1)ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NARUSZENIE DYSCYPLINY FINANSÓW PUBLICZNYCH. PRZYCZYNY , SANKCJE.
Dyscyplina finansów publicznych oznacza przestrzeganie prawnie sformułowanych zasad gospodarowania środkami publicznymi zgodnie z ustawą o finansach publicznych. Naruszenie tych zasad powoduje powstanie odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Odpowiedzialność za jej naruszenie to ponoszenie przewidzianych w ustawie o odp.n.d.f.p. ujemnych konsekwencji (sankcji).
Przyczyny:
nieustalenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo ustalenie takiej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia;
niepobranie lub niedochodzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo pobranie lub dochodzenie tej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia;
niezgodne z przepisami umorzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych, odroczenie jej spłaty lub rozłożenie spłaty na raty albo dopuszczenie do przedawnienia tej należności;
niedokonanie w terminie przez przyznającego lub przekazującego środki związane z realizacją programów lub projektów finansowanych z udziałem środków unijnych lub zagranicznych rozliczenia tych środków
Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest dokonanie wydatku ze środków publicznych bez upoważnienia określonego ustawą budżetową, uchwałą budżetową lub planem finansowym albo z przekroczeniem zakresu tego upoważnienia lub z naruszeniem przepisów dotyczących dokonywania poszczególnych rodzajów wydatków.
przyznanie lub przekazanie środków związanych z realizacją programów lub projektów finansowanych z udziałem środków unijnych lub zagranicznych bez zachowania lub z naruszeniem procedur obowiązujących przy ich przy-znaniu lub przekazaniu;
Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest zaciągnięcie zobowiązania bez upoważnienia określonego ustawą budżetową, uchwałą budżetową lub planem finansowym albo z przekroczeniem zakresu tego upoważnienia lub z naruszeniem przepisów dotyczących
Sankcje:
Upomnienie – można wymierzyć gdy stopień szkodliwości nie jest znaczny; ma charakter stricte dyscyplinujący i nie rodzi bezpośrednio konsekwencji finansowych z wyjątkiem samego postępowania przed Komisją orzekającą o n.d.f.p
Nagana – wymierzana gdy naruszenia dopuściły się podmioty, których naruszenie podlega na mocy innych przepisów szczególnie ujemnej kwalifikacji np. pracownicy NIK, Służby Cywilnej, j.s.t dwukrotna nagana zazwyczaj powoduje możliwość zwolnienia pracownika ze stanowiska
Kara pieniężna – w wysokości : od 0,25 do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia; jeżeli nie można ustalić wysokości miesięcznego wynagrodzenia to wymierzana w wysokości : od 0,25 do pięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia
Zakaz pełnienia funkcji zw. z dysponowaniem środkami publ. – najbardziej dolegliwa; na okres od roku do 5 lat; zakaz obejmuje pełnienia funkcji: kierownika/jego zastępcy, dyrektora głównego; członka zarządu, skarbnika, głównego księgowego/zastępcy; kierownika/zastępcy komórki bezpośrednio odpowiedzialnej za wyk. budżetu/planu finansowego, reprezentowania interesów majątkowych SP, jst, jsfp, zakaz nie uniemożliwia prawa wybieralności na wójta, burmistrza, prezydenta miasta
Ogran wymierzając kare wymierza ją wg swojego uznania w granicach określonych w ustawie, zgodnie z:
- stopniem naruszeń dyscypliny fin.pub.
-stopniem winy
- celem kary na społeczne oddziaływanie
-celem kary dyscyplinującym i zapobiegawczym
2.) OGÓLNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NARUSZENIE DYSC. FIN. PUBL. :
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi osoba, która popełniła czyn naruszający dyscyplinę finansów publicznych określony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi osoba, której można przypisać winę w czasie popełnienia naruszenia. Nie można przypisać winy, jeżeli naruszenia nie można było uniknąć mimo dołożenia staranności wymaganej od osoby odpowiedzialnej za wykonanie obowiązku, którego niewykonanie lub nienależyte wykonanie stanowi czyn naruszający dyscyplinę finansów publicznych. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi także osoba, która wydała polecenie wykonania czynu naruszającego dyscyplinę finansów publicznych. Możliwość wymierzenia łagodniejszej kary lub odstąpienie od niej jest możliwe biorąc pod uwagę szczególne okoliczności i rodzaj naruszenia, właściwości i warunki osobiste sprawcy. Okoliczności łagodzące, to:
-działanie lub zaniechanie ze szczególnych pobudek lub w szczególnych warunkach zasługujących na uwzględnienie(w celu np. zapobieżeniu szkodzie w mieniu publ)
-wyróżnianie się przed naruszeniem wzorowym spełnianiem obowiązków zawodowych
-przyczynienie się do usunięcia szkodliwych następstw naruszeń.
