TEMAT: Stosunki izraelsko-palestyńskie na przełomie XX i XXI wieku. Międzynarodowe próby rozstrzygnięcia konfliktu izraelsko-palestyńskiego
Potrzeba sprecyzowania pojęć spór i konflikt międzynarodowy
Wyrok Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej w sprawie Mavrommatisa w 1924 r., stwierdzono, iż spór „jest brakiem zgody na określoną kwestię prawną lub stan faktyczny ujawniający przeciwieństwo prawnych stanowisk stron”
Według Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości spór dotyczy przeciwstawnych punktów widzenia stron.
John G. Merrills uważa, że na zagadnienie sporu składają się: 1) brak porozumienia w danej sprawie, co oznacza, iż musi być ona w pełni jasna i określona, tak by można było stwierdzić, co jest przedmiotem sporu; 2) brak porozumienia kreuje roszczenia lub twierdzenia stron konfliktowych, co oznacza, że każda z nich musi określić własne postulaty – czego właściwie się domaga lub że uważa się za uprawnioną do wysuwania roszczeń, druga zaś musi przedstawić argumenty przeciwne. Przejawem takich postaw są różnego rodzaju oświadczenia, noty dyplomatyczne, działania o specyficznym charakterze
Konflikt – ostrzejsza forma sporu, zawarta jest w nim groźba użycia siły bądź sam fakt odwołania się do niej jako metody rozwiązania sporu.
Klasyfikacja sporów międzynarodowych
Utrzymywanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa leży w gestii Rady Bezpieczeństwa.
Spór polityczny – spory, wobec których nie można zastosować reguł prawnych, natomiast miarą ich oceny jest kryteria interesów politycznych, racja stanu czy żywotne interesy państwa.
Spór prawny – spór, którego ocenę można oprzeć na określonej normie prawa międzynarodowego przy czym argumentacja stron opiera się na określonych przepisach prawnych.
W 1920 r. Statut Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej (STSM) do grupy sporów prawnych zaliczył: spory wynikające z wykładni umowy; każdą kwestię prawa międzynarodowego; ustanowienie faktu stanowiącego pogwałcenie prawa międzynarodowego; rodzaj i zakres odszkodowania należnego za zerwanie zobowiązań międzynarodowych
Klasyfikacja sporu i konfliktu międzynarodowego wg Richarda B. Bildera. Analiza sporów w oparciu o:
Przedmiot sporu (roszczenia terytorialne, ochrona dyplomatyczna, zobowiązania traktatowe, prawo morza)
Charakter sporu
Charakter relacji między stronami
Znaczenie sporu dla obu stron
Konsekwencje, jakie spór może mieć dla innych państw bądź całej międzynarodowej społeczności
Możliwość znalezienia prawnego rozwiązania sporu
Karta Narodów Zjednoczonych wyróżnia spory międzynarodowe na zagrażające i niezagrażające bezpieczeństwu międzynarodowemu
Model powstania sporu międzynarodowego
W sytuacji spornej strony postrzegają siebie jako pokrzywdzone i próbują dowieść swych racji, powołując się na prawo i racje polityczne. Model
państwo postrzega siebie jako stronę pokrzywdzoną -> wskazuje na inne państwo jako winnego -> stwarza poczucie, iż należy mu się zadośćuczynienie -> formułuje określone żądania, które zostają odrzucone przez stronę przeciwną.
Środki prewencyjne i możliwość uniknięcia sporu
Wcześniejsze ustalenie zasad i problemu, wobec którego strony prezentują postawę koncyliacyjną i obopólną chęć niedopuszczenia do powstania sporu
Dzięki konsultacjom strony mogą: wcześniej wyeliminować występujące między nimi tarcia, zanim dojdzie do spolaryzowania stanowisk i ich usztywnienia; uzmysłowić stronie wnoszącej propozycję konsultacji, w jakim zakresie może ona negatywnie oddziałać na drugą stronę, w wyniku czego strona ta może odejść od prezentowanego uprzednio kursu lub zmodyfikować go w taki sposób, żeby był on do przyjęcia dla drugiej strony; stanowi bardzo wyraźny dowód ukazania dobrej woli, czyli gotowości polubownego załatwiania sporu.
Do czynników negatywnych można zaliczyć: ujawnienie pozycji jednej ze stron, która może dla drugiej stanowić ostrzeżenie i doprowadzić do poszukiwania twardszego stanowiska wobec sporu; wskazanie na gotowość zmiany stanowisk, co osłabia pozycję jednej ze stron; notyfikacja o gotowości przeprowadzenia konsultacji może równie dobrze jedynie świadczyć o chęci zyskania na czasie; oświadczenie o gotowości przeprowadzenia konsultacji może zostać odebrane przez stronę przeciwną jako szansa na wypracowanie mniej pojednawczego stanowiska
Dyplomatyczne środki rozstrzygania i załatwiania sporów międzynarodowych
Podstawy prawne do załatwiania sporów przy użyciu środków pokojowych zostały zawarte w konwencjach haskich (1899 i 1907).
Dyplomatyczne środki rozstrzygania sporów międzynarodowych cechuje obopólna chęć znalezienia porozumienia, a więc współpraca stron, które zachowują dla siebie możliwość podjęcia ostatecznej decyzji.
Negocjacje (rokowania) – najczęściej wykorzystywana procedura. Jest to proces komunikowania się w celu osiągnięcia obopólnie satysfakcjonującego porozumienia.
Do podstawowych zalet metod negocjacyjnych należą: jest to najmniej ryzykowna forma rozstrzygania sporu pozwalająca każdej ze stron na zachowanie maksimum kontroli nad jego rozwiązaniem; strony mają największy wpływ na rezultat; zawarte w wyniku negocjacji porozumienie jest kompromisem; obowiązująca w ramach negocjacji zasada „coś za coś”; jest to nadal najtańszy i najskuteczniejszy sposób pozwalający na wypracowywanie między stronami określonych metod i środków w dzielących je kwestiach spornych.
Do negatywnych stron negocjacji należy zaliczyć: brak pewności, że wypracowane porozumienie będzie przestrzegane; prawdopodobieństwo swobodnego działania stron w postaci możliwości zerwania negocjacji może doprowadzić do impasu i mieć dalekosiężne konsekwencje nie tylko dla nich samych, ale również dla innych członków społeczności międzynarodowej; negocjacje mogą ujawniać słabe lub dobre przygotowania stron; negocjacje zawsze podlegają presji określonych grup interesu; kurczowe trzymanie się określonych zasad reprezentowanych przez stronę w negocjacjach może doprowadzić do chęci narzucenia własnej opcji drugiej stronie; nieprzygotowanie stron do negocjacji wskutek różnic w postrzeganiu określonych danych i faktów rodzi prawdopodobieństwo sięgnięcia po stronę trzecią w charakterze arbitrażu.
Dobre usługi – polega na udziale strony nieuczestniczącej w sporze (państwo, organizacja międzynarodowa) w skłonieniu stron do bezpośrednich negocjacji. Celem dobrych usług jest doprowadzenie stron do stołu obrad, żeby umożliwić porozumienie. Procedura dobrych usług została ujęta w konwencjach haskich z 1899 i 1907 r.
Mediacja – zapisana w Karcie Narodów Zjednoczonych – bardzo aktywna rola strony trzeciej w procesie negocjacyjnym. Może być prowadzona przez państwo, organizację międzynarodową jak i osobę fizyczną, która musi być zaakceptowana przez strony sporu. Zadaniem mediatora jest doprowadzenie stron do spotkania i rozpoczęcia przez nie negocjacji, przy czym odbywają się one z jego udziałem. Skuteczność mediacji to nie tylko rozstrzygnięcie sporu lub sytuacji konfliktowej, ale również minimalizowanie ryzyka niepewności i sposób zarządzania konfliktem.
Komisje badań (fact-finding) – powstają w wyniku rozbieżności zadań między stronami sporu odnośnie do stanu faktycznego. Strona trzecia sporu jest reprezentowana wówczas przez niezależną, bezstronną komisję złożoną z ekspertów. Ich zadaniem jest sporządzenie określonego raportu, który bynajmniej nie musi być wiążący dla stron, ale może sugerować warunki zawarcia porozumienia za ich aprobatą. Metoda ta po raz pierwszy została ujęta w Konwencji haskiej z 1899 r., a następnie w Konwencji haskiej z 1907r.
Koncyliacja (pojednanie) – zawiera elementy badania i mediacji, polega na załatwieniu sporów poprzez powołane ad hoc lub stałe komisje. Ustalają one konkretne fakty, proponując w konsekwencji rozwiązanie sporu, przy czym nie ma ono charakteru wiążącego, gdyż nie musi opierać się na prawie, a propozycja rozstrzygnięcia kwestii spornej może zostać oparta na zasadzie słuszności. Koncyliacja od mediacji odróżnia ją przede wszystkim cel, jakim jest doprowadzenie do porozumienia poprzez propozycje ustępstw poczynionych przez strony konfliktu.
Sądowe środki rozstrzygania sporów międzynarodowych: arbitraż międzynarodowy i sądy stałe
Arbitraż sądowy – jest to sposób pokojowego rozstrzygania sporów na drodze sądu rozjemczego, który ma bardzo długą tradycję. Procedura ta polega na przekazaniu sporu do rozpatrzenia niezaangażowanej w niego stronie trzeciej, która cieszy się powszechnym poważaniem. Strony ustalają zagadnienie, które ma zostać poddane arbitrażowi. Istnieją dwa rodzaje arbitrażu: arbitraż fakultatywny – polegający na przekazaniu sporu pod arbitraż po jego zaistnieniu, przy czym może on mieć formę ad hoc i dotyczy osądzenie konkretnego sporu na podstawie umowy zwanej kompromisem. Arbitraż zorganizowany – opatrzony klauzulą arbitrażową lub traktatem arbitrażowo-rozjemczym, a dotyczący wszystkich sporów bądź ich określonej kategorii, kiedy istnieje określony sąd rozjemczy.
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) – w 1920 powstał Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej (STSM) działał do 1945 r. W 1945 r. na jego miejsce powołano do życia Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) będący głównym organem ONZ, którego Statut jest integralną częścią Karty Narodów Zjednoczonych. W skład MTS wchodzi 15 sędziów wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa na 9 letnią kadencję, przy czym co trzy lata wymieniana jest jedna trzecia składu. Kandydatów na sędziów zgłaszają grupy narodowe Stałego Sądu Rozjemczego w Hadze lub specjalnie powołane grupy narodowe państw członkowskich niereprezentowanych w Sądzie Rozjemczym.
Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) – został utworzony w 1957 r. jako jedna z głównych instytucji Wspólnot Europejskich. Ma siedzibę w Luksemburgu. Orzeczenia ETS mają moc wiążącą dla uczestników postępowania.
Europejski Trybunał Praw Człowieka – powołany do życia w 1998 r. na miejsce Europejskiej Komisji Praw Człowieka i Trybunału Praw Człowieka, których zadaniem była kontrola nad przestrzeganiem praw człowieka. Ma siedzibę w Strasburgu. Jego zadaniem jest wydawanie orzeczeń w sprawie praw człowieka zapisanych w Europejskiej konwencji praw człowieka, której formalnie jest organem. Skład sędziowski tworzą przedstawiciele wszystkich stron konwencji ( po jednym z każdego kraju), jednak żaden z sędziów po objęciu urzędu nie może reprezentować własnego państwa.
Międzynarodowy Trybunał Praw Mórz – powstał w 1996 r. na mocy zawartej w 1982 r. z inicjatywy ONZ Konwencji o prawie morza, której stroną jest obecnie 145 państw. Zapewnia on ramy prawne racjonalnemu zarządzaniu zasobami morskimi i ich zachowaniu dla przyszłych pokoleń, stanowiąc jednocześnie instrument promowania zrównoważonego i pokojowego wykorzystania mórz i oceanów. W skład Trybunału wchodzi 21 sędziów reprezentujących główne systemy prawne świata.
Rozstrzyganie sporów na forum organizacji międzynarodowych
Karta Narodów Zjednoczonych – odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa spoczywa na Radzie Bezpieczeństwa. Prawo powiadomienia Rady Bezpieczeństwa o istnieniu zagrożenia dla pokoju i bezpieczeństwa przysługuje każdemu – pod warunkiem gotowości do jego pokojowego rozwiązania. Do prerogatyw Rady Bezpieczeństwa w kwestii pokojowego załatwiania sporu należy możliwość zalecenia odpowiedniej procedury jego rozstrzygnięcia.
Bliskowschodnia „beczka prochu”. Sytuacja polityczna na Bliskim Wschodzie po II wojnie światowej
w chwili zakończenia działań wojennych na zasiedlonych przez Arabów obszarach Bliskiego Wschodu istniało 6 niepodległych państw: 4 monarchie (Arabia Saudyjska, Egipt, Irak i Jemen) oraz 2 republiki (Liban i Syria). W maju 1946 r. dołączyło do tego grona nowe królestwo – Transjordania.
Pozostałe twory polityczne były w różnym stopniu uzależnione od Wielkiej Brytanii.
W drugiej połowie lat 40. Faktyczną, pełną niezależnością dysponowały jedynie Arabia Saudyjska i Jemen. Pozostałe formalnie niepodległe kraje były ściśle powiązane z byłymi mandatariuszami: Wielką Brytanią i Francją.
Nacjonalizm arabski pojawił się dopiero w drugiej poł. XIX stulecia. Sprzyjały mu wspólnoty: językowa, religijna i historyczna, a także jedność geograficzno-terytorialna.
Kair we wrześniu 1944 r. zwołał do Aleksandrii specjalną konferencję przygotowawczą. Przyjęty wówczas protokół aleksandryjski stanowił podstawę podpisanego 22 marca 1945 r. w Kairze przez siedem krajów paktu Ligi Państw Arabskich. Została ona następnie uznana przez ONZ za organizację regionalną i ma stałą misję w Nowym Yorku. Głównym jej celem stało się zacieśnienia współpracy politycznej, gospodarczej i kulturalnej państw członkowskich. Wkrótce dołączyły do niej następne kraje arabskie.
Powstanie Izraela
14 lutego 1947 r. Brytyjczycy – nie mogąc zapanować nad narastającym konfliktem – przekazali sprawę Palestyny ONZ. Na forum zwołanej wyłącznie w tym celu nadzwyczajnej sesji Zgromadzenia Ogólnego wyłoniono Specjalną Komisję do spraw Palestyny
Dnia 29 listopada 1949 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ podjęło rezolucję o podziale Palestyny na dwa państwa: żydowskie o obszarze 14,5 tys km2 oraz arabskie o powierzchni 11,6 tys km2. Postanowiono również, że brytyjski mandat nad Palestyną wygasł 14 maja 1948 r. o północy.
Powstanie Izraela było możliwe dzięki wsparciu tej koncepcji zarówno przez ZSRR jak i USA. Moskwę inspirowała chęć wyparcia z Bliskiego Wschodu wpływów brytyjskich. Na Kremlu liczono, że nowe państwo będzie grawitować ku komunizmowi. Z kolei ubiegający się o drugą kadencję prezydent Truman zabiegał o poparcie wpływowych Amerykańskich środowisk żydowskich.
Pierwsza wojna arabsko-żydowska i jej konsekwencje
Bezpośrednio po powstaniu Izraela Arabowie wszczęli gwałtowną kontrakcję. Do pierwszych starć zbrojnych doszło już 29 listopada 1947r. , kiedy to Palestyńczycy przypuścili atak na osiedla żydowskie. Początek 1948 r. przyniósł włączenie się do walk ochotników z innych państwa arabskich. Jednakże już w kwietniu żydowskie oddziały samoobrony (Hagana) powstrzymały napastników. Punktem kulminacyjnym tej fazy starć stała się przeprowadzona 9 kwietnia przez Irgun i Grupę Sterna pacyfikacja arabskiej wsi Deir Jassin. Była to odpowiedź na zniszczenie pobliskich osad żydowskich. Zapoczątkowało to masowy exodus Palestyńczyków.
Proklamowanie Izraela pociągnęło za sobą wkroczenie także oddziałów armii: egipskiej, irackiej, syryjskiej, libańskiej i jordańskiej. Ich liczebność wielokrotnie przewyższała armię żydowską, która nie dysponowała wówczas czołgami, artylerią i lotnictwem. Żydów wsparły bronią niektóre kraje Zachodu, ale głównie ZSRR.
Mimo liczebnej przewagi, skłóceni wewnętrznie i pozbawieni jednolitego dowództwa Arabowie nie odnieśli żadnych sukcesów.
25 stycznia 1949 r. – wstrzymanie ognia przez kraje arabskie.
Zawieszenie broni przyniosły wytyczenie nowych linii demarkacyjnych, które zwiększyły obszar Izraela do 20,7 tys. km2. Zachodni brzeg Jordanu (Cisjordanię) włączono do Transjordanii, która w 1949 r. stała się Jordańskim Królestwem Haszymidzkim. Niewielkimi terytoriami nadmorskimi (strefa Gazy) miał odtąd administrować Egipt. Do zawarcia układu pokojowego nigdy nie doszło.
Blisko- i środkowowschodnie sojusze wojskowe
W okresie po II wojnie światowej Bliski Wschód był terenem intensywnej gry politycznej mocarstw.
Moskwa niebawem rozczarowała się stanowiskiem Izraela i postawiła na kraje arabskie. Waszyngton starał się przejąć schedę po Londynie i Paryżu
W 1947 r. zawarto pod patronatem brytyjskim pakty między Turcją Irakiem i Transjordanią.
W 1950 r. ogłoszona została trójstronna deklaracja Wielkiej Brytanii, Francji, Stanów Zjednoczonych oferująca wszystkim krajom tego regionu dostawy broni i innego sprzętu wojskowego w celu zapewnienia im skutecznej obrony.
W tym stanie rzeczy Liga Państw Arabskich zaktywizowała swoją działalność i w czerwcu 1950 r. doprowadziło do podpisania przez sześć państw: Arabię Saudyjską, Egipt, Irak, Jemen, Liban i Syrię układu o współdziałaniu w sferze wojskowej i gospodarczej.
24 luty 1955 r. – podpisanie w Bagdadzie układu turecko-irackiego. Jeszcze w tym samym roku przystąpiły do niego: Wielka Brytania, Pakistan i Iran. Powstała w ten sposób Organizacja Paktu Bagdadzkiego. Współpracę wojskową nawiązały z nią Stany Zjednoczone. Sojusz ten zapowiadał bliskie współdziałanie w zakresie utrzymania pokoju, stabilizacji politycznej i rozwoju gospodarczego.
Sytuacja w Iranie
Przełom lat 40. I 50. To dla Iranu okres niekończących się zamieszek, starć i zamachów. Destabilizacja kraju przybrała katastrofalne rozmiary w roku 1951, kiedy to premierem został Mohammad Mosaddegh.
22 października 1952 r. – brytyjsko-irańskie stosunki dyplomatyczne zostały zerwane.
Odsunięcie Mosaddegha wydatnie zwiększyło wpływy USA w Iranie.
W listopadzie 1953 r. Teheran wznowił stosunki dyplomatyczne z Londynem. Wiosną 1954 r. powołano do życia Międzynarodowe Konsorcjum Naftowe. W dniu 21 października kraje zachodnie podpisały z nim układ dający im prawo eksploatacji przez 25 lat irańskich złóż roponośnych.
Sojusz wojskowy na Środkowym Wschodzie
Umacnianie pozycji Zachodu w Iranie zbiegło się z amerykańską propozycją sformowania na Środkowym Wschodzie bloku wojskowego.
24 luty 1955 r. – podpisanie w Bagdadzie paktu woskowego przez USA, Irak, Turcję. Do sojuszu przystąpiły 4 kwietnia 1955 r. Wielka Brytania, 23 września 1955 – Pakistan, a 3 listopada 1955 r. Iran. Tak powstała Organizacja Paktu Bagdadzkiego (BPO)
Poważniejszy wstrząs przyniosło obalenie 14 lipca 1958 r. monarchii w Iraku, co sprawiło, że kraj ten wystąpił z BPO. W rezultacie 20 sierpnia 1959 r. jego nazwę zmieniono na Organizację Paktu Centralnego CENTO z siedzibą w Ankarze.
Kryzys Organizacji nasilał się od drugiej połowy lat. 60., ponieważ azjatyccy członkowie sojuszu uznali, że współpraca gospodarcza i naukowa z Anglosasami jest dalece niewystarczająca, a zakres pomocy zbyt skromny. Istotne zmiany przyniósł marzec 1979 r. kiedy to po rewolucji w Iranie z Cento wystąpiły Iran, Pakistan, a następnie Turcja. Organizacja została formalnie rozwiązana we wrześniu 1979 r.
Przeobrażenia krajów arabskich w latach 1958-1963
Nieudana próba przywrócenia dominacji Zachodu nad strefą Kanału Sueskiego w 1956 r. zaowocowała między innymi tendencjami integracyjnymi w świecie arabskim.
W Syrii w połowie lat 50. Narastała dominacja Socjalistycznej Partii Odrodzenia Arabskiego (BASS). W jej programie zespolono silnie elementy nacjonalizmu arabskiego i socjalizmu.
1 luty 1958 r. – Powstanie Zjednoczonej Republiki Arabskiej (ZRA) – Egipt i Syria, prezydentem został Naser, Jemen Północny przyłączył się 8 marca 1958 r. do federacji, przez co zmieniono nazwę na Zjednoczone Państwa Arabskie.
14 luty 1985 r. – powołanie Unii Haszymidzkiej, będącej federacją Jordanii i Iraku.
Kryzys cypryjski
Wyspa stanowiła niezmiernie istotny punkt strategiczny na Morzu Śródziemnym. Brytyjczycy weszli w jego posiadanie w dobie kongresu berlińskiego, a w roku 1925 stał się on formalnie kolonią brytyjską. Ludność składała się wówczas z 4/5 Greków, a w 1/5 z Turków, przy czym konflikt między obiema społecznościami się nasilał. W rezultacie w 1950 r. doszło do rozpisania referendum, w którym 95% Greków głosowało za przyłączeniem wyspy do Grecji. Londyn opowiadał się jednoznacznie przeciw temu posunięciu, później skłaniał się ku koncepcji państwa cypryjskiego, w którym konstytucyjnie zawarowano by dla Wielkiej Brytanii pewien zakres władzy.
Ponieważ nie udało się osiągnąć porozumienia w tej sprawie, na wyspie rozgrzały walki, które od 1955 r. prowadziła Cypryjska Organizacja Wyzwolenia Narodowego kierowana przez Giorgiosa Griwasa.
16 sierpnia 1960 r . – wyspie nadano niepodległość. Podpisany jednocześnie traktat gwarancyjny przyznawał Wielkiej Brytanii, Grecji i Turcji możliwość interwencji w wewnętrzne sprawy Republiki Cypru w sytuacji zagrożenia porządku ustanowionego w konstytucji.
1964 – okres wojny domowej na wyspie.
13 lutego 1975 r. miejscowi Turcy doprowadzili do proklamowania na terenach zajętych przez wojska tureckie Federacyjnego Państwa Turków Cypryjskich, które miało trwać aż do stworzenia republiki składającej się z dwu autonomicznych krajów.
Wojna sześciodniowa i jej konsekwencje
Do wydatnego wzrostu napięcia doszło po roku 1963, kiedy to Izrael podjął próby odwrócenia biegu Jordanu w celu nawodnienia pustyni Nagew.
W 1964 r. na I Palestyńskim Kongresie Narodowym w Jerozolimie doszło powstania Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP), której przewodził Achmed Szukejri. Jej celem zasadniczym było doprowadzenie do powstania w miejsce Izraela świeckiego, demokratycznego państwa Palestyńczyków.
Nieuznawanie przez kraje arabskie Izraela doprowadziło do wybuchu trzeciej wojny izraelsko-arabskiej, zwanej wojną sześciodniową lub wojną czerwcową. Inspiratorem podjętych działań stał się Naser.
Doszło do szeregu antyizraelskich prowokacji.
22 maja Kair zamknął ważną dla statków izraelskich Cieśninę Tirańską pozwalającą na wejście do Zatoki Akaba.
28 maja podpisano w Damaszku egipsko-syryjski układ o koordynacji działań zbrojnych, a w dwa dni potem – porozumienie obronne między Kairem i Ammanem. Tego samego dnia do Jordanii wkroczyły oddziały irackie. Wówczas Izrael zdecydował się na uderzenie wyprzedzające. Doszło do niego 5 czerwca.
Izrael zajął kosztem Egiptu – Półwysep Synaj (aż po Kanał Sueski), Strefę Gazy, kosztem Syrii – Wzgórza Golan, kosztem Jordanii – Zachodni Brzeg Jordanu (Cisjordanię) w tym Jerozolimę – Stare Miasto.
W dniu 10 czerwca zawarto wynegocjowany za pośrednictwem ONZ rozejm.
Izrael domagał się uznania go przez kraje arabskie.
22 listopada 1967 r. – Rezolucja Rady Bezpieczeństwa. Zakładała ona iunctim między wycofaniem wojsk izraelskich z zajętych przez nie terytoriów i trwałą normalizację stosunków z arabskimi sąsiadami. Tel Awiw dokument przyjął, ale na skutek wrogiej postawy państw arabskich nie zrealizował zawartych w nich postanowień. Jednocześnie na terenach okupowanych prowadził politykę faktów dokonanych. Wznosił tam osiedla żydowskie, co łączyło się z przesiedleniami ludności arabskiej.
Wojna Jom Kippur
Anwara as-Sadat – następca Nasera, nowy prezydent Egiptu, doskonale zdawał sobie sprawę, że ciągłe wojny z Izraelem przynoszą Arabom znaczące szkody polityczne i gospodarcze, a samemu Egiptowi utrudniają otwarcie się na Zachód.
Połączone armie Egiptu i Syrii rozpoczęły atak w sobotę 6 października 1973 r. Żydzi świętowali wówczas Jom Kippur (Dzień Pojednania). Egipcjanie zaskoczyli przeciwnika i zdołali złamać linię Kanału Sueskiego. Syria oraz wspierający ją Palestyńczycy wdarli się na część Wzgórz Golan. Oddziały syryjskie zostały wsparte posiłkami irackimi, jordańskimi i libańskimi.
Wykorzystując zaskoczenie, Arabowie unicestwili znaczną część izraelskich jednostek lądowych i lotniczych
Izrael został natychmiast wsparty przez USA
Na froncie syryjskim armie izraelskie wkrótce zbliżyły się na odległość 20 km od Damaszku, a w starciach z Egipcjanami przekroczyły Kanał Sueski, zdobywając jego zachodni brzeg, i zamknęły wojska egipskie w okrążeniu.
11 listopad 1973 r. – zawieszenie broni
Zwaśnione strony zaakceptowały powrót na pozycje zajmowane 22 października i dokonanie wymiany jeńców. Izraelczycy zgodzili się także zaopatrywać w wodę i żywność odcięty Suez oraz okrążone oddziały egipskie na Synaju.
Szok naftowy – 17 października arabscy eksporterzy ropy oburzeni poparciem Zachodu, a zwłaszcza Waszyngtonu dla Izraela nałożyli embargo na dostawy tego surowca do USA, Holandii. Embargo miało być zniesione w momencie rozpoczęcie przez Izrael procesu wycofywania się z ziem okupowanych.
Bliski i Środkowy Wschód. Camp David
Prowadził ożywioną działalność mediacyjną. Z jego inicjatywy zebrała się w Genewie w dniach 21 i 22 grudnia 1973 r. konferencja pokojowa w sprawie Bliskiego Wschodu. Uczestniczyli w niej: sekretarz generalny ONZ Kurt Waldheim. Ministrowie spraw zagranicznych USA, ZSRR i Egiptu oraz premier Jordanii. Wypracowano wówczas ugodę w kwestii kontynuowania dyskusji nad sprawą rozdzielenia wojsk.
18 styczeń 1974 – porozumienie izraelsko-egipskie na szosie Kair-Suez
5 czerwiec 1974 – W Genewie syryjsko-izraelską umowę o rozdzieleniu wojsk na Wzgórzu Golan.
4 wrzesień 1974 – porozumienie synajskie pomiędzy Egiptem a Izraelem. Egipt zobowiązał się otworzyć Kanał Sueski dla statków izraelskich i nie podejmować żadnych działań wojennych przeciw Izraelowi. W zamian otrzymał zawężony pas Synaju.
Konferencja w letniej rezydencji prezydentów USA Camp David w okresie od 5 do 17 września 1978 r. Przyjęto wówczas dwa porozumienia. Pierwsze kreśliło ogólne ramy ugody na Bliskim Wschodzie. Stanowiło zapowiedź negocjacji przedstawicieli Egiptu, Izraela, Jordanii i Palestyńczyków dążących do rozwikłania wszystkich nieporozumień narosłych wokół problemu palestyńskiego. Drugie wytyczało zasadnicze punkty egipsko-izrealskiego traktatu pokoju. Dokument ów podpisano ostatecznie w Waszyngtonie 26 marca 1979 r. Zakładał on wycofanie w ciągu 3 lat wszystkich wojsk izraelskich z Synaju, wyjąwszy Strefę Gazy, definitywne otwarcie dla Izraela Kanału Sueskiego i Cieśniny Tirańskiej oraz zapewnienie jednostkom izraelskim swobodnej żeglugi po Morzu Czerwonym, stacjonowanie wojsk ONZ e strefie buforowej i w Zatoce Akaba, nawiązanie współpracy gospodarczej i naukowej, rozstrzyganie wszelkich sporów w drodze negocjacji, koncyliacji lub arbitrażu, ustanowienie pełnych stosunków dyplomatycznych.
Obradująca w Bagdadzie od 27 do 31 marca 1979 r. konferencja ministrów spraw zagranicznych, gospodarki i finansów 18 krajów członkowskich Ligi Państw Arabskich powzięła postanowienia o zerwaniu stosunków dyplomatycznych z Egiptem, zawieszeniu go w prawach członka tej organizacji praz przeniesieniu jej siedziby z Kairu do Tunisu, a wreszcie wstrzymaniu dla niego pomocy gospodarczej.
Wojna w Libanie
Naprzeciw siebie stanęły dwa ugrupowania: powstały w 1976 r. chrześcijański Front Libański i muzułmański Libański Ruch Narodowy (1976).
W czerwcu 1982 r. Izrael w ramach operacji „Pokój dla Galilei” wtargnął do południowego Libany, starając się usunąć z terenów jednostki OWP. Po kilku miesiącach starć, w których wzięła udział również Syria – organizacja ta została zmuszona do wycofania się z Libanu. Siedzibą jej dowództwa został wówczas Tunis, a poszczególne oddziały OWP znalazły schronienie w Iraku, Jordanii, Jemenie Północnym i Syrii. Amerykanom nie udało się doprowadzić do trójstronnych rozmów pokojowych.
17 maja 1983 r. osiągnięto trójstronne porozumienie libańsko-izraelsko-amerykańskie. W Preambule oznajmiono o zakończeniu stanu wojny między Libanem i Izraelem. Izrael miał w ciągu 8-12 tygodni wycofać swoje wojska i uznać granicę z Libanem za nienaruszalną. Zgodzono się na powstanie 45-kilometrowej strefy bezpieczeństwa nadzorowanej przez mieszane patrole. Dopuszczano stacjonowanie w Libanie sił międzynarodowych. Ich celem miało być zarówno wspomaganie libańskiego rządu, jak i ochrona obozów palestyńskich.
Październik 1989 r. zawarto porozumienie w saudyjskim Taif. Chrześcijanie zgodzili się wówczas na położenie kresu swojej dotychczasowej dominacji politycznej. Ponadto określono zasady wycofania obcych wojsk. Gwarantem realizacji tych postanowień uczyniono Syrię.
1 września 1991 r. doszło do zawarcia libańsko-syryjskiego układu o bezpieczeństwie, który dawał Damaszkowi traktatowo zagwarantowaną obecność w Libanie, wzmacniając tym samym jego rolę w negocjacjach dotyczących stosunków arabsko-izraelskich.
Interwencja radziecka w Afganistanie
5 grudnia 1978 r. – podpisanie radziecko-afgańskiego traktatu o przyjaźni, dobrym sąsiedztwie i współpracy.
Biuro Polityczne KC KPZR zdecydowało się 12 grudnia 1979 r. na bezpośrednią interwencję zbrojną. Kabul został zajęty już 27 grudnia. Szefem nowych władz mianowano przywiezionego z Moskwy przywódcę frakcji Parcham Babraka Karmala.
Najpoważniejszy opór napotkali jednak Rosjanie w samym Afganistanie. Pasztuni, zrażeni do władz w Kabulu, rozpoczęli wojnę partyzancką. Mudżahedini korzystali z baz w Pakistanie. Sunnitom broni dostarczały USA, Chiny i Arabia Saudyjska, a szyitów wspierał Iran.
14 kwietnia 1988 r. podpisano w Genewie decyzję o wycofaniu wojsk radzieckich z Afganistanu, co nastąpiło w lutym 1989 r. Tymczasem w pakistańskim Peszawrze sformowano rząd mudżahedinów, przy którym USA akredytowały swojego reprezentanta
Wojna iracko-irańska
Konflikt zbrojny miedzy Bagdadem i Teheranem został zapoczątkowany atakiem irackim podjętym 22 września 1980 r. Poprzedziły go żądania z sierpnia tego roku zwrotu zagarniętych przez Iran w 1971 r. trzech wysp w Cieśninie Ormuz, renegocjacji układu z 1975 r. ustalającego granicę iracko-irańską oraz przyznanie autonomii irańskiemu stanowi Chuzestan, zamieszkanemu przez liczną mniejszość arabską.
Za wybuch wojny można obciążyć winą ówczesnego prezydenta Iraku Saddam Husajna, rządzącego krajem w sposób dyktatorski.
Przyczyny wojny były wielorakie: spory terytorialne w Zatoce Szatt El-Arab oraz we wspólnym ujściu Tygrysu, Obwa Iraku przed rozprzestrzenieniem szyickiej rewolucji islamskiej. W Iraku to mniejszość sunnicka dzierżyła ster władzy, uciskając większość szyicką. Husajn pragnął, wykorzystując to, że Iran pogrążył się w rewolucyjnym chaosie, sięgnąć po roponośne obszary, a nawet uzyskać przewagę w rejonie Zatoki Perskiej.
Ofensywa iracka została zatrzymana w 1982 r. i walki nabrały charakteru pozycyjnego. Pokojowe usiłowania ONA i LPA nie dały rezultatu, a wojna objęła również wody Zatoki Perskiej.
Iran pomawiał Kuwejt i Arabię Saudyjską o wspieranie Iraku dostawami ropy i pieniędzmi.
W pierwszej połowie 1988 r. Irakijczycy wyparli całkowicie Irańczyków nie tylko ze swojego terytorium, ale także z terenów spornych.
20 sierpnia 1988 r. zawarto rozejm
16 sierpnia 1990 r. podpisano traktat pokoju na zasadzie status quo ante Bellum.
Wojna wywarła negatywny wpływ na jedność świata arabskiego. Sunnickie państwa Zatoki Perskiej oraz Egipt i Jordania poparły Irak, natomiast Iran wsparli członkowie Frontu Stanowczości i Oporu.
W obronie niepodległości Kuwejtu
Do ataku agresji doszło 2 sierpnia 1990 r. i wkrótce całe terytorium tego emiratu zostało przez najeźdźców opanowane, a następnie ogłoszone 19 prowincją Iraku.
Poczynania Bagdadu spotkały się z poparciem jedynie Jordanii, Jemenu, Libii oraz OWP, która zresztą wkrótce poniosła z tego tytułu niepowetowane straty polityczne.
Tymczasem USA wzmocniły swoje wojska w rejonie Zatoki Perskiej oraz pojęły działania zmierzające do ochrony saudyjskich pól naftowych. Działania mediacyjne różnych państw się nie powiodły.
W rezultacie w nocy z 16 na 17 stycznia 1991 r. siły koalicji, którymi dowodził amerykański generał Norman Schwarzkopf rozpoczęły działania przeciw Irakowi opatrzone kryptonimem „Pustynna Burza”.
Husajn, zagrożony totalną klęską, już 27 lutego ogłosił wycofanie się z Kuwejtu i gotowość akceptacji rezolucji Rady Bezpieczeństwa. Pozwoliło to na podpisanie rozejmu. Zawarte w nim postanowienia zmuszały Bagdad do: ujawnienia stanu prac nad bronią atomową, przyjęcia istotnych ograniczeń w zakresie eksportu ropy naftowej, wypłacenia odszkodowań za poczynione w Kuwejcie zniszczenia.