Termin democtaria pojawił się ok. V w.p.n.e. i oznacza rządy ludu (demos – lud, kratein- rządzić).
Podmiotem władzy starożytnych były znaczne grupy ludzi – obywatele, ale nie wszyscy zamieszkujący ówczesne państwa; demokracja służyła właścicielom niewolników. W starożytnej Grecji i Rzymie demokracja miała charakter bezpośredni, oznaczało to, że cały lud (obywatele) mógł zebrać się w jednym miejscu i podejmować róże decyzje. W średniowieczu podmiotem władzy byli szlachcice czy patrycjusze. Zmiany przyniosły oświeceniowe koncepcje praw naturalnych jednostki.
Początki rozwoju współczesnej demokracji wiązane są z upowszechnieniem się od XVII w. (najpierw w Anglii) nowych wizji dotyczących parlamentaryzmu, konstytucjonalizmu i państwa prawa; z dominacją od XIX w. idei suwerenności narodu i jego woli.
We współczesnych państwach władza sprawowana jest pośrednio, tzn. państwa przyjmują formy demokracji przedstawicielskiej. W imieniu ludu występują jego przedstawiciele. Formalnie (konstytucyjnie) przedstawiciele powołują i nadzorują organy, którym powierzono wykonywanie władzy. Abraham Lincoln mawiał, że cechę demokratyczności ma władza, a pośrednio państwo które: 1. Pochodzi od ludu 2. Jest sprawowana przez lud 3. Jest sprawowana dla ludu. Demokracji przypisuje się to, że służy wyrażaniu aspiracji całej dorosłej ludności państwa, że jest pewną myślą polityczną.
Leżące u podstaw demokracji wartości wolności, tolerancji i równości wymagają istnienia i uwzględnienia swobód jednostek.
Cechy współczesnej demokracji charakteryzują się:
a. powszechnym uprzedmiotowieniem politycznym wszystkich członków społeczności państwa,
b. swobodą zrzeszania się
c. podziałem funkcji władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej między wzajemnie równoważące się instytucje
d. dominację reguł gospodarki rynkowej.
Rozwój demokracji rynkowej uważa się na szczególnie ważny fenomen współczesności. Panuje koncepcja, że demokratycznej konkurencji politycznej ma towarzyszyć demokratyczna gospodarka (konkurencja) rynkowa.
Demokracja nie jest niezmienna i ewoluuje wraz z doświadczeniami kultury politycznej.
Styl sprawowania władzy obejmuje zasady, metody i formy działania używane przez państwo, w relacjach z ludnością. Wśród różnych kryteriów charakteryzujących sposoby sprawowania władzy w państwie, podaje się po pierwsze istnienie zagwarantowanego przez prawo i realizowanego określonego poziomu wolności i praw jednostki , po drugie rzeczywisty udział obywateli w rządzeniu i po trzecie istnienie działania opozycji politycznej.
Ustrojem współczesnego państwa o charakterze demokratycznym jest taki ustrój, w którym prawo ludu do władzy realizowane jest głównie w republikańskiej formie rządów oraz przestrzegane są podstawowe prawa i wolności jednostki. Inaczej- demokracja jest pewnym porządkiem, w którym występują wartości (dobra) istotne dla człowieka.
Współczesne demokratyczne państwo charakteryzuje się jako takie, którym kierują zwłaszcza następujące zasady: powszechności demokracji, zwierzchnictwa narodu, nadrzędności ustawy konstytucyjnej w systemie prawa, podporządkowania konstytucji stosunków między jednostką i państwem, ustawowej wyłączności regulowania obowiązków i praw obywateli, związania organów państwa ustawami, demokracji przedstawicielskiej – reprezentacji i pluralizmu politycznego, podziału władzy, niezależności i niezawisłości sądów, prawa do sądu, zapewnienia wolności i praw jednostki w warunkach niedyskryminacji, pewności prawa dla obywateli, uwzględnienie zasady sprawiedliwości.
Należy jednak postawić sobie pytanie: Jaki jest zakres tego minimum demokracji?
Otóż nie ma jednego, powszechnie podzielanego modelu demokracji, istnieje w tym względzie wiele propozycji. Powstanie współczesnych demokracji wiązane jest z osiągnięciem przez społeczeństwo pewnego poziomu ekonomicznego i politycznego, a warunkiem trwania tego ustroju jest utrzymanie osiągniętych wolności politycznych i gospodarczych. Jednak istotę przesłanek uksztaltowania demokracji we współczesności ma charakteryzować upowszechnienie oczekiwań w zakresie praw i wolności jednostki oznaczających „domaganie się prawa do zmiany swego losu na lepszy”.
Trwałość demokracji determinują przesłanki : instytucjonalne, społeczne, ekonomiczne , dobrej sytuacji międzynarodowej państwa demokratycznego oraz wysokiego poziomu politycznego, a także istnienie pewnych zabezpieczeń o charakterze materialnym i formalnym. Gwarancje materialne występują w postaci korzystania przez lud z pewnego poziomu wolności i praw obywatelskich zaś gwarancje formalne obejmują elementy strukturalne i proceduralne, które determinują praworządność formalną.
Sprawowanie władzy w sposób demokratyczny jest warunkiem współczesnego rozumienia państwa jako organizacji społecznej.
Demokracja oznacza rządy ludu, naród pojawia się jako podmiot władzy. Warunkiem rządów narodu jest jego suwerenność, zwierzchnictwo (SUWERENNOŚĆ NARODU- źródłem władzy jest naród, pojmowany jako ogół wszystkich obywateli RP. Podstawę stanowią wolne i powszechne wybory, w których naród wybiera swoich przedstawicieli).
Istotna jest sprawa zapobiegania nadużyciom władzy centralnej. W kwestii gwarancji przed nadużyciami zauważa się zwłaszcza znaczenie wolnej prasy, niezawisłych sądów i wolnych wyborów.
Przyjmowany współcześnie model społeczeństwa określany jest jako pluralistyczny oraz przedstawicielski. Pluralizm światopoglądowy, polityczny, kulturalny czy społeczny traktowany jest jako wartość charakteryzująca demokrację. Warunkiem działania demokracji jest istnienie przede wszystkim wysokiego poziomu wolności politycznych i osobistych obywateli, a także ekonomicznych, społecznych oraz kulturalnych.
Z wysokim rozwojem wolności jednostki w demokracji i z wartością pluralizmu związana jest autonomia moralna człowieka. Autonomia ta oznacza równocześnie odpowiednio wysoką odpowiedzialność jednostki za własne działania. Istnieje reguła, która mówi że mamy tyle wolności, ile odpowiedzialności.
Wśród wolności niezbędnych dla istnienia pluralizmu politycznego znajdują się: wolność słowa, zróżnicowania źródeł wiedzy i informacji , zgromadzenia i manifestacji poglądów, stowarzyszania się, przeprowadzania swobodnych, uczciwych wyborów, prawo konkurowania obywateli o stanowiska publiczne.
Dzięki temu obywatel ma efektywny wpływ na sprawy publiczne i może uczestniczyć w ich kontroli. Od osób piastujących niektóre stanowiska państwowe prawo wymaga apolityczności, np. sędziowie, policjanci czy urzędnicy administracji rządowej nie mogą być członkami żadnej partii.
Wśród warunków demokracji wymienia się wzrost bogactwa narodowego, rozwój gospodarczy oraz odpowiedni poziom zabezpieczenia socjalnego ludności. Zaspokajanie podstawowych potrzeb społecznych oraz zmniejszenie zróżnicowania społecznego sprzyja stabilizacji demokracji. Obywatele, którzy nie mają problemów z podstawowymi potrzebami społecznymi, uzyskują warunki do aktywności publicznej.
Wśród czynników sprzyjających demokracji wymienia się istnienie określonego poziomu i cech kultury społeczeństwa oraz wysoki stopień powszechnego wykształcenia przy równym dostępie do edukacji. Typ kultury musi cechować zwłaszcza tolerancja i odrzucenie dyskryminacji z jakichkolwiek powodów oraz dążenie do rozwiązywania sporów w drodze negocjacji i kompromisów.
Do rozwiązywania współczesnych problemów konieczne są wysokie kwalifikacje i wszechstronne wykształcenie w szczególności urzędników państwa i wszelkich osób sprawujących władzę. W takim wykształceniu już Platon dostrzegał środek zapobiegający naruszaniu prawa przez urzędników i wpływający na ograniczenie korupcji. Osoby wykształcone kieruj się zasadą wysokiej etyczności.
Ważną sprawą są cechy samorządu obywatelskiego. Warunkiem tego, aby samorząd terytorialny był ważnym elementem społeczeństwa obywatelskiego, jest jego autentyczność w zakresie samoorganizacji i świadczenie obywatelom pomocy w ich sprawach społecznych i indywidualnych.
Zagadnieniem demokracji obywatelskiej jest istnienie debaty publicznej. Chodzi o podejmowanie najistotniejszych problemów z punktu widzenia dobra wspólnego i jednostki. Mechanizmy wolnego rynku ograniczają zdolności państwa i innych form działania społeczeństwa w obszarze rozwiązywania ludzkich problemów.
Podejmowanie decyzji w demokracji przedstawicielskiej odbywa się w ramach procedury związanej z zasadą rządów większości. Wartą podkreślenia jest sytuacja różnych mniejszości. Standardem nowoczesnej demokracji jest, że podstawowa zasada procesu demokratycznego, iż większość ma rację, nie ma charakteru bezwzględnego. Uważa się, że powszechne poparcie uzyskują decyzje, za którymi stoi dobro społeczności państwowej- pro publico bono. Większościowy mechanizm decydowania musi uwzględniać zwłaszcza standard podstawowych wolności i praw jednostki, albowiem dopiero wówczas można uznać, iż sposób tworzenia prawa ma stosowną legitymację demokratyczną.
Państwo jako demokratyczne ogranicza charakter władzy, tzn, że władza nie ma charakteru absolutnego. Zasady rządów większości nie mogą kolidować z zasadami liberalizmu (zwłaszcza wolności gospodarczej, publicznej i osobistej). Władza ta opisywana jest jako samoograniczająca się oraz rezygnująca z niczym nieograniczonego przymusu. Na zakres samoograniczenia się władzy w demokratycznym państwie wpływają m.in. normy konstytucyjne oraz normy prawa międzynarodowego. W poszukiwaniach dotyczących uzasadnienia samoograniczeń odnajdujemy wolę utrwalenia demokracji.
Wiąże się z tym zasada subsydiarności, (łac. subsidium – pomoc, rezerwa).Oznacza ona, że działania dotyczące szczegółowych, lokalnych i partykularnych kwestii podejmowane być powinny najpierw na szczeblu mniejszych zbiorowości np. rodzina, szkoła, dopiero w momencie gdy mniejsze zbiorowości nie mogą rozwiązać problemu sprawa powinna trafić na wyższy szczebel np. kuratorium, gmina. Zbiorowość większa jest więc wówczas pomocnicza wobec zbiorowości mniejszej.
Ważną przesłanką demokracji pośredniej jest mechanizm wyłaniania reprezentantów (elit rządzących), aby wybrani przedstawiciele mieli legitymację społeczną. Wyłonienie przedstawicieli musi być dokonane w wolnych i uczciwych wyborach bezpośrednio przez lud. Legimizacja typu demokratycznego oznacza przekonanie obywateli i elit politycznych, że istnieją reguły gry i że władza zapewnia ich przestrzeganie. Współcześnie prawie wszyscy dorośli mieszkańcy kraju są kwalifikowani do uczestnictwa w realizowaniu demokracji. Wyjątek dotyczy osób pozbawionych praw publicznych, dzieci czy upośledzonych umysłowo.
Z funkcjonowaniem państwa związany jest stosunek do niego społeczeństwa. Ważny jest wpływ ludzi na tworzenie i funkcjonowanie władzy państwa. Możność nacisku na instytucje przedstawicielskie mają różne organizacje ludzi, np. związki zawodowe, wyznaniowe, partie polityczne.; ich działanie wpływa na stabilizację demokracji.
Kolejną cechą demokracji są wyrażone w konstrukcji podziału władzy między równoważące się i wzajemnie powściągające się organy. Szczególne znaczenie ma klasyczny, monteskiuszowy podział władzy (trójpodział władzy) na władzę ustawodawczą (Sejm i Senat), wykonawczą (Prezydent i Rada Ministrów), i sądowniczą (sądy i trybunały). Wszystkie organy państwa działają na podstawie i w granicach prawa.
Współczesna demokracja wypracowała mechanizm społecznej kontroli nad tworzeniem i stosowaniem prawa w postaci istnienia opinii publicznej. Może ona doprowadzić do pojawienia się ocen sprzyjających ukształtowaniu nowej większości stanowiącej prawo.
Jedną z najważniejszych kwestii, a zarazem formalną podstawą istnienia współczesnych demokracji są konstytucje. Akty te stabilizują demokrację. Jeżeli chodzi o przykład polskiej konstytucji z 1997 to postulat demokratyczności zaznacza się zwłaszcza w zasadzie zawartej w art. 2, że Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym demokrację. Dotyczy to charakteru ustroju.
Znaczące jest zaufanie obywatela do państwa demokratycznego i stanowionego przez niego prawa. Jest to standard, podstawa relacji między państwem a jednostkami. Jednym z warunków tego zaufania jest pewność prawa i procedur, czyli aby prawo i procedury jego realizacji cechowała pewność i rozsądna stabilność, względna niezmienność. Fundamentalnym założeniem demokratycznego państwa prawnego jest swoboda regulacyjna ustawodawcy. Swoboda ta jest równoważona i miarkowana przez spoczywający na ustawodawcy obowiązek poszanowania proceduralnych aspektów zasady demokratycznego państwa prawnego. Z pewnością prawa związana jest zasada bezpieczeństwa prawnego, oznacza to warunki do przewidywania działań organów państwa i związanych z nimi zachowań obywateli. Taka przewidywalność działań gwarantuje zaufanie do ustawodawcy i do stanowionego przez niego prawa. W ten sposób urzeczywistniana jest wolność jednostki, a także jej godność. Stabilność i sprawność demokracji związane są z cechą sprawności działania tego ustroju i skutecznością zapobiegania konfliktom społecznym i rozwiązywania ich.
Warunkiem nowoczesnej demokracji jest utrzymywanie pewnej równowagi między kapitalistycznym wolnym rynkiem a demokracją, z jej politycznymi decyzjami w zakresie rozwiązywania problemów społecznych. W sytuacji gdy kapitalizm prawidłowo reaguje na pojawiające się problemy indywidualnych konsumentów, zauważa się, że także demokracja podejmuje próby właściwego wykonywania swej funkcji: stara się określać wspólne dobro i działać na jego rzecz. Istnieje reguła, zasada demokratycznego państwa prawnego, że Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. Z art.1 konstytucji została wydobyta dyrektywa przedłożenia w razie potrzeby dobra ogólnego ponad dobro indywidualne czy interes grupowy- wspomniana wyżej zasada pro publico bono.
Pewnym przykładem modelu ustroju gospodarczego w demokracji jest tzw. Społeczna gospodarka rynkowa. Twórcą pojęcia jest Alfred Muller-Armack. Tradycyjny ustrój gospodarczy ma się opierać na powiązaniu idei gospodarki rynkowej i idei państwa socjalnego. Państwo może ingerować w stosunki gospodarcze, tak aby łagodzić skutki mechanizmów rynkowych w celu utrzymania równowagi makroekonomicznej. Społeczna gospodarka rynkowa określona jest przez tradycyjne elementy rynku w postaci wolności gospodarczej i własności prywatnej, przez solidarność społeczną, społeczny dialog i współpracę partnerów społecznych.
Mogą występować demokracje o różnej pewności i różnym utrwaleniu. Rozróżnienie w tym zakresie zawiera propozycja opisująca istnienie demokracji skonsolidowanych (zakorzenionych) i nieskonsolidowanych (nowych, niedojrzałych). Demokracje Skonsolidowane to takie, które charakteryzują się trwałością norm politycznych, a także wysokim poziomem instytucjonalizacji, w których regulacje prawne przesądzają o wykonywaniu władzy państwowej.
Z drugiej strony demokracja jest narażona na niebezpieczne trendy, cały czas zmagać się musi z nowo powstającymi problemami.
Przeciwnicy demokracji największe zagrożenie widzą z samej istocie systemu, a dokładniej w zasadzie kiedy decyduje większość. Może to ich zdaniem prowadzić do rządów oligarchicznych, a więc do przekształcenia się w sytuację, kiedy o wszystkim decyduje grupa osób, elita. Aby ustrzec się przed taką sytuacją w systemie demokratycznym zagwarantowano prawa mniejszościom. Także obowiązująca wyborcza ordynacja zapewnia tym osobom udział w rządach.
Niezwykle istotne jest przestrzeganie zasad państwa demokratycznego, a więc zachowanie zasady suwerenności narodu, trójpodziału i równowagi władz. Łamanie praw i wolności obywatela jest także zagrożeniem dla demokratycznego systemu.
Demokracji nie sprzyja również zła sytuacja gospodarcza państwa. Wysokie bezrobocie, brak perspektyw, trudności ekonomiczne, powodują radykalizację społecznych nastrojów. Problemem jest również pogłębianie się nierówności, zwłaszcza majątkowych, zagrożenia o charakterze ekologicznym, a także zanik tradycyjnej debaty publicznej (politycznej).
Właściwy poziom efektywnego zatrudnienia stanowi największe zabezpieczenie socjalne ludności. Ostatecznie brak zasobów i związana z tym słaba efektywność gospodarki mogą sprzyjać poglądom populistycznym, dążącym do „dzielenia biedy po równo”; niewykluczone, że będzie dochodziło do tego w warunkach raczej mało demokratycznych. Najogólniej mówiąc, nieproporcjonalny podział rezultatów pracy może powodować destabilizację demokracji. Dostrzega się przy tym, że w sprawach gospodarczych gra fair, czyli taka która ma chronić wszystkie interesy, jest niekiedy niemożliwa.
Ważnym problemem jest ograniczenie zasady pewności prawa. Konstytucja dopuszcza ograniczenie lub znoszenia praw w razie kolidowania z innymi prawami konstytucyjnymi. Ograniczenie lub zniesienie praw nabytych jest dopuszczalne tylko pod warunkiem , że takie działanie jest konieczne dla realizacji innych wartości konstytucyjnych, które mają pierwszeństwo przed wartościami znajdującymi się u podstaw zasady ochrony praw nabytych.
Formy życia ludzkiego, jak byt etyczny (np. naród będący tworem natury „nosi w sobie popęd samozachowawczy”)i religia, są zagrożone przez demokrację (jej instytucje), która organizuje państwo.
Również prawidłowe funkcjonowanie współczesnej demokracji nie jest też możliwe w społeczeństwie o wysokim poziomie analfabetyzmu.
Gdy granica między ekonomiczną grą i demokracją projektującą reguły zostaje przesunięta na rzecz tej pierwszej, wówczas o sprawach publicznych decyduje rynek i obecne na nim korporacje, co powoduje, ze wiele konfliktowych spraw społecznych nie zostaje rozwiązanych, albowiem ekonomiczne twory, mimo przypisywania im kwalifikacji moralnych, nie są do tego zdolne.
Istnieje związek między trwałością demokracji a wysokim poziomem dochodu narodowego i zamożnością obywateli. Głębokie kryzysy gospodarcze oraz nierozwinięty rynek gospodarczy, a więc taki na którym brakuje warunków do wolnego obrotu gospodarczego prowadzonego przez zasobnych uczestników, sprzyja zastępowaniu demokracji ustrojami autorytatywnymi.
Jednak jednym z największych zagrożeń dla współczesnej demokracji są systemy, będące jej całkowitym zaprzeczeniem. Mowa tutaj o systemie totalitarnym i autorytarnym. Słabość demokracji, niezgoda i brak dialogu wśród rządzących, mogą w społeczeństwie obudzić tęsknotę za rządami tzw. silnej ręki.
Zasada demokratycznego państwa prawa należy do podstawowych zasad wyznaczających miejsce konstytucji w całym systemie prawnym. Nie ma stałego standardu demokratycznego państwa prawnego. Mówimy raczej o stałej idei demokracji, której treść rozwija się w praktyce, a także teoretycznie poprzez dyskusje i ustalenia.
Państwo prawa, lubi inaczej koncepcja prawna, ewoluuje od czasów oświecenia. Jej genezą było ograniczenie wszechwładzy suwerennego monarchy, który tworząc prawa był równocześnie ponad nimi. W państwie prawa wzajemne stosunki między poszczególnymi organami władzy państwowej, jak również pomiędzy organami państwa a obywatelami i ich organizacjami są ściśle określone przez stabilne i w praktyce stosowane normy prawne. Koncepcja państwa prawa opiera się na założeniu, iż zadaniem prawa jest ochrona jednostki przed arbitralnym działaniem państwa.
Wśród elementów demokratycznego państw prawnego znajdują się: Suwerenność ludu (narodu), demokratyczne instytucje ustrojowe, demokratyczne formy legitymizacji władzy państwowej i tworzenia prawa, wolności i prawa jednostki, instytucje – zwłaszcza sądowe- gwarantujące przestrzeganie prawa.
Często przez państwo prawa rozumie się takie państwo, w którym obowiązuje zasada praworządności. Praworządność zaś to taka sytuacja, w której państwo, organizacje społeczne oraz obywatele mają na uwadze przestrzeganie i szacunek dla obowiązującego prawa. Zgodnie z zasadą praworządności państwo prawa powinno: 1.działać w granicach prawa, 2.realizować zasadę równości wszystkich obywateli wobec prawa, 3.gwarantować pewność prawa, 4.gwarantować prawo obrony obywatela przed sądem, 5.realizować zasadę Lex retro non agit (prawo nie działa wstecz)
W państwie prawa wszystkie ograny państwowe są tworzone, organizowane i kontrolowane zgodnie z prawem, nie naruszają prawa i nie nadużywają swojej władzy. Obywatele posiadają środki obrony swoich interesów, zaś jawne i zrozumiałe prawo nie dyskryminuje nikogo, nie obdarza i nie wyróżnia przywilejami. Państwo prawa to takie, w którym rządzi prawo, a nie urzędnik.
Podstawą państwa prawnego jest, wspomniany wyżej, system norm prawnych. Pod względem formalnym państwo prawa charakteryzuje się hierarchicznie uporządkowanym, spójnym wewnętrznie systemem prawnym. Na szczycie tej hierarchii stoi konstytucja wraz ze zgodnymi z nią ustawami i wszystkie będące poniżej normy prawa nie mogą być z nimi sprzeczne. Prawo konstytucyjne, nazywane też prawem państwowym to dział prawa regulujący podstawowe zasady ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego państwa. Prawo konstytucyjne określa suwerena sprawującego władzę, przedmiot tej władzy, sposób organizacji władz państwa, określający stosunki państwo–obywatel. Treść norm prawa konstytucyjnego wyznacza kierunek rozwoju całego porządku prawnego w państwie.
Ponadto system państwa prawa przestrzega kompetencji organów państwa do tworzenia zapisów prawa, prawo musi być nie tylko hierarchicznie spójne, ale również musi być tworzone przez prawnie wyznaczone do tego organy państwa. Cały ten system jest nadzorowany i kontrolowany przez specjalne sądownictwo konstytucyjne (w Polsce Trybunał Konstytucyjny). Również działalność administracji państwowej podlega kontroli pod względem legalności decyzji, czuwa nad tym niezawisłe sądownictwo administracyjne.
Dla państwa – jego organów i przedstawicieli – przyjęto zasadę, że co nie jest jasno konkretnie nakazane przez normy prawne jest zabronione, natomiast obywatele mogą robić wszystko czego im prawo wyraźnie nie zabrania.
Według współczesnej koncepcji państwa prawa znaczenie ma także sama treść, duch tworzonego prawa. Proponowane przez parlament rozwiązania prawne powinny odpowiadać nie tylko większości obywateli, ale także przestrzegać praw i wolności człowieka. W państwie prawa normom prawnym podporządkowany jest nie tylko obywatel, ale także władza państwowa.
Gwarancje państwa prawa rozdzielają się na:
*ustrojowe- podział władzy, legalnie i swobodnie działająca opozycja, niezawisłość sędziowska
*legislacyjne- hierarcha aktów prawnych, nadrzędność konstytucji w systemie aktów prawnych, rozgraniczenie kompetencji prawotwórczych
*proceduralne- zasada odpowiedzialności indywidualnej, domniemana niewinność oskarżonego, prawa oskarżonego w procesie karnym.
Najważniejsze cechy państwa prawa to:
*zabezpieczenie wolności- prawa zasadnicze wyznaczają linię graniczną działań państwa, ograniczanie wolności możliwe jest wyłącznie poprzez państwowe unormowania prawne
*równość wobec prawa- zniesienie podziałów stanowych
*pewność prawa- nadrzędność ustaw w stosunku do innych aktów prawnych, sądowa ochrona prawna, zakaz stanowienia ustaw działających wstecz
*trójpodział władzy- na władzę wykonawczą (egzekytywa), władzę ustawodawczą (legislatywa), oraz władzę sądowniczą (judykatywa).
Zgodnie z konstytucją, Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.
Podsumowując, różne demokracje mają, jak każda forma ustrojowa, swoje wady i zalety. Demokracja jest lepsza od innych ustrojów, gdyż wykazuje stosunkowo najmniej słabości. Wizja demokracji współczesnej ma być przeciwstawieniem państw, które wprost posługują się przemocą, oficjalnie nie honorują praw jednostki, uniemożliwiają wyrażanie aspiracji przez jednostki i dobrowolne ich zrzeszenia. Musi być przeciwna naturze traktowanej jako absolutna władza silniejszego. Aby demokracja była dobrym systemem prawnym musi się kierować nie tylko zasadami, ale też i wyjątkami od nich.
FUNDAMENTALNE ZASADY DEMOKRACJI: Zasada suwerenności narodu, zachowanie praw mniejszości, podział i równowaga władz, konstytucjonalizm i praworządność, pluralizm
PODSTAWOWE WARTOŚCI DEMOKRATYCZNE: wolność, równość, sprawiedliwość, porządek i efektywność.
PATOLOGIE WŁADZY: alienacja, centralizacja uprawnień, oligarchizacja grup rządzących, biurokratyzacja władzy, korupcja, partykularyzm, nepotyzm, klientelizm, brutalizacja polityki