M. Eliade „Mity współczesnego świata”

- w społeczeństwach prymitywnych i archaicznych mit jest fundamentem życia społecznego i kultury; wyraża prawdę absolutną, ponieważ opowiada historię świętą, to znaczy mówi o ponadludzkim objawieniu, które miało miejsce na przestrzeni Wielkiego Czasu, w świętym czasie początków; mit staje się wzorcowy i powtarzalny – służy za model i uzasadnienie

- na poziomie życia społecznego nie istniała przerwa w ciągłości między światem archaicznym i światem współczesnym – jedyną istotną różnicę stanowiła obecność u większości jednostek składających się na społeczeństwa współczesne, myślenia personalnego, prawie lub w ogóle nie obecnego u członków społeczeństw tradycyjnych

- Eliade chce rozpatrzyć kwestię co stało się z mitami w społeczeństwach współczesnych, co zajęło ich miejsce

- mityczna struktura komunizmu i eschatologiczne znaczenie jego ogromnej popularności oraz pesymistyczna wizja końca historii wykreowana przez narodowy socjalizm w Niemczech – wg Eliadego poza tymi dwoma mitami politycznymi nie wydają się istnieć inne mity o podobnym zasięgu w społeczeństwach współczesnych

- na poziomie doświadczenia indywidualnego mit nigdy zupełnie nie zaniknął (!); mit zmienia tylko postać i kamufluje swe funkcje

- przykładowo poprzez świętowanie nowego roku czy obchodzenie uroczystości związanej z narodzinami dziecka, budowa domu itp. pokazują, że współczesny człowiek wciąż odczuwa potrzebę reaktualizacji periodycznego powtarzania Stworzenia (i nie ma znaczenia jak dalece odbiegły od pierwowzoru, na punkcie tego, jak się nam jawią, są takie same)

- dosyć daleko posunięta desakralizacja życia i Kosmosu; innowacja współczesnego świata polega na rewaloryzacji dawnych wartości świętych na poziomie świeckim

- porównanie chrześcijaństwa w świecie współczesnym oraz mitu w archaicznym społeczeństwie

- mit wyraża pewien sposób bycia w świecie – chrześcijaństwo, ze względu na sam fakt, iż jest religią, musiało zachować przynajmniej tę postawę mityczną: czas liturgiczny, tzn. odrzucanie czasu świeckiego i periodyczne odnajdywanie Wielkiego Czasu; doświadczenie chrześcijanina opiera się na naśladowaniu Chrystusa jako wzorcowego modelu; chrześcijanin nie upamiętnia wydarzenia, lecz reaktualizuje misterium – w czasie liturgii przenosi się w inny czas, czas współczesny Chrystusowi

- homologacja odpowiednich funkcji mitu i szkolnictwa okazuje się trafna wtedy, gdy weźmiemy pod uwagę pochodzenie wzorcowych modeli proponowanych przez europejską edukację

- jedną z charakterystycznych cech mitu jest tworzenie wzorcowych modeli dla całego społeczeństwa – dążenie do przekształcenia egzystencji w paradygmat, a postaci historycznej w archetyp

- coraz to nowe fale lansują wzorcowe modele, które staramy się naśladować – gwiazdy kina, bohaterowie wojenni, postacie z książek itp.

- naśladowanie archetypów zdradza pewną niechęć do własnej historii osobistej i niejasne dążenie do przekroczenia swego lokalnego, prowincjonalnego momentu historycznego i odnalezienia jakiegoś Wielkiego Czasu; człowiek współczesny stara się wyjść poza swą historię i żyć jakościowo różnym rytmem czasu; czyniąc to, nieświadomie powraca do zachowania mitycznego

- dwie drogi ucieczki używane przez współczesnego człowieka: spektakl i lektura

- spektakl, np. wyścigi, zawody sportowe, walki byków (! – lustro tauromachii), teatr, kino – wszystkie dzieją się w czasie skondensowanym o ogromnej intensywności czasu magiczno-religijnego

- każda poezja jest próbą ponownego stworzenia języka, aktem obalania języka potocznego i tworzeniem języka osobistego, prywatnego, tajemnego; twórczość poetycka implikuje obalenie czasu dążąc do odzyskania pierwotnej rajskiej sytuacji, kiedy twórczość była spontaniczna, nie istniała przeszłość; w pewnej perspektywie poeta stwarza świat od nowa, stara się widzieć go tak, jakby nie było Czasu ani Historii (tak, jak się on jawi?)

- lektura przenosi współczesnego człowieka poza jego trwanie włączając go w inne rytmy, powoduje przeżywanie innych historii, pozwala na iluzję opanowania czasu

- doświadczenie mityczne w rozrywkach współczesnego człowieka (desakralizacja pracy i innych czynności, więc sakralizuje się coś innego) – mit już nie dominuje, został zepchnięty w drugorzędne sfery działalności człowieka