leśnych, obejmuje powierzchnie leśne oz zbliżonych warunkach siedliskowych wynikających z żyzności, wilgotności gleb, podobieństwa cech klimatu oraz ukształtowanie terenu i jego budowy geologicznej – wykazują podobne właściwości; jest wyrazem produkcyjności siedliska;

Rodzaj siedliska leśnego – jednostka wyróżniana w ramach tsl w celu uściślenia stosunków wilgotnościowych siedliska, kształtu i różnych warunków życia lasu;

Przy określaniu rodzaju siedliska pod uwagę bierze się typ, podtyp, odmianę (te trzy elementy w : Klasyfikacja gleb leśnych Polski), rodzaj i gatunek gleby;

Zasady wyróżniania tsl – elementy położenia i warunków geologiczno – glebowych – na typologicznych powierzchniach siedliskowych z odkrywką glebową w starszych d-st; określić czy to wyżyna czy nizina, góry; opis gleby i ustalenia jej typu, podtypu oraz odmiany dokonujemy zgodnie z Klasyfikacją gleb leśnych Polski na podstawie odkrywki glebowej; podstawową jednostkę stanowi typ, podtyp i odmiana gleby, potem określa się gatunki drzewostanu wraz z runem – też bonitacja;

Bór suchy – skrajnie suche i ubogie warunki, utwory piaszczyste bez CaCO₃, piaski wydmowe, eoliczne, uziarnienie piasek luźny z domieszką średniego i grubego; mor suchy.

Typ i podtyp gleby: ARi – arenosole inicjalne, ARw, Arb;

Bór świeży – znaczna powierzchnia lasów Polski, utwory piaszczyste niezawierające CaCO₃, wodnolodowcowe piaski rzeczne terasów plejstoceńskich, wodnolodowcowe, eoliczne i eoliczne nadmorskie, trzeciorzędowe (sporadycznie), piasek luźny (>0.1 mm)

Typ i podtyp gleby: Bw – bielicowe właściwe, Blw – bielica właściwa, RDb – rdzawa bielicowa, ARw, ARb, Bwgg – bielicowa właściwa odm. głęboko gruntowo-glejowa, Blwg, RDbgg

Mor świeży

Wariant uwilgotnienia 1 i 2

Bór mieszany świeży – siedliska świeże o glebach mineralnych, znajdujących się pod słabym lub bardzo słabym wpływem wody gruntowej;

Kompleksy z Bśw ale na żyźniejszych glebach;

Piaski wodnolodowcowe i piaski rzeczne utworów plejstoceńskich, sporadycznie piaski lodowcowe – z reguły w towarzystwie uboższych utworów;

Dominują gleby rdzawe bielicowe i właściwe oraz bielicowe;

Las mieszany świeży – gleby rdzawe właściwie i brunatne z piaszczystych utworów wodnolodowcowych, sporadycznie z piasków rzecznych terasów plejstoceńskich oraz płowymi bielicowymi i brunatnymi bielicowanymi z piasków i glin lodowcowych, rzadziej z wariantem świeżym gleby brunatne kwaśne i brunatne bielicowe odmian opadowo glejowych;

Las świeży – gleby brunatne lub płowe wytworzone z utworów akumulacji lodowcowej, głównie piaskach na glinach a w południowej części kraju także z lessu; rzadziej rdzawe brunatne oraz para rędziny i czarne ziemie; najżyźniejsze siedliska z CaCO₃ wyróżniają się glebami: brunatne właściwe, szarobrunatne oraz typu pararędzin, rzadziej rędzin; w wariancie silnie świeżym zaznacza się w glebach piaszczystych oglejenie gruntowe, a w glebach gliniastych, pylastych i ilastych oglejenie opadowe;

Ols – powstaje w warunkach utrudnionego odpływu nadmiaru wód w glebie – torfy niskie, próchnica murszowa, torfowa i torfowo – murszowa;

Ol0 Mt3 – torfowo-murszowa odmiana silnie zmurszona, odwodniona

Mmł 3 – mułowo murszowa odm j.w.

MRm – mineralno murszowa

Tn – torfowa torfowisk niskich

Siedliska terenów wyżynnych i podgórskich – obszary zbudowane ze skał starszego podłoża geologicznego, z lokalnymi pokrywami osadów lodowcowych, wodnych i eolicznych;

Bór mieszany wyżynny świeży – wierzchowina i górna część stoków, ciepłe i suche wierzchowiny oraz stoki południowe o dobrze naświetlone

Rodzaj gleby: piaski wodnolodowcowe i piaski, mor świeży i suchy; RDw, RDb, Bw

Las mieszany wyżynny świeży – siedlisko zajmuje średnio zasobne skały bez CaCO₃ górne i środkowe części wzniesień, niewielkie, płaskie wierzchowiny; gleby płytkie szkieletowe; skały bezwęglanowe; piaski i gliny zwałowe na piaskowcach, łupkach i zlepieńcach ze spoiwem krzemianowym lub ilastym (triasowe, jurajskie, kredowe) moder świeży; wariant 1. – BRk, BRb, Pb, RDbr, RDw; wariant 2.- odmiany stokowe glejowo-opadowe.

Las wyżynny świeży – piaski i gliny pokrywowe z seriami przekształceń peryglacjalnych na piaskowcach, łupkach i zlepieńcach ze spoiwem krzemianowym lub ilastym; moder i mull

1. Brunatna wyługowana, BRk, Pw, Pb, RDbr

2. Odmiany stokowe opadowo glejowe oraz OGw – opadowo glejowa właściwa; Pog – płowa opadowo glejowa, Dbrgg – deluwialna brunatna odmiana głęboko gruntowo glejowa.

Siedliska wysokogórskie – wyłącznie znaczenie ochronne, nie prowadzi się użytkowania, Bory wysokogórskie świeże, wilgotne i bagienne.

Wariant uwilgotnienia siedliska – jednostka niższego rzędu, wyróżniana w ramach typu siedliska leśnego w celu uściślenia stosunków wilgotnościowych siedliska, kształtujących i różnicujących warunki ekologiczne życia lasu. Warianty uwilgotnienia wyróżniane są w zależności od rodzaju wody glebowej (gruntowa, opadowa, stokowa, zalewowa) oraz głębokości jej występowania w glebie w okresie wiosennym i długości okresu stagnowania w ciągu roku:

1. woda gruntowa – (glebowo-gruntowa) tworzy w odkrywkach glebowych lustro wody w zasięgu warstwy wodonośnej, wykazuje z reguły sezonowe wahania poziomu o rozmaitej amplitudzie, okresowo może pojawiać się na powierzchni gleby. Głębokość zwierciadła wody gruntowej waha się w szerokich granicach i jest w dużym stopniu uwarunkowana głębokością zalegania warstw nieprzepuszczalnych.

2. woda opadowa, stagnująca – (glebowo-opadowa) woda grawitacyjna podparta stagnująca, spotykana głównie na utworach cięższych; zatrzymująca się okresowo po roztopach wiosennych oraz obfitych opadach atmosferycznych latem na trudno przepuszczalnych warstwach lub poziomach gleb. Występuje okresowo, rzadziej przez cały rok; powoduje opadowe (odgórne) uwilgotnienie i oglejenie gleby

3. woda stokowa – woda spływająca po warstwach nieprzepuszczalnych na stokach w terenach wyżynnych i górskich,

4. woda zalewowa – woda przepływowa rzek i strumieni, która wskutek ich sezonowego wylewu pojawia się okresowo na powierzchni gleby w dolinach rzecznych.

Kartografia gleb leśnych – utrwalone są wszystkie informacje dotyczące gleby, geologii obszaru i walorów przyrodniczych np. związanych z warunkami hydrologicznymi:

• jest działem gleboznawstwa leśnego zajmującego się sporządzaniem map glebowych na podstawie badań terenowych, laboratoryjnych oraz analiz czynników glebotwórczych;

• zaznaczone informacje są informacją skrótową – symbole;

• przestrzenną zmienność gleb przedstawia się graficznie na płaszczyźnie za pomocą znaków i zasad kartograficznych; o walorach mapy decyduje: skala, dobór jednostek podziału, zgodność ze stanem faktycznym, przejrzystość, czytelność, zgodność z aktualną wiedzą z zakresu gleboznawstwa;

Metody kartografii gleb zależą od skali oraz treści:

Dedukcyjne – mapy średnio i drobnoskalowe, zebranie wiadomość dotyczących: geomorfologii, skał macierzystych, roślinności

Indukcyjne – mapy w skalach dużych, wstępne rozpoznanie terenu i istniejących opracowań, ustalenie dokładności jednostek glebowych i wielkości wydzieleń, rozpoznanie budowy morfologicznej i właściwości gleb w terenie (wyróżnienie jednostek taksonomicznych), analizy laboratoryjne próbek glebowych, przeniesienie wydzieleń na podkład mapy, opis mapy;

Podział map glebowych wg treści:

Analityczne – jedna właściwość, składniki gleby, czynniki glebotwórcze (mapa odczynu, uziarnienia)

Syntetyczne – przedstawiają wyniki współdziałania wielu czynników i właściwości (mapa glebowo – przyrodnicza, bonitacyjna – dotyczy warunków glebowych użytków rolnych).

Mapy glebowo – genetyczne – rozmieszczenie jednostek taksonomicznych gleb (typów, podtypów), określonych zgodnie z genetyczną klasyfikacją gleb;

Mapy glebowo – rolnicze – mapy właściwości użytkowych gleb; treścią są kategorie użytkowania R, Ł, Ls), niektóre jednostki systematyczne jak typ i gatunek gleby; określa się kompleksy przydatności gleb np. pszenny bardzo dobry, żytni, zbożowy górski, rolniczo nieprzydatne użytki zielne; planowanie, prowadzenie i zarządzanie gospodarstwem, inwestycje rolnicze;

Mapy glebowo – bonitacyjne – przedstawiają rozmieszczenie gleb zależne od klasy bonitacji wyrażonej zgodnie z obowiązująco tabelą klas gruntów, które dzieli się z wg użytków na: gleby orne (o trwałej uprawie rolnej, uprawa zbóż), użytków zielonych (trawy, łąki i pastwiska), pod lasami (produkcja masy drzewnej), pod wodami i nieużytki;

Zastosowanie: ewidencja gruntów, obliczanie podatku gruntowego, planowanie produkcji rolnej, ustalenie cen gruntów, obliczanie odszkodowań;

Mapy zasobności i potrzeb wapnowania – treścią są klasy zasobności w składniki pokarmowe, należą tu również mapy odczynu określające potrzeby wapnowania; opracowane na podstawie badań terenowych i laboratoryjnych, służą prawidłowemu zagospodarowaniu, projektowaniu i ocenie gleb;

Mapy glebowo – melioracyjne – zawierają informacje o czynnikach ważnych przy melioracji gleb, stosunki wodne, uziarnienie, warstwowanie, nasilenie erozji, zawartość żelaza i związków CaCO₃;

Mapy glebowo – siedliskowe – przedstawiają łącznie jednostki glebowe jak i siedliska, zawierają typ i podtyp gleby oraz jej rodzaj i gatunek (symbole), a także tsl (kolor) z wariantem uwilgotnienia i stanem siedliska– w opisie; do urządzania, planowania hodowli lasu;

Prace glebowo – siedliskowe dla leśnictwa w skali 1:5000, 1: 10000, dodatkową informacją jest skład gatunkowy drzewostanu; także na obszarach porolnych z zaznaczoną bonitacją, by dostosować zalesienie;

Rodzaje badań stosowanych w kartografii gleb:

• orientacyjne – 1:1000000 – zasięg orientacyjny gleb, tylko duże kompleksy charakterystyczne dla danego terenu;

• marszrutowe – 1:1000000 lub 1:300000 – przeglądowe, zasięg z dokładnością do 1-3 km, cechy fizjograficzne, budowa geologiczna, nieliczne odkrywki podstawowe i pomocnicze;

• marszrutowo – obchodowe – 1:200000 lub 1:100000, dokładność do 300 – 800 metrów, dodatkowe obejścia terenu;

• obchodowe – 1:25000 lub 1:10000, dokładność 20 – 100 metrów; dokładne obejście terenu;

• specjalne – 1:5000 lub 1:2000, dokładność 5 – 10 metrów:

  • metoda siatki kwadratów – prace geodezyjne, siatka 100 na 100 lub 50 na 50 m, odwierty na granicach kratek, metoda bardzo dokłada i pracochłonna, ale nie wymaga dużego doświadczenia

  • metoda siatki ruchomej – obserwacja zmienności szaty roślinnej – metoda pośrednia

  • metoda punktów rozproszonych – orientujemy się względem zmienności i obserwujemy co się tam dzieje np. pagórki, ruczaje, zręby; wiercenie wykonuje się w trakcie obchodzenia terenu wychwytując różnice pokrywy glebowej, wymaga dużego doświadczenia

  • metoda zdjęć lotniczych – wykonuje się zdjęcia stereoskopowe, które służą jako podkład topograficzny, wykorzystywany dla określenia zawartości próchnicy, wilgotności gleb.