Natomiast odpowiedzialność jest WYŁĄCZONA, gdy:
-stopień szkodliwości naruszenia jest znikomy
- działania/zaniechania zostały podjęte w celu ograniczenia skutków zdarzenia losowego
-działania/zaniechanie, których przedmiotem są środ. Finan. W wysokości nieprzekraczającej jednorazowo przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej za rok poprzedni ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego
-dot. naruszenia dok. Przez osobę, która nie mogła rozpoznać znaczenia przedsiębranego czynu lub pokierować swoim postępowaniem z powodu choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych
Nieświadomość, że działanie lub zaniechanie stanowi naruszenie Dys.f.p. NIE wyłącza odpowiedzialności, chyba że nieświadomość była usprawiedliwiona. Nie jest wyłączona odpowiedzialność za n.d.f.p. gdy osoba wprawiła się w stan nietrzeźwości lub odurzenia w wyniku własnego działania. Odpowiedzialność za n.d.f.p. jest niezależna od odpowiedzialności określonej innymi przepisami. Można wytoczyć proces cywilny o odszkodowanie w związku z powstałą szkodą, która była efektem naruszenia dyscypliny f.p. Od tego są pewne wyjątki. W razie wsączęscia postępowania w sprawie o przestępstwo, przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe o czyn stanowiący n.d.f.p., postępowanie o n.d.f.p. zostaje zawieszone do czasu zakończenia postępowanie karnego. W razie skazania osoby prawomocnym orzeczeniem sądowym za p,PS,w,ws, postępowanie o n.d.f.p. ulega umorzeniu.
3)PODMIOTY PODLEGAJĄCE ODPOWIEDZIALNOŚCI:
1) osoby wchodzące w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy j.s.f.p. albo organ zarządzający podmiotem niezaliczanym do s.f.p., któremu przekazano do wykorzystania lub dysponowania środki publiczne/ bądź zarządzający mieniem tych jednostek, podmiotów
2) kierownicy j.s.f.p.
3) pracownicy j.s.f.p. lub inne osoby, którym powierzono na podst. Innej ustawy wykonywanie obowiązków w tej jednostce
4) osoby wykonujące w imieniu podmiotu niezaliczanego do sektora finansów publicznych, któremu przekazano do wykorzystania lub dysponowania środki publiczne, czynności związane z wykorzystaniem tych środków lub dysponowaniem tymi środkami.
5)osoba nie będąca pracownikiem jsfp, która pełni rolę pełnomocnika osoby składającej zamówienie publiczne
6) osoby zarządzające bądź uprawnione do reprezentowania podmiotów zobowiązanych do realizacji projektu finansowego ze środków unijnych lub zagranicznych
4 )POSTĘPOWANIE PRZED GŁÓWNĄ KOMISJĄ ORZEKAJĄCĄ. ROLA RZECZNIKA DYSCYPLINY.
Organami , które orzekają w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów są:
a)komisje orzekające jako organ I instancji ( wspólna komisja orzekająca; międzyresortowe komisje orzekające przy ministrze właściwym do spraw finansów publicznych; komisja orzekająca przy ministrze właściwym do spraw administracji publicznej; komisja orzekająca przy Ministrze Sprawiedliwości, komisja orzekająca przy Szefie Kancelarii Prezesa RM; regionalne komisje orzekające przy regionalnych izbach obrachunkowych) – kadencja 4 lata; skład: przewodniczący/ 1 lub 2 zastępców + od 5 do 21 członków
b) Głowna Komisja Orzekająca jako organ II instancji-kadencja 4 lata; skład: taki sam jak w.w tylko jest od 15 do 21 członków
Postępowanie w sprawie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest postępowaniem dwuinstancyjnym. Postępowanie obejmuje postępowanie wyjaśniające prowadzone przez rzecznika dyscypliny, postępowanie przed komisją orzekającą oraz postępowanie odwoławcze przed Główną Komisją Orzekającą. Stronom przysługują następujące środki zaskarżenia:- odwołania, - zażalenia.
Stronami postępowania przed Główną Komisją Orzekającą są obwiniony o naruszenie dyscypliny finansów publicznych oraz oskarżyciel. Oskarżycielem przed Główną Komisją Orzekającą jest Główny Rzecznik. Obwinionemu przysługuje prawo do obrony w toku postępowania. Do rozpoznania odwołania Przewodniczący Głównej Komisji Orzekającej wyznacza skład orzekający oraz powierza wskazanemu członkowi tego składu przygotowanie sprawozdania z dotychczasowego przebiegu postępowania, a także omówienie orzeczenia i wniesionego odwołania oraz okoliczności faktycznych sprawy. Na rozprawie Główna Komisja Orzekająca rozpoznaje odwołanie na podstawie materiału dowodowego zebranego przez komisję orzekającą oraz dokumentów dołączonych do odwołania. Główna Komisja Orzekająca może ukarać obwinionego albo zaostrzyć wymierzoną mu karę tylko wtedy, gdy wniesiono odwołanie na jego niekorzyść. Główna Komisja Orzekająca w wyniku rozpoznania odwołania na rozprawie wydaje orzeczenie, w którym:
1) utrzymuje orzeczenie w mocy albo
2) uchyla orzeczenie w całości lub w części i rozstrzyga sprawę co do istoty, albo
2a) uchyla orzeczenie w całości lub w części i umarza postępowanie, albo
3) uchyla orzeczenie w całości lub w części i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania przez komisję orzekającą.
Na prawomocne orzeczenia i postanowienia Głównej Komisji Orzekającej kończące postępowanie przysługuje skarga do sądu administracyjnego. Wniesienie skargi wstrzymuje wykonanie prawomocnego orzeczenia w sprawie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
RZECZNIK DYCYPLINY FINANSÓW PUBLICZNYCH-
-prowadzi postępowanie wyjaśniające ( podobna rola do prokuratora w postęp. Karnym), dzięki ich obecności postępowanie o naruszenie dyscypliny nabiera cech kontradyktoryjności
-przyjmuje on wszelkie zawiadomienia o okolicznościach wskazujących na naruszenie; jest on zobowiązany do sprawdzenia czy istnieją podstawy do wszczęcia postępowania wyjaśniającego ( na sprawdzenie ma 60 dni i w c. tego czasu powinien wydać decyzję albo o wszczęciu/odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego)
- w terminie 30 dni od wszczęcia takiego postępowania występuje z wnioskiem o ukaranie danego podmiotu albo wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania
-rzecznik jedynie kieruje wniosek, a kwestia odpowiedzialności i winy osoby należy już do rozpoznania przez właściwą komisję orzekającą w I instancji.
5)BUDŻET W PRAWIE I BUDŻET W TEORII EKONOMII:
Budżet w prawie- podstawowy plan finansowy państwa lub j.s.t, mający charakter dyrektywy i bejmujący dochody oraz wydatki zasadniczo o charakterze bezwrotnym, uchwalany na okres przyszły(zwykle roczny). Stanowi on wiążące polecenie parlamentu, skierowane do rządu oraz poszczególnych ministrów z osobna, którego treścią jest zgromadzenie w budżecie kwot dochodów oraz wydatkowanie środków na określone w nim cele. Rodzaje: budżet państwa/j.s.t; budżet zwyczajny i nadzwyczajny( pierwszy obejmuje wydatki i dochody przewidywane, drugi dotyczy wydatków, które ujawnia się w trakcie roku budżetowego, dla których planuje się dodatkowe dochody) ; budżet wydatków bieżących i budżety inwestycyjne; budżet zbiorczy (to uchwalany przez parlament, obejmuje łączne dochody i wydatki WSZYSTKICH budżetów jednostkowych).
Budżet jako podstawowy plan finansowy państwa, uchwalany jest w formie uchwały budżetowej, która stanowi podstawę gospodarki finansowej państwa. Inicjatywa ustawodawcza w tym zakresie wyłącznie dla RM – przedstawia projekt najpóźniej na 3 msc przed rozpoczęciem roku budżetowego. Sejm może uchwalić poprawki w c. 20 dni, prezydent nie może zawetować ustawy a jedynie zwrócić się do TK. Jeżeli w c. 4 msc od przedłożenia Sejmowi projektu nie zostanie on przedstawiony Prezydentowi – może on skrócić kadencję Sejmu.
Budżet w znaczeniu ekonomicznym- oznacza scentralizowany zasób środków pieniężnych, będących w dyspozycji państwa, które to środki wydatkowane są na cele związane z zadaniami realizowanymi przez państwo albo; W planowaniu budżetowym znajduje odzwierciedlenie funkcja fiskalna (strona dochodowa budżetu), funkcja redystrybucyjna i stymulacyjna (realizowana w budżecie przez stronę wydatkową) oraz funkcja kontrolna, która jest możliwa dzięki badaniu bieżących wpływów i wydatków budżetowych, a ex post po zamknięciu rocznych rachunków budżetowych, sporządzeniu przez rząd sprawozdania i uzyskaniu opinii w sprawie wykonania budżetu przez Najwyższą Izbę Kontroli;
6.LIBERALIZM GOSPODARCZY, LESEFERYM -system poglądów ekonomicznych, zakładający, że gospodarka sama, bez ingerencji zewnętrznej, dąży do równowagi i rozwoju za sprawą tzw. "niewidzialnej ręki rynku", która sama najlepiej prowadzi alokację zasobów. W związku z tym państwo oraz inne organizacje polityczno-gospodarcze powinny pozostać neutralne wobec procesów zachodzących w gospodarce. Liberałowie zakładają, że każdy człowiek dąży do wzbogacenia się i kieruje się własną korzyścią materialną. Działanie to jest korzystne, ponieważ przyczynia się do ogólnego rozwoju gospodarczego społeczeństwa, dlatego państwo powinno pozostawić obywatelom jak najwięcej swobody. Zdaniem liberałów państwo nie powinno wpływać na kształtowanie się wysokości zarobków oraz cen, ponieważ te są najlepiej regulowane przez wolny rynek. Za fundamentalne wartości liberałowie uważają własność prywatną, wolność gospodarczą oraz konkurencję na rynku.
Teoretyczne podstawy liberalizmu gospodarczego stworzył Adam Smith - twórca klasycznej ekonomii. Teoria A. Smitha opierała się na:
wolności gospodarczej
wolnej konkurencji
silny indywidualizm gospodarczy
prywatna własność
Rolę państwa w zakresie finansów publicznych ograniczał do tworzenia warunków dla swobody działania mechanizmu rynkowego, ochrony zewnętrznej, ochrony własności i wymiaru sprawiedliwości, oraz organizacji robót publicznych.
7.BUDŻETOWANIE BRUTTO - polega na tym, że jednostka objęta tą metodą budżetowania całość osiąganych dochodów przekazuje do budżetu, zaś całość jej wydatków jest finansowana z budżetu.
Zalety:
-umożliwia pokrywanie wydatków niezależnie od osiąganych dochodów,
-szczegółowe wyspecyfikowanie dochodów i wydatków pozwala na ewidencjonowanie i ścisłą kontrolę wykonania budżetu.
Wady:
-brak zainteresowania osiąganiem dochodów,
-brak bodźców do oszczędnego gospodarowania
Budżetowanie brutto – sposób finansowania się (rozliczania się) jednostek organizacyjnych sektora finansów publicznych z budżetem państwa. Budżetowanie brutto polega na tym, że finansowanie ze środków publicznych nie zależy od uzyskiwanych dochodów własnych. Oznacza innymi słowy, że jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych pokrywa swoje wydatki bezpośrednio z budżetu a ewentualne dochody odprowadza w całości bezpośrednio na rachunek budżetu państwa lub rachunek budżetu jednostki samorządu terytorialnego.
W sektorze publicznym rozliczeń w trybie budżetowania brutto dokonują jednostki budżetowe.
Budżetowanie netto – sposób finansowania się (rozliczania się) jednostek organizacyjnych sektora finansów publicznych z budżetem państwa. Budżetowanie netto polega na tym, że jednostka rozlicza się z budżetem państwa wynikiem swojej działalności. Jednostka finansująca się w trybie budżetowania netto ma prawo do uzyskiwania dochodów, którymi finansuje swoje wydatki niezależnie od środków otrzymywanych z budżetu państwa. Procedura takiego rozliczenia jest następującaW trakcie roku budżetowego rozliczenia danej jednostki z budżetem państwa odbywają się w trybie zaliczkowym. Natomiast rozliczenie rzeczywistego wyniku finansowego następuje na koniec roku, po złożeniu sprawozdania finansowego. Jeżeli rok budżetowy zamknie się wynikiem ujemnym to jednostka taka może otrzymać dofinansowanie w formie dotacji na pokrycie straty bilansowej. W przypadku dodatniego wyniku finansowego nadwyżkę pozostałą po sfinansowaniu wydatków (kosztów działalności) wpłaca do budżetu państwa. W sektorze publicznym rozliczeń w trybie budżetowania netto dokonują zakłady budżetowe.
BUDŻETOWANIE NETTO - polega na tym, że jednostka objęta tą metodą prowadzi swoją gospodarkę finansową w sposób samodzielny czyli działa na zasadzie samofinansowania się, a z budżetem rozlicza się jedynie wynikiem finansowym.
Jeżeli jednostka osiąga dochody zbyt niskie w stosunku do potrzeb, wtedy taka jednostka może być zasilana dotacjami z budżetu. Jeżeli natomiast jednostka osiągnie dodatni wynik finansowy, to nadwyżka finansowa w części lub w całości jest przekazywana do budżetu.
Zalety:
-umożliwia pewną elastyczność finansową,
-pobudza do efektywnej gospodarności,
-umożliwia ocenę całokształtu gospodarki jednostki na podstawie wyników finansowych.
Wady:
-zmniejsza zakres redystrybucji i kontroli budżetowej.
8.
ZASADA JEDNOŚCI BUDŻETU
jest to postulat obejmowania całości dochodów i wydatków budżetowych w jednym akcie prawnym. Rozróżnia się: jedność formalną i materialną.
Formalna- zgodnie z nią wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być ujęte w jednym akcie prawnym, powinien istnieć tylko jeden scentralizowany fundusz, na którym będą gromadzone wpływy i dokonywane wydatki. Daje to łatwą podstawę kontroli budżetu przez parlament
Odstępstwa od tej zasady:
- istnienie 2 budżetów:
a) inwestycyjnego
b) bieżącego
Materialna- wszystkie dochody budżetu powinny być przeznaczone na ogół wydatków, powinien wystąpić brak powiązania pomiędzy źródłem dochodów a kierunkiem ich wydatkowania.
Odstępstwa od tej zasady:
- istnienie funduszy celowych
- dochody z tytułu wydania koncesji na sprzedaż napoi alkoholowych muszą być przeznaczone na zadania z zakresu szeroko rozumianej profilaktyki antyalkoholowej
- środki z budżetu UE mogą być przeznaczone tylko na zadania, na które zostały przekazane
- dotacje celowe z budżetu państwa dla Jednostki Samorządu Terytorialnego
Celowe wiązanie dochodów z wydatkami mogłoby spowodować brak środków na niektóre wydatki przy ich jednoczesnym niedoborze na inne.
9.
ZASADA REALNOŚCI BUDŹETU – postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budżetowych.
Przestrzeganie zasady realności wymaga zarazem, aby budżet państwa był uchwalany tylko na podstawie ustaw aktualnie obowiązujących (nie powinny być uwzględnione te, które jeszcze nie weszły w życie). Ponadto zgodnie z ustawą o finansach publicznych „ustawa budżetowa nie może zawierać przepisów zmieniających inne ustawy”.
RODZAJE BUDŻETÓW:
I. podział:
a) budżet państwa - obejmuje dochody i wydatki organów i instytucji państwowych,
b) budżety lokalne -tj. jednostek samorządu terytorialnego.
II podział: .
a) budżety zwyczajne - obejmują dochody i wydatki zgodne ze stanem prawodawczym, zgodne z sytuacją gospodarczą państwa, zgodne z kierunkami działania władzy państwowej,
b) budżet nadzwyczajny - dotyczy wydatków, których niezbędność ujawni się w toku roku budżetowego, a dla pokrycia: których planuje się dodatkowe dochody. Związane są ze stanami nadzwyczajnymi np. klęski żywiołowe. Tworzy się dodatkowe dochody dla usunięcia skutków zaistniałej sytuacji.
III podział:
a) budżet wydatków bieżących-obejmuje wydatki na utrzymanie państwa i jego instytucji,
b) budżet wydatków majątkowych - tzw. budżet inwestycyjny, obejmuje dochody i wydatki związane z operacjami majątkowymi oraz wydatki na cele rozwojowe (infrastrukturalne).
Wyodrębniamy różne typy budżetowania.
FORMY BUDŻETOWANIA:
1.Kroczące – stworzenie dokładnego budżetu dla pierwszego kwartału oraz ogólnego dla pozostałych kwartałów.
2.Przyrostowe – stworzenie budżetu na podstawie danych z poprzedniego okresu najczęściej pomnożonych o odpowiedni wskaźnik, „od zera” – opracowanie budżetu na podstawie dokładnej analizy, tak jakby był on wdrażany dla danej jednostki po raz pierwszy;
3.Odgórne – opracowanie budżetu na poziomie menadżerów wyższego szczebla zarządzania;
4.Partycypacyjne – kierownictwo opracowuje strategię firmy, a pracownicy opracowują budżety cząstkowe.
10.
ZASADA JAWNOŚCI FINANSÓW PUBLICZNYCH
Jawność finansów publicznych gwarantuje art. 11 ustawy o finansach publicznych. Realizowana ona jest przez:
jawność sejmowej debaty budżetowej i debat budżetowych jednostek samorządu terytorialnego;
publikację budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego;
jawność sejmowej debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa i debat nad wykonaniem
sprawozdań budżetowych jednostek samorządu terytorialnego.
Ponadto:
podawanie do publicznej wiadomości kwot dotacji udzielonych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego;
zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych przez Ministra Finansów;
udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek należących do sektora finansów publicznych.
Minister Finansów ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski”:
kwotę państwowego długu publicznego;
kwotę niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych;
kwotę długu Skarbu Państwa;
niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa.
Zasada ta ma charakter formalny.
Kwestie wiążące się z tworzeniem i wykonaniem budżetu państwa czy jednostek samorządu terytorialnego są jawne. Publikowane są w formie ustawy (dot. budżet państwa) lub uchwały ( dot. jednostek samorządu terytorialnego). Informacje zawarte w tych budżetach są powszechnie dostępne. Chodzi o to, aby stworzyć mechanizmy kontroli społecznej nad wydatkowaniem środków publicznych (także w zakresie gromadzenia tych środków).
11.BUDŻET ZADANIOWY to plan wydatków budżetu, który jest podzielony na funkcje (kategorie), które realizuje państwo. Trzeba jednak podkreślić, że budżet zawiera tylko około połowy wydatków sektora finansów publicznych. W budżecie zadaniowym wyznaczone zostały dwadzieścia dwie funkcje (np. środowisko, polityka zagraniczna), każda z nich jest podzielona na zadania (np. kształtowanie międzynarodowego wizerunku Polski, gospodarowanie zasobami wodnymi), każde zadanie na podzadanie, zaś każde podzadanie ma przypisany cel.
Ważną cechą budżetu zadaniowego jest fakt, że może on zostać zaprezentowany w formie instytucjonalnej. To znaczy, że do każdego celu przypisany jest dysponent tych środków, czyli instytucja, która jest odpowiedzialna za ich wydanie. Ważne jest że budżet zadaniowy nie obejmuje wszystkich wydatków sektora publicznego w Polsce. Budżet zadaniowy jest jedynie narzędziem zarządzania a nie wydatkowania środków finansowych, dlatego powinien zatem być traktowany jako narzędzie racjonalizacji gospodarowania posiadanymi zasobami (które najczęściej w gminach są ograniczone). Także wielu ekspertów ostrzega, że mierniki służące do oceny realizacji celów są nieskuteczne i sztuczne, gdyż zostały one stworzone przez księgowych i nie mają one odzwierciedlenia w rzeczywistości.
12. Dług publiczny a deficyt budżetowy
Deficyt budżetowy występuje gdy wydatki budżetowe za dany rok są wyższe niż wpływy do budżetu. Deficyt budżetowy danego roku jest finansowany emisją papierów dłużnych (głownie obligacji emitowanych przez państwo w Polsce). Deficyt = dochody budżetu minus wydatki budżetu Mogą być to dochody i wydatki w skali rocznej lub wieloletniej, państwowej lub samorządowej etc.
Państwowy dług publiczny –to wartość nominalna zadłużenia jedn. sektora finan. pub. ustalona po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy jednostkami tego sektora. Dług publiczny dotyczy wyłącznie zadłużenia wobec podmiotów nienależących do sektora finansów publicznych. Dług publiczny = dług Skarbu Państwa + dług samorządu terytorialnego + dług sektora ubezpieczeniowego + dług innych jednostek sektora finansów
13. Elementy składowe długu publicznego i sposoby jego spłacania.
Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicz-nych z następujących tytułów:
1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne;
2) zaciągniętych kredytów i pożyczek;
3) przyjętych depozytów;
4) wymagalnych zobowiązań:
a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych,
b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów pu-blicznych będącą dłużnikiem.
Instrument finansowy do walki z długiem:
1)Papiery wartościowe
Papier wartościowy w KC- jeżeli zobowiązanie wynika z wystawionego papieru wartościowego, dłużnik jest obowiązany do świadczenia za zwrotem dokumentu albo udostępnieniem go dłużnikowi celem pozbawienia dokumentu jego mocy prawnej w sposób zwyczajowo przyjęty. Kryteria podziałów papierów wartościowych:
* Na okaziciela- każda osoba posiadająca ten dokument
* Na zlecenie- osoba imiennie wskazana w treści albo przeniesiono prawa przez undos
* Imienne- uprawniona jest osoba imiennie wskazana w treści dokumentu
Papiery tradycyjne- czek, weksel
Publiczne- NBP, państwo
Prywatne- spółka akcyjna, jakiekolwiek inne przedsiębiorstwo
2) kredyty zaciągnięte w bankach krajowych i zagranicznych;
3) pożyczki
4) prywatyzacja majątku Skarbu Państwa;
5) kwoty pochodzące ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek;
6) nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych;
7) nadwyżki budżetu środków europejskich
8) inne operacje finansowe.
14. Przyczyny (kryteria) wyróżnienia rodzajów długu
*Dług Skarbu Państwa
Jest to część państwowego długu publicznego obejmująca jedynie dług podsektora rządowego. Na państwowy dług publiczny składa się:
Zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów dłużnych/ papierów dłużnych/ instrumentów dłużnych:
> Wyemitowane papiery wart., wyemitowane publicznych i opiewające należności pieniężne
> Zaciągnięte kredyty i pożyczki
> Przyjęte depozyty a także inne wymagane zobowiązania w tym zobowiązania wynikające z odrębnych ustaw
1.
* krajowy-wewnętrzny - Przeniesienie środków pieniężnych w obrębie tego samego państwa, ich ogólny zasób w skali ogólnopaństwowej na skutek operacji długu publicznego nie ulegnie zmianie.
* zagraniczny-zewnętrzny - Wierzyciel-podmiot zagraniczny. Wzrost zasobów pieniężnych państwa dłużnika przy jednoczesnym zmniejszeniu tych sum w państwie wierzyciela.
* Dług publiczny netto-to dług brutto pomniejszony o należności podmiotów sektora finansów publicznych od podmiotów spoza sektora
* Dług publiczny brutto-to całkowita wysokość zadłużenia władz publicznych w stosunku do podmiotów krajowych i zagranicznych znajdujących się poza sektorem publicznym
d)
* Centralny-zadłużenia wszystkich podmiotów państwowych(Skarb Państwa, fundusze ubezpieczeniowe i inne)
* Lokalny-tylko zadłużenia samorządu terytorialnego
Centralny jest wyższy niż lokalny, lokalny jest częścią długu publicznego
2. kryterium czasu
dług krótkoterminowy- do 1 roku, większość to 52 tygodnie, kapitał krótkoterminowy, płynny, bieżący, kapitał na rynku pieniężnym. Konieczność zaciągania długów krótkoterminowych wynika z przejściowych trudności płatniczych jakie może posiadać podmiot sektora finansów publicznych, ich powodem mogą być rozbieżności w czasie między wpłatą dochodu a koniecznymi wydatkami z budżetu centralnego
dług długoterminowy-wiąże się z finansowaniem planowanego deficytu budżetowego bądź finansowaniem przedsięwzięć inwestycyjnych o długim okresie realizacji i znaczącej wartości
powiązanie krótkoterminowego z długoterminowym
Częste zaciąganie pożyczek krótkoterminowych i spłata wcześniej zaciągniętych obligacji powoduje, że krótkoterminowy dług ulega przekształceniu w dług długoterminowy. To zjawisko nazywamy rewolwingiem długu- odnawialność długu. Okres spłaty ma istotne znaczenie dla sytuacji budżetowej. Kumulacja spłat w krótkim czasie kilku zobowiązań może zaowocować nie tylko utratą płynności władz publicznych ale również spowodować utrudnienia w realizacji podstawowych zadań władz emitenta (państwowych władz). Przy odpowiedniej strukturze i rozłożeniu terminów spłat można doprowadzić do rozładowania napięć budżetowych przy jednoczesnym utrzymaniu płynności finansowej państwa
3..
- Dług publiczny netto-to dług brutto pomniejszony o należności podmiotów sektora finansów publicznych od podmiotów spoza sektora
- Dług publiczny brutto-to całkowita wysokość zadłużenia władz publicznych w stosunku do podmiotów krajowych i zagranicznych znajdujących się poza sektorem publicznym
4.
Centralny-zadłużenia wszystkich podmiotów państwowych(Skarb Państwa, fundusze ubezpieczeniowe i inne)
Lokalny-tylko zadłużenia samorządu terytorialnego
W 2011 roku decyzją Komisji Europejskiej państwa członkowskie zostały zobowiązane do raportowania wielkości długu i deficytu publicznego według ujednoliconej metody obliczania, co miało na celu ograniczenie wpływu rozmaitych zabiegów fiskalnych stosowanych w celu jego ukrycia. Według tej metody dług publiczny Polski wynosił w 2012 roku 55,6% PKB, zaś deficyt – 3,9% PKB.
15. Budżet UE i jego różnice wobec budżetu państwa
16. Konsekwencje metody memoriałowej i losowej w finansach publicznych i prywatnych.
W metodzie memoriałowej za dzień poniesienia kosztu uważa się dzień, w którym ujęto go w księgach rachunkowych (zaksięgowano) na podstawie faktury, lub dzień na który ujęto koszt na podstawie innego dokumentu.
Metoda Kasowa - metoda rozliczania podatku VAT. Szczególny sposób powstawania obowiązku podatkowego, który mogą stosować mali podatnicy. Polega ona na tym, że obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uregulowania całości lub części należności, a nie, jak w przypadku pozostałych podatników, z chwilą wydania towaru lub wykonania usługi. Moment powstania obowiązku podatkowego nie może być jednak późniejszy niż 180 dni od daty wydania towaru lub wykonania usługi. Jest to podstawowa różnica pomiędzy metodą kasową, a memoriałową.
22. DOCHODY I ROZCHODY PUBLICZNE
Dochody są podstawową kategorią środków publicznych. Obejmują zróżnicowane pod wieloma względami środkami. Ustawa wskazuje następujące dochody publiczne:
Daniny publiczne; inne dochody budżetu państwa, jst oraz innych jednostek sektora fin.publ. należne na podstawie ustaw lub umów międzynarodowych; wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez j.s.f.p; dochody z mienia j.s.f.p; spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz j.s.f.p; odszkodowania należne j.s.f.p.; kwoty uzyskane z poręczeń i gwarancji; dochody ze sprzedaży majątku . rzeczy i praw.
Daniny publiczne to podatki, składki oplaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek SP, a także inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jst, państwowych funduszy celowych oraz innych jsfp wynika z odrębnych ustaw. ICH główną cechą jest przymusowość czyli obowiązek ich ponoszenia.
Dochody publ można podzielić na kilka grup:
Dochody, których źródłem jest mienie, prawa majątkowe SP, jst, jsfp oraz jego sprzedaż
Dochody o charakterze dobrowolnym i nieodpłatnym
Dochody z działalności jsfp czyli wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez te jednostki
Odszkodowania należne jsfp
Kwoty uzyskane przez jsfpz tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji
Inne dochody.
Rozchody publiczne- brak legalnej definicji. W ustawie wyliczono co się do nich zalicza:
Spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów; wykup papierów wartościowych; udzielone pożyczki i kredyty; płatności wynikające z odrębnych ustaw. Których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku SP; inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznych i płynnością; płatności związane z udziałami SP w międzynarodowych instytucjach finansowych.
Wystąpienie rozchodów jest skutkiem realizacji przychodów( które mają charakter nieostateczny i zwrotny)
23. FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA FINANSOW PUBLICZNYCH A WZROST DŁUGU PUBLICZNEGO.
FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA – polega na korygowaniu dochodów podmiotów gospodarczych ukształtowanych w rezultacie procesów rynkowych. Przez system podatków i opłat odbywa się redystrybucja dochodów. Podstawowy dylemat związany z redystrybucją sprowadza się do wyboru, czy procesom redystrybucji dochodów nadać priorytet efektywności gospodarowania, czy sprawiedliwości.
Kryterium efektywności sprzyja aktywności gospodarczej, lepszemu wykorzystaniu zasobów, wyzwala motywację do pracy i powiększania dochodów. Może to jednak wywołać nadmierne zróżnicowanie dochodów, będące podstawą do interwencji państwa w myśl zasady równości.
Najważniejszą przyczyną powstawania długu publicznego jest zaciąganie pożyczek na pokrycie deficytu budżetowego.
Ciężarom związanym z długiem publicznym może ulżyć inflacja, ale oznacza to, że za jej pomocą dokonuje się redystrybucja dochodów.
Istota zaciągania przez władze publiczne pożyczek, których skutkiem jest dług publiczny, jest równoważenie budżetu w sytuacji, kiedy władze publiczne albo nie mogą, albo nie chcą zwiększyć ciężarów podatkowych.
Biorąc pod uwagę źródła zaciągania długu można mówić o długu publicznym krajowym i zagranicznym. Systematyczny wzrost rozmiarów długu publicznego prowadzi do wzrostu kosztów jego obsługi, głównie z powodu wysokiego oprocentowania pożyczek państwowych.
Następstwem wewnętrznego zadłużenia jest redystrybucja dochodu narodowego w obrębie danego społeczeństwa. Wzrastające koszty obsługi długu publicznego obciążają płatników podatków.
Efekty z tytułu zadłużenia zagranicznego zależą od sposobu wykorzystania pożyczek. Jeżeli pożyczki przeznaczone są na inwestycje, które umożliwiają wzrost dochodu narodowego oraz efektywny eksport, to istnieją realne szanse na unowocześnienie gospodarki i szybką spłatę kredytów. Natomiast jeżeli pożyczki zostaną wykorzystane na nieefektywne programy inwestycyjne lub na cele konsumpcyjne, ciężar długu publicznego ponoszą przyszłe pokolenia.
24. FUNKCJA STABILIZACYJNA W OBECNYCH WARUNKACH GOSPODARKI
Istotą funkcji stabilizacyjnej jest możliwość ingerencji państwa w przebieg cyklu koniunkturalnego. Jest to jedyny sposób przezwyciężania wahań cyklicznych, gdyż tylko państwo dysponuje zestawem odpowiednich narzędzi które mogłyby oddziaływać na wielkość globalnego popytu i podaży. Jej przejawem jest polityka gospodarcza państwa – zarówno w sferze koncepcyjnej jak i w sferze realizacyjnej, zwłaszcza zaś polityka podażowa i polityka popytowa.
Polityka podażowa, mając na uwadze cele średniookresowe i długookresowe, orientuje się przede wszystkim na: kształtowanie rynku pracy (poprzez wydatki na podniesienie kwalifikacji, przygotowanie zawodowe, szkolnictwo wyższe); promowanie przemian technologicznych (za pośrednictwem postępu i prac naukowo-badawczych i innowacyjnych); tworzenie stabilnych warunków na rynku pieniężnym; hamowanie tendencji inflacyjnych; tworzenie korzystnych warunków do produkcji i podejmowania ryzyka.
Z kolei polityka popytowa mając na celu przede wszystkim regulację koniunktury w wymiarze krótkookresowym, orientuje się na ustalanie poziomu dochodów i wydatków budżetu. Znajduje ona oparcie w polityce pieniężnej (monetarnej państwa), zmierzającej do kontroli wypływu pieniądza, na takim poziomie, aby możliwym było utrzymanie równowagi między popytem a podażą zarówno na rynku produktów jak i na rynku finansowym. Państwo dla realizacji funkcji stabilizacyjnej posługuje się także narzędziem podatkowym oraz cenowo-dochodowym oraz środkami polityki socjalnej.
Regulacja koniunktury gospodarczej w oparciu o interwencjonizm państwowy ma zarówno zwolenników, jak i przeciwników. Zwolennicy uznają, że wobec faktu zawodności samoczynnego mechanizmu rynkowego, jedynym sposobem osiągnięcia równowagi gospodarczej przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych jest regulacja koniunktury przez państwo. Przeciwnicy natomiast uważają, że tradycyjne metody regulacji koniunkturalnych zawiodły, a manipulowanie systemem finansowym państwa zmierza tylko do zaprzeczenia możliwości uzyskania trwałych efektów. Sugerują oni rezygnację z polityki regulacji koniunktury, bowiem ingerencja ta nie tylko, że nie łagodzi perturbacji ekonomicznych to jeszcze prowadzi do ich pogłębienia.
Wskazane ekonomiczne funkcje państwa są odzewem na niedoskonałość i dysfunkcyjność rynku jako mechanizmu optymalizującego wykorzystywanie zasobów. Przejęcie przez państwo roli korygowania skutków niedoskonałości rynku, natrafia jednak na przeszkody w postaci złożoności współczesnego życia gospodarczego. Pewną barierą jest również fakt ograniczonej możliwości prawidłowego odczytania przez państwo interesu społecznego oraz chęci jego realizacji. Problemy te znalazły się w obrębie zainteresowań tzw. teorii wyboru społecznego.
25. GOSPODARKA FINANSOWA AGENCJI WYKONAWCZYCH
Agencja wykonawcza jest państwową osobą prawną tworzoną na podstawie odrębnej ustawy w celu realizacji zadań państwa.Ta ustawa określa zasady działania oraz statut agencji wykonawczej; Rada Ministrów może – w drodze rozporządzenia- określić wymogi, jakie powinien spełniać statut agencji wykonawczej; Agencja wykonawcza prowadzi gospodarkę finansową na zasadach określonych w ustawie o finansach publicznych oraz ustawie tworzącej agencję.
Roczny plan finansowy obejmuje:
Przychody z prowadzonej działalności,
Dotacje z budżetu państwa,
Zestawienie kosztów, w tym funkcjonowania agencji wykonawczej oraz realizacji zadań ustawowych, z wyszczególnieniem kosztów realizacji tych zadań przez inne podmioty
wynik finansowy,
Środki na wydatki majątkowe,
Środki przyznane innym podmiotom,
Stan należności i zobowiązań na początek i koniec roku,
Stan środków pieniężnych na początek i koniec roku.
Projekt rocznego planu finansowego ustala właściwy organ Agencji w porozumieniu z ministrem sprawującym nadzór nad Agencją. Po zatwierdzeniu przez tego ministra projekt rocznego planu finansowego jest przekazywany ministrowi finansów. W ramach rocznego planu finansowego sporządza się plan dochodów i wydatków ujmowanych w terminach ich wpływu oraz zapłaty;
Wydatki Agencji nie powinny być wyższe od planowanych dochodów. Jedynie za zgodą ministra nadzorującego oraz ministra finansów Agencja może mieć niedobór.
Po uzyskaniu zgody ministra nadzorującego wydanej po uzyskaniu opinii sejmowej komisji finansów publicznych mogą być wprowadzane zmiany w planie przychodów i kosztów agencji;
Zmiany te nie mogą powodować zwiększenia zobowiązań agencji ani pogorszenia planowanego wyniku finansowego, chyba że dopuszcza taką sytuację ustawa powołująca agencję.
Agencja może otrzymywać dotacje z budżetu państwa, jeśli tak stanowią odrębne ustawy;
Agencja corocznie wpłaca do budżetu (poprzez rachunek jednostki budżetowej obsługującej ministra nadzorującego) nadwyżkę środków finansowych ustaloną na koniec roku, po uregulowaniu zobowiązań podatkowych. Z tego obowiązku może agencję zwolnić uchwała Rady Ministrów.
26. INSTYTUCJE GOSPODARKI BUDŻETOWEJ-NOWY CZY NIE PODMIOT FINANSÓW PUBLICZNYCH
Jest to jednostka sektora finansów publicznych tworzona w celu realizacji zadań publicznych, która odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania oraz pokrywa koszty swej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów. Może być tworzona przez ministra lub Szefa Kancelarii Prezes Rady Ministrów za zgodą Rady Ministrów lub Przez organ lub kierownika jednostki władz państwowych, kontroli i ochrony prawa po poinformowaniu o tym fakcie Prezesa Rady Ministrów. Uzyskuje osobowość prawną po wpisaniu do Krajowego Rejestru Sądowego; Może otrzymywać dotacje z budżetu państwa na realizację zadań publicznych, jeśli tak stanowią odrębne ustawy; Podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy.
Roczny plan finansowy obejmuje: Przychody z prowadzonej działalności, Dotacje z budżetu państwa, Zestawienie kosztów funkcjonowania instytucji oraz realizacji wyodrębnionