CYTOLOGIA

1) BŁONA KOMÓRKOWA - dwuwarstwa lipidowa, BARIERA UNIEMOŻLIWIAJĄCA swobodną dyfuzję HYDROFILOWYCH jonów oraz małych cząsteczek.

• oddziela komórkę od środowiska zewnętrznego

• tworzy wewnątrzkom. system błon, oddzielających różne strefy (organella obłonione, np rybosomy, AG)

• NIE WIDOCZNE W MIKROSKOPIE ŚWIETLNYM!!!

• MIKROSKOP ELEKTRONOWY - budowa trójblaszkowa 7,5 nm (1 blaszka = 2,5 nm)BLASZKI ZEWNĘTRZNE - CIEMNE (elektronowo gęste) BLASZKA ŚRODKOWA - JASNA (elektronowo jasna)

a)BŁONĘ KOMÓRKOWĄ TWORZĄ: BIAŁKA, LIPIDY, oraz związane z nimi WĘGLOWODANY (glikokaliks)

-> LIPIDY: fosfolipidy, glikolipidy, cholesterol

FOSFOLIPIDY - spolaryzowane, amfipatyczne

• biegun HYDROFILOWY - główki z GLICEROLU, zawiera dodatnio naładowane grupy AZOTOWE wiążące ujemnie naładowane grupy fosforanowe

• biegun HYDROFOBOWY - 2 OGONKI (zazwyczaj z kw. tłuszczowych NASYCONYCH) kowalencyjnie połączony z glicerolem

FOSFOLIPIDY BŁONOWE - fosfatydylocholina, fosfatydyloseryna, fosfatydyloetanolamina, sfingomielina, lecytyna.

CHOLESTEROL

• wbudowany w błonę

• stabilizuje ją

GLIKOLIPIDY - obecne tylko na PLAZMALEMMIE (wartstwa zewnętrzna błony kom.)

BIAŁKA BŁONOWE - amfipatyczne (dwubiegunowość)

a) REGION HYDROFILOWY - graniczy ze środ. zewnętrznym i wewnętrznym komórki

• dużo aminokwasów polarnych, np. kwas glutaminowy

• region hydrofilowy środowiska zewnętrznego związny z OLIGOSACHARYDAMI

• region hydrofilowy środowiska wewnętrznego zw. z KWASAMI TŁUSZCZOWYMI

b) REGION HYDROFOBOWY - zatopiony w hydrofobową w-wę fosfolipidów

• dużo aminokwasów niepolarnych, np. leucyna

c) BIAŁKA BŁONOWE dzielimy na

• POWIERCHNIOWE - wyizolowanie polega na łagodnej ekstrakcji, np. w roztworach soli

• wiążą się z zewnętrzną lub wewnętrzną warstwą lipidów

• INEGRALNE (TRANSBŁONOWE) - aby wyizolować należy zdezintegrować strukturę błony komórkowej, np. silne detergenty/rozpuszczalniki.

• przechodzą przez całą grubość błony

d) FUNKCJE BIAŁEK BŁONOWYCH (TRAW)

• Transport

• Receptory

• Aktywność enzymatyczna

• Wiązanie cytoszkieletu komórki do w-wy wewnętrznej błony

WĘGLOWODANY

• reszty cukrowe połączone są z białkami lub lipidami

• TYLKO na ZEWNĘTRZNEJ w-wie błony kom. (PLAZMALEMMIE) lub w ŚWIETLE OBŁONIONYCH ORGANELLI

• GLIKOKALIKS - osłonka powierzchniowa (różnorodność kombinacji wyst. węglowodanów determinuje):

• WŁAŚCIWOŚCI ANTYGENOWE

• ROZPOZNAWANIE KOMÓREK

• ŁĄCZENIE KOMÓREK W ZESPOŁY

MOZAIKOWY MODEL BUDOWY BŁONY KOMÓRKOWEJ

• w płynnej dwuwarstwie lipidowej swobodnie dyfundują [powierzchniowe; integralne (transbłonowe)]

TRATWY LIPIDOWE

• obszary błony komórkowej szczególnie bogate w CHOLESTEROL, SFINGOLIPIDY

• składniki: białka KAWEOLINY (formowanie i ruch pęcherzyków podbłonowych i kaweoli - wpuklenia bł. kom)

• WYSTĘPOWANIE

• kom. mm. gładkich

• kom. mioepitelialne

• fibroblasty

• kom. śródbłonka

• FUNKCJA - regulacja syngalizacji międzykomórkowej poprzez zagęszczanie lub rozrzedzanie domen komórkowych zawierających białka ucz. w wymianie i transdukcji info)

KLINIKA!!! CHOROBY spowodowane zaburzeniami płynności bł. kom.

• CHOLESTEROL - odpowiada za płynność błony.

• zbyt dużo cholesterolu - zbyt sztywne w-wy zewnętrzne; zbyt płynna - warstwa hydrofobowa

• zmiana kształtu komórek - np. erytrocytów -> zaburzona selekcja w śledzione -> marskość wątroby (np. od nadużywania alkoholu)

• NADCIŚNIENIE

• CHOROBA ALZHEIMERA

TRANSPORT PRZEZ BŁONY

• DYFUZJA PROSTA (transport bierny prosty)

• zgodnie z gradientem stężeń

• ROZPUSZCZALNIKI ORGANICZNE (alkohol, benzen)

• HORMONY STEROIDOWE, niektóre leki

• Mocznik, CO2, O2, N2

• TRANSPORT UŁATWIONY

• BIAŁKA TRANSPORTOWE: KANAŁOWE oraz NOŚNIKOWE

• zgodny z gradientem stężeń

• tylko jony z otoczką hydrofilową

• AMINOKWASY, CUKRY

BIAŁKA KANAŁOWE - hydrofilowe obszary w obrębie białek TRANSBŁONOWYCH (integralnych)

• KANAŁY JONOWE LUB WODNE

• stale otwarte, lub otwierane przez bodziec

• OTWIERANE LIGANDEM (bramkowane ligandem)

• ligand - cząsteczka sygnałowa

• otwarte do momentu dysocjacji ligandu

• NEUROPRZEKAŹNIK lub NUKLEOTYD

• neuroprzekaźnik -> błony postsynaptyczne neuronów -> związanie neuroprzekaźnika -> zmiana konformacji białka -> napływ do kom. odpowiednich jonów

• nukleotyd -> np. cAMP w receptorach węchowych, lub cGMP w czopkach siatkówki

2. OTWIERANE MECHANICZNIE np. komórki rzęsate ucha wewnętrznego (kontakt stereociliów z błonką -> otwarcie kanałów)

3. OTWIERANE BIAŁKIEM G (muskarynowy receptor acetylocholiny w komórkach mięsnia sercowego) -> interakcja między białkiem receptorowym a kompleksem białka G.

4. OTWIERANE ZMIANĄ POTENCJAŁU BŁONOWEGO (bramkowane zmianą potencjału) -> kanały sodowe uczestniczące w transmisji impulsu nerwowego

BIAŁKA NOŚNIKOWE

• aminokwasy, cukry

• zmiana konformacji białka nośnikowego

• po transporcie -> wraca do poprzedniego kształtu

• UNIPORT - transport 1 cząsteczki przez białko nośnikowe

• SYMPORT - transport 2 cząsteczek przez białko nośnikowe w tym samym kierunku

• ANTYPORT - transport 1 cząsteczki w 1 kierunku wymaga transportu 2giej cząsteczki w kierunku przeciwnym.

• TRANSPORT AKTYWNY

• wbrew gradientowi stężeń

• BIAŁKA NOŚNIKOWE

• wymagane ATP!!!

• np. pompy jonowe -> pompa sodowo-potasowa (3Na+ -> na zewnątrz, 2K+ do środka)

• 2 podjednostki : alfa - większa, beta - mniejsza.

• UTRZYMANIE POTENCJAŁU BŁONOWEGO I OBJĘTOŚCI KOMÓREK

• Na+-K+-ATP-aza przykładem transportu AKTYWNEGO PIERWOTNEGO

• TRANSPORT WTÓRNY

• wbrew gradientowi stężeń

• białka NOŚNIKOWE -> symport lub antyport

• związanie jonów sodu pozwala na związanie dodatkowo np. glukozy

• uwolnienie obu transp. substancji po przeciwnej stronie błony

• np. TRANSPORT GLUKOZY W KOMÓRKACH JELITA kosztem wytworzonego gradientu jonów Na+

• TRANSPORT MAKROCZĄSTECZEK

• ENDOCYTOZA - endosomy (transport aktywny)

• odmiana - ENDOCYTOZA PRZY UDZIALE RECEPTORÓW

• Lipoproteidy, cholesterol, czynniki wzrostu, hormony, wirusy

• przy udziale LIGANDÓW

• powstanie zagłębień pokryty KLATRYNĄ - DOŁKI OKRYTE

• PĘCHERZYKI OKRYTE (endosomy) w środku kompleks receptor-ligand

• PINOCYTOZA - pinosomy, transport substancji PŁYNNYCH

• FAGOCYTOZA - fagosomy, transport ciał stałych

• EGZOCYTOZA

• wydzielenie poza komórkę zaw. pęcherzyków z FUZJĄ BŁODNY

• EGZOCYTOCA KONSYTUTYWNA - zachodzi w sposób ciągły, niezależna od czynników pozakomórkowych

• EGZOCYTOZA REGULOWANA - zależna od bodźców, np. hormonów, neuroprzekaźników, przeciwciał.

• RECEPTORY

• ŚRÓDKOMÓRKOWE

• hydrofobowe cząsteczki sygnalizacyjne

• łatwo pokonują barierę błony komórkowej

• hormony steroidowe, pochodne witaminy A, hormony tarczycy

• łaczą się z receptorami cytoplazmatycznymi lub specyficznymi sekwencjami DNA

• regulacja transkrypcji docelowych genów

• BŁONOWE

• glikoproteidy powierzchni komórki

• hormony białkowe lub polipeptydowe

• zbyt hydrofilowe by pokonać barierę bł. kom.

• po odebraniu info. przez receptory uruchamiane są SZLAKI SYGNALIZACYJNE, odpowiedzialne za

• kontrola przepuszczalności błony komórkowej (receptor nikotynowo-acetylocholinowy)

• regulacja transportu do komórki innych cząsteczek (np. LDL)

• połączenia międzykomórkowe

• transfer informacji do cytoplazmy

• przenikanie patogenów!

• RECEPTORY BŁONOWE

• związane z białkami KANAŁOWYMI (kanały jonowe - otwierane ligandem) - > receptory nikotynowo-acetylocholinowe synapsy nerwowo-mięsniowej

• receptory KATALITYCZNE - białka transbłonowe; domena pozakomórkowa -> wiąże ligand domena cytoplazmatyczna -> aktywność katalityczna (kinaza białkowa) większosć aktywność kinazy tyrozynowej; receptory EFT (nabłonkowy czynnik wzrostu); PDGF płytko-pochodny czynnik wzrostu); receptory insuliny

• receptory CYTOKIN (kinaza tyrozynowa, kinazy rodzin src, kinazy Janus)

• receptory związane z białkiem G - wiążą aminy biogenne, aminokwasy, pochodne kw. Tłuszczowych

KOMÓRKA = JĄDRO + CYTOPLAZMA

CYTOPLAZMA -> cytosol (cytoplazma podstawowa) – silnie uwodniony, zawiera białka, aminokwasy, enzymy, kwasy tłuszczowe, cukry, glikonen...

• struktury włókienkowe

• organella kom.

• Wtręty cytoplazmatyczne

• CYTOSZKIELET:

• MIKROTUBULE

• MIKROFILAMENTY

• FILAMENTY POŚREDNIE

MIKROTUBULE (25nm) :

• Białkowe heterodimery alfa i beta-tubuliny

• Alfa/beta-tubulina + GTP (guanozynotrifosforan) =PROTOFILAMENT

• 13 PROTOFILAMENTÓW uł. Koncentrycznie -> MIKRTOTUBULA

• MTOC – centrum organizacji mikrotubul (w pobliżu centrioli, miejsce powstawania mikrotubul)

• RODZAJE MIKROTUBUL

• LABILNE – czasowo pojawiające się w czasie powstawania wrzeciona podziałowego

• STABILNE – budują centriole centrosomów i ciałek podstawnych; aksonemę (aparat ruchowy) rzęsek, witek; neurotubule

• Mikrotubule są SPOLARYZOWANE

• Biegun dodatni (+) procesy POLIMERYZACJI (szybkie)

• Warunek wysokie st. Tubuliny, niskie Ca2+

• Biegun ujemny (-) procesy DEPOLIMERYZACJI (wolne)

• Hydroliza cząsteczek GTP przyłączonych do heterodimerów

• Białka MAPs (microtubule asssociated proteins)

• Stabilizują, hamując depolimeryzację

• Biorą udział w ATP-zależnym transporcie organelli I pęcherzyków (KINEZYNA, DYNEINA)

• Kształt komórek

• Sieć odpowedzialna za rozm. Organelli (ER, AG)

• Uczestniczą w budowie aksonemy, ciałek podstawnych, rzęsek/witek, centrosom, wrzeciono podziałowe.

• TAKSOL – STABILIZUJE

• KOLCHICYNA, WINBLASTYNA, WINKRYSTYNA – BLOKUJĄ POLIMERYZACJĘ!!!

• W/w alkaloidy – brak w pływu na mikrotubule centrioli, migawek, witek.

• CENTRIOLE (średnica 200 nm, długość 400 nm)

• 9 tripletów mikrotubul (9 x 3)

• Wiąże Ca2+

• W komórkach interfazowych centriola pierwotna + centriola wtórna (prostopadle zwrócona)

• Budują ciałka podstawne wici i rzęsek (ruch)

• MIKROFILAMENTY AKTYNOWE (średnica 6nm)

• 2 wzajemnie oplatające się łańcuchy F-aktyny

• F-aktyna = polimeryzacja monomerów G-aktyny

• Różna długość, tworzą pęczki lub przestrzenne sieci

• SPOLARYZOWANE (biegun dodatni/ujemny, j/w)

• DYNAMICZNA NIESTABILNOŚĆ

• Przy równowadze - zachowana długość; stała wymiana monomerów F-aktyny

• POLIMERYZACJA – zależy od wolnej aktyny i jonów Ca2+ (inicjowana ATP+aktyna)

• HYDROLIZA ATP -> DEPOLIMERYZACJA

• Spektryna, ankiryna – łączą FA z inegrynami, tworząc szkielet podtrzymujący błonę kom.

• Filamina – siecuje FA, które tworzą warstwę korową cytoplazmy, chronią przed urazami mechanicznymi

• Żelsonina – zwiększa płynność cytoplazmy – fragmentuje FA (zmiana kształtu, przemieszczanie komórki, endocytoza, egzocytoza, transport wewnątrzkom)

• Miozyna I – pseudopodia

• Miozyna V – transport wewnątrzkom.

• Miozyna II – skurcz kom. Mm.

• Fibryna, alfa-aktynina, fascyna – sieciują FA w równoległe pęczki (tworzą zrąb mikrokosmków, stereociliów)

• FILAMENTY POŚREDNIE (10 nm)

• Z białek fibrylarnych, heterogenna grupa, zróżnicowany skład aminokwasów

• Białka zaw. Na obu końcach domeny globularne, cz środkowa – domena włóknista

• globularna| włóknista | globularna

• BRAK BIEGUNOWOŚCI

• RAZ UFORMOWANE, nie podlegają depolimeryzacji!

• Kilinika: GFAP (kwaśne białko glejowe) – wykrywanie nowotworów jeżeli obecne w FP; DESMINA – mięsniowe

• Sieć otaczająca jądro lub pęczki biegnące na obwód komórki

• ODPORNOŚĆ MECHANICZNA komórki

• Wzmacniają wypustki cytoplazmatyczne (kom glejowe/nerwowe)

• W JĄDRZE – blaszka jądrowa (laminy)

• Białka FILAGRYNA (filamenty keratynowe)

• SYNAMINA (filamenty desminowe)

• PLEKTYNA (fil wimentynowe)

• PLAKINY (wzmacniają hemidesmosomy)

• KLASY FILAMENTÓW POŚREDNICH

• KERATYNOWE (kom nabłonkowe)

• HETERODIMERY

• Cytokeratyny typu I (kwaśne)

• Cytokeratyny typu II (zasadowe, obojętne)

• 20 różnych cytokeratyn

• WIMENTYNOWE i WIMENTYNOPODOBNE (tk łączna)

• HOMODIMERY wimentyny lub HETERODIMERY wimentyny

• DESMINOWE (kom mięśni gładkich, linie Z włókien mm szkieletowych)

• Desmina + wimentyna

• GLIOFILAMENTY (kom glejowe, astrocyty)

• GFAP + wimentyna

• NEUROFILAMENTY (aksony, dendryty neuronów)

• 3 typy: małej, średniej, dużej masie molekularnej

• Białko alfa-interneksyna -> rdzeń kręgowy

• LAMINY JĄDROWE (wszystkie kom jądrzaste)

• 5 typów A, B1, B2, B3, C

• Blaszk jądrowa na wew błonie otoczki jądrowej

• Nieprawidłowa budowa A, C – LAMINOPATIA (deformacja otoczki jądrowej kom. Miesnia sercowego, mm szkieletowych, kom nerwowcyh)

RYBOSOMY 80 S:

• Białko + rRna (rybosomalne RNA)

• PODJEDNOSTKA MAŁA 40 S (dopasowuje cząsteczki aminoacylo-tRNA do kodonów mRNA

• PODJEDNOSTKA DUŻA 60 S (wytwarzanie wiązań peptydowych między aminokwasami, elongacja łańcucha)

• Rybosomy powiązane nicią mRNA = POLIRYBOSOMY

• EGASTOPLAZMA – obszary cytoplazmy, dużo rybosomów, barwi się zasadochłonnie w mikroskopie świetlnym

• SYNTEZA BIAŁEK

• OBECNA SEKWENCJA SYGNAŁOWA = Rybosom zapierdala do błon ER, BRAK – dalsza synteza w cytoplazmie

• RYBOSOMY CYTOPLAZMATYCZNE - białka DLA KOMÓRKI (własne)

• RYBOSOMY RER - białka na EKSPORT, enzymy lizosomalne

SIATECZKA ŚRÓDPLAZMATYCZNA

• ZIRNISTA (SZORSTKA) RER

• Na zewnętrznej powierzchni rybosomy

• W błonie kompleksy białek rozpoznających i przytwierdzających rybosomy

• BIAŁKO DOKUJĄCE – receptor błonowy rozpoznający cz. SRP (cytoplazmatyczny kompleks białkowo-rybonukleinowy) przył do dużej podj rybosomu 60 S

• RYBOFORYNY – przytwierdzają dużą podj rybosomu do błony po odłączeniu SRP

• ENZYMY MODYFIKUJĄCE syntetyozwany peptyd (peptydazy, transferazy)

• Potranslacyjna modyfikacja białek

• GLIKOZYLACJA

• Kierowanie do pęcherzyków transportujących lub cystern SER

• Duże ilości RER w kom intesywnie syntetyzujących białka (np. Kom plazmatyczne wytw immunoglobuliny, kom gruczołu mlekowego, kom egzokrynowe trzustki)

• SIATECZKA ŚRÓDPLAZMATYCZNA GŁADKA SER

• SYNTEZA LIPIDÓW (cholesterolu, fosfolipidów bł kom)

• SYNTEZA HORMONÓW STEROIDOWYCH

• PRZEMIANY GLUKOZY

• SEGREGACJA I MODYFIKACJA BIAŁEK od RER

• DETOKSYKACJA TRUCIZN I LEKÓW

• MAGAZYNUJE GLIKOGEN LIPIDY

• Duże ilości SER -> kom wytw hormony steroidowe

(śródmiąższowe jądra i jajnika, komórki kory nadnerczy)

• SIATECZKA SARKOPLAZMATYCZNA we włóknach mięśniowych – magazyn jonów Ca2+

APARAT GOLGIEGO

Dobrze rozwinięty w kom. Wydzielniczych

Bezpośrednio obok jądra komórkowego

CYSTERNY + PĘCHERZYKI

AG= 1 lub kilka DIKTIOSOMÓW

DIKTIOSOM = 5-8 SPŁASZCZONYCH CYSTERN

CYSTERNY CIS – bliżej jądra (proksymalne) BIEGUN FORMOWANIA

• N-acetyloglukozaminotransferaza

CYSTERNY POŚREDNIE – między CIS a TRANS

CYSTERNY TRANS – dalej jądra (dystalne) BIEGUN DOJRZEWANIA

• Transferaza galaktozowa i sialowa

TRANSPORT PĘCHERZYKÓW (transportowych) -> MIKROTUBULE, białka motoryczne, błonowe receptory pęcherzyków.

DYNEINA pęcherzyki z ER -> biegun cis

KINEZYNA z bieguna cis -> ER

PĘCHERZYKI biegun trans -> KINEZYNA lub kompleks miozyna II – FA

PĘCHERZYKI OPŁASZCZONE – nowopowstałe pęcherzyki transportowe

PĘCHERZYKI HYDROLAZOWE (później lizosomy pierwotne) lub WAKUOLE ZAGĘSZCZAJĄCE – z bieguna dojrzewania!

MODYFIKACJA BIAŁEK; LIPIDÓW – cysterny cis, pośrednie (glikoproteiny, glikolipidy)

CYSTERNY TRANS – rozdzielanie zawartości do odpowiednich pęcherzyków, osobno enzymy lizosomalne, substancje przeznaczone do wydzielania.

FUNKCJE AG:

• Przebudowa, recyrkulacja błon

• Modyfikuje, sortuje, pakuje produkty wytw w ER

• Wytwarza lizosomy

PEROSYSOMY (mikrociałka)

• Kuliste pęcherzyki otoczone pojedynczą błoną

• 50 enzymów oksydacyjnych (oksydazy, katalaza) syntetyzowane w cytoplazmie

• POWSTAJĄ PRZEZ PODZIAŁ,

• UNIECZYNNIANIE TOKSYCZNYCH SUBSTANCJI (etanol, niektóre aminokwasy, H2O2) = KATALAZA

• Beta-oksydacja kwasów tłuszczowych

• Synteza niektórych lipidów (cholesterol, kwasy żółciowe)

• Synteza plazmalogenów, fosfolipidów

• WĄTROBA, KANALIKI NERKOWE – detoksykacja

• WĄTROBA, KOM SYNT STEROIDY – intensywny metabolizm lipidów

PROTEASOMY

• Z białek proteaz

• Kształt cylindryczny

• W 1 komórce ~300 000 proteasomów

• Cytoplazma, jądro kom

• POZALIZOSOMALNA HYDROLIZA USZKODZONYH LUB NIEPOPRAWNIE ZŁOŻONYCH BIAŁEK

• TYLKO białka z dołączoną UBIKWITYNĄ!!!

• Zapobiegają akumulacj niepraw białek w cytoplazmie

• Regulują cykl komórkowy i różnicowanie komórek (szybka eliminacja białek regulatorowych)

• Rozkładają antygeny -> prezentowane limf T.

LIZOSOMY (OBŁONIONE)

• Powstają przez fuzję wytw w AG pęcherzyków hydrolazowych (lizosomy pierwotne) z innymi pęcherzykami zaw materiał do strawienia

• BŁONA LIZOSOMÓW zaw POMPĘ PROTONOWĄ (utrzymuje niskie pH)

• GLIKOPROTEINY – błona nieprzepuszczalna dla enzymów lizosomalnych (ochrona przed samostrawieniem kom)

• GLIKOPROTEINY A i B – transport produktów trawienia, np aminokwasów i cukrów prostych do cytoplazmy

• LIZOSOMY WTÓRNE (trawiące)

• HETEROLIZOSOMY (lizosom pierwotny + endosom z materiałem POZAKOMÓRKOWYM)

• AUTOLIZOSOMY – trawią materiał własny komórki

• CIAŁA WIELOPĘCHERZYKOWE – trawiące nadmiar błon komórkowych

• CIAŁA RESZTKOWE pozostałości po lizosomach wtórnych (niestrawiony materiał np. Lipidy)

• FUNKCJE:

• Trawienie wewnątrzkomórkowe (po endocytozie)

• Przebudowa struktur komórkowych

• Usuwanie zużytych lub uszkodzonych organelli kom

• Trawienie w pH kwaśnym (kwaśne hydrolazy)

• 40 różnych hydrolaz

• ESTERAZY – DNA-aza, RNA-aza (wiązania estrowe tłuszczów i kw nukleinowych, lub ww fosforanowe w nukleotydach)

• PEPTYDAZY

• GLIKOZYDAZY

MITOCHONDRIA (otoczone 2 błonami)

• Owalne lub pałeczkowate

• Wytwarzanie, przekształcanie energii

• Liczne w kom o wysokim metabolizmie (do 2000 w hepatocytach)

• 2 błony, międzi nimi przestrzeń perimitochondrialna, wnętrze – MACIERZ

• POWSTAJĄ W WYNIKU PODZIAŁU

• BŁONA ZEWNĘTRZNA

• PORYNY (białka transportowe)

• Sito molekularne (jony, substraty oddechowe, nukleotydy adeninowe)

• Receptory dla białek mitochondrialnych synt w cytoplazmie

• PRZESTRZEŃ MIĘDZYBŁONOWA

• Wyraźna i szeroka w aktywnych metabolicznie

• Niskie pH (bo dużo jonów H+)

• ATP

• Substancje transportowane z cytoplazmy do macierzy

• BŁONA WEWNĘTRZNA

• GRZEBIENIE MITOCHONDRIALNE

• Dużo KARDIOLIPINY (nieprzepuszczalna dla małych jonów) -> wytworzenie gradientu elektrochemicznego, od którego zależy synteza ATP

• BIAŁKA:

• Transportujące metabolity przez błonę

• Kompleks enzymów łańcucha oddechowego (dehydrogenazy, oksydazy cytochromowe)

• Syntetaza ATP (grzybki mitochondrialne)

• MACIERZ MITOCHONDRIALNA

• Enzymy beta-oksydacyjne kwasów tłuszczowych

• Enzymy cyklu Krebsa

• Koliste mitochondrialne DNA

• Rybosomy

• Wszystkie enzymy do replikacji, transkrypcji, translacji

• Mitochondria syntetyzują samodzielnie jedynie 13 białek błony wenętrznej, reszta z cytoplazmy

• Widoczne złogi fosforanów wapnia i magnezu w postaci ziaren mitochondrialnych

• CHAPERONY – białka opiekuńcze

• MITOCHONDRIA FUNKCJE

• Wytw i wiązanie energii w ATP

• Kwas pirogronowy -> acetylo-CoA-> cykl Krebsa

• Biorą udział w APOPTOZIE (uwolnienie prokaspazy-2,-3,-9 – czynnik innicjujący apoptozę, oraz cytochromu c z macierzy mit do cytoplazmy rozpoczyna apoptozę)

• STEROIDOGENEZA

WTRĘTY CYTOPLAZMATYCZNE

• GLIKOGEN - wybarwiany PAS mikroskop świetlny; mikroskop elektronowy – rozety (skupiska)

• LIPIDY – nieobłonione krople w cytoplazmie, w ciałku żółtym janika – magazynowane, prekursor hormonów steroidowych

• TWORY KRYSTALICZNE – np w komórkach śródmiąższowych J

• WTRĘTY BARWNIKOWE ziarenka w cytoplazmie komórek skóry (melanocytów, keratynocytów) i włosów, nadają im zabarwienie. Np ziarenka lipofuscyny.

JĄDRO KOMÓRKOWE

• Komórki dwujądrzaste

• Hepatocyty, kom chrząstki

• Komórki wielojądrzaste -> komórki szpiku, osteoklasty

• Komórki bezjądrzaste – erytrocyty, włókna soczewki oka, rogowaciejące komórki nabłonka

• Otoczone PODWÓJNĄ BŁONĄ

• Zwiera DNA, BIAŁKA

• BUDOWA

• Otoczka jądrowa

• Chromatyna

• Jąderko

• OTOCZKA JĄDROWA

• Dwie błony z przestrzenią okołojądrową (między nimi)

• Ciągłość z RER

• BŁONA ZEWNĘTRZNA = szorstka z rybosomami

• BŁONA WEWNĘTRZNA wzmocniona blaszką jądrową (od strony jądra)

• Blaszka jądrowa

• Nadaje kształt jądru

• Ochrona mechaniczna dla wewnętrznej błony

• LAMINY A,B,C białka FP typu V

• Receptor laminy B (LBR), białka LAP1,2, MAN1, emeryna, nespryna

• PORY OTOCZKI – miejsca kontaktu cytoplazmy z wnętrzem jądra

• Ośmiokątny kształt, średnica 120-150 nm

• Odgraniczone od wewnątrz przez NUKLEOPORYNY (~100 różnych białek ) tworzących KOMPLEKS PORU JĄDROWEGO

• POR JĄDROWY

• Dwa pierścienie obwodowe (cytoplazmatyczny i jądrowy)

• Centralnie – pierścień środkowy

• WYMIANA MAKROCZĄSTECZEK Z CYTOPLAZMĄ

• Małe cząsteczki (poniżej 30 kD) swobodna DYFUZJA

• Większe – transport selektywny wymagający ATP, GTP, obcecne NLS sygnał lokalizacji jądrowej

• Białka rozpoznające NLS (nuclear localization signal) : importyny, transportyny, białka Ran

• Sekwencja NES (nuclear export signal) – rozpoznawane przez eksportyny

• NRS (nuclear retention signal) stała obecność w obszarze jądra komórkowego!

• CHROMATYNA

• Podwójna helisa DNA, białka histonowe i niehistonowe; RNA

• DNA – koduje wszystkie geny, 1 cząsteczka DNA – 1 chromosom

• DNA

• SATELITARNY DNA

• Powtarzalny DNA

• DNA GŁÓWNEJ FRAKCJI (niepowtarzalny DNA)

• Transkrypcja na tRNA, rRNA -> (po wycięciu intronów) -> mRNA -> translacja

• HISTONY

• Niskocząsteczkowe, zasadowe białka

• H1 – bogate w lizynę

• H2A, H2B – średnio bogate w lizynę

• H3, H4 – bogate w argininę

• Najbardziej stabline H4

• Najbardziej różnorodny strukturalnie H1

• BIAŁKA NIEHISTONOWE

• Związane z DNA lub RNA

• STRUKTURALNE

• Przestrzenna organizacja chromatyny

• Białka włókienkowe matryny i matrycyny

• Laminy śródjądrowe

• ENZYMATYCZNE

• Przemiany kwasów nukleinowych i histonów

• W kompleksach rybonukleoproteinowych

• REGULATOROWE

• Np. Czynniki transkrypcyjne

• Wpływają na stopień ekspresji poszczególnych genów

• Specyficzne komórkowo i narządowo

• ORGANIZACJA STRUKTURALNA CHROMATYNY

• NUKLEOSOM

• Oktamer histonów (po dwa H2A, H2B, H3, HR)

• Histony tworzą RDZEŃ NUKLEOSOMU

• Na nim nawinięta 2-krotnie nić DNA (grubość 2 nm, długość 146 par nukleotydów)

• Podwójna spirala DNA

• Sąsiednie nukleosomy łączy

• odcinek ŁĄCZĄCY (60 par nukleotydów)

• HISTON H1

• NUKLEOFILAMENT (11 nm)

• Kształt zyzgakowaty

• SOLENOID (30 nm)

• Spiralizacja nukleofilamentów

• Lub układające się jeden obok drugiego nukleofilamenty

• PODSTAWOWA STRUKTURA CHROMATYNY W JĄDRZE INTERFAZOWYM

• SYSTEM SPĘTLONYCH DOMEN (~300 nm)

• Każda z pętli od 20 000 do 100 000 par zasad

• PROFAZA – dalsza kondensacja

• CHROMATYDA

• W mikroskopie świetlnym – połowa chromosomu

• Szerokość około 700 nm

• CHROMOSOM

• Centromer dzieli chromosom na

• Ramię krótkie (p)

• Ramię długie (q)

• W później profazie obecność naprzemiennie ułożonych

• PRĄŻKI JASNE (R)

• PRĄŻKI CIEMNE (G)

• W upakowaniu chromosomu uczestniczą białka KONDENSYNY (topoziomeraza II – rozplątuje chromatynę)

• EUCHROMATYNA I HETEROCHROMATYNA

• EUCHROMATYNA – JAŚNIEJSZE, LUŹNIEJSZE OBSZARY

• Interfaza – solenoidy (30 nm)

• DNA GŁÓWNEJ FRAKCJI

• Możliwa ekspresja (bo luźne upakowanie)

• Buduje zarówno prążki jasne (R) jak i ciemne (G)

• HETEROCHROMATYNA – SKONDENSOWANA, SILNIE BARWLIWA część chromatyny interfazowej

• Nieregularne pasma na obwodzie jądra

• Silnie skondensowane grudki – w innych obszarach

• 2 rodzaje HETEROCHROMATYNY

• KONSTYTUTYWNA

• SatDNA

• Wysoce powtarzalne

• Nie podlega translacji

• W chromosomach mitotycznych w pobliżu CENTROMERÓW

• W chromosomach akrocentrycznych – satelity

• W chromosomach Y – długie ramię

• FAKULTATYWNA

• Zawiera geny struktury niepodlegające w danej chwili translacji

• Zmienny stopień kondensacji

• Obecna w różnych odcinkach chromosomów

• CIAŁKO BARRA u kobiet nieczynny chromosom X

• JĄDERKO

• Silnie zasadochłonne, nieobłonione

• Synteza rRNA

• Formowanie podjednostek rybosomów

• BUDOWA

• CENTRUM WŁÓKNISTE

• Chromatyna jąderkowa

• Białka transkrypcyjne

• Polimeraza RNA I

• SRP rozpoznające sygnał RNA

• rDNA (satDNA)

• OBSZAR ORGANIZATORA JĄDERKOWEGO (NOR) zgrupowanie znacznej il genów kodujących rRNA

• GĘSTY SKŁADNIK WŁÓKNISTY

• Pre-rRNA

• Białka

• Fibrylaryna

• Nukleolina

• SKŁADNIK ZIARNISTY

• Ziarna z rybonukleoprotein – prekursory podjednostek rybosomów

• NUKLEOSTEMINA (wraz z nukleoliną) transport prekursorów podjednostek rybosomów z jąderka -> jądra

CYKL KOMÓRKOWY I PODZIAŁ KOMÓRKI

• Cykl rozpoczyna się w momencie zakończenia podziału kom macierzystej i kończy w chwili zakończenia następnego podziału

• INERFAZA – przygotowanie komórki do podziału

• G1

• Bezpośrednio po zakończonej mitozie

• Nasilenie procesów anabolicznych

• Pod koniec komórka osiąga wielkość kom macierzystej

• Komórki niezdolne do przejścia punktu restrykcyjnego wchodzą w fazę Go

• Od kilku godzin do kilku dni

• S

• Replikacja DNA

• Ilość DNA 2c->4c

• Czas zależy od ilości chromosomów

• u człowieka ~8 godzin

• intensywna synteza histonów

• pod koniec replikacja CENTRIOL

• G2

• Synteza białek wrzeciona podziałowego (tubulina), składniki błony kom

• Przejście punktu restrykcyjnego -> mitoza

• Trwa kilka godzin

• Go

• Komórki tracą możliwość podziału

• Specjalizacja komórek

• Niekiedy mogą ponownie wejść w cykl

• Przejście do fazy Go z G1 lub G2

• MITOZA

• KARIOKINEZA – rozdział materiału genetycznego

• PROFAZA

• Kondensacja chromatyny

• Powstanie chromosomów (2 chromatydy + centromer)

• Zanika jąderko

• Zahamowane procesy transkrypcji, translacji

• Zanika ER, AG

• Dwie pary centrioli rozdzielają się na przeciwne bieguny

• PROMETAFAZA (późna profaza)

• Dalsze skracanie chromosomów

• Rozpad otoczki jądrowej

• Formowanie WRZECIONA KARIOKINETYCZNEGO

• METAFAZA

• Ostateczna kondensacja chromosomów

• PŁYTKA METAFAZALNA

• ANAFAZA

• Rozdzielenie chromosomów

• Ruch chromosomów = DYNEINA

• TELOFAZA

• Odwrotność profazy

• CYTOKINEZA – podział cytoplazmy

• PIERŚĆIEŃ SKÓRCZOWY – początek

• Filamenty aktynowe

• BRUZDA PODZIAŁOWA

• Zagłębia się i dzieli cytoplazmę

MEJOZA

• W wyniku podziału powstają 4 komórki o haploidalnej (1n) liczbie chromosomów i haploidalnej zaw DNA (1c)

• Dwa następujące po sobie podziały jądra komórkowego

• W których chromosomy dzielą się tylko raz

• MEJOZA I – podział redukcyjny chromosomy 1n, DNA 2c

• MEJOZA II – podział ekwacyjny 1n,1c

• MEJOZA I

• PROFAZA

• LEPTOTEN

• Cienkie nitkowate chromosomy

• ZYGOTEN

• Homologiczne chromosomy łączą się w procesie koniugacji

• BIWALENTY

• PACHYTEN

• CROSSING-OVER między chromosomami homologicznymi

• DIPLOTEN

• CHIAZMY – biwalenty połączone tylko w miejscach gdzie doszło do wymiany chromatyd

• DIAKINEZA

• Dalsza kondensacja chromosomów

• TETRADY

• METAFAZA I – płytka metafazalna

• ANAFAZA I – rozdzielenie biwalentów

• TELOFAZA I – odtworzenie struktur

• MEJOZA II podobna do mitozy

KONTROLA CYKLU KOMÓRKOWEGO

• Cyklinczie aktywowane kinazy tworzące kompleksy z białkami regulatorowymi (cyklina-Cdk)

• Różne kompleksy cyklina-Cdk włączają określone fazy

• Cykl kom może być zatrzymany przez odpowiednie inhibitory

• EGF nabłonkowy czynnik wzrostu

• NGF nerwowy czynnik wzrostu

• Wiązanie czynników wzrostu -> kaskada reakcji metabolicznych

TKANKA NABŁONKOWA

• Ektoderma – naskórek, nabłonek jamy ustnej i odbytu

• Endoderma – nabłonek układu oddechowego, przewodu pokarmowego

• Mezoderma – nabłonek naczyń krwionośnych, jamy ciała, układu moczowo-płaciowego

• RODZAJE NABŁONKÓW

• OKRYWAJĄCE

• JEDNO-WIELOWARSTWOWE (liczba warstw)

• Płaski, sześcienny, walcowaty (kształt komórek)

• NABONKI 1-WARSTWOWE

• PŁASKI

• Płaskie kom

• Centralnie jądro, owalne, wydłużone

• Cienka obwodowo poł w-wa cytoplazmy

• DYFUZJA, FILTRACJA

• Naczynia krwionośne i limfatyczne (śródbłonek)

• Pęcherzyki płucne

• Kłębuszki nerkowe

• Jama opłucnej

• Osierdzie

• Otrzewna

• SZEŚCIENNY

• Pęcherzyki tarczycy

• Oskrzeliki oddechowe

• Kanaliki nerkowe

• Powierzchnie jajnika i soczewki

• WALCOWATY

• Wysokie, prostokątne komórki

• Wydłużone jądra, blisko przypodstawnej cz komórki

• Często RZĘSKI (jajowód, tchawica)

• MIKROKOSMKI (jelita, kanaliki nerkowe)

• STEREOCILIA (przewód najądrza)

• Często FUNKCJA WYDZIELNICZA, ABSORPCYJNA, OCHRONNA

• TYPOWY NABŁONEK 1-W-WY WALCOWATY W: dużych przewodach wyprowadzających niektórych gruczołów, jajowodach, żołądku

• Czasem komórki kubkowe (jelito cienkie i grube)

• WIELORZĘDOWY

• Odmiana 1-w-wego walcowatego

• Kilka rodzajów komórek o różnej wysokości

• Wszystkie na błonie podstawnej

• Często liczne kom kubkowe

• DROGI ODDECHOWE

• PRZEWÓD NAJĄDRZA

• PRZEJŚCIOWY

• Pęcherz moczowy

• Moczowody

• Opróżniony pęcherz 5-6 warstw

• Wypełniony 2-3

• KOMÓRKI BALDASZKOWATE – powierzchnia

• Nabłonkek w-wy sześcienny

• NABŁONKI WIELOWARSTWOWE

• Płaski rogowaciejący

• Warstwa podstawna (sześcienne/walcowate)

• Kolczysta

• Ziarnista

• Jasna

• Rogowa

• Obecność keratyny – nieprzepuszczalność dla wody

• Pokrywa powierzchnię ciała

• Płaski nierogowaciejący

• Podstawna, kolczysta, ziarnista, złuszczająca się

• Jama ustna

• Gardło

• Przełyk

• Rogówka (przednia pow)

• Pochwa

• Odbyt

• Sześcienny

• 2-3 w-wy komórek sześciennych

• Duże przewody wyprowadzające niektórych gruczołów

• Walcowaty

• 2-3 w-wy kom

• Kom warstwy powierzchownej – walcowate

• Cewka moczowa męska

• Spojówka

• Większe przew wyprow (trzustki, ślinianek)

• GRUCZOŁOWE

• Gruczoły 1 komórkowe

• Gr wielokomórkowe

• MIĄŻSZ = PARENCHYBA

• STROMA = tk łączna tworząca tkankę śródmiąższową

• Nn krwionośne, limfatyczne, nerwy

• Gruczoły zewnątrz/wewnątrzwydzielnicze

Gruczoły zewnątrzwydzielnicze dzieli się w zal od:

• Układu przewodów wyprowadzających

• PROSTE

• Bez przewody wyprowadzającego (jelitowe)

• Z 1 przewodem wyprow (gruczoł potowy)

• Rozgałęzione (1 przewód wyprow -> kilka odc wydzielniczych)

• ZŁOŻONE

• Przewody wyprowadzające rozgałęzione (np egzokrynowe trzustki)

• Kształtu odcinków wydzielniczych

• CEWKOWE

• KŁĘBKOWE (zwinięta cewka)

• PĘCHERZYKOWE

• CEWKOWO-PĘCHERZYKOWE

• Rodzaju wytwarzanej wydzieliny

• SUROWICZE – wydzielina surowicza (płyn wodnisty, dużo białek, często enzymy)

• ŚLUZOWE - wydz śluzowa (gęsty płyn, glikoproteiny – mucyny)

• MIESZANE – oba rodzaje wydzielin

• Mechanizmu wydzielania

• MEROKRYNOWE (ekrynowe)

• Bez ubytku błony kom, egzocytoza

• Gruczoł potowy

• Egzokrynowe trzuski

• APOKRYNOWE

• Ubytek błony

• Gruczoł mlekowy

• HOLOKRYNOWE

• Usunięcie całej komórki z wydzieliną do światła gruczołu

• Gruczoł łojowy

GRUCZOŁY WEWNĄTRZWYDZIELNICZE (endokrynowe)

• Brak przewodów wydzielniczych

• Wydzielina – hormony -> krwiobieg

STRUKTURY POWIERZCHNIOWE KOMÓREK NABŁONKOWYCH

• GLIKOKALIKS

• Szczytowa pow kom nabł

• Glikoproteiny, glikolipidy, proteoglikany błonowe

• Funkcja ochronna (osłonka oocytu)

• Właścwiości antygenowe (rozpoznawanie)

• Absorbuje pewne substancje (adhezja leukocytów do komórek śródbłonka w stanach zapalnych)

• MIKROKOSMKI

• Nieruchome, palczaste wypustki bł kom

• Zwiększają wolną pow kom, potęgując procesy absorpcyjne (np. Rąbek wchłaniający w jelicie cienkim)

• Na pow kom jelitowej ~3000 mikrokosmków

• Kanaliki nerkowe

• Odmiana mikrokosmków, STEREOCILIA – szersze dłuższe (przewód najądrza, ucho wewnętrzne)

• RZĘSKI

• Ruchome wypustki błony kom

• Aparat ruchowy (aksonema = 9x2 +2 mikrotubul)

• 1 kom do 250 rzęsek

• Nabłonek oskrzeli i jajowodów

• WITKI zmodyfikowane rzęski - plemniki

• PRĄŻKOWANIE PRZYPODSTAWNE

• Wpuklenia błony komórkowej podstawnej cz komórki

• Między fałdami pionowo uł mitochondria

• Zwięszkenie powierzchni aktywnej błony kom

• Komórki kanalików nerkowych

POŁĄCZENIA MIĘDZYKOMÓRKOWE

• ZAMYKAJĄCE

• Częściowa fuzja błon

• Białka intefralne (okludyny, klaudyny)

• Nieprzepuszczalne

• Z boku komórek w pobliżu szczytu

• OBWÓDKA ZAMYKAJĄCA – cały obwód

• Nabłonek jelitowy

• STREFA ZAMYKAJĄCA – niewielka przestrzeń

• Między kom śródbłonka większości naczyń włosowatych

• ZWIERAJĄCE (przylegania)

• Mechaniczne, bardzo silne zwarcie

• Kadhedryny, integryny

• Łączą też cytoszkielety

• Obwódka zwierająca – cały obwód (kadhedryny)

• Punkt przylegania – niewielki obszar (kadhedryny)

• Plamka zwierająca – desmosom (desmogleiny)

• HEMIDESMOSOM (z błoną podstawną)

• Przyczepy ogniskowe – bł podstawna

• POŁĄCZANIE ZŁOŻONE – listewka graniczna nabłonka jelitowego (obwódka zamykająca, zwierająca, desmosom)

• KOMUNIKACYJNE (JONOWO-METABOLICZNE)

• Typu nexus

• Koneksony – kanały

• Małe cząsteczki, jony nukleotydy czasteczki sygnałowe

• W mięśniu sercowym, mm gładkich (rozprzestrzenianie się pobudzenia)

BŁONA PODSTAWNA

Mikroskop elektronowy

• Blaszka jasna

• Glikoproteiny: laminina, entaktyna, fibronektyna (wł adhezyjne)

• Blaszka gęsta

• Kolagen typu IV

• Wielowarstwowa sieć - rusztowanie

• Blaszka siateczkowa

• Włókna retikulinowe (kolagen typu III)

TKANKA ŁĄCZNA

• komórki + subst międzykomórkowa (ECM - extracellular matrix)

• komórki nie przylegają ściśle do siebie

• SUBSTANCJA MIĘDZYKOMÓRKOWA

• istota podstawowa

• włókna

• PODZIAŁ TKANKI ŁĄCZNEJ

• EMBRIONALNA

• WŁAŚCIWA

• WYSPECJALIZOWANA (chrzęstna, kostna, krew)

• KOMÓRKI TKANKI ŁĄCZNEJ

• fibroblasty, fibrocyty (osteocyty, chondrocyty, adipocyty)

• jedyny stały element komórkowy

• tylko te komórki tworzą substancję międzykomórkową

• reszta komórek to elementy niestałe, nie tworzą substancji międzykomórkowej, pełnią określone funkcje

• makrofagi (histiocyty)

• komórki tuczne (mastocyty)

• komórki plazmatyczne (plazmocyty)

• pericyty (komórki przydanki)

• komórki krwi (neutrofile, eozynofile, limfocyty, monocyty)

• FIBROBLASTY

• najliczniejsze

• wytwarzają włókna

• kolagenowe

• elastyczne

• siateczkowe (retikulinowe) kolagen typu III

• wszystkie składniki istoty podstawowej

• WRZECIONOWATY kształt

• eliptyczne jądro + kilka jąderek

• WYPUSTKI

• d. rozwinięte RER, AG, wakuole wydzielnicze, liczne mitochondria

• FILAMENTY AKTYNOWE - możliwy RUCH

• cytoplazma barwi się zasadochłonnie (aktywna synteza białka)

• FIBROCYTY <- po zak. wytw. ECM, zmniejsza się ilość cytoplazmy, staje się kwasochłonna, jądro kom, jąderka mniejsze, mniejsza synteza białek. MOGĄ PONOWNIE PRZEKSZTAŁCIĆ SIĘ W FIBROBLASTY

• MAKROFAGI

• system fagocytów jednojądrzastych

• pochodzą z komórki macierzystej szpiku

• początkowo MONOCYTY we krwi -> tkanki różnicowanie w MAKROFAGI

• dobrze rozw. aparat lizosomalny, AG, pofałdowana błona kom.

• makrofagi w tkance łącznej właściwej - HISTIOCYTY (nieregularny kształt, często wypustki, liczne lizosomy, wakuole ze sfagocytowanym materiałem, AG)

• OSTEOKLASTY (kość)

• CHONDROKLASTY (chrząstka)

• KOMÓRKI BROWICZA-KUPFFERA (wątroba)

• MIKROGLEJ (mózg)

• FUNKCJE MAKROFAGÓW TKANKI ŁĄCZNEJ

• usuwanie starych skł ECM, bakterii (fagocytoza)

• APC (prezentacja antygenów limfocytom w stanach zapalnych)

• wytwarzanie CYTOKIN (interlaukina-1, czynnik martwicy nowotworów)

• ZABIJANIE BAKTERII PRZEZ MAKROFAGI

• FAGOCYTOZA

• NIESWOISTA

• bez udziału przeciwciał

• bakterie, drożdże, pył (płuca)

• PRZY UDZIALE PRZECIWCIAŁ (IMMUNOFAGOCYTOZA) fagocytoza specyficzna

• OPSONIZACJA - opłaszczenie bakterii lub innych komórek IMMUNOGLOBULINAMI -> do fagocytozy przez makrofagi

• Makrofagi rozpoznają fragmenty Fc przeciwciała (receptory błonowe)

• sfagocytowane bakterie -> strawione

• EFEKT CYTOTOKSYCZNY (np. czynnik martwicy nowotworów TNF)

• bez fagocytowania

• mogą wydzielać również

• enzymy (hydrolaza lizosomalna, kolagenaza, elastaza)

• lizozym - trawi ściany kom wielu mikroorganizmów

• interferon - właściwości przeciwwirusowe

• interleukiny

• KOMÓRKI TUCZNE (MASTOCYTY)

• powstają w szpiku kostnym z kom macierzystych

• liczne w okolicy naczyń krwionośnych, błonie śluzowej i podśluzowej przewodu pokarmowego, błony surowicze, skóra, narządy limfatyczne

• duże, okrągłe, wrzecionowate komórki

• cytoplazma - ziarnistości zasadochłonne

• ZIARNISTOŚCI (obłonione)

• histamina

• heparyna

• czynniki chemotaktyczne dla granulocytów obojętnochłonnych i zasadochłonnych

• chymaza (lub tryptaza)

• arylsulfataza A

• prostalgandyny

• leukotrieny

• tromboksany

• czynnik aktywujący płytki PAF

• czynnik martwicy nowotworów alfa

• interleukiny

• aktywne rodniki telnowe i hydroksylowe, H202

• RECEPTORY DLA PRZECIWCIAŁ KLASY IgE

• + antygeny (uruchomione 2 procesy)

• (1) błona komórkowa mastocytów -> kwas arachidonowy -> prostaglandyny i leuktrieny

• (2) DEGRANULACJA -> uwolnienie zaw. ziarnistości (mediatorów anafilaksji) -> wywołują miejscowe reakcje alergiczne

• HISTAMINA - zwiększa przep. ścian nn. włosowatych, przenikanie osocza z naczyń do tkanek, skurcz mm. gładkich dużych nn. krwionośnych i trzewi, pobudza wydzielanie soku żołądkowego.

• HEPARYNA - hamuje krzepnięcie krwi, wiążąc się z antytrombiną, hamuje agregację płytek krwi (brak skrzeplin)

• 2 ODMIANY MASTOCYTÓW

• 1) komórki tuczne tkanki łącznej (cały organizm)

• zawierają chymazę (podobne do chymotrypsyny)

• 2) komórki tuczne błon śluzowych (błona śluzowa przewodu pokarmowego, dróg oddechowych)

• zawierają tryptazę (podobne do trypsyny)

• mniejsze, mniej histaminy

• zamiast heparyny -> proteoglikan posiadający chondroitynosiarczany

KLINIKA: REAKCJA ANAFLIKATYCZNA (natychmiastowa odpowiedź organizmu na "uczulony" antygen organizmu)

• katar sienny

• pokrzywka

• obrzęk Quinckego

• astma oskrzelowa atopowa

• KOMÓRKI PLAZMATYCZNE (plazmocyty)

• powstają z limfocytów B (transformacja blastyczna)

• najliczniejsze w: narządach limfatycznych, błonach śluzowych (m.in. przewodu pokarmowego)

• duże, owalne, okrągłe jądro, uł. ekscentrycznie

• WYGLĄD SZPRYCHOWATY JĄDRA (bo chromatyna skondensowana charakterystycznie)

• cytoplazma zasadochłonna

• d. rozw. RER, AG (intensywna synteza białka)

• wytwarzają i wydzielają pojedynczą klasę immunoglobulin

• ważna rola w obronie organizmu

• PERICYTY

• z niezróżnicowanych komórek mezenchymalnych

• wrzecionowate komórki (cechy śródbłonka, kom mm. gładkich)

• WŁAŚCIWOŚCI KURCZLIWE (aktyna, miozyna, tropomiozyna)

• leżą wzdłuż naczyń krwionośnych

• mogą się różnicować np. w fibroblasty

• SUBSTANCJA MIĘDZYKOMÓRKOWA TKANKI ŁĄCZNEJ

• 1) istota/substancja podstawowa (cz. nieupostaciowana)

• 2) włókna (część upostaciowana)

• funkcje:

• wpływ na morfologię i funkcje komórek

• moduluje przeżycie kom

• wpływ na rozwój kom

• reguluje migrację kom

• tworzy połączenia z kom

• 1) SUBSTANCJA/ISTOTA PODSTAWOWA (wybarwianie PAS)

• amorficzna subs. o żelowej konsystencji

• skład

• GLIKOZAMINOGLIKANY (GAG)

• długie, nierozgałęzione łańcuchy polisacharydowe

• POWTARZAJĄCE się cz. dwucukrowe (aminocukier + kwas sialowy)

• ŁADUNEK UJEMNY (zdolność wiązania Na+, wody)

• nadają SPRĘŻYSTOŚĆ, zapobiega trwałym zniekształceniom podczas ściskania

• GAG (2 typy cząsteczek)

• SIARCZANY (keratanu, heparanu, chondroityny, haperyna, siarczan dermatanu)

• mniejsze cząsteczki (ponizej 300 dwucukrów)

• związane kowalencyjne z proteoglikanami

• powstają w AG fibroblastów

• KWAS HIALURONOWY

• dużo większa cząsteczka (ponad 10 000 powt. się dwucukrów)

• łączy się z proteoglikanami poprzez WIĄZANIA JONOWE (białka łączące)

• syntetyzowany w cytoplazmatycznej cz. błony komórkowej (syntaza hialuronianu)

• PROTEOGLIKANY

• białko rdzenne + siarczany GAG

• dekoryna, betaglikan 50 kDa

• AGREKAN ~3 mln MDa

• chrząstka, tk. łączna właściwa

• przyłączany do kwasu hialuronowego (wiązanie jonowe)

• może tworzyć olbrzymie kompleksy

• białko rdzenne synt. w RER -> AG (przył. kowalencyjnie czterocukry) -> do reszt cukrowych siarczany GAG

• nadają odporność na zgniatanie

• zapobiegają szybkiemu przem. się mikroorganizmów i migrujących kom. nowotworowych

• tworzą filtr

• wiążą czynniki wzrostu

• GLIOPROTEINY

• odpow. za pows. POŁĄCZEŃ między komórkami a substancją międzykomórkową

• mają TRZY TYPY DOMEN:

• jedna + białka adhezyjne komórek (integryny)

• druga + włókna kolagenowe

• trzecia + proteoglikany

• fibronektyna, laminina, entaktyna, tenascyna, chondronektyna, osteonektyna

WŁÓKNA TKANKI ŁĄCZNEJ

• KOLAGENOWE

• Największa ilość w organizmie

• wytrzymałość tkanek na ROZCIĄGANIE (większa niż włókna stalowe o tej samej wielkości)

• bezbarwne

• H+E kolor RÓŻOWY

• mikroskop elektronowy -> prążkowanie jasne i ciemne

• włókno kolagenowe = cząsteczki tropokolagenu = 3 łańcuchy alfa (helisa)

• 1 łańcuch alfa ~1000 aminokwasów

• co trzeci aminokwas - GLICYNA, pozostałe prolina, hydroksyprolina, hydroksylizana

• co najmniej 20 typów kolagenu

• SYNTEZA KOLAGENU (RER)

• RER: łańcuchy alfa - PROKOLAGEN (na obu końcach propeptydy)

• modyfikacja potranslacyjna:

• odcięcie sekwencji sygnałowej

• hydroksylacja prolin i lizyn (hydroksylaza) -> hydroksyprolina, hydroksylizyna

• glikozylacja wybranych cz. hydroksylizyny (galaktoza lub glukoza)

3. zmodyfikowany PROKOLAGEN splata się w str. helikalne (propeptydy)

propeptydy odpowiedzialne za: rozpuszczalność cz. prokolagenu (zapobiega spontanicznej agregacji w kolagen wewnątrz kom)

4. PROKOLAGEN -> AG

• przyłączane łańcuchy oligosacharydowe

5. PROKOLAGEN -> przestrzeń zewnątrzkomórkowa

• TROPOKOLAGEN (odcięcie telopeptydów z obu końców przez peptydazy prokolagenu)

6. TROPOKOLAGEN -> KOLAGEN

• Włókna wzmacniane przez wiązania kowalencyjne (lizyna + hydroksylizyna)

• SIATECZKOWE (retikulinowe, srebrochłonne)

• wybarwienie przez sole srebra na CZARNO

• KOLAGEN TYPU III

• Tworzą sieć - rusztowanie komórek

• BŁONY PODSTAWNE

• wokół kom. nabłonkowych wątroby i narządów dokrewnych

• węzły chłonne, śledziona

• skóra, błona śluzowa żołądka, jelit

• WYTWARZANE PRZEZ FIBROBLASTY

• SPRĘŻYSTE (ELASTYCZNE)

• wybarwiają się orceiną na brązowo

• barwienie rezorcyną-fuksyną na stalowoniebiesko

• NIE WYBARWIAJĄ SIĘ METODĄ H+E

• syntetyzowane przez fibroblasty i kom. mm. gładkich nn. krwionośnych

• BUDOWA

• RDZEŃ - elastyna

• bogata w glicynę, lizynę, alaninę, walinę, prolinę

• BRAK HYDROKSYLIZYNY

• łańcuchy elastyny wiążą się za pom. wiązań kowalencyjnych (między 4 lizynami) dezmozynowe połączenia krzyżowe

• RESZTY DEZMOZYNOWE decydują o elastyczności włókien

• FIBRYLINA - otacza rdzeń

• występowanie włókien elastycznych:

• skóra

• chrząstka spręzysta

• duże sprężyste naczynia (aorta)

• więzadła

• ściany oskrzeli i pęcherzyków płucnych

RODAJE TKANKI ŁĄCZNEJ, PODZIAŁ:

1)tkanka łączna embrionalna

• mezenchymalna (galaretowata niedojrzała)

• śluzowa (galaretowata dojrzała)

2)tkanka łączna właściwa

• luźna (wiotka)

• zwarta

• o utkaniu nieregularnym

• o utkaniu regularnym (typ kolagenowy, typ elastyczny)

• siateczkowa

• tłuszczowa żółta i brunatna

3)tkanka łączna wyspecjalizowana

• chrzęstna

• kostna

• krew

TKANKA ŁĄCZNA MEZENCHYMALNA (galaretowata niedojrzała)

• tylko w życiu płodowym

• komórki mezenchymalne, kształt: gwiaździsty

• łączą się ze sobą wypustkami, tworzą sieć

• komórki przechodzą w -> fibroblasty *i odpowiedniki

• substancja międzykom. garaletowata, silnie uwodniona istota podstawowa

• +niewidoczne w mikroskopie świetlnym włokna prekolagenowe

• tkanka ta różnice w inne rodzaje tk. łącznych

TKANKA ŁĄCZNA ŚLUZOWA (galaretowata dojrzała)

• fibroblasty + substancja międzykom (dużo proteoglikanów, pęczków włókien kolagenowych)

• w sznurze pępinowym (GALARETA WHARTONA)

• w MIAZDZE ZĘBA

TKANKA ŁĄCZNA LUŹNA (WIOTKA)

• materiał wypełniający przestrzenie miedzy innymi tkankami i narządami

• tkanka podskórna

• między włóknami mięsniowymi

• otoczenie naczyń krwionośnych, limfatycznych, nerwów

• składnik blaszki właściwej błon śluzowych oraz podśluzowych układu oddechowego i przewodu pokarmowego

• buduje błonę surowiczą (krezka)

• zrąb wielu narządów

• tkanka łączna luźna (wiotka) zawiera

• (silnie uwodniona substancja podstawowa, o niskim stopniu agregacji makrocząsteczek)

• pęczki włókien kolagenowych

• sieć włókien spręzystych

• pojedyncze włókna siateczkowe

• WSZYSTKIE TYPY KOMÓREK TK ŁĄCZNEJ (fibroblasty, makrofagi, plazmocyty, mastocyty, nieliczne adipocyty, neutrofile, eozynofile, limfocyty, monocyty)

• małe włókna nerwowe oraz naczynia krwinośne dost. tlen i skł. odżywcz.

TKANKA ŁĄCZNA ZWARTA

• mniej fibroblastów niż w luźnej

• w substancji międzykom. więcej włókien kolagenowych niż istoty podstawowej

• wytrzymała na rozciąganie

• zależnie od przebiegu włókien kolagenowych dzielimy ją na:

• tkanka łączna zwarta o utkaniu nieregularnym

• obecność grubych pęczków włókien kolagenowych

• przebieg w różnych kierunkach (sieć przestrzenna)

• włókna sprężyste

• skóra właściwa, powięziach, rozcięgnach, torebki włókniste narzadów (jądra, jajnika, nerek, śledziony, ww chłonnych)

• twardówka gałki ocznej

• tkanka łączna zwarta o utkaniu regularnym

• TYP KOLAGENOWY (ścięgna, więzadła)

• mało istoty podstawowej

• komórki ścięgniste (fibrocyty) "grzebienie Ranviera" wypustki

• TYP ELASTYCZNY

• BŁONY OKIENKOWATE dużych naczyń krwionośnych (aorta)

• więzadła żółte kręgosłupa

• więzadła podtrzymujące penisa

• mało włókien kolagenowych

• dużo włókien elastycznych (rozgałęzione)

• fibroblasty

BUDOWA ŚCIĘGNA

• PĘCZKI PIERWOTNE (zgrupowane pęczki równolegle ułożonych włókien kolagenowych)

• OŚCIĘGNA WEWNĘTRZNA (pęczki pierwotne otoczone tkanką łączną luźną)

• OŚCIĘGNA ZEWNĘTRZNA - na zewnątrz ścięgna (tkanka łączna zwarta)

TKANKA SIATECZKOWA

• komórki siateczki (fibroblasty)

• duże, nieregularny kształt

• liczne wypustki (łączą się między sobą -> sieć)

• wytwarzają włókna siateczkowe

• włókna siateczkowe (retikulinowe, kolagen typu III) !

• buduje zrąb narządów limfatycznych (szpiku, śledziony, ww chłonnych i migdałków)

• struktura delikatnej sieci pozwala na przepływ płynu w obrębie tkanki

TKANKA TŁUSZCZOWA

• adipocyty (preadipocyty powstają z niezróżnicowanych kom mezenchymalych) mogą się różnicować na 2 różne sposoby (żółta/brunatna)

• mało substancji międzykomórkowej

• 2 RODZAJE

• ŻÓŁTA (BIAŁA)

• BRUNATNA

• we wczesnym etapie życia płodowego preadipocyty -> komórki tłuszczowe brunatne (PIERWOTNY PROCES TWORZENIA TKANKI TŁUSZCZOWEJ)

• pod koniec życia płodowego, WTÓRNY PROCES TWORZENIA TKANKI TŁUSZCZOWEJ

• insulina (związana z receptorem insulinopodonego czynnika wzrostu-1 IGF-1

• preadipocyty -> lipaza lipoproteinowa

• peadipocyty -> duża kropla tłuszczu (kształt sygnetu)

TKANKA TŁUSZCZOWA ŻÓŁTA (BIAŁA)

• Jedna duża kropla tłuszczu

• cytoplazma na obwodzie (w najszerszej części rąbka - jądro + organella)

• kom kształt sygnetu

• SER, RER, AG, wolne rybosomy, liczne mitochondria

ŹRÓDŁA TŁUSZCZU

• POKARMOWY

• chylomikrony we krwi

• trójglicerydy syntetyzowane przez adipocyty z glukozy (lipogeneza)

• LIPOGENEZA

• GLUT-4 białko transportujące glukozę

• LIPAZA LIPOPROTEINOWA - uwalnia kwasy tłuszczowe z kompleksów (chylomikrony + lipoproteidy), transportuje do adipocytów

• LIPOLIZA

• LIPAZA - rozkłada tłuszcz

• uwalnianie lipidów kontrolowane przez

• adrenalinę

• glukagon

• adrenokortykotropinę (ACTH)

• insulina, prostaglandyny - hamują działanie lipazy

TKANKA TŁUSZCZOWA ŻÓŁTA (BIAŁA)

• MAGAZYN ENERGII

• ORGAN ENDOKRYNNY

• LEPTYNA (hamuje glukoneogenezę w wątrobie, zwiększa transport glukozy do mm szkieletowych, obniża stężenie glukozy we krwi) dostarcza info do podwzgórza, regulacja ośrodka głodu i sytości

• ADIPONEKTYNA (hamowanie glukoneogenezy) zwiększa insulinowrażliwość, działanie przeciwzapalne

• REZYSTYNA (insulinooporność)

• ADIPSYNA, ASP (alternatyna droga aktywacji układu dopełniacza)

• czynnik martwicy nowotworów alfa, interleukina-6

• inhibitor aktywatora plazminogenu

• angiotensynogen

• czynnik chemotaktyczny dla monocytów

• VEGF czynnik wpływający na angiogenezę

• TKANKA TŁUSZCZOWA ŻÓŁTA

• U KOBIET 25 % MASY CIAŁA (sutki, pośladki, uda)

• u mężczyzn ~20% masy ciała (barki, okolica lędźwiowo-krzyżowa)

TKANKA TŁUSZCZOWA BRUNATNA

• liczne drobne równomiernie rozm krople tłuszczu

• mitochondria z dobrze wykształconymi grzebieniami

• jądro centralnie

• silnie unaczyniona

• pod skórą, okolica międzyłopatkowa, śródpiersie, szyja, wzdłuż tętnic szyjnych, podobojczykowych, w dole pachowym, okolica nerek, nadnerczy

• dużo u noworodków i dzieci, potem stopniowo zanika -> w żółtą

• TERMOREGULACJA USTROJU (wytw ciepła)

• energia rozprasza się w postaci ciepła

• BIAŁKO TERMOGENINA (w wewnętrznej błonie mitochondriów)

• wytw ciepła regulowane przez noradrenalinę, oraz hormony tarczycy

TKANKA CHRZĘSTNA

• chondrocyty + d. rozw. substancja międzykomórkowa (GAG, proteoglikany + wł. kolagenowe, sprężyste)

• BRAK NN KRWIONOŚNYCH I LIMFATYCZNYCH

• NIEUNERWIONA

• OCHRZĘSTNA (tk. łączna włóknista zwarta) pokrywa chrząstkę. Dobrze unaczyniona!

• powierzchnie stawowe nie posiadają ochrzęstnej!

• TKANKA CHRZĘSTNA:

• SZKLISTA (kolagen typu II) - najczęściej wyst. w organizmie

• zasadochłonna macierz;

• chondrocyty często w grupach izogenicznych

• OCHRZĘSTNA: obecna z wyj. pow. stawowych

• LOKALIZACJA: zakończenia stawowe kości długich, nos, krtań, tchawica, oskrzela, chrzęstne cz. żeber,przegroda nosa

• w okresie zarodkowym tworzy PIERWOTNY SZKIELET

• CHRZĄSTKI WZROSTOWE pomiędzy nasadami a trzonami kości długich (odpowiedzialna za ich wzrost na długość)

• SPRĘŻYSTA (kolagen typu II + liczne włókna sprężyste)

• OCHRZĘSTNA: obecna

• LOKALIZACJA: małżowina uszna, przewód słuchowy zewnętrzny, trąbka słuchowa, nagłośnia, małe chrząstki krtani

• WŁÓKNISTA (kolagen typu I)

• kwasochłonna macierz

• równoległe pęczki włókien kolagenowych

• zawsze związana z tk łączną włóknistą zwartą lub chrząstką szklistą

• BRAK OCHRZĘSTNEJ

• LOKALIZACJA: krążki międzykręgowe, łąkotki, spojenie łonowe, przyczep ścięgien i więzadeł do kości

CHONDROGENEZA:

WZROST ŚRÓDMIĄŻSZOWY

1) CENTRA CHRZĘSTNIENIA - komórki mezenchymalne tracą funkcję, zaokrąglają się, agregują w gęstych grupach

2) kom. mezenchymalne -> CHONDROBLASTY

3) sekrecja składników subst. międzykom.

4) CHONDROBLASTY w JAMKACH = otoczone dużą ilością subst. międzykom.

5) CHONDROBLASTY W JAMKACH -> CHONDROCYTY

6) CHONDROCYTY dzielą się -> 2-4 lub więcej kom w JAMCE = GRUPA IZOGENICZNA (komórki ciągle wytw. subst. międzykom.)

WZROST APOZYCYJNY

1) Komórki mezenchymy części OBWODOWEJ rozw. się chrząstki -> FIBROBLASTY

2) Fibroblasty -> tk. łączna włóknista zwarta (z niej ochrzęstna)

3) OCHRZĘSTNA ma 2 warstwy

-> ZEWNĘTRZNĄ WARSTWĘ WŁÓKNISTĄ (kolagen typu I, fibroblasty, nn krwionośne)

-> WEWNĘTRZNA - komórki chondrogeniczne

4) kom. chondrogeniczne dzielą się -> chondroblasty

5) CHONDROBLASTY -> subst. międzykom.

KOMÓRKI TKANKI CHRZĘSTNEJ:

• CHONDROGENICZNE

• wrzecionowaty kształt

• pochodzenie mezenchymalne

• duże, okrągłe jądra, mało cytoplazmy

• AG, nieliczne mitochondria, słabo rozw RER, wolne rybosomy

• mogą różnicować w chondroblasty i komórki osteoprogenitorowe

• CHONDROBLASTY

• mogą powstawać z kom. mezenchymalnych albo chondrogenicznych wewnętrznej warstwy ochrzęstnej

• okrągłe, zasadochłonne kom

• d. rozw RER, AG, liczne mitochondria

• CHONDROCYTY

• duże, owalne/okrągłe kom

• duże jądro, wyraźne jąderko

• liczne organelle do syntezy białek

SUBSTANCJA MIĘDZYKOMÓRKOWA TKANKI CHRZĘSTNEJ

• półprzeźroczysta, niebiesko-szara subst. międzykom. chrząstki szklistej zawiera do 40 % włókien kolagenowych

• liczne proteoglikany, glikoproteiny, płyn zewnątrzkom.

• CHRZĄSTKA SZKLISTA - głównie kolagen typu II (małe ilości IX,X,XI)

• SUBSTANCJA MIĘDZYKOMÓRKOWA DZIELONA NA DWA REJONY:

• MACIERZ TERYTORIALNA (dookoła kazdej jamki) WYBARWIA SIE PAS

• mało kolagenu

• dużo siarczanu chondroityny (PAS)

• MACIERZ MIĘDZYTERYTORIALNA

• większość subs. międzykom.

• bogata w kolagen typu II

• BOGATA W AGREKAN (100-200 wiążą się niekowalencyjnie z kwasem hialuronowym)

• powstała cząsteczka ma ładunek ujemny, dzięki czemu może wiązać Na+ i WODĘ

TKANKA CHRZĘSTNA SPRĘŻYSTA

• przypomina budową chrząstkę szklistą (kolagen typu II)

• więcej włókien sprężystych

• małżowina uszna, trąbka słuchowa, nagłośnia, małe chrząstki krtani

• włókna sprężyste wybarwiają się rezorcyną i orceiną

• żółtawy kolor

TKANKA CHRZĘSTNA WŁÓKNISTA

• BRAK OCHRZĘSTNEJ

• krążki międzykręgowe, łąkotki, spojenie łonowe, przyczepy ścięgien i więzadeł do kości

• jest związana z chrząstką szklistą, lub tkanką łączną włóknistą zwartą

• kolagen typu I

• "JODEŁKOWATY" KSZTAŁT włókien kolagenowych

TKANKA KOSTNA

• mechaniczna podpora organizmu

• aktywna metabolicznie tkanka

• magazyn metaboliczny jonów wapniowych i fosforanowych (reguluje ich st. we krwi - homeostaza)

• szpik kostny - miejsce powstawania elementów morfotycznych krwi

• SKŁAD TKANKI KOSTNEJ

1) SUBSTANCJIA MIĘDZYKOMÓRKOWA

- cz. organiczna (niezmineralizowana macierz, osteoid)

- związki mineralne

2) komórki kości

SUBSTANCJA MIĘDZYKOM TKANKI KOSTNEJ

1) 35 % związki organiczne

• 90 % włókna kolagenowe

• 10 % istota podstawowa

• siarczan chondroityny, siarczan keratanu, kwas hialuronowy

• białka morfogenetyczne kości BMP

• białka niekolagenowe (osteokalcyna, osteopontyna, osteonektyna) synt. przez osteoblasty (mineralizacja kości)

• KALCITRIOL (aktywny metabolit wit. D3) - stymuluje syntezę osteokalcyny, osteonektyny.

2) 65 % zw. mineralne

• 80 % fosforan wapnia

• węglan wapnia, jony magnezu, sodu, cytryniany

• śladowe ilości jonów potasu, chloru, fluoru

• HYDROKSYAPATYT [Ca10(PO4)6(OH)2]

KOMÓRKI TKANKI KOSTNEJ

1) linia osteoblastyczna

• kom osteoprogenitorowe (osteogenne) -> osteoblasty, osteocyty

2) linia osteoklastyczna (monocyty->makrofagi->osteoklasty)

LINIA OSTEOBLASTYCZNA

• kom. osteoprogenitorowe (prekursory osteoblastów)

• pochodzą z pluripotencjalnej komórki mezenchymalnej

• (kom. osteoprogenitorowa -> chondroblasty)

• kom. osteoprogenitorowe wyst. również w dojrzałej tkance (okostna, śródkostna - warstwy kambialne, szpik)

• uaktywniają się np. przy złamaniu kości -> osteoblasty

• RÓŻNICOWANIE OSTEOBLASTÓW

• gen Runx2/Cbfa1 - kodują czynniki transkrypcyjne -> ekspresja osteokalcyny

• OSTEOKALCYNA (świadczy o ost. zróżnicowaniu osteoblastów)

• BIAŁKA MORFOGENETYCZNE KOŚCI (np. BMP7)

• LEPTYNA - peptyd adipocytów, działa poprzez podwzgórze, reguluje dojrzewanie osteoblastów

• OSTEOBLASTY

• syntetyzują osteoid

• inicjują, kontrolują jego mineralizację

• kształt sześcienny/cylindryczny

• układają się na wzór nabłonka kiedy tworzą kość

• po zak. syntezy subst. międzkom osteoblasty "zamurowane" -> OSTEOCYTY

• AKTYWNOŚĆ OSTEOBLASTÓW POBUDZAJĄ:

• parathormon

• hormon wzrostu

• metabolity witaminy D

• IGF-1

• hormony tarczycy

• DZIAŁANIE HAMUJĄCE KORTYKOSTEROIDY!!!

OSTEOCYTY

• ostatecznie zróżnicowane komórki linii osteoblastycznej

• różnicowanie osteoblastów -> osteocyty

• CZYNNIKI TRANSKRYPCYJNE Cbfa1/Runx2

• BIAŁKO Osterix Osx

• OSTEOCYTY W JAMKACH KOSTNYCH, ich wypustki w KANALIKACH KOSTNYCH

• między wypustkami poł. typu nexus

• OSTEOCYTY POWIERZCHNI KOSTNEJ (nabłonkowato ułożone)

• wrażliwe na dział. parathormonu, kalcytoniny, kalcitriolu

LINIA OSTEOKLASTYCZNA (Monocyty->makrofagi->osteoklasty)

• Ze szpiku kostnego

• prekursor MONOCYTY - ulegają fuzji w WIELOJĄDRZASTE KOMÓRKI ZAWIERAJĄCE ~30 JĄDER!!!

• OSTEOKLAST

• wyraźnie spolaryzowana

• duża komórka

• kwasochłonna cytoplazma, bogata w mitochondria (źródło ATP do napędzania pomp protonowych) kwaśne pęcherzyki z H+-ATPazą w błonie

• zdolność RESORPCJI KOŚCI (modelowanie i przebudowa tk. kostnej)

• KATEPSYNA K - rozkład kości

• ZATOKI HOWSHIPA

• RĄBEK SZCZOTECZKOWY - błona zwrócona w kier. resorbowanej kości (zwiększa pow. kontaktu komórki)

• aktywne osteoklasty wytw. STREFĘ USZCZELNIAJĄCĄ (FA integryny)

• biorą udział w wolnej regulacji wapniowo-fosforanowej

• PARATHORMON - resorpcja (zbyt niskie st. Ca2+ we krwi)

• KALCYTONINA, ESTROGENY - hamuje aktywność osteoklastów

• POWSTAWANIE OSTEOKLASTÓW REGULUJĄ OSTEOBLASTY

• osteoblasty -> RANKL, M-CSF czynnik stymulujący powstawanie makrofagów

• M-CSF receptor wiąże się ze swoistym ligandem -> prekursorowe osteoklasty -> RANK transbłonowy receptor dla ligandu RANKL

• wykształca się rąbek szczoteczkowy - w pełni aktywne osteoklasty

• kompleks RANKL-RANK indukuje wytw. przez osteoblasty OSTEOPROTEGERYNY (OPG) - białko o wysokim powinowactwie do RANKL

• OSTEOPROTEGERYNA uniemożliwia łączenie się RANK z RANKL - zatrzymuje proces dojrzewania osteoklastów

• OSTEOPROTEGERYNA - inhibitor resorpcji kości

RODZAJE TKANKI KOSTNEJ:

• TKANKA KOSTNA GRUBOWŁÓKNISTA (k. splotowata (rozwojowa))

• TKANKA KOSTNA DROBNOWŁÓKNISTA (k. blaszkowata (dojrzała))

TKANKA KOSTNA SPLOTOWATA (GRUBOWŁÓKNISTA, ROZWOJOWA)

• wł. kolagenowe grube pęczki nieregularny przebieg

• tkanka pierwotna, w czasie rozwoju kości

• zastąpiona przez tk. kostną blaszkowatą

• W SZWACH KOSTNYCH, błędnik kostny ucha wewnętrznego, wyrostki zębodołowe

• (choroba Pageta, osteoporoza kości)

• mała wytrzymałość mechaniczna

TKANKA KOSTNA BLASZKOWATA (DROBNOWŁÓKNISTA, DOJRZAŁA)

• TKANKA KOSTNA GĄBCZASTA (BELECZKOWA

• TKANKA KOSTNA ZBITA (KORTYKALNA)

tkanka kostna GĄBCZASTA

• blaszki kostne uformowane w BELECZKI KOSTNE

• beleczki zapierdalają w różnych kierunkach

• tworzą SIEĆ

• między beleczkami szpik kostny

tkanka kostna ZBITA

• OSTEONY - systemy Haversa

• kanał osteonu (kanał Haversa)

• 9-15 koncentrycznie ułożonych blaszek osteonu

• każdy osteon otoczony LINIĄ CEMENTU

• BLASZKI MIĘDZYSYSTEMOWE

• między osteonami, oddzielone od nich linią cementu

• pozostałości po blaszkach systemowych

• BLASZKI PODSTAWOWE ZEWNĘTRZNE (OKALAJĄCE ZEWNĘTRZNE)

• tworzą warstwę kości długiej leżącą pod okostną

• BLASZKI PODSTAWOWE WEWNĘTRZNE (OKALAJĄCE WEWNĘTRZNE)

• pod śródkostną od strony jamy szpikowej

• KANAŁY NACZYNIOWE

• KANAŁY HAVERSA - w składzie osteonów

• KANAŁY VOLKMANNA - penetrują kość zbitą wpoprzek kanałów Haversa (prostopadłe do blaszek systemowych)

• OKOSTNA (tkanka łączna włóknista zwarta)

• pokrywa kości zbute z wyj. pow. stawowych

• 2 warstwy:

• ZEWNĘTRZNA UBOGOKOMÓRKOWA (włókna Sharpeya) bogata w naczynia krwionosne, wł kolagenowe

• WEWNĘTRZNĄ (kambialna) przylega do kościl, silnie unaczyniona, liczne komórki osteogonene, wysciela jamę szpikową i kanały naczyniowe, pokrywa pow beleczek k. gąbczastej

KOSTNIENIE NA PODŁOŻU MEZENCHYMALNYM (błoniastym, kostnienie bezpośrednie)

• Tkanka mezenchymalna -> pojawiają się silnie unaczynione obszary + skupienia kom mezenchymalnych.
  Proces kontroluje hedgehog, FGF (czynnik wzrostu fibroblastów), TGF-beta

• kom mezenchymalne -> osteoblasty (->macierz kostna (osteoid) kolagen typu I, białka niekolagenowe)

• JONY WAPNIA napływ. z krwią odkładają się w osteoidzie, mineralizacja.
  Osteocyty "zamurowane"
  PIERWOTNE BELECZKI KOSTNE
  KOŚĆ SPLOTOWATA (nieregularne wł. kolagenowe)

• na pow beleczek odkł. się kolejne osteoblasty
  WZROST APOZYCYJNY
  PIERWOTNA KOŚĆ GĄBCZASTA
  przestrzenie między beleczkami -> tkanka mezenchymalna -> szpik

• WZROST APOZYCYJNY na obwodzie k. powoduje łaczenie się beleczek
  powstają kanały naczyniowe
  tworzy się tk kostna zbita
  w cz. środkowej kości wzrost apozycyjny beleczek zahamowany, powstaje k. gąbczasta tworząca śródkoście

KOSTNIENIE NA PODŁOŻU CHRZĘSTNYM

• matryca chrzęstna szkieletu -> kość

• kości: kończyn, kręgosłupa, podstawy czaszki, miednicy

• KOSTNIENIE KOŚCI DŁUGIEJ

• MODEL CHRZĘSTNY KOŚCI (chrząstka szklista)

• na jego powierzchni ochrzęstna

• Chondrocyty syntetyzują

• kolagen typu X

• VEGF czynnik wzrostu komórek śródbłonka naczyń (indukuje tworzenie się naczyń krwionośnych w ochrzęstnej)

• Osteoprogenitorowe komórki ochrzęstnej w 1/2 dług trzonu -> OSTEOBLASTY
  MAKNIET KOSTNY (kostnienie okołochrzęstne) na podłożu błoniastym

• Środkowa cz. modelu chrzęstnego
  APOPTOZA HIPERTROFICZNYCH CHONDROCYTÓW
  UWAPNIENIE MACIERZY
  PIERWOTNY PUNKT KOSTNIENIA

• PĘCZEK NACZYNIOWY (zawiera kom. osteoprogenitorowe, hematopoetyczne)

• Kom. osteoprogenitorowe -> osteoblasty -> macierz kostna
  KOSTNIENIE ŚRÓDCHRZĘSTNE (powst. pierwotne beleczki kostne o str. grubowłóknistej)

• Degeneracja komórek chrzęstnych i tworzenie kości -> w kierunku nasad
  Na powstałe beleczki -> osteoklasty-> powiększa się jama szpikowa -> tu kom. macierzyste szpiku

• Po urodzeniu, w nasadach:
  WTÓRNE PUNKTY KOSTNIENIA

• NASADOWA PŁYTKA WZROSTU (między troznem a nasadą)
  Strefa chrzastki rezerwowej (spoczynkowej) - bezp. do nasady
  Strefa proliferacji
  Strefa hipertroficzna
  strefa inwazji naczyń

• no i mamy kurna kosć. proste.

MINERALIZACJA:

1)NUKLEACJA - powst. jąder krystalizacji i pierwotnych kryształów hydroksyapatytu

2)EPITAKSJA - wzrost kryształów (co raz więcej jonów)

3)WTÓRNA NUKLEACJA - namnażanie się kryształów, odrywanie się jonów od istniejących kryształów, powstawanie nowych jąder krystalizacji.

PĘCHERZYKI MACIERZY

• obłonione fragm. osteoblastów

• kumulują duże ilości jonów wapnia i fosforanów

zapoczątkowują mineralizację w :

• k. splotowatej

• zębinie

• chrząstkach wzrostowych

• zwapnianiach patologicznych

OSTEOKALCYNA - reguluje uwalnianie wapnia z minerału, ogranicza wzrostu kryształów

OSTEONEKTYNA - ułatwia proces mineralizacji

PROTEOGLIKANY uniemożliwiają wybiórcze przenikanie jonów, ograniczają nadmierny wzrost kryształów

REMODELOWANIE STRUKTURALNE

• okres wzrostu kości (dziecięcy, dojrzewanie)

• wynik -> właściwa masa, wielkość, kształt szkieletu

• u dorosłych -> odpowiedź na np. zwiększone obciążenia, długotrwałe unieruchomienie, lub przebywanie w warunkach nieważkości (zmniejszenie masy kości)

REMODELOWANIE WEWNĘTRZNE

• proces ciągły, trwa całe życie

• cel -> ustalenie optymalnej siły kości przez naprawę mikroskopijnych zniszczeń (mikrozłamań); utrzymanie homeostazy fosforanowo-wapniowej

REMODELOWANIE KOŚCI KORWOEJ

• resorpcja starego kanału Haversa

• a następnie organizacja nowego

• JEDNOSTKI REMODELACYJNE KOŚCI - proliferujące naczynia krwionośne otoczone osteoklastami i osteoblastami

• strefa wycinania (stożek tnący)

• strefa zwrotna

• strefa zamykania

GOJENIE SIĘ ZŁAMAŃ

• mechanizm naprawczy - KOSTNINA (łączy odłamy złamanej kości)

• KOSTNINA powstaje w wyniku proliferacji i różnicowania się komórek osteoprogenitorowych (okostnej, śródkostnej, szpiku)

STAWY

• SYNARTROZY - stawy pozwalające na nieznaczny ruch, lub go uniemożliwiające (k. czaszki, żebra, mostek)

• AMFIARTROZY - pozwalają na niewielki ruch (krążki międzykręgowe, trzony kręgów)

• DIARTROZY - swobodny ruch

• powierzchnie k. pokryte CHRZĄSTKĄ STAWOWĄ, połączone torebką stawową - między nimi jama stawowa z płynem stawowym

• JAMA STAWOWA (maziowa) - płyn obniżający tarcie chrząstki szklistej

• CHRZĄSTKA STAWOWA - typowa chrząstka szklista (z tym, ze brak ochrzestnej)

• TOREBKA STAWU
  warstwa zewn - błona włóknista
  w-wa wewnętrzna - błona maziowa (kom. maziowe)

• komórki maziowe typu A, podobne do makrofagów

• komórki maziowe typu B, podobne do fibroblastów

KREW I ROZWÓJ KOMÓREK KRWI

• krew – wyspecjalizowana tkanka łączna

• KREW = 55 % OSOCZE (płynne, nieupostaciowane; plazma krwi) + 45 % KRWINKI (elementy upostaciowane, morfotyczne)

• Pośredniczy w wym. Gazowej

• Udział krwi w utrzymaniu stałej temp ciała

• Równowaga układu wodno-mineralnego

• Homeostaza

• Reakcje obronne

• OBJĘTOŚĆ 5-5,5 L (7%) masy ciała

OSOCZE KRWI (plazma)

• 90 % woda

• 8-9 % substancje organiczne (albuminy, globuliny, fibrynogen)

• 1 % substancje nieorganiczne (jony sodowe, potasowe, chlorkowe, węglanowe)

• ALBUMINY :

• Białka globularne (synt w wątrobie)

• Funkcja: wiązanie wody (utrzym ciśnienia onkotycznego)

• Nośniki niektórych jonów i hormonów

• GLOBULINY:

• Gamma-globuliny (immunoglobuliny)

• Synt przez komórki plazmatyczne

• FUNKCJA OBRONNA

• FIBRYNOGEN

• Synt w wątrobie

• KRZEPNIĘCIE KRWI

• (nierozpuszczalny włóknik -> fibryna)

• Osocze bez fibrynogenu kolor słomkowy -> surowica krwi

• Osocze utrzymuje: stałe pH, temp, ciśnienie osmotyczne lepkość

• Zapewnia równowagę wodno-elektrolitową

• Zawiera czynniki utrzym krew w stanie płynnym

• Immunoglobuliny – procesy odpornościowe

BADANIA KRWI

• (OB) – oznaczanie szybkości opadania krwinek czerwonych

• Objętość krwi krążącej

• Ciężar właściwy i lepkość

• HEMATOKRYT – stosunek objętości krwinek względem osocza (możliwe dzięki odwirowaniu)

• BARWIENIE: ROZTOWREM MAYA-GRUNWALDA I GIEMSY

ELEMENTY KOMÓRKOWE KRWI:

• ERYTROCYTY – krwinki czerwone

• Główny składnik krwi

• Nadają czerwoną barwę

• 1 mm3 krwi 4-5 mln

• Powstają w szpiku kostnym CZERWONYM

• Żyją około 120 dni (po tym czasie eliminowane przez makrofagi, zwłaszcza śledziony)

• Najmniejsze, najliczniejsze

• Kształt; okrągły, dwuwklęsły dysk (średnica 7,8 mikrometra=normocyty) = duży nadmiar powierzchni w stosunku do objętości (elastyczne, odkształcalne, oporne na uszkodzenia)

• Mikrocyty < 7,8 mikrometra

• Makrocyty > 7,8 mikrometra

• ANIZOCYTOZA – znaczne zróżnicowanie wielkości erytrocytów w romazach krwi

• POIKILOCYTOZA – zróżnicowanie erytrocytów pod względem kształtu

• ZDOLNOŚĆ DO ODWRACALNEGO WIĄZANIA TLENU dzięki HEMOGLOBINIE (Hb) = 90 % cytoplazmy – Hb

• HEMOGLOBINA

• BIAŁKO GLOBINA

• 4 PODJEDNOSTKI HEMU (każda wiąże 1 cz. O2)

• OKSYHEMOGLOBINA – utlenowana

• KARAMINOHEBOGLOBINA – wiążąca CO2

• KLINIKA:

• NIEDOKRWISTOŚĆ (anemia) – niedobór Hb

• Niedobór witaminy B12, kwasu foliowego, żelaza

• TALASEMIA – krwinki sierpowate

• DOJRZAŁY ERYTROCYT:

• Pozbawiony jądra, organelli kom

• Otoczony błoną kom z glikokaliksem (urgupowania antygenowe – grupy krwi)

• SPEKTRYNA – w zrębie (cytoplazmie); włókniste białko szkieletowe; wraz z aktyną, ankyryną, tropomiozyną, adducyną i białkiem 4.1 – utrzymanie wymuszonego kształtu komórki

• GLIKOFORYNY – w składzie glikokaliksu

• BIAŁKO PRĄŻKA III – transporter anionowy (wymiana jonów dwuwęglanowych na chlorkowe)

• Białka enzymatyczne – dostarczanie energii (glikoliza beztlenowa)

• ~1-2 % erytrocytów – RETIKULOCYTY (niedojrzała postać)

• Obecność substancji ziarnisto-siateczkowej (pozostałość po RER i rybosomach)

• ROZTWÓR HIPERTONICZNY – kształt morwowaty

• ROZTWÓR HIPOTONICZNY – pęcznieją i pękają -> uwolnienie Hb (HEMOLIZA)

• BARWIENIE METODĄ MAYA-GRUNWALDA I GIEMSY – NA CZERWONO (Hb)

• LEUKOCYTY – krwinki białe

• 1 mm3 krwi od 6-10 tysięcy leukocytów

• Różnice względem erytrocytów: obecność jądra i brak Hb

• Krew – środek transportu leukocytów

• DIAPEDEZA – opuszczanie łożyska naczyń krwionośnych przez leukocyty, gdy są w miejscu przeznaczenia i zapierdalają do tkanki łącznej (realizacja swoich zadań)

• LEUKOPENIA (war chorobowe) – zmniejszenie ilości leukocytów

• LEUKOCYTOZA – zwiększona ilość leukocytów

• RODZAJE LEUKOCYTÓW

• GRANULOCYTY – krwinki białe ZIARNISTE:

• Neutrofile (60-70%)

• Eozynofile (1-5%)

• Bazofile (0-1%)

• AGRANULOCYTY – niezarniste

• Limfocyty (20-40%)

• Monocyty (2-8%)

• Kryterium podziału -> rodzaj i liczba ziaren w cytoplazmie, kształt jądra komórkowego

• NEUTROFILE – obojętnochłonne’

• Najliczniejsze, 12-15 mikrometrów średnicy

• Wyraźne jądro o zbitej chromatynie (podzielone na 2-5 SEGMENTÓW – PŁATÓW) segmenty połączone cienkimi pasmami chromatyny

• FORMA MŁODA – jądra jedno-płatowe, pałeczkowate. Z wiekiem następuje ich fragmentacja

• SKALA ARNETHA (46 % - trójpłatowe jądra)

• STANY CHOROBOWE (więcej jąder z małą liczbą płatów) – wzmożone wytw komórek (ostra przewlekła białaczka szpikowa)

• OSŁABIENIE FUNKCJI SZPIKU (więcej jąder wielopłatowych)

• Cytoplazma słabo kwasochłonna,

• Liczne ziarenka AZUROCHŁONNE (pierwotne) – 20 % wszystkich ziarenek

• Lizosomy

• Wypełnione homogennym, gęstrym elektronowo materiałem

• Obłonione

• Zawierają: kwaśne hydrolazy, mieloperoksydazę, białka zwiększające przepuszczalnośc błon i lizozym

• ZIARENKA SPECYFICZNE (wtórne) – swoiste

• Kolagenaza, laktoferyna, białka wiążące wit B12

• DEFENZYNY – białka kationowe o aktywności przeciwbakteryjnej

• NEUTROFILE – OBECNOŚĆ FOSFATAZY ZASADOWEJ!!!!!!

• Znaczna liczba neutrofili w tkance łącznej (mało we krwi)

• Czas przebywania we krwi – kilka h

• W tk łącznej 4-5 dni

• FUNKCJE NEUTROFILI:

• Udział w inicjacji stanu zapalnego

• Fagocytoza drobnoustrojów (bakteryjnych)

• AKTYWACJA – zakażenie/uszkodzenie tkanki -> miejscowe wydzielane cytokiny -> neutrofile przylegają do kom śródbłonka (białka adhezyjne)-> przechodzą przez śródbłonek i bł podstawną -> opuszczają krwiobieg

• Reagują na CHEMOTAKSYNY – migracja do infekcji (chemotaksyny – produkty metabolizmu bakterii, składniki dopełniacza, mediatory uwalniane przez inne kom ukł odpornościowego)

• RECEPTORY BŁONOWE DLA FRAGMENTU Fc przeciwciał, dla składnmików C3 dopełniacza i dla polisacharydów bakteryjnych

• PROCES FAGOCYTOZY NEUTROFILI:

• 1) powstaje FAGOSOM (obłoniony pęcherzyk z materiałem sfagocytowanym)

• 2) FAGOSOM + ziarenka pierwotne i wtórne -> uwalniają zawartość, enzymy+sfagocytowany materiał

• 3) ziarenka specyficzne zawartość -> macierz pozakomórkowa (migracja neutrofili. Niszczenie drobnoustrojów)

• NEUTROFILE TWORZĄ H202, kwas podchlorawy, rodniki hydroksylowe – zabijanie drobnoustrojów

• AKTWACJA OKSYDAZY NADPH – tworzenie aktywnych związków (w/w)

• DEFENZYNY – białka kationowe, działają niezależnie od tlenu -> wbudowują się w otoczki bakteryjne ->tworzą otwarte kanały -> niekontrolowany przepływ jonów i wody -> zniszczenie drobnoustrojów

• LIZOZYM – rozpuszcza ścianę bakterii

• LAKTOFERYNA – wiąże żelazo (niezbędne do prawidłowego funkcjonowania bakeriii)

• LEUKOTRIENY (pochodne kwasu arachidonowego) – działają jako mediatory stanu zapalnego (rozszerzenie nn krwionośnych, zwiększenie ich przepuszczalności, chemotaktyczny wpływ na inne leukocyty)

• ROPA - masowo ginące neutrofile to jej podstawowy składnik

• EOZYNOFILE

• 1-5 % populacji leukocytów

• Jądra 2-segmentowe tzw. Jądro okularowe

• W cytoplazmie duże ziarenka wtórne – barwią się kwasochłonnie

• Ziarenka swoiste – centralnie położony gęsty elektronowo materiał o strukturze krystalicznej

• 25 % zawartości ziarenek białka wyjątkowo zasadowe

• MBP główne białko zasadowe

• ECP białko kationowe

• EDN eozynofilowa neurotoksyna

• Arylsulfataza, histaminaza, rybonukleaza, peroksydaza

• BRAK LIZOZYMU!!!!

• EOZYNOFILE – UDZIAŁ W REAKCJACH ALERGICZNYCH

• Unieczynniają one mediatory uwalniane przez bazofile i komórki tuczne (np histaminę)

• Na powierzchni komórek receptory dla fragmentu Fc immunoglobuliny IgE i IgG

• Zdolność fagocytozy bardziej ograniczona niż neutrofili

• CHOROBY PASOŻYTNICZE

• Żyją około 12 dni

• Wysiew do tkanki łącznej częściej niż wysiew granulocytów obojętnochłonnych (neutrofili)

• BAZOFILE

• Najmniejsze ze wszystkich granulocytów

• Duże zasadochłonne ziarenka swoiste

• Jądro 2-3 płatowe

• Ziarenka specyficzne, azurochłonne, AG, mitochondria, elementy RER

• ZIARENKA SWOISTE

• HEPARYNA

• HISTAMINA

• CZYNNIK CHEMOTAKTYCZNY DLA EOZYNOFILI

• CZYNNIK CHEMOTAKTYCZNY DLA NEUTROFILI

• PEROKSYDAZA

• SIARCZAN CHONDROITYNY (metachromatyczne zabarwienie)

• RECEPTORY Fc dla immunoglobuliny IgE

• Mogą wywołać reakcje alergiczne miejscowe, lub ogólnoustrojowe ( w tym WSTRZĄS ANAFILAKTYCZNY)

• Wzrost liczby bazofilów – ostra reakcja uczuleniowa, infekcje wirusowe, przewlekłe stany zapalne (reumatoidalne zapalenie stawów)

• AGRANULOCYTY – limfocyty

• 20-40 % Populacji leukocytów

• Centralnie położone duże jądro, zagęszczona chromatyna, otoczone wąskim rąbkiem słabo zasadochłonnej cytoplazmy

• Liczne ziarenka pierwotne, AG, liczne wolne rybosomy

• Średnica 9-12 mikrometrów (limfocyty małe – wielkości erytrocytów, duże 9-12)

• Ze względu na miejsce DOJRZEWANIA oraz skład antygenów powierzchniowych i role w odpowiedzi immunologicznej, limfocyty dzielimy na:

• Limfocyty B – 15%, krótki okres życia (kilka tyg)

• Powstają w czerwonym szpiku kostnym

• Odporność typu HUMORALNEGO – z udziałem przeciwciał

• Obecne receptory immunoglobulinowe (rozpoznawanie, eliminacja antygenów)

• Mogą różnicować się w kom plazmatyczne (intensywnie syntetyzują przeciwciała)
  

• Limfocyty T – 80 %, mogą żyć nawet wiele lat

• Powstają w szpiku kostnym, DOJRZEWAJĄ W GRASICY (thymus)

• ODPOWIEDŹ IMMUNOLOGICZNA TYPU KOMÓRKOWEGO (bez udziału przeciwciał)

• Receptory – białka CD

• Limfocyty Tc – cytotoksyczne – wydzielają PERFORYNY - bezpośrednio zabijają komórki
  efekt cytotoksyczny – kom nowotworowe

• Limfocyty Th – pomocnicze -> LIMFOKINY (działają na inne kom ukł odpornościowego)

• Limfocyty Ts – supresorowe – obecnie Treg REGULATOROWE – kontrolują akrywnośćp ozostałych limfocytów

• Limfocyty NK – 5 %

• Duże limfocyty

• Silna właściwość cytotoksyczna

• Zdolne do spontanicznego niszczenia komórek, m.in. nowotworowych

• LIMFOCYTY (ogólnie)

• Zdolność do RECYRKULACJI – ukł krwionośny -> tkanki i z powrotem (kontrola całego organizmu)

• MONOCYTY

• Największe komórki krwi 15-20 mikrometrów

• 2-8 % leukocytów

• Duże, nerkowate jądro, w zagłębieniu – AG

• PEROKSYDAZA – enzym fagocytozy

• Zasadochłonana, szaroniebieska cytoplazma : liczne rybosomy, ziarna pierwotne (drobnoziarnisty wygląd)

• Ziarenka pierwotne azurochłonne z typowymi enzymami hydrolitycznymi

• We krwi pozostają kilka dni -> migrują przez śródbłonek nn do tk łącznej -> makrofagi tkankowe – histiocyty

• FAGOCYTY JENDOJĄDROWE

• DUŻA RUCHLIWOŚĆ, CHEMOTAKSJA w kier obumarłych komórek, drobnoustrojów, mediatorów stanu zapalnego

• Fagocytują martwe/nieprawidłowe kom, bakterie

• Tworzą nadtlenki, kwas podchlorawy

• APCs

• Atygeny zgodności tkankowej (MHC II)

• TROMBOCYTY – płytki krwi

• małe, 2-4 mikrometry

• owalne

• powstają przez odsznurowanie fragmentów cytoplazmy MEGAKARIOCYTÓW

• w 1 mm3 krwi 200-400 tys trombocytów

• HIALOMER – obwodowa cz. Cytoplazmy, przejrzysta, bezziarnista

• SYSTEM KANALIKOWY OTWARTY

• Kompleks labiryntu

• Poprzez liczne otwory umożliwia uwalnianie na zewnątrz kom ziarenek

• SYSTEM KANALIKOWY ZAMKNIĘTY (GĘSTY)

• Postać obłonionych cewek

• Elektronowo gęsty materiał

• Funkcja (?) miejsce syntezy prostaglandyn (?)

• APARAT KURCZLIWY KRWINKI – mikrotubule, filamenty miozyny, aktywacja -> zmiana kształtu krwinki

• Płytki nieaktywne – miozyna w formie rozproszonej

• GRANULOMER – centralna, ciemna cz płytki

• Mitochondria, AG, RER, peroksysomy, glikogen, liczne ziarenka

• Najliczniejsze ziarenka alfa

• Fibrynogen,

• Płytkowy czynnik wzrostu

• Czynnik krzepnięcia

• Tromboplastyna

• Ziarenka gęste sigma

• Serotonina

• Histamina

• ADP

• ATP

• Jony wapniowe

• Ziarenka gamma – odpowiedniki lizosomów

• Kwaśne hydrolazy

• Enzymy um. Przemianę glikogenu i tworzenie ATP

• FUNKCJA TROMBOCYTÓW

• Ochrona śródbłonka nn krwionośnych (zahamowanie krwawienia) – tworzenie skrzepu

• Czynnik von Willebranda

• Adhezja płytek do uszkodzonego naczynia i do siebiesamych

• Fibrynogen pod wpływem trombiny i jonów Ca2+ -> włóknik (fibryna)

• Gdy ściana naczynia naprawiona -> plazmina – enzym inicjujący lizę skrzepu (FIBRYNOLIZA)

SZPIK KOSTNY I HEMATOPOEZA

• Hematopoeza (krwiotworzenie)

• W życiu płodowym narządy hematopoetyczne:

• PĘCHERZYK ŻÓŁTKOWY (wyspy hematopoezy z hemangioblastów – prekursorów kom hematopoetycznych i kom śródbłonka) – od 6 tyg. Ż. Płodowego

• WĄTROBA

• ŚLEDZIONA

• 7 miesiąc ż. P. Funkcję przejmuje SZPIK KOSTNY – jedyny narząd krwiotwórczy w warunkach fizjologicznych

• U dorosłych 1,7 l szpiku – 10¹² kom hematopoetycznych

• KOMÓRKA MACIERZYSTA KRWIOTWORZENIA

• 2 RODZAJE SZPIKU: CZERWONY I ŻÓŁTY

SZPIK CZERWONY – między beleczkami tk kostnej gąbczastej kości krótkich i płaskich, w nasadach kości długich

• Przedział zrębowy

• Rodzaj szkieletu (sieci) – tkanka łączna siateczkowa – funkcja podporowa, regulująca hematopoezę

• Fibroblasty – włókna siateczkowe

• Komórki śródbłonka nn krwionośnych

• Makrofagi

• Nn krwionośne między beleczkami kostnymi

• HEMATOPOETYCZNE CZYNNIKI WZROSTU, CYTOKINY – wytwarzane przez : kom śródbłonkowe, szpikowe fibroblasty, kom zrębowe

• Kom śródbłonka = bariera (zapobiega przechodzeniu niedojrzałych kom hematopoetycznych do krwiobiegu, umożliwia to kom dojrzałym)

• Kom. Tłuszczowe – źródło energii, wytwarzają czynnik wzrostu

• Makrofagi szpikowe, usuwają kom po apoptozie, pozstałości jąder erytroblastów

• Osteoblasty osteoklasty budują i remodelują uwapnioną kość otaczającą szpik

• Przedział komórek hematopoetycznych

• silnie unaczyniony

• szerokie naczynia zatokowe szpiku

• PERICYTY – liczne wypustki oplatają ścianę zatok i wnikają w głąb przedziału zrębowego, łącząc oba przedziały

• BARIERA – ściana zatok (między przedziałem zrębowym a hematopoetycznym)

• PORY MIGRACYJNE

SZPIK ŻÓŁTY

• Wypełnia jamy kości długich

• Z wiekiem komórki siateczki wskutek gromadzenia tłuszczu, a szpik czerwony -> w zółty

• Po krwotokach może ponownie zyskać zdolność krwiotwórczą

HEMATOPOEZA

• PROCES ODNOWY (zdolność do namnażania)

• Kom macierzyste -> kom potomne (jednakowy genotyp, morfologia, funkcja)

• PROCES RÓŻNICOWANIA

• Kom wytw charakterystyczne białka – warunkujące jej funkcję biologiczną

• PROCES DOJRZEWANIA

• Magazynowanie ziwązków powst w procesie różnicowania

• Wytw charakterystycznych struktur niezbędnych do wyspecjalizowania komórki (np. Ziarnistości granulocytów)

• Zanikanie organelli (erytrocyty)

3 populacje komórek hematopoetycznych w szpiku

• Hematopoetyczne komórki macierzyste (hematocytoblasty) zdolne do samoodnowy

• Ukierunkowane kom prekursorowe (kom progenitorowe)

• Komórki dojrzewające

Hematopoetyczne komórki macierzyste (hematocytoblasty)

• Same odnawiają swoją populację

• Dają początek dwóm liniom kom prekursorowych

• Kom macierzystym linii szpikowej

• Kom macierzystym linii limfoidalnej

• Hematocytoblasty ~1% jednojądrzastych komórek szpiku

• U osoób po przeszczepie szpiku potrzeba tylko 5% prawidłowych hematopoetycznych kom macierzystych aby odnowić ich populację

KOMÓRKI MULTIPOTENCJALNE

• Hematocytoblasty

• Ukierunkowane komórki prekursorowe (progenitorowe)

SZPIKOWA KOMÓRKA MACIERZYSTA -> 5 jednostek tworzących kolonie CFU

• Granulocytarno-makrofagowa CFU

• Eozynofilowa CFU

• Bazofilowa CFU

• Megakariocytowa CFU

• Erytroidalna CFU

LIMFOIDALNA KOMÓRKA MACIERZYSTA

• Limfocyty T

• Limfocyty B

Hematopoetyczne czynniki wzrostu:

Czynniki stymulujące rozwój koloni CSF

Erytropoetyna EPO

Trombopoetyna TPO

Cytokiny (interleukiny)

UKŁAD CZERWONOKRWINKOWY

• Proerytroblast (bo EPO)

• Erytroblast zasadochłonny (wytw Hb) nie zależne od EPO

• Erytroblast wielobarwliwy (polichromatofilny)

• Erytroblast kwasochłonny (ortochromatofilny) – ostatni synt Hb

• KOMÓRKI POSTMITOTYCZNE – nie moga już nakurwiać mitozy

• RETIKULOCYT – pierwsza kom bez jądra

• ERYTROCYT

Regulatory erytropoezy – EPO erytropoetyna – glikoproteina z kory nerki (odpowiedź na hipoksję)

UKŁAD BIAŁOKRWINKOWY – GRANULOCYTY I AGRANULOCYTY

• Ggranulocytarno-makrofagowa Cfu (wspólna dla neutrofili i makrofagów)

• Eozynofilowa CFU – eozynofile

• Bazofilowa CFU – bazofile, mastocyty (kom tuczne)

• Wczesne prekursory -> neutrofile 10-14 dni (proces przyspieszony przez stany zapalne)

• Mieloblast (brak ziarnistości)

• Promielocyt (ziarnistości pierwotne – azurochłonne)

• Mielocyt (ziarnistości specyficzne – wtórne, ostatnie stadium zdolne do mitozy)

• Metamielocyt

• Granulocyt

DIAPEDEZA – przenikanie do zatok granulocytów

AGRANULOCYTY

Limfoidalna kom macierzysta -> limfoblasty-> limfocyty

MONOCYTY (granulocytarno-makrofagowa CFU)

• Czynnik stymulujący rozwój kolonii granulocytarnej (G-CSF)

• Granulocyty obojętnochłonne

• Czynnik stymulujący rozwój kolonii granulocytarno-makrofagowej (GM-CSF)

• Neutrofile, makrofagi

• Makrofagowy cznnik stymulujący (M-CSF)

• Droga monocytarno-makrofagowa

MONOCYTY

• Monoblast - mitoza

• Promonocyt (pierwotne ziarnistości) mitoza

• Monocyt

Po ok 14 h. W krwi monocytyy -> tkanki (płuca, śledziona, wątroba ww chłonne, otrzewna, przewód pokarmowy, kości)

Makrofagi

• Duża ruchliwość

• Chemotaksja

• Fagocytoza (większa liczba lizosomów niż u monocytów)

MEGAKARIOCYTY I PŁYTKI KRWI

• Megakarioblast (z megakarioblastycznej CFU)

• Promegakariocyt (powiększony megakarioblast)

• Megakariocyty

• Płytki krwi

TPO trombopoetyna – pobudza rozwój megakariocytów

Trombocytopenia – niedobór TPO

Trombocytoza – nadmiar TPO

SCF – czynnik kom macierzystych, wytwarzane przez tkanki płodowe i komórki zrębu szpiku kostnego

Powoduje uwrażliwienie kom macierzystych hematopoezy na działanie innych cytokin

TKANKA MIĘŚNIOWA

• Pochodzenie MEZODERMALNE

• Tkanka mięsniowa:

• POPRZECZNIE PRĄŻKOWANA

• Mięśnie szkieletowe

• Mięsień sercowy

• GŁADKA

• SARKOLEMA – błona komórkowa

• SARKOSOM – mitochondium

• SIATECZKA SARKOPLAZMATYCZNA – siateczka śródplazmatyczna

MIĘSIEŃ SZKIELEOTWY

• Równolegle ułożone WŁÓKNA MIĘSNIOWE

• NAMIĘSNA – otacza mięsień, wnika do wnętrza dzieląc włokna na pęczki

• OMIĘSNA – tkanka łączna otaczająca pęczki

• WŁÓKNO MIĘŚNIOWE otoczone

• Blaszką zewnętrzną (błona podstawna – ŚRÓDMIĘSNA, zlicznymi włóknami retikulinowymi)

• PŁYTKA MOTORYCZNA – zakończenie nerwu ruchowego, połączenie nerwowo-mięsniowe

• Mediator – acetylocholina

• 1 włókno nerwowe – od 1 do 160 włókien mm.

• JEDNOSTKA MOTORYCZNA – grupa włókien mięsniowych unerwionych przez jedno włókno nerwowe

WŁÓKNO MIĘSNIA SZKIELETOWEGO

• Syncytia wielojądrzaste (fuzja wielu mioblastów)

• Do 40 cm długości

• OBWODOWO ułożone jądra

• Wypełnione MIOFIBRYLĄ

• Mikroskop świetlny – prążkowanie poprzeczne

• Prążki ciemne (anizotropowe, A)

• Prążki jasne (izotropowe, I)

MIOFIBRYLE:

• Tworzą pęczki

• Biegną równolegle do osi długiej włókna

• Wypełniają prawie całą komórkę

• 1-2 mikrometry średnicy

• Jednostka strukturalna – SARKOMER – odcinek miofibryli między dwiema liniami Z

• Linia Z – przebiega przez środek prążka I (jasnego)

• SARKOMER = linia Z, połowa prążka I, prążek A, połowa prążka I, linia Z

• Prążek A (ciemny, anizotropowy) mikroskop świetlny

• Prążek H, a w nim linia M

• FILAMENTY DESMINOWE – utrzymanie spoistości miofibryli i ich ułożenie + białko pektyna

2 RODZAJE MIOFILAMENTÓW

• CIENKI – aktynowy

• Aktyna, tropomiozyna, troponina

• Aktyna G – białko globularne, łącząc się tworzy aktynę F –fibrylarną

• Dwie spiralnie skręcone aktyny F – rdzeń miofilamentu cienkiego, na nim nawinięte fibryle tropomiozyny

• Co jakiś czas przyczepiona troponina

• TROPONINA C – łączy się z Ca2+

• Zakotwiczone w liniach Z (alfa-aktynina, winkulina, nebulina)

• GRUBY – miozynowy

• Miozyna + białko C – spaja cząsteczki miozyny

• MIOZYNA

• 2 łańcuchy ciężkie – ogonki z 2 główkami na końcach

• do główek dołączone po 2 łańcuchy lekkie

• między główką a ogonkiem – SZYJKA

• każda główka – m-ce wiązania ATP, m-ce łączenia z łańcuchem lekkim

• MIOMEZYNA – utrzymuje uporządkowane położenie miofilamentów grubych w sarkomerze, tworząca linię M

TRIADA MIĘŚNIOWA = kanalik T, dwie cysterny brzeżne

KANALIK T

• Wpuklenia sarkolemy

• Gęsta sieć kanalików w sarkoplazmie

• Obok każdego kanalika T zapierdalają dwie cysterny brzeżne (wyspecjalizowana cz siateczki sarkoplazmatycznej gładkiej

• Cysterny brzeżne – gromadzą jony wapnia (pompa wapniowa)

• KANAŁY WAPNIOWE – uwalniają Ca2+ do sarkoplazmy

RODZAJE WŁÓKIEN MM SZKIELETOWYCH

• CZERWONE

• Dużo mioglobiny

• Wiele mitochondriów

• Mniej miofibryli

• Dłuższa praca

• BIAŁE

• Mniej mioglobiny

• Mniej mitochondriów

• Wiecej miofibryli

• Kurczą się szybko i efektywnie

• Szybko się męczą

• POŚREDNIE

MIĘSIEŃ SERCOWY

• Przestrzenna sieć

• Komórka – fragment włókna oddzielonego dwiema wstawkami (sole srebra)

• KARDIOMIOCYTY – kom mięśnia sercowego

• Poprzecznie prążkowane

• 1-2 CENTRALNE JĄDRA

• ŚRÓDMIĘSNA – dobrze unaczyniona tk łączna

STRUKTURA WEWNĘTRZNA KOMÓREK

• Miofibryle mniej liczne, układają się bardziej obwodowo

• DIADA MIĘŚNIOWA – kanalik T + 1 cysterna końcowa

• Kanaliki T dłuższe, na wys linii Z

• Siateczka sarkoplazmatyczna słabiej rozwinięta

• MITOCHONDRIA – zajmują ~1/2 obj. Komórki

• PRAWY PRZEDSIONEK -> przedsionkowy czynnik natriuretyczny ANF

• Zwiększa wydalanie sodu, wody w nerkach (antagonista aldosteronu i wazopresyny ADH)

WSTAWKA:

• Część poprzeczna (biegmącap oprzecznie do przebiegu miofibryli zawsze w linii Z)

• DESMOSOMY, STREFY PRZYLEGANIA

• Część podłużna – biegnie równolegle do miofibryli

• Połączenia typu nexus – przekazywanie jonów

WĘZEŁ ZATOKOWO PRZEDSIONKOWY generuje impulsy

WĘZEŁ PRZEDSIONKOWO –KOMOROWY

• Pęczki Hisa

• Włókna Purkiniego – kom podobne do włókien mm sercowego, wieksza srednica, duzo glikogenu, nie wiele obowodowo uł mirofibryli

MIĘSIEŃ GŁADKI

• Kom wrzecionowate

• Brak prążkowania poprzcznego

• Otoczone blaszką zewnętrzną – błoną podstawną, siecią włókien retikulinowych

• Właściwości fibrobastów -> kolagen, elastyna, proteoglikany

• Liczne połączenia typu nexus

• Słąbo unerwione

• Skurcz spontaniczny

• 20-500 mikrometrów dług

• Centralne jądro

• Obok jądra AG, RER, wolne rybosomy, mitochondria

• BRAK TRIAD

• KAWEOLE – pęcherzykowate zagłębienia, prymitywny system kanalików T

• KALMODULINA – rola troponiny

• Miofilamenty grube – miozyna typu II, główki tylko na 1 końcu filamentu

• CIAŁKA GĘSTE w cytoplazmie

• PŁYTKI MOCUJĄCE przyłączone do sakrolemy

• KOMÓRKI MIOIDALNE – odmiana kom gładkich (w tetniczkach dorpowadzajacych cialek nerkowych) – straciły właściwości kurczliwe

• KOMÓRKI MIOEPITELIALNE (np w odc wydzielniczych gruvczołów) – pochodzenie ektodermalne, silne wł kurczliwe

• MIOFIBROBLASTY

• PERICYTY – ściana drobnych nn krwionosnych

KOMÓRKI MM SERCOWEGO NIGDY SIĘ NIE REGENERUJĄ – łącznotkankowe blizny upośledzające funkcję m sercowego

SZKIELETOWE MOGĄ SIĘ REGENEROWAĆ

KOMÓRKI SATELITARNE – CECHY KOM PROGENITOROWYCH

Mogą się odnawiać i proliferować, wbudowywać do istniejących kuż włókien, regeneracja, nie – wytwarzanie.

TKANKA NERWOWA

ROZWÓJ :

• Ośrodkowy UN

• Pierwotna ektoderma – powyżej struny grzbietowej

• Płytka nerwowa

• Rynienka nerwowa

• Około 21 dnia CEWA NERWOWA

NEURON

• Ciało kom nerwowej (soma, perikarion)

• Wypustki

• Dendryty

• Akson – wypustka osiowa

• Ziarnistości Nissla – w perikarione,

• Akson otoczony osłonką z komórek Schwannna + przewężenia Ranviera

• DEPOLARYZACJA (otwarcie kanałów Na+, gwałtowny wzrost st tego jonu w komórece, K+ na zewnątrz)

• CZAS REFRAKCJI – przywrócenie spolaryzowania

• HIPERPOLARYZACJA (otwarcie kanałów Cl-) – niepobudliwa dla bodźców wyw depolaryzację

ULTRASTRUKTURA

• Ziarnistości Nissla

• B. Dobrze rozw RER + wolne rybosomy

• W perikarionie i dendrytach

• PERIKARION AG, lizosomy (brak w dendrytach)

• NEUROTUBUE, NEUROFILAMENTY (we wszystkich cz kom)

KLASYFIKACJA:

• Kom nerwowe wielobiegunowe (liczne dendryty, 1 akson)

• Komórki Golgiego I (stosunek długości dendrytu do aksonu <1) -> motoneurony alfa – rogi przednie rdzenia kręgowego

• Golgiego II >równe 1 kom gwiazdkowate w korze mózgu

• Dwubiegunowe (1 dendryt, 1 akson)

• Pseudojednobiegunowe – 1 wypustka dzieląca się na część aferentną i eferentną *morfologicznie budowa aksonu

HISTOLOGICZNA ORGANIZACJA KOM NERWOWCYH

• ZWÓJ – skupisko ciał kom nerwowych w obrębie obwodowego układu nerwowego; odpowiednik w układzie ośrodkowym – jądro

• WŁOKNO NERWOWE – akson z otoczką kom Schwanna i osłonką mielinową

• PIEŃ – pęczek włókien nerwowych

TRANSPORT AKSONALNY

• TRANSPORT ANTEROGRADOWY (ODŚRODKOWY) Perikarion -> zakończenia nerwowe

• Organella, enzymy, subst odżyw.

• SZYBKI – kinezyna 100-200 mm/dobę

• Organella obłonione

• Pęcherzyki synaptyczne z neuroprzekaźnikiem

• WOLNY

• Zależny od dyfuzji

• Przenoszenie enzymów i elementów cytoszkieletu w dół aksonu

• 3-4 mm/dobę

• TRANSPORT RETROGRADOWY (dośrodkowy)
  Zakończenia nerwowe -> perikarion

• Udział DYNEINY

• Zużyte organelle

• Pęcherzyki endocytotyczne

• Pecherzyki z neuroprzekaźnikami

• 1-5 mm/dobę

• Patogeny!!! Wirus opryszczki, wścieklizny, polio, toksyna tężcowa

SYNAPSA

• Połączenia komórek nerwowych

• Skład

• Błona presynaptyczna – zak aksonu

• Szczelina synaptyczna

• Błona postsynaptyczna (każda cz. Neuronu)

• PODZIAŁ SYNAPS

• Akso-kolcowe pobudzająca

• Akso-dendrytyczne pobudzająca

• Akso-somatyczny pobudzająca

• Akso-askoniczne - hamująca

NEUROPRZEKAŹNIKI:

POBUDZAJĄCE ACETYLOCHOLINA

HAMUJĄCE GABA KWAS GAMMA AMINOMASŁOWY

KOMÓRKI GLEJOWE

• Zdolność proliferacyjna – regeneracyjna

• Partycypują w wytw bariery krew-neuron

• Udział w procesach metabolicznych neuronów

• Procesy obronne

• Mielinizacja włókien nerwowcyh (oligodendrocyty, kom Schwanna)

ASTROCYTY:

• B liczne wypustki cytoplazmatyczne – kom gwiaździste

• Astrocyty protoplazmatyczne – liczne stos krótkie wypustki, w istocie szarej

• Astrocyty włókniste nieliczne długie wypustki, istota biała

• KWAŚNE GLEJOWE BIAŁKO WŁÓKIENKOWE GFAP MARKER ASTROCYTÓW!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

• ROLA ASTROCYTÓW

• UDZIAŁ W WYTW BARIERY KREW-NEURON

OLIGODENDROCYTY - ośrodkowy UN

• Glej skąpowypustkowy

• Białe zabarwienie – charakterystyczny kolor istoty bialej

• 1 oligodendrocyt 40-50 wypustek, otaczają 40-50 aksonów

• OSŁONKA MIELINOWA – odcinek kom nerwowej błony kom oligodendrocyta, nawiniętej wielokrotnie na wyp osiową

• LIPIDY składnik osłonki

• NIE WYBARWIAJĄ SIĘ H+E

• Przewężenia Ranviera – fragmenty aksonu bez osłonki mielinowej

• Przyspiesza to przechodzenie impulsu, zmniejsza wydatek energetyczny komórki

EPENDYMOCYTY

• Komórki wyściółki

• Wewnętrzna powierzchnia komór

• Pojedynczy szereg sześciennych komórek (brak błony podstawnej)

• Mikrokosmki, pojedyncze rzęski

• Uczestniczą w wytw płynu mózgowo-rdzeniowego

• SPLOT NACZYNIÓWKOWY

MIKROGLEJ

• Mezenchymatyczne pochodzenie!!!

• Obrona immunologiczna OUN

• FAGOCYTOZA!

• APCs

• Wydzielanie cytokin, cytotoksyn

KOMÓRKI SCHWANNA - obwodowy UN

• Wytwarzają osłonkę mielinową w obwodowym ukł nerwowym

• Różnica od oligodendrocytów – wytw osłonki mielinowej wyłącznie dla JEDNEGO AKSONU

• OSŁONKA MIELINA-SCHWANN

DEGENERACJA I REGENERACJA WŁÓKIEN NERWOWCYH

• Uszkodzenie włókna -> degeneracja aksonu

• Model degeneracji Wallerianowskiej

• uruchomienie procesów naprawczych

• -> odrost aksonalny, przywrócenie unerwienia , wyłącznie w układzie nerwowym OBWODOWYM – udział komórek Schwanna

UKŁAD KRWIONOŚNY (naczyniowo-sercowy)

• nn krwionośne + serce

• SYSTEM KRĄŻENIA DUŻEGO - od serca na obwód i z powrotem

• SYSTEM KRĄŻENIA PŁUCNEGO - serce -> płuca i z powrotem

• NACZYNIA TĘTNICZE - krew pod dużym ciśnieniem, od serca -> na obwód

• NACZYNIA ŻYLNE - małe ciśnienie, z obowdu -> serce

• największe ciśnienie w AORCIE 120 mm Hg

• pozostałe nn tętnicze 80 (rozkurczowe); 120 - skurczowe mm Hg

SERCE

• dwa przedsionki + 2 komory

• SZKIELET SERCA - swoiste rusztowanie
  TKANKA ŁĄCZNA WŁAŚCIWA ZBITA, tkanka ta tworzy:

• przegrodę błoniastą

• pierścienie włokniste (odgraniczają przedsionki od komór, otaczają odejścia dużych pni tętniczych)

• trójkąty włókniste - miejsce połączenia pierścieni włóknistych

• 1) WSIERDZIE (endocardium)

• bezp. kontakt z krwią

• wyściela pow: przedsionków, komór, zastawek serca

• a) najbardziej powierzchniowo od strony serca - w-wa komórek ŚRÓDBŁONKA (o charakterze ciagłym) na błonie podstawnej

• umożliwia ona ciągły, z minimalnymi oporami przepływ krwi przez jamy serca

• b) pod błoną podstawną - W-WA LUŹNEJ TKANKI ŁĄCZNEJ

• c) W-WA MIĘŚNIOWO-SPRĘŻYSTA (wł. kolagenowe, sprężyste, nieliczne kom mm gładkich)

• d) W-WA ŁĄCZĄCA WSIERDZIE-ŚRÓDSIERZIE (nn krwionośne, nerwy, adipocyty)

• 2) ŚRÓDSIERDZIE (myocardium) - mięsień sercowy

• tkanka mm poprzecznie prążkowana sercowa

• komórki KARDIOMIOCYTY

• NAJGRUBSZA, najważniejsza cz. serca

• KARDIOMIOCYTY - wzajemnie się przeplatają - SIEĆ
  w wolnych m-cach sieci:
  - nn. włosowate (subst odżywcz. O2)
  + niewielka il. tk. łącznej luźnej (tu kom układu bodźcowo-przewodzacego)

• 3) NASIERDZIE (epicardium)

• zewnętrzna w-wa ściany serca; BLASZKA TRZEWNA WORKA OSIERDZIOWEGO

• TKANKA ŁĄCZNA + liczne wł. kolagenowe, sprężyste + mało adipocytów

• od strony jamy osierdziowej - nabłonek jednowarstwowy płaski - mesothelium (międzybłonek)

OSIERDZIE (pericardium)

• łącznotkankowy worek - w nim serce

• od strony światła - nabłonek jednowarstwowy płaski

• JAMA OSIERDZIA

• niewielka ilość płynu surowiczego - ,,smar" - swobodne ruchy serca podczas jego pracy

ZASTAWKI SERCA (valvulae cordis)

• TRZY WARSTWY:

• ŚRODKOWA - tkanka łączna właściwa WŁÓKNISTA - wł. kolagenowe, sprężyste

• 2 ZEWNĘTRZNE - budowa nasierdzia

UKŁAD BODŹCOPRZEWODZĄCY, UNERWIENIE, UNACZYNIENIE SERCA

• WĘZEŁ ZATOKOWO-PRZEDSIONKOWY - generowanie impulsów (prawy przedsionek, w okolicy ujścia żyły głównej górnej)

• Włókna międzywęzłowe

• WĘZEŁ PRZEDSIONKOWO-KOMOROWY

• pęczek przedsionkowo-komorowy (Hisa) + odgałęzienia

• KOMÓRKI kształt WRZECIONOWATY, mniej miofibryli, cytoplazma słabo kwasochłonna

UNERWIENIE SERCA

• UKŁAD WSPÓŁCZULNY + PRZYWSPÓŁCZULNY (nerw błędny) = SPLOT SERCOWY

• SPLOT SERCOWY -> 4 sploty rozlokowane w różnych w-wach ściany serca

WEWNĄTRZWYDZIELNICZA F-JA SERCA

• ŚRÓDSIERDZIE PRAWEGO PRZEDSIONKA - komórki MIOENDOKRYNOWE (mniej miofibryli, dużo pęcherzyków wydzielniczych)

• -> przedsionkowy czynnik natriuretyczny ANF

• działanie: rozkurcz mm gładkich nn krwionośnych -> obniżenie ciśnienia krwi

• ANF zwiększa wydalanie sodu z moczem przez nerki

• ANF hamuje wydzielanie reniny i aldosteronu

NACZYNIA KRWIONOŚNE

• ZBUDOWANE Z 3 WARSTW (poza najmniejszymi nn włosowatymi, przed-pozawłosowatymi) :

• błona wewnętrzna

• błona środkowa

• błona zewnętrzna

• NACZYNIA TĘTNICZE

• 80-120 mm Hg cisnienie krwi

• ściana musi mieć dużą wytrzymałość oraz elastyczność (kom mm gładkich, wł sprężyste)

• BŁONA WEWNĘTRZNA

• KOM ŚRÓDBŁONKA

• w-wa PODŚRÓDBŁONKOWA - luźna tkanka łączna

• blaszka sprężysta wewnętrzna - włókna elastyczne - GRANICA intima/media

• BŁONA ŚRODKOWA

• okrężnie ukł się KOM MM GŁADKIE + wł. sprężyste, kolagenowe *proporcje tych elementów warunkują typ tętnicy

• ilość miocytów - wpływa na średnicę naczynia

• SKUPISKO WŁÓKIEN ELASTYCZNYCH - BLASZKA SPRĘŻYSTA ZEWNĘTRZNA - granica media/externa

• BŁONA ZEWNĘTRZNA - tk łączna luźna (wł. kolagenowe, sprężyste, fibroblasty, makrofagi, kom tuczne, kom mm gładkie, naczynia naczyń (vasa vasorum)

• wyróżniamy 3 rodzaje tętnic

• 1) sprężyste

• średnica > 1 cm

• aorta, t. szyjna wspólna, t. biodrowa wspólna, t. podobojczykowa,
  t. kręgowa, t. płucna

• przenoszenie krwi pod DUŻYM CIŚNIENIEM

• DOBRZE ROZBUDOWANA BŁONA ŚRODKOWA (kilkadziesiąt warstw okrężnie ukł się wł. sprężystymi + kom mm gładkie)

• im bliżej serca -> więcej wł. sprężystych

• B. D. ROZW. BLASZKA SPRĘŻYSTA WEWNĘTRZNA (cz. wewn. i zewn)

• 2) mięśniowe

• średni kaliber średnicy od 100 mikrometrów do 1 cm (odgałęzienia tt. sprężystych)

• BŁONA ŚRODKOWA - dominują kom mm gładkie (uł okrężne + spiralne = czasem kilkadziesiąt warstw), niewielkie il. wł. sprężystych, kolagenowych

• dobrze rozwinięte blaszki sprężyste wewn i zewn.

• FUNKCJA - dystrybucja krwi na obwód - liczne elementy kurczliwe błony środkowej (mm gładkie)

• 3) tętniczki

• średnica < 100 mikrometrów

• BŁONA WEWNĘTRZNA - cienka warstwa (kom śródbłonka + blaszka sprężysta wewnętrzna)

• BŁONA ŚRODKOWA (1-5 w-w okrężnie uł miocytów + cienka przydanka = tk łączna luźna)

• DECYDUJĄCA ROLA W REGULACJI OBWODOWEGO OPORU ŁOŻYSKA NACZYNIOWEGO - ZMIANA NAPIĘCIA!

• TĘTNICZKI -> TĘTNICZKI PRZEDWŁOSOWATE* -> NN. WŁOSOWATE

• *charakteryzują się pojedynczymi miocytami na śródbłonku

NACZYNIA WŁOSOWATE (włośniczki)

• 7-10 mikrometrów średnicy (najmniejsze)

• najcieńsza ściana

• SELEKTYWNA BARIERA REGULUJĄCA WYM TLENU, CO2, SUBST ODŻYWCZ.

• DYFUZJA, FILTRACJA, RESORPCJA

• Budowa ściany nn włosowatych:

• 1) kom śródbłonka

• 2) błona podstawna

• 3) perycyty

• Rodzaje nn włosowatych:

• 1) nn włosowate CIĄGŁE

• kom. śródbłonka ŚCIŚLE do sb przylegają

• (strefy zamykające)

• błona podstawna CIĄGŁA

• trudno przepuszczalne

• TRANSPORT: transcytoza, pinocytoza

• mm mózgu, tkanka kostna, płucna

• 2) nn włosowate OKIENKOWE (porowate)

• liczne pory (czasem z przeponami regulującymi transport)

• błona podstawna CIĄGŁA

• filtracja

• gruczoły dokrewne, kosmki jelitowe, ciałko rzęskowe, splot naczyniówkowy, kłębuszki nerkowe

• 3) nn włosowate NIECIĄGŁE (ZATOKOWE)

• dobrze przep. ściana - liczne pory

• błona podstawna NIECIĄGŁA (liczne pory)

• wątroba, śledziona, szpik kosnty

• transport dużych czasteczek

• mogą przechodzić erytrocyty

KOMÓRKI ŚRÓDBŁONKA

• nabł 1-w-wy płaski

• poch. mezenchymalne

• na błonie podstawnej

• strefy zamykające, poł. typu nexus

• PINOCYTOZA, TRANSCYTOZA

• DYFUZJA (gazy)

• DIAPEDEZA - światło nn -> tkanki (LEUKOCYTY)

• syntetyzują, wydzielają:

• prostacyklina (PGI₂) - zapobiega agregachi płytek krwi, rozsz naczynia

• endoteliny (ET) - stymulują skurcz mm gładkich, pobudzenie kom do podziałów

• NO tlenek azotu - rozkurcza nn krwionośne

• konwertaza angiotensyny (ACE) - przekształca
  angiotensyna 1 -> angiotensyna 2 (dział podnoszące ciśn. krwi)

BŁONA PODSTAWNA

• podłoże kom śródbłonka

• uczestniczy w DYFUZJI, FILTRACJI

• skład:

• blaszka podstawna - kolagen typu IV, V; fibronektyna; laminina

• blaszka siateczkowa - włókna siateczkowe (kolagen III)
  *n. zatokowe posiadają tylko blaszkę siateczkową

PERYCYTY

• rozm w nn włosowatych i pozawłosowatch

• tworzą poł typu nexus z kom śródbłonka

• wypustki (liczne FA) obejmują czasem cały obwód naczynia

• KURCZLIWE - regulacja przepływ krwi

• zdolność syntezy skł. błony podstawnej

• zdolność przeszktałcania się w fibroblasty, adipocyty, miocyty

• procesy proliferacji, renegeracji, fagocytozy

NACZYNIA ŻYLNE

• małe ciśnienie, odtlenowana krew

• rola pompy ssącej - skurcze mięśni szkieleotwych (szczególnie kończyn dolnych)
  -ujemne ciśnienie w klatce piersiowej
  -nieznaczne napięcie ściany nn żylnych
  -gradient ciśnienia spowodowany pracą lewej komory serca
  -układ ZASTAWKOWY

• 5-30 mm Hg w nn żylnych

• znacznie cieńsza ściana

• schemat 3-warstwowości ściany

• żyły duże, średnie, małe + żyłki

ŻYŁY DUŻE

• ż. główna górna/dolna, ż. wrotna - bezp. do nich dochodzące n. żylne

• błona wewnętrzna

• d. wykształcona blaszka sprężysta wewnętrzna

• błona środkowa

• znacznie cieńsza, mniej mm gładkich

• błona zewnętrzna - najlepiej rozwinięta!

• tk. łączna luźna

• liczne pęczki miocytów - przebieg podłużny

• budowa - zapobiega zapadaniu się światła przy niskim ciśnieniu

ŻYŁY ŚREDNIE I MAŁE

• błona wewnętrzna

• kom śródbłonka

• cienka w-wa podśródbłonkowa

• blaszka sprężysta wewnętrzna (delikatna sieć wł elastycznych)

• błona środkowa - znacznie cieńsza

• dużo mniej kom mm gładkich - układ okrężny,

• wł. kolagenowe, sprężyste - okrężnie

• błona zewnętrzna - najlepiej wykształcona

• tk. łączna luźna + pęczki wł kolagenowych

ŻYŁKI

• najmniejszy kaliber 20-30 mikrometrów

• budowa ściany znacznie uproszczona

• błona wewnętrzna

• błona środkowa (1-2 w-wy okrężnie przeb. kom. mm gładkich + niewielka il. wł. kolagenowych, sprężystych)

• błona zewnętrzna - tk łączna luźna
  !!!

• BRAK MM GŁADKICH

ZASTAWKI NACZYŃ ŻYLNYCH

• żyły o średnicy > 2 mm - Zastawki (sfałdowania błony wewnętrznej)

• ZRĄB - tk łączna właściwa (wł sprężyste, kolagenowe) pokryty ŚRÓDBŁONKIEM

• U NASADY - kom mm gładkich (naprężęnie/zwiotczenie)

• najwięcej zastawek w kończynach dolnych (logiczne)

POŁĄCZENIA TĘTNICZO ŻYLNE (ANASTOMOZY)

• PROSTE (skóra właściwa, płuca, nerki, mm sercowy, gruczoły dokrewne, jajnik, macica, łożyska, ściana żołądka/jelit)

• gruba błona wewnętrzna

• błona zewnętrzna dobrze unerwiona UW, UP

• KŁĘBKOWATE - poskręcane naczynia
  (skóra dłoni, warg, małżowiny usznej)

• wielkośc do 2,5 mm

• otoczone torebką łacznotkankową

• unerwienie współczulno-przywspółczulne

NACZYNIA LIMFATYCZNE

• ślepo zakończone łożysko naczyniowe z LIMFĄ (płyn tkankowy)

• LIMFA - skład podobny do osocza krwi
  mniej białek
  więcej tłuszczów

• limfocyty, kom dendrytyczne, makrofagi

• W PATOLOGII: kom nowotworowe!

• WĘZŁY CHŁONNE - stacje filtracyjne

• Jednokierunkowy przepływ limfy dzięki
  - skurczom mm gładkich narządów
  - skurczom ich własnej mięsniówki
  -zastawkom

• błona wewnętrzna, środkowa, zewnętrzna

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY :(

• 2 typy reakcji odpornościowej

• NIESWOISTA (wrodzona, naturalna)

• najprostszy mechanizm

• szybka reakcja odpowiedzi

• naturalne bariery tkankowe i narządowe

• komórki: neutrofile, makrofagi, komórki NK

• białka (składniki układu dopełniacza, cytokiny)

• SWOISTA (nabyta)

• mechanizm efektorowy komórek

• limfocyty B i T

• wytwarza się PAMIĘĆ IMMUNOLOGICZNA

UKŁAD BIAŁEK DOPEŁNIACZA

• ~20 białek osocza krwi synt w WĄTROBIE

• humoralne reakcje obronne organizmu

• proces aktywacji dopłeniacza -> powst wiele produktów pośrednich -> oddziaływują głównie na BŁONĘ KOM -> LIZA komórki docelowej -> fagocytoza drobnoustrojów

• 2 drogi aktywacji:

• KLASYCZNA - kompleks antygen-przeciwciało

• ALTERNATYWNA -> bez udziału przeciwciał, polisacharydy otoczek bakteryjnych, wirusy, grzyby, niektóre kom nowotworowe

ANTYGENY

• na pow drobnoustrojów i zmienionych chorobowo komórek

• ANTYGEN - każda subst rozpoznawana przez org jako obca -> ma zdolność wywołania odpowiedzi immunologicznej (immunogenność) -> reaguje z produktem tej reakcji - przeciwciałem (antygenowość)

• DETERMINANTA ANTYGENOWA (EPITOP) - determinuje właściwości i swoistość antygenu (ugrupowania chemiczne)

PRZECIWCIAŁA

• immunoglobuliny, synt przez KOM PLAZMATYCZNE

• potrafią swoiście rozpoznawać antygeny -> wiązać je -> eliminować

• wtw przez: limfocyty B, kom plazmatyczne - kierują się przeciw wielu determinantom antygenowym (PRZECIWCIAŁA POLIKLONALNE)

• PRZECIWCIAŁA MONOKLONALNE
  -synt przez jeden tym kom plazmatycznych i limf B
  -skierowane przeciwko 1 determinancie antygenowej

• IMMUNOGLOBULINA:

• 4 łańcuchy polipeptydowe (2 lekkie L, 2 ciężkie H)

• zawierają m-ca wiążące antygen - region Zmienny Fab - swoistość

• region stały Fc - aktywacja dopełniacza, wiązanie przeciwciał

• IgM, A, G, D, E

KOMÓRKI UKŁADU IMMUNOLOGICZNEGO

• pochodzą z kom macierzystych szpiku kostnego

• limfocyty

• APCs antigen-presenting cells

• makrofagi

• kom tuczne

• granulocyty - silne właściwośc fagocytarne - odporność nieswoista

• NARZĄDY CENTRALNE (szpik, grasica)

• NARZĄDY OBWODOWE
  śledziona, ww chłonne, skupiska tkanki limfoidalnej związanej z błonami ślizowymi

LIMFOCYTY:

• limfocyty T

• powst w szpiku kostnym, dojrzewają w grasicy

• receptory TCR - rozpoznające specyficzne peptydy antygenu

• MHC - antygeny głównego kompleksu zgodności tkankowej (APCs)
  -tworzą cz. wyst. na powierzchni kom organizmu
  -MHC I - komórki jądrzaste, przezentują limfocytom Tc krótkie fragmenty peptydowe z białek endogennych *powstałych w środku komórki
  -MHC II - wyspecjalizowane kom APCs,
  dłuższe fragmenty peptydów z białek egzogennych (sfagocytowanych i "przerobionych" przez nie
  limfocytym Th

• ODPOWIEDŹ IMMUNOLOGICZNA TYPU KOMÓRKOWEGO (bez udziału przeciwciał)

• limfocyty Th (pomocnicze = helper)

• MARKER (koreceptor) CD4 -> MHC II

• uruchamiają reakcje immunologiczne dzięki APCs

• aktywują kom wrodzonego i nabytego UO

• stymulują limfocyty B do wytw przeciwciał,
  limfocyty Tc do efektu cytotoksycznego
  makrofagi -> fagocytoza

• WYDZIELAJĄ CYTOKINY (LIMFOKINY = interleukiny, IL)

• cz. regulujące procesy PROLIFERACJI, DOJRZEWANIA, RÓŻNICOWANIA wielu kom

• mogą działać:
  -AUTOKRYNOWO - na kom które je wydzielają
  -PARAKRYNOWO - na kom sąsiadujące
  -ENDOKRYNOWO - kom w innych narządach

• wytwarzane przez makrofagi -> MONOKINY

• INTERFERON - przeciw wirusom

• Limfocyty Treg (regulatorowe)

• Ts - supresorowe

• kontrolują aktywność innych limfocytów i innych kom ukł odpornościowego

• hamują reakcje immunologiczne, np po wyeliminowaniu zarażenia

• tłumienie odpowiedzi na CHOROBY AUTOIMMUNIZACYJNE

• limfocyty Tc (cytotoksyczne)

• MARKER CD8 - MHC I

• zabijanie obcych komórek (nowotworowe/zakażone wirusem) EFEKTEM CYTOTOKSYCZNYM

• -> PERFORYNY - wbudowują się w błone atakowanej komórki (powodując tworzenie otwartych kanałów i jej śmierć)

• Limfocyty B

• powstają i dojrzewają w szpiku (u ptaków w bursie Fabrycjusza *nakurwaiają to info co chwile to chyba jednak ważne, IDIOCI JEBANI*

• RECEPTORY IMMUNOGLOBULINOWE

• odpowiedź immunologiczna typu HUMORALNEGO

• niektóre przekształcają się w długo żyjące KOMÓRKI PAMIĘCI IMMUNOLOGICZNEJ - zaprogramowane przeciwko danemu antygenowi
  WTÓRNA ODPOWIEDŹ IMMUNOLOGICZNA
  -zaczyna się gwałtownie
  -intensywniejsza od pierwotnej

• komórki NK

• RECEPTORY NKR, KIR

• NKR - efekt cytotoksyczny

• KIR - receptor hamujący zabijanie (chronią zdrowe komórki przed zniszczeniem)

• mechanizm cytotoksyczności kom zależny od przeciwciał ADCC
  - zdolność niszczenia kom docelowych, opsonizowanych (opłaszczonych przeciwciałami)

• REAKCJE ODPORNOŚCI NATURALNEJ

APCs komórki prezentujące antygen

• komórki dendrytyczne

• MHC II - konieczne do prezentacji antygenów -> LIMF Th

• pochodzenia szpikowego, z monocytów

• układ fagocytów JEDNOJĄDRZASTYCH

• rozgałęzione wypustki cytoplazmatyczne (zw. pow. kontaktu)

• TRZY RODZAJE KOMÓREK DENDRYTYCZNYCH

• grudek chłonnych

• rdzenia grasicy - palczyste

• splatające się - w strefach grasiczozależnych ww chłonnych i śledziony

• KOM LANGERHANSA - w naskórku

• ŚRÓDMIĄŻSZOWE KOM DENDRYTYCZNE - tk łączna narządów

• KOMÓRKI WELONOWATE - krew/chłonka

• KOMÓRKI MIKROGLEJU - cały układ nerwowy

• cechy APCs makrofagi niespecyficznie fagocytujące

MAKROFAGI:

• wywodzą się z monocytów

• zasiedlają tk. łączną wielu narządów

• układ fagocytów jednojądrzastych (martwe, nieprawidłowe kom i droboustroje)

• -> CYTOKINY (MONOKINY)

• RECEPTORY Fc, skadników dopełniacza

• odpowiedź NIESWOISTA

ZRĄB NN LIMFATYCZNYCH - TKANKA ŁĄCZNA SIATECZKOWATA

*zrąb grasicy pochodzenia nabłonkowego - odrębność narządu

GRASICA:

• w pełni rozw w momencie urodzenia

• tymocyty -> limfocyty T

• NARZĄD LIMFATYCZNO-NABŁONKOWY
  -zrąb <- nabłonek endodermalny III kieszonki skrzelowej
  *kom kształtu gwiaździstego, długie wypustki połączone DESMOSOMAMI - trójwymiarowa sieć + włókna kolagenowe

• GRASICA = 2 PŁATY otoczone torebką łącznotkankową

• od torebki odchodzą -> BELECZKI
  *dzielą płaty na płaciki (zraziki)

• KORA barwi się INTENSYWNIE (wiecej tymocytów)

• RDZEN jasny, bo tylko limfocyty T w kom nabłonkowych

• 4 typy komórek nabłonkowych

• podtorebkowe (MHC I,II)

• nabłonkowe korowe = opiekuńcze
  (wypustki, MHC I, II)
  ziarnistości (tymozyna, tymopoetyna, tymostymulina, humoralny czynnik grasiczy)

• nabłonkowe rdzenia grasicy (mało limfocytów)

• ciałek Hassalla (zdegenerowane kom nabłonkowe, skupione - ciałka grasicze)

• w miąższu grasicy -> makrofagi (rdzeń); kom dendrytyczne

• BARIERA KREW-GRASICA (tylko w korze)

• ŚRÓDBŁONEK NN WŁOSOWATYCH, bł podstawna, otoczka kom nabłonkowych i ich błoną podstawną

• KORA MIEJSCE IMMUNOLOGICZNIE ODIZOLOWANE

• chroni dojrzewające w korze limfocyty; uniemożliwia ich kontakt z antygenami we krwi

• nie dopuszcza do autoimmunologii

• SELEKCJA POZYTYWNA

• limfocyty T
  -rozpoznają MHC
  -nie reagują na własne antygeny
  -idą do rdzenia

• APOPTOZA

• limfocyty T
  -nie rozpoznają MHC
  -fagocytowane przez makrofagi

• SELEKCJA NEGATYWA

• limfocyty T
  -rozpoznają MHC
  -reagują na własne antygeny
  -eliminacja
  około 95 % rozw się nieprawidłowo limf ginie w obrębie KORY

CIAŁKA HASSALA - tylko w rdzeniu

• umożliwiają odróżnienie grasicy od innych narządów

• pojawiają się już w życiu płodowym

• koncentrycznie ułożone, przylegające do siebie komórki nabłonkowe zrogowaciałe

• funkcja chuj wi

• syntetyzują GRASICZĄ LIMFOPOETYNĘ - stymuluje kom dendrytyczne do zakończenia procesu dojrzewania pojedynczo "pozytywnych" limf T

INWOLUCJA GRASICY

• fizjologiczna atrofia

• po osiągnięciu dojrzałości płciowej

• zastępowanie kom nabł KORY -> adipocytami

NARZĄDY OBWODOWY UKŁADU LIMFATYCZNEGO

• GRUDKI CHŁONNE

• kuliste/owalne agregaty limfocytów B

• ZRĄB - komórki siateczki + wł retikulinowe, kom dendrytyczne, makrofagi

• 2 RODZAJE GRUDEK CHŁONNYCH

• pierwotne

• homogenna struktura

• małe, nieaktywne limfocyty B (naiwne)

• jednorodne, ciemne zabarwienie

• wtórne

• zróżnicowana struktura

• barwią się niejednorodnie

• CENTRUM REAKTYWNE (namnażania)
  -cz. środkowa
  -wyraźnie jaśniejsze
  -pojawiają się na kilka dni po stymulacji antygenem
  -m-ce intensywnej proliferacji aktywowanych limfocytów B
  -centroblasty->limfocyty
  -limfocyty B -> kom plazmatyczne lub pamięci immunologicznej

• PASMO ZAGĘSZCZANIA (mankiet)
  -cz. obwodowa
  -znacznie ciemniejsze
  -centrocyty -> limfocyty spoczynkowe
  -limfocyty B- > dojrzałe limf B, na powierzchni błony prezentują odpowiednią klasę Ig
  *nie wykształcenie Ig -apoptoza

• GRUDKI CHŁONNE POJEDYNCZE
  -błona śluzowa UP, oddechowego, moczopłciowego

• GRUDKI CHŁONNE SKUPIONE
  -jelito cienkie = kępki Peyera
  ściana wyrostka robaczkowego
  migdałki
  ww chłonne
  śledziona

WĘZŁY CHŁONNE

• biologiczne filtry przepływającej chłonki

• nadozrują proliferację oraz dojrzewanie aktywowanych limf B (w grudkach chłonnych) i limf T (strefa przykorowa)

• tworzą nowe klony tych komórek - wzmagają odp immunologiczną

• recyrkulacja limfocytów

• miejsce syntezy przeciwciał przez kom plazmatyczne

• kształt nerki

• otoczony torebką łącznotkankową - > beleczki -> rusztowanie miąższu

• ZRĄB - tkanka siateczkowa

• WNĘKA - nn odprowadzające

• MIĄŻSZ = KORA, RDZEŃ

• KORA
  -obszar zewnętrzny - strefa grasiczozależna
  
  
  -obszar wewnętrzny
  *pasmo przykorowe (kora dyfuzyjna) - grasiczozależna

• w niszach - limf B

MIGDAŁKI

• w blaszcze właściwej błony śluzowej na skrzyżowaniu dróg układu oddechowego i przewodu pokarmowego

• niekompletnie otorbione skupiska grudek chłonnych tworzące tzw. PIERŚCIEŃ LIMFATYCZNY WALDEYERA

• PARZYSTE:

• podniebienne

• trąbkowe

• NIEPARZYSTE:

• podjęzykowy

• gardłowy

• funkcje podobne do ww chłonnych:

• m-ce powstawania nowych limfocytów

• synteza przeciwciał

• m-cowe reakcje obronne

• od zewnątrz pokryte NABŁONKIEM
  KRYPTY - wpuklenia nabłonka

• od wewnątrz torebka łącznotkankowa

MIGDAŁKI PODNIEBIENNE:

• w zagłębieniach między łukami podniebienno-językowymi a podniebienno-gardłowymi (zatoki migdałkowe)

• NABŁONEK WIELOWARSTWOWY PŁASKI NIEROGOWACIEJĄCY

• wnika w głąb

• tworzy 8-20 szczelinowatych krypt (sięgających czasem do torebki łącznotkankowej)

• KRYPTY BOGATO ROZGAŁĘZIONE

• procesy zapalne -> więcej limfocytów -> czopy *wydalane
  jeśli ulegną zwapnieniu- KAMINEIE MIGDAŁKOWE

• GRUCZOŁY ŚLUZOWE

MIGDAŁEK JĘZYKOWY:

• mieszki językowe (wyniosłości nasady języka)

• NABŁONEK W-WY PŁASKI

• LICZNE GRUDKI CHŁONNE (WYNIOSŁOŚĆ MIESZKA)

• CZ. GŁĘBOKA MIGDAŁKA - pokryta torebką włóknistą

• u podstawy mieszków - przewody wyprowadzające małych gruczołów ślinowych

MIGDAŁEK GARDŁOWY (tzw migdałek trzeci)

• w tylno-górnej cz. gardła

• NABŁONEK DWUWARSTWOWY WALCOWATY MIGAWKOWY, miejscowo wielowarstwowy płaski

• 4-6 PŁYTKICH WPUKLEŃ - BRUZDY/ZATOKI MIGDAŁKOWE

• grudki chłonne leżą POWIERZCHOWNIE, bezp. pod nabłonkiem

MIGDAŁEK TRĄBKOWY

• skupiska tkanki limfoidalnej

• błona śluzowa gardla

• typowy nabłonek dróg oddechowych

ŚLEDZIONA:

• narząd krwiolimfatyczny

• filtruje krew, usuwa stare i uszkodzone erytrocyty i antygeny

• miejsce proliferacji Limf B i T

• wytwarzanie przeciwciał

• w rozwoju płodowym HEMOPOEZA

• w razie potrzeby może wznowić funkcję po urodzeniu

• otoczona torebką łącznotkankową z poj. kom mm gładkich

• torebka -> belczki -> rusztowanie dla miąższu - MIAZGI

• ZRĄB - komórki siateczki

• MIĄŻSZ:

• MIAZGA BIAŁA

• PALS okołonaczyniowe osłonki limfatyczne - limfocyty T + grudki chłonne (limf B)

• STREFA MARGINALNA (BRZEŻNA) pomiędzy białą a czerwoną
  -kom plazmatyczne, limf T i B, makrofagi, APCs
  -tętniczki promieniste (od t. centralnej)

• MIAZGA CZERWONA

• sznury Billrotha

• MONITOROWANIE KRWI (makrofagi eliminują starsze formy erytrocytów które nie mogą się przecisnąć przez kom śródbłonka)

• t. śledzionowa
  -> WNĘKA
  -> tt. beleczkowe
  -> PALS (okołonaczyniowa osłonka limfatyczna; limfocyty T - tętnica opuszczająca beleczkę)
  -> t. centralna (grudka chłonna)
  -> tętniczki pędzelkowate (osłonka Schweiggera-Seidla - koncentycznie ułożone makrofagi)
  -> zatoki śledzionowe (krążenie zamknięte)
  -> otwarte kanały w miazdze (krążenie otwarte)

• KREW Z ZATOK -> żyły miazgi -> żyły beleczkowe -> żyła śledzionowa (wnęka)

POZOSTAŁE NARZĄDY LIMFATYCZNE

• MALT - tkanka limfoidalna związana z błoną śluzową

• GALT - przewód pokarmowy, kępki Peyera

• BALT - ściany oskrzeli

SKÓRA

• 1,5-2 m² powierzchni

• grubość 0,5-4 mm

• największy organ ciała ~16 % masy

• bariera ochronna przed szkodliwymi wpływami środowiska:
  - zmiany temperatury
  - urazy mechaniczne
  - zakażenia

• ważna rola w termoregulacji

• udział w gospodarce wodnej, mineralne, białkowej, węglowodanowej, witaminowej (synteza witaminy D₃)

• procesy odpornościowe

• WARSTWY:

• NASKÓREK - pochodzenie ektodermalne

• SKÓRA WŁAŚCIWA - pochodzenie mezenchymalne

• TKANKA PODSKÓRNA - pochodzenie mezenchymalne

• PRZYDATKI - wytwory skóry

• WŁOSY

• GRUCZOŁY SKÓRY (potowe, zapachowe, łojowe, sutkowy)

• PAZNOKCIE

• 2 TYPY SKÓRY

• GRUBA > 3mm
  - nieowłosiona
  -wewnętrzna powierzchnia dłoni
  -podeszwy stóp
  -gruby naskórek, gruba skóra właściwa

• CIENKA 1-2 mm
  -owłosiona
  -pozostała pow ciała
  -cienki naskórek

NASKÓREK

• NABŁONEK WIELOWARSTWOWY PŁASKI ROGOWACIEJĄCY

• KERATYNOCYTY (komórki) -> wyt. keratynę (składnik w-wy rogowej)

• w naskórku również:

• kom Merkla

• kom Langerhansa

• grubość naskórka, różna:

• na powierzchni tułowia ~0,1 mm

• podeszwy, dłonie ~2 mm

• 6-20 pokładów komórek, w pięciu warstwach

• podstawna

• kolczysta

• ziarnista

• jasna

• zrogowaciała

W-WA PODSTAWNA:

• rozrodcza

• najgłębsza

• 1 rząd cylindrycznych komórek - KERATYNOCYTÓW

• owalne jądra

• połączone DESMOSOMAMI

• z błoną podstawną HEMIDESMOSOMY, POŁĄCZENIA OGNISKOWE

• wśród nich komórki MACIERZYSTE - uzupełniają populację

• utrata kontaktu z błoną podstawną -> przejście kom do wyższej warstwy

• FILAMENTY POŚREDNIE - z białek CYTOKERATYN (syntetyzuje cytokeratyny) półdesmosomy!

• melanocyty

• kom Merkla

W-WA KOLCZYSTA:

• kilka pokładów WIELOBOCZNYCH komórek, ulegających spłaszczeniu w kierunku pow skóry

• DESMOSOMY

• syntetyzuje CYTOKERATYNY - w postaci filamentów pośrednich cytokeratynowych (grubsze niż w w-wie podstawnej)

• rozpoczyna się tu synteza swoistych BIAŁEK (inwolukryna - obecna w każdej następnej w-wie)

• kom LANGERHANSA

W-WA ZIARNISTA:

• 1,2-kilka pokładów kom WRZECIONOWATYCH

• ułożone równolegle względem pow skóry

• jądra komórek spłaszczone, stopniowo zanikają

• w cytoplazmie ZIARNISTOŚCI KERATOHIALINY:
  -białka (inwolukryna)
  -białka syntetyzowane w w-wie ziarnistej:
  *profilagryna, lorikryna, małe białka bogate w prolinę SPR, kornifina, inwolukryna

• synteza glikolipidów (acyloglikozyloceramid)
  - KERATYNOSOMY - ciała lamenarne

• Profilagryna *wyżej -> filagryna (wiąże filamenty cytokeratynowe)

• transglutaminaza naskórkowa + inwolukryna, lorikryna, SPR
  wytwarzają otoczkę PŁYTKI ROGOWEJ

W-WA JASNA:

• kwasochłonna, prawie homogenna

• kilka pokładów kom o niewyraźnych granicach

• jądra i organelle ZANIKAJĄ

• DESMOSOMY

• filamenty cytokeratynowe spojone filagryną

• WYSTĘPUJE TYLKO W NASKÓRKU SKÓRY GRUBEJ NP PODESZWY

W-WA ZROGOWACIAŁA:

• 2 pokłady:

• w-wa zbita
  -kom bezjądrzaste, spłaszczone
  -b. ściśle do sb przylegają - PŁYTKI ROGOWE (łuski)

• w-wa złuszczająca się
  - kom luźno ułożone
  -stale się oddzielają i złuszczają (możliwe dzięki zanikaniu desmosomów)

• PŁYTKA ROGOWA:

• RDZEŃ - masa filamentów cytokeratynowych (spojonych filagryną)

• OTOCZKA (zewnętrzna) - zrogowaciała
  -powstaje w wyniku przyłaczenia do błony komórowej od strony cytoplazmy INWOLUKRYNY, LORIKRYNY, SPR

PROCES KERATYNIZACJI:

• glikolipidy i sterole - uszczelniają przestrzenie między płytkami rogowymi - WARSTWA NIEPRZEUSZCZALNA DLA WODY

• FUNKCJA OCHRONNA

• Keratynocyty wytwarzają cytokiny: interlaukiny 1,3,6,8

• wytwarzają TGF-alfa (pobudza proliferację komórek)

• TGF-beta (różnicowanie komórek)

REGENERACJA NASKÓRKA

• 26-28 dni

PIGMENTACJA SKÓRY

• MELANOCYTY -> melanina (barwnik)

• melanocyty w w-wie PODSTAWNEJ (pochodzenie neuroektodermalne)

• mają wypustki - sięgają w-wy ziarnistej

• BRAK DESMOSOMÓW

• melanina syntetyzowana w MELANOSOMACH (AG)

• tyrozyna (tyrozynaza) -> dwuhydroksyfonyloalanina DOPA -> dopachinon -> melanina

• eumelanina - czarnobrunatna

• feomelanina - czerwonawa

• ochrona DNA przed promieniowaniem ultrafioletowym

• melanosomy degradowane przez lizosomy keratynocytu w ciągu kulku dni

• u czarnuchów - melansomy dużej, liczne, w całej cytoplazmie keratynocytów

• rasa kaukaska - mniejsze, nie liczne, gromadzą się w pobliżu jądra

KOMÓRKI LANGERHANSA:

• 3-8 % składu naskórka, w w-wie KOLCZYSTEJ

• komórki gwiaździste, liczne wypustki (kom dendrytyczne)

• owalne jądro, jasna cytoplazma

• BRAK DESMOSOMÓW

• ZIARNISTOŚCI BIRBECKA

• MHC II

• receptory Fc, składnika C3 dopełniacza - wychwytują antygeny i prezentują m.in limf T

• należą do APCs

KOMÓRKI MERKLA:

• w-wa podstawna naskórka (szczególnie licznie w opuszkach palców)

• w sąsiedztwie wolnych zakończeń nerwowych

• POŁĄCZONE PRZEZ DESMOSOMY Z KERATYNOCYTAMI

• jądra duże, nieregularne

• cytoplazma: AG, SER, wolne rybosomy, pęcherzyki neuroenokrynne

• MECHANORECEPTORY

POŁĄCZENIE SKÓRNO-NASKÓRKOWE:

• łączy tkankę nabłonkową z łączną

• SOPLE NASKÓRKOWE

• SIEĆ LISTEWEK NASKÓRKOWYCH - cecha osobnicza LINIE PAPLIARNE

• WŁÓKNA ZAKOTWICZAJĄCE; MIKROFIBRYLE

SKÓRA WŁAŚCIWA:

• WARSTWA BRODAWKOWA - tk łączna luźna
  -graniczy z naskórkiem (od góry)
  -od dołu ze splotem naczyniowym
  -granica skórno-naskórkowa ma przebieg FALISTY
  -BRODAWKI SKÓRNE - wyniosłości pomiędzy soplami naskórkowymi
  *warunkują silniejsze poł naskórka ze skórą wł.
  - włokna kolagenowe, sprężyste, siateczkowe
  - fibroblasty, histiocyty, kom tuczne, monocyty, limfocyty, granulocyty, kom plazmatyczne
  -w brodawkach liczne nn krwionośne, włosowate, chłonne, nerwy, zak. nerwowe (ciałka ruffiniego) pęczki kom mm gładkich (MIĘŚNIE PRZYWŁOŚNE)
  

• WARSTWA SIATECZKOWA - tk łączna zwarta o utkaniu nieregularnym
  -nie ma wyraźnej granicy między brodawkową a siateczkową
  -między splotem naczyniowym a tkanką podskórną
  -wł kolagenowe, sprężyste
  -wł SIATECZKOWE w otoczeniu nn krwionośnych oraz gruczołów skórnych
  -FIBROBLASTY, KOM TUCZNE, MAKROFAGI, LIMFOCYTY MNIEJ LICZNE
  -TU STRUKTURY POCHODZENIA NASKÓRKOWEGO
  GRUCZOŁY POTOWE, WŁOSY, GRUCZOŁY ŁOJOWE
  pęczki kom mm gładkich (mm przywłośne)
  CIAŁKA PACINIEGO - ucisk i wibracje
  CIałka Ruffiniego - rozciąganie (podeszwa stopy)

TKANKA PODSKÓRNA:

• TKANKA TŁUSZCZOWA ŻÓŁTA + tk łączna

• może mieć dolne odcinki mieszków włosów długich skóry czaszki, odcinki wydzielnicze gruczołów potowych i apokrynowych, zakończenia nerwowe (ciałka Paciniego)

• chroni przed urazami mechanicznymi

• podpór dla skóry

• skuteczny izolator termiczny

• magazyn produktów odżywczych

PRZYDATKI SKÓRY: włosy, paznokcie, gruczoły łojowe, potowe, zapachowe, gruczoł sutkowy

WŁOSY:

• DŁUGIE (głowa, okolica nn płciowych, zarost u mężczyzn)

• KRÓTKIE I GRUBE (brwi, rzęsy)

• MESZEK WŁOSOWY (większość powierzchni skóry)

• BUDOWA WŁOSA:

• korzeń włosa - skóra właściwa

• w mieszku włosowym

• dolna cz. sięga warstwy podskórnej - CEBULKA WŁOSA

• CEBULKA WŁOSA
  -kom nabłonkowe intensywnep odizały mitotyczne
  -różnicowanie, keratynizacja
  -pochewka zewnętrzna - przedłużenie naskórka

• łodyga włosa - wystaje ponad powierzchnię skóry

• WŁOS WŁAŚCIWY:

• rdzeń włosa - pasmo wielobocznych kom (włosy grube, brak w cienkich)

• kora włosa - różnicuje z kom cebulki, otacza rdzeń w obrębie korzenia płaskimi zrogowaciałymi płytkami z twardej keratyny

• powłoczka włosa - warstwa zrogowaciałych zachodzących DACHÓWKOWATO na siebie płytek rogowych

• włos właściwy otaczają 2 pochewki ZEWNĘTRZNA, WEWNĘTRZNA

PAZNOKIEĆ:

• rogowy twórek naskórka

• WAŁ PAZNOKCIOWY na brzegach

• MACIERZ naskórek bez w-wy ziarnistej
  -komórki macierzy dzieląc się - wzrost

• ŁOŻYSKO - na nim leży płytka (Zbudowane z tk łącznej włóknistej pokrytej naskórkiem)
  -rola odżywcza

GRUCZOŁY ŁOJOWE:

• PRZEWODY WYPROWADZAJĄCE krótkie, proste, nabł wielow płaski

• ODCINKI WYDZIELNICZE kształt woreczków o budowie zrazikowej

• na obwodzie woreczka kom macierzyste

• w woreczku komórki z kroplami lipidowymi

• WYDZIELANIE HOLOKRYNOWE

• ŁÓJ:
  -dużo trójglicerydów, wosków
  -hydrofobowa bariera skóry
  -wł bakterio-grzybobójcze
  -regulacja wydzielania przez HORMONY PŁCIOWE

• gruczoły łojowe - również w nieowłosonej skórze (powieki, brodawki suta, wargi, śluzówka policzka, napletek, okolice odbytu) - żeby był poślizg ];->

GRUCZOŁY POTOWE:

• gruczoły cewkowe, pojedyncze, kłębkowate

• długie przewody wyprowadzające

• najwięcej w skórze dłoni, stóp, doły pachowe, czoło

• ODCINKI WYDZIELNICZE - głęboko w skórze właściwej (nabłonek 1w-wy walcowaty/sześcienny)
  -kom. kształt piramidalny, na bł podstawnej
  -mikrokosmki

• KOMÓRKI JASNE
  -dużo mitochondriów
  -wydzielają wodę, Na+, Cl-

• KOMÓRKI CIEMNE
  -SER, AG
  -glikoproteidy
  

• KOMÓRKI MIOEPITELIALNE
  -kształt gwiaździsty
  -wyciskają wydzielinę

• PRZEWODY WYPROWADZAJĄCE
  -NABŁONEK DWUWARSTWOWY SZEŚCIENNY

• MEROKRYNOWO

GRUCZOŁY ZAPACHOWE:

• GRUCZOŁY MOLLA - zmodyfikowane zapachowe w powiekach

• GRUCZOŁY WOSKOWINOWE zmodyfikowane w przewodach słuchowych zewnętrznych

• zapachowe: okolica dołów pachowych, krocza, odbyta, otoczki brodawki słuchowej

• ODCINKI WYDZELNICZE - głęboko w skórze właściwej
  -kom podobne do kom jasnych
  -kom wydzielnicze płaskie, sześcienne

• PRZEWODY WYPROWADZAJĄCE, proste długie 2-3 w-w kom płaskich lub sześciennych

• GĘSTA I LEPKA WYDZIELINA O BIAŁAWEJ BARWIE

• PODNIETA, STRACH

UKŁAD DOKREWNY

• HORMONY -> ukł krążenia -> receptory kom docelowych

• HORMONY

• BIAŁKOWE (polipeptydowe)

• STEROIDOWE

• pochodne aminokwasów (aminy biogenne, h-y tarczycy)

• ROZP w wodzie - białkowe, polipeptydowe, katecholaminy

• NIEROZP w wodzie - steroiowe, hormony tarczycy

• SPRZĘŻENIE ZWROTNE (gr. dokrewne + ośrodkowy UN)

• OŚRODKOWY UN kontroluje -> PODWZGÓRZE (najwyższe piętro)

• synapsy w podwzgórzu (mediatory - aminy biogenne - katecholaminy, serotonina)

• PODWZGÓRZE -> PRZYSADKA -> INNE GRUCZOŁY

PODWZGÓRZE:

• POLE HIPOFIZJOTROPOWE podwzgórza (-> płat przedni przysadki)

• zespół JĄDER DROBNOKOMÓRKOWYCH podwzgórza -> do krwi

• -> LIBERYNY (pobudzające)

• -> STATYNY (hamujące)

• JĄDRA WIELKOKOMÓRKOWE podwzgórza (-> płat tylny, cz. nerwowa!)

• JĄDRO NADWZROKOWE; PRZYKOMOROWE -> NEUROSEKRET (transp aksonami do cz. nerwowej przysadki -> magazynowany -> w miarę potrzeb -> uwalniane do krwi neurohormony
  =NEUROSEKRECJA

• NEUROHORMONY
  - hormon antydiuretyczny (ADH) = wazopresyna
  - oksytocyna

PRZYSADKA MÓZGOWA

• w siodle tureckim kości klinowej

• rozwija się z uchyłka dna komory III (nerwowa)

• z uwypuklenia jamy ustnej, tzw. kieszkonki Rathkego (gruczołowa)

• PRZYSADKA NERWOWA:
  -wyniosłość pośrodkowa (należy do podwzgórza)
  - część nerwowa (wyrostek lejkowaty)
  -szypuła lejka

• PRZYSADKA GRUCZOŁOWA:
  -płat przedni (cz. dalsza)
  -cz. pośrednia
  -cz. guzowa

• płat nerwowy = cz. nerwowa, cz. pośrednia

• krążenie wrotne przysadki:
  -pierwotna sieć nn włosowatych (wyniosłość pośrodkowa podwzgórza)
  -żyły wrotne przysadki -> do płata przedniego
  -sieć wtórna (płat przedni)
  
  pośredniczy w przenoszeniu z podwzgórza do płata przedniego liberyn i statyn

PŁAT PRZEDNI:

• CHROMOFOBY - kom niebarwliwe
  -kom niezróżnicowane
  -zdegranulowane komórki chromofilne
  -komm gwiazdkowate (pęcherzykowe)

• KOMÓRKI CHROMOFILNE
  -budowa kom wydzielających hormony peptydowe
  -RER, AG, liczne ziarna wydzielnicze (magazynujące hormony)
  -BARWIENIE METODĄ MALLORY'EGO

• kom kwasochłonne
  -LAKTOTROFY 50 % -> prolaktyna
  -SOMATROTROFY 15-20% -> somatotropina

• kom zasadochłonne
  -KORTYKOTROFY 10-15 % -> kortykotropina
  -GONADOTROFY 10 % -> gonadotropiny (folitropina FSH; lutropina LH)
  -TYREOTROFY 5 % -> tyreotropina

PROLAKTYNA
-> wzmaga wytw mleka w gruczole mlekowym, laktację
-> wydzielanie regulowane przez dopaminę (PIH)
-> hiperprolaktynemia (nadmiar wydzielania) -> mlekotok (bez ciąży)

SOMATOTROPINA
-> hormon wzrosty
-> stym w wątrobie wytw somatomedyny C (wzrost kości -> proliferacja komórek chrząstki wzrostowej)
-> GIGANTYZM nadmiar somatotropiny u DZIECI
-> AKROMEGALIA - nadmiar u DOROSŁYCH

TYREOTROPINA
-> reguluje czynność tarczycy (wytw. hormonów tarczycy)
-> niedoczynność/nadczynność tarczycy (zaburzenia wydzielania)

KORTYKOTROPINA (ACTH)
-> jak wydzielana?
POMC -> ACTH + beta-LPH
ACTH -> alfa-MSH + CLIP
beta-LPH -> gamma-LPH, beta-MSH, beta-endorfina, metenkefalina
ACTH -> kontroluje wydzielanie w korze nadnerzczy -> wydz kortyzolu (cz. pasmowata)

CHOROBA CUSHINGA - nadmiar ACTH

GONADOTROPINY
-> LH, FSH (gonadotrofy_
-> wykrywanie immunocytochemiczne
-> regulują prawidłową czynność gonad (jajników/jąder)
-> ANOREKSJA - brak gonadotropin (GnRH)
-> niedobór/brak -> niedorozwój gonad *HIPOGONADYZM
zaburzenia miesiączkowania

PŁAT TYLNY PRZYSADKI (cz. pośrednia + cz. nerwowa)

• cz. pośrednia u dorosłych - szczątkowa
  - z komórek zasadochłonnych, tw. pęcherzyki
  -> MSH (początkowo POMC)
  -> u płodów alfa-MSH -> pobudza w-wę płodową nadnerczy

• cz. nerwowa - zakończenia aksonów z jąder wielkokomórkowych podwzgórza + pituicyty + tk łączna z naczyniami
  -> aksony -> neurosekret (magazynują, transportują, wydzielają)
  -> CIAŁKA HERINGA - większe skupiska neurosekretu (mikroskop świetlny)
  -> PITUICYTY *uwalnianie neurohormonów
  2 neurohormony
  -> ADH, wazopresyna, hormon antydiuretyczny
  *cewki zbiorcze nerek -> zw. wchłanianie zwrotne wody, w wysokich dawkach podnosi ciśnienie krwi
  NIEDOBÓR ADH - moczówka prosta
  -> OKSYTOCYNA
  *skurcze porodowe macicy, skurcz kom mioepitelialne w odc. wydzielnicze gruczołu mlekowego

SZYSZYNKA:

• pokryta oponą miekką -> wnika -> NIEREGULARNE PŁACIKI

• PŁACIKI
  - pinealocyty
  - kom śródmiąższowe (odmiana astrocytów)

• PINEALOCYTY:
  - ag, ziarna wydzielnicze, liczne wypustki krótkie + długie -> przestrzeń okołonaczyniowa
  -przestrzeń okołonaczyniowa -> włókna adrenergiczne -> info z siatkówki oka -> szyszynka

• HORMON MELATONINA (indolamina, pochodna 5-hydroksytryptaminy, serotoniny)

• główny czynnik regulujący cykl dobowy u człowieka

• wywołuje efekt antygonadotropowy (ham wydz. gonadoliberyny)

• wydzielanie zależne od bodźców świetlnych z siatkówki oka

• STĘŻENIE ROŚNIE W NOCY - ułatwia zasypianie

• ŚWIATŁO, BLOKERY RECEPTORÓW BETA-ADRENERGICZNYCH - zahamowanie syntezy melatoniny

• inne hormony szyszynki:
  -> INDOLAMINY - SEROTONINA
  -> hormony polipeptydowe o dział podobnych do liberyn i statyn

TARCZYCA:

• -> TRÓJJODOTYRONINA T₃ - hormon AKTYWNY

• -> TYROKSYNA T₄ - prohormon (w tk docelowych -> T₃)

• SYNTEZA do koloidu pęcherzyków tarczycy:
  1) TYREOGLOBULINA Tg - glikoproteina bogata w tyrozynę
  2) TYREOPEROKSYDAZA + z krwi JODKI
  3) jodowanie Tg
  -> JODOWANA TYREOGLOBULINA jTg (FORMA MAGAZYNOWANA)

• TSH -> kom. pęcherzykowe pob koloid z jTg, dołączają lizosomy
  -> uwolnione hormony tarczycy
  -> bardzo słabo rozp w wodzie, BIAŁKO NOŚNIKOWE we krwi

• FUNKCJA TARCZYCY:

• kontrolowana przez tyreotropinę TSH (<- TRH podwzgórza tyreoliberyna)
  -> zwiększa wychwytywanie jodków
  -> nasila endocytozę jTg
  -> wzmożone uwalnianie T₃ T₄

• OBNIŻONA TEMPERATURA -> wydzielanie T3 T4 -> wzrost metabolizmu tkankowego

• we krwi transportowane przez:
  TBPA, TBG, albuminy, stan wolny 0,2 %

• zwiększają stężenie cukru

• obniżają stężenie cholesterolu

KOMÓRKI PARAFOLIKULARNE (KOM C TARCZYCY)

- w obrębie pęcherzyka, między błoną podstawną a kom. pęcherzykowymi

-> KALCYTONINA (obniża stężenie wapnia we krwi), CGRP

- budowa kom. wytw hormony POLIPEPTYDOWE

- cechy układu APUD

CHOROBY TARCZYCY:

• WRODZONA NIEDOCZYNNOŚĆ TARCZYCY (kretynizm tarczycowy)
  -> niedorozwój umysłowy
  -> niedobór wzrostu

• NIEDOCZYNNOŚĆ TARCZYCY -> bo niedobór jodu

• NADCZYNNOŚĆ TARCZYCY (Gravesa-Basedowa)
  -> bo nadmiar hormonów tarczycy
  ->nadmiar LATS (przeciwciał na receptory dla TSH) - przewlekłe wydzielanie h-ów tarczycy

• WOLE - silny rozrost tarczycy (niedoczynność) za dużo TSH, a hormony nie wydzielane - rozrost gruczołu

• CHOROBA HASZIMOTO - autoprzeciwciała przeciwko tyreoperoksydazie lub Tg - niedoczynność i zapalenie tarczycy

PRZYTARCZYCE:

• 2 pary

• otoczone torebką łącznotkankową -> dzieli na większe grupy kom

• KOMÓRKI GŁÓWNE -> PARATHORMON PTH

• KOM KWASOCHŁONNE (OKSYFILNE)

• regulacja gospodarki wapniowej:
  CaBP - białko transportujące Ca²⁺ z jelita do krwi
  stężenie wapnia we krwi stałe - 2,5 mM
  Kontrolowane przez:
  PTH parathormon
  Kalcytoninę
  Kalcytriol (aktywna forma witaminy D₃)

• PTH
  -> wzrost st. wapnia we krwi
  -> zwiększona aktywność osteoklastów (osteoblasty -> M-CSF, RANKL)
  -> zwiększone uwalnianie wapnia do krwi

KALCYTONINA (tarczyca)
- hamuje czynność osteoklastów
- obniża stężenie wapnia we krwi

KALCYTRIOL (z wit D3)
-> zwiększenie zdolność enterocytów do wchłaniania wapnia
-> niedobór kalcytriolu - zmniejszenie zapasu Ca2+ w kościach (krzywica-u dzieci) (osteomalacja - dorośli)

NADNERCZA:

• CZĘŚĆ KOROWA 80-90 % narządu - z MEZODERMY
  -hormony steroidowe

• CZ. RDZENNA - NEUROEKTODERMY
  -katecholaminy

• CZ. KOROWA:

• WARSTWA KŁĘBKOWATA - mineralkortykoidy - ALDOSTERON

• W-WA PASMOWATA - glikokortykoidy - KORTYZOL

• SIATECZKOWATA - nieznaczne il. hormonów płciowych

• CZ. RDZENNA - katecholaminy (adrenalina, noradrenalina)

• kom chromafinowe (bud. kom wytw. h-y białkowe)

• KOMÓRKI A -> ADRENALINA

• komórki NA - NORADRENALINA

• TYROZYNA -> DOPA -> DOPAMINA
  -> NORADRENALINA ^{N-metylotransferaza}-> ADRENALINA

• choroby nadnerczy:

• ZESPÓŁ CONNA (pierwotny aldosteronizm) - too much aldosteron, nadm wydzielanie reniny

• ZESPÓŁ CUSHINGA - nadmiar kortyzolu (gruczolak przysadki too much ACTH)

• CHOROBA ADDISONA - niedobór hormonów nadnerczy (np z powodu destrukcji kory - autoimmunoagresją, gruźlica)

• PHEOCHROMOCYTOMA (guz chromochłonny) - gruczolak RDZENIA lub parangaliów - too much katecholamin

PARANGALIA - ciałka przyzwojowe, śródpiersie, jama brzuszna, budowa i funkcjonowanie jak kom chromafinowe rdzenia nadnerczy

HORMONY PRZEWODU POKARMOWEGO

• kom wydzielające hormony PEPTYDOWE, RER, AG, ziarnistości wydzielnicze

• GASTRYNA
  -pobudza wydzielanie HCl przez kom okładzinowe
  - pepsyny przez kom główne żołądka
  -wydzielenie stymulowane obecnością pokarmu w żółądku

• CHOLECYSTOKININA CCK
  -zwiększa wydzielanie enzymów trzustkowych
  -obkurcza pęcherzyk żółciowy
  -stymulowane obecnością w dwunastnicy polipeptydów i kwasów tłuszczowych

• SEKRETYNA
  -zwiększone wydzielanie dwuwęglanów przez trzustkę i drogi żółciowe -> neutralizuje kwasne pH w dwunastnicy
  -pojawienie się w dwunastnicy kwaśnej treści pokarmowej

• GRELINA
  -w żołądku - wydzielenie hormonu wzrostu
  -wzrasta podczas głodzenia
  -wywołuje uczucie głodu -> podwzgórze

• GIP - wydzielenie insuliny (obecność glukozy w jelicie cienkim)

• MOTYLINA - reguluje perystaltykę jelit

• SOMATOSTATYNA - w żółądku, jelitach, hamuje wydzielanie hormonów oraz gruczołów egzokrynowych

• HISTAMINA - amina biogenna w żołądku, stymuluje wydzielanie gastryny -> Hcl i pepsyny

• SEROTONINA - amina biogenna w żołądku, jelitach
  -> perystaltyka żołądka, jelit

WYSPY TRZUSTKI (Langerhansa)

• 1 000 000 oddzielnych wysp u człowieka

• każda składa się z kilkudziesięciu komórek, oddzielona od cz. egzokrynowej tkanką łączną

• 4 TYPY KOMÓREK

• alfa - glukagon

• beta 80 % wsyzstkich kom wysp - insulina

• delta - gastryna, somatostatyna

• PP (kom F) - polipeptyd trzustkowy (hamuje działanie gastryny, sekretyny)

UKŁAD APUD:

• duża grupa kom w całym organizmie -> hormony polipeptydowe, serotonina

• zdolność do wychwytywania prekursorów amin

• "komorki paranerwowe"

• kom dokrewne przewodu pokarmowego, wysp trzustki, kom parafolikularne tarczycy, kom rdzenia nadnerczy, przedniego płata przysadki

• ultrastruktura kom białkowych

• BARWIENIE METODY SREBROWE, immunocytochemiczne

GONADY:

• -> hormony płciowe *steroidy z cholesterolu

• ANDROGENY: testosteron, androstendiol, dihydrosteron

• ESTROGENY: 17-betaestradiol, estron, estriol

• GESTAGENY progesteron

• kobiety: estrogeny, gestageny

• mężczyźni: androgeny

UKŁAD ODDECHOWY:

• cz. przewodząca powietrze

• jamy nosowe, zatoki przynosowe, gardło, tchawica, oskrzela, oskrzeliki

• OCZYSZCZANIE, klimatyzacja powietrza

• bogato unaczyniona, wilgotna, śluz, migawki błona śluzowa

• cz. oddechowa

• oskrzeliki oddechowe, przewody pęcherzykowe, pęcherzyki płycne

• WYMIANA GAZOWA krew-powietrze

• mechanizm wentylacyjny (wdech, wydech)

• praca klatki piersiowej, mm międzyżebrwocyh, przepony, włókien sprężystych tkanki łącznej płuc

JAMY NOSOWE:

• PRZEDSIONEK NOSA - 1,5 cm

• nabł. wielowarstwowy płaski rogowaciejący

• grube włosy

• gruczoły łojowe, potowe

• przy odejściu -> w jamę nosową nabłonek nierogow, przydatki skórne zanikają

• OKOLICA ODDECHOWA

• błona śluzowa + nabłonek wielorzędowy migawkowy (nabł dróg oddechowych)

• dużo nn. krwionośnych

• ogrzewanie powietrza

• dużo anastomoz

• limfocyty, kom plazmatyczne, neutrofile, eozynofilwe, kom tuczne (szczególnie dużo przy katarze alergicznym)

• liczne gruczoły cewkowo-pęcherzykowe

• wydzielina -> lepkość, wilgotność nabłonka

• błona śluzowa b.d. unaczynona (sploty żylne, nerwowe)

• OKOLICA WĘCHOWA (błona węchowa)

• odbiór wrażeń węchowych

• górna część jamy nosowej

• powierzchnia ~6cm²

• NABŁONEK WĘCHOWY (3 rodzaje kom)

• KOM PODSTAWNE:
  -mitoza
  -mogą się róznicować w niedojrzałe kom węchowe -> dojrzałe

• KOM WĘCHOWE: dł życia 30-60 dni
  -neurony DWUBIEGUNOWE (między kom podstawnymi a podporowymi)
  - wysoce spolaryzowane
  -dendryt (do powierzchni bł. śluz) tworzy KOLBKĘ WĘCHOWĄ 10-20 zmodyfikowanych rzęsek - receptory
  -akson - tworzą nici węchowe

• KOMÓRKI PODPOROWE:
  - walcowate
  -mikrokosmki
  -cytoplazma: ziarenka żółtobrązowego barwnika

• BLASZKA WŁAŚCIWA BŁONY ŚLUZOWEJ

• GRUCZOŁY BOWMANA (węchowe)
  - wydzielina surowicza
  -rozpuszcza substancje zapachowe
  -białko wiążące substancje wonne OBP
  -IgA (z kom plazmatycznych)

KRTAŃ:

• łączy gardło z tchawicą

• ZRĄB - płytki chrzęstne

• 3 chrząstki nieparzyste:
  -> nagłośniowa
  -> tarczowata
  -> pierścieniowata

• 3 parzyste:
  -> nalewkowate
  -> różkowate
  -> klinowate

• błona śluzowa -> nabłonek wielorzędowy migawkowy

• FAŁDY GŁOSOWE+JĘZYKOWE wielowarstwowy płaski nierogow.

• fałdy głosowe - pęczki włókien alstycznych -> struny głosowe

TCHAWICA:

• 15-20 pierścieni C

• światło stale szerokie, nie zapada się

• 3 warstwy:

• BŁONA ŚLUZOWA
  -nabłonek wielorzędowy migawkowy DRÓG ODDECHOWYCH
  *komórki migawkowe (urzęsione) 30 % - migawki, przesuwają śluz
  *komórki kubkowe 30 % - wytw śluz
  *kom podstawne (niezróżnicowane) 30 % - mitoza
  *dokrewne (ziarniste) Kulczyckiego (APUD) 8 % - hormony serotonina, bombezyna, ciałka neuroepitelialne
  *kom szczoteczkowe - liczne mikrokosmki

• BLASZKA WŁAŚCIWA BŁONY ŚLUZOWEJ - tk łączna luźna
  - dużo włókien sprężystych (blaszka sprężysta)
  - dużo nn włosowatych
  -IgA

• BŁONA PODŚLUZOWA błona włóknisto-chrzęstna
  -gruczoły tchawicze ślizowo-surowicze (wydzielina pod śluzem)
  -chrząstki szkliste - w formie litery C
  -tylna ściana tchawicy - ŚCIANA BŁOANIASTA

• PRZYDANKA łącznotkankowa

DRZEWO OSKRZELOWE:

• OSKRZELA GŁÓWNE

• -> oskrzela płatowe (2 lewe, 3 prawe)

• -> oskrzela segmentowe

• -> oskrzela podsegmentowe

• -> oskrzeliki

PŁACIK PŁUCNY:
rozgałęzienia oskrzelika końcowego:
-> oskrzeliki oddechowe
-> przewody pęcherzykowe
-> pęcherzyki płucne

GRONKO PŁUCNE:
-> część płuca zasilana przez OSKRZELIK ODDECHOWY
-> wchodzą w skład płacika

OSKRZELA:

• płytki chrzęstne (niereg kształt) - warstwa włóknisto-chrzęstna

• BLASZKA SPRĘŻYSTA - włókna elastyczne

• BŁONA REISESSENA -w-wa mm gładkich
  2 pokłady okrężnie
  kurczą się pod wpływem mediatorów (histaminy, serotoniny, bradykininy)

• BŁONA PODŚLUZOWA - gruczoły oskrzelowe (śluz-surow)

• przewlekłe zapalenie oskrzeli kom surowicze -> śluzowe

• BALT (wchodzi w skład MALT)

OSKRZELIKI:

• brak płytek chrzęstnych

• nabłonek

• blaszka właściwa błony śluzowej

• błona mięśniowa

• przydanka

• traci migawki, kom kubkowe

• KOMÓRKI CLARY (nieurzęsione)

OSKRZELIKI KOŃCOWE:

• nabłonek jednowarstwowy sześcienny

80 % kom CLARY - wydzielają substancję redukującą napięcie powierzchniowe, utrzymuje drożność *surfaktantopodobny materiał
*białkowy inhibitor elastazy - zapobiega rozemdie
degradują toksyny - cytochrom P-450
transport jonów Cl^-

CZĘŚĆ ODDECHOWA:

• OSKRZELIKI ODDECHOWE

• nabł 1 w-wy sześcienny - ściana

• pęcherzyki płucne - ściana

• gdy przechodzą w przewody pęcherzykowe (tylko pęcherzyki płucne w ścianie)

• woreczki pecherzykowe - ślepe rozszerzenia przewodów pęcherzykowych (2-3)

PĘCHERZYKI PŁUCNE:

• wymiana gazowa

• BARIERA KREW-POWIETRZE

• łączna pow płuc 80-90 m2

• przegrody międzypęcherzykowe (zrąb tk łączna luźna + fibroblasty, makrofagi, wł kolagenowe, sprężyste)

• liczne nn włosowate

• PORY KOHNA - otworki kontaktujące ze sobą pęcherzyki płucne (pory międzypęcherzykowe)
  -oboczne oddychanie jeśli niedrożne małe oskrzeliki

• NABŁONEK ODDECHOWY - 3 rodzaje pneumocytów

• typ I (kom płaskie)
  -90 % wewn. pow. pęcherzyków
  - 40 % populacji
  - połączenia zamykające
  -silnie spłaszczona cytoplazma
  -UMOŻLIWIENIE SZYBKIEGO TRANSPORTU GAZÓW

• typ II (kom ziarniste)
  - 60 % kom pęcherzyków
  -zaokrąglone
  -liczne mitochondria
  -RER SER
  -CIAŁKA BLASZKOWATE - ziarna wydzielnicze swoiste
  - mikrokosmki
  -> SURFAKTANT PŁUCNY *czynnik aktywny powierzchniowo -> fosfolipidy, apoproteiny surfaktantowe
  *hipofaza - cienka, wodnista, kontaktuje się z powietrzem
  surfaktant: detergent - zmniejsza nap powierzchniowe, bakteriostatyk, uczestniczy w wym gaz.
  NIEDOBÓR SUFRAKTANTU - NIEDODMA (zapadanie pp płucnych -> uszkodzenie pneumocytów typu I, upośledzenie wym gaz)
  
  pneumocyty typu II :
  -> utryzmanie, naprawa nabłonka pęcherzykowego
  (mogą się różnicować w typ I)

• pneumocyty typu III (pęcherzykowe szczoteczkowe)
  chemoreceptory

• w pęcherzykach płucnych dodatkowo:
  makrofagi płucne - przegrody międzypęcherzykowe (śródmiąższowe)
  wewnątrz i na pow nabłonka (pęcherzykowe)
  -fagocytują nadmiar surfaktantu, ciała obce, indukują odp. typu komórkowego

BARIERA KREW-POWIETRZE:

1) surfaktant
2) wypustka cytoplazmy pneumocytu typu I
3) błona podstawna nabłonka pęcherzyka
4) błona podstawna śródbłonka n włosowatego
5) wypustka cytoplazmy kom śródbłonka

OPŁUCNA:

• opłucna płucna (trzewna) - płaty płucne

• opłucna ścienna - klatka piersiowa

• obie zbudowane z tk łącznej + nabłonek jednowarstwowy płaski (mezothelium)

• ODMA OPŁUCNOWA - dostanie sie powietrza do jamy opłucnej

• PUCHLINA PŁUCNA - dostanie się do jamy dużej ilości PŁYNU

TRANSPORT GAZÓW W PŁUCACH:

• O2, CO2 DYFUZJA

• tlen rozpuszcza się w osoczu, większość wiązana przez Hb

• CO2 transportowany do płuc w postaci jonu dwuwęglanowego

• anhydraza węglanowa erytrocytów - przekształca w płucach dwuwęglany w CO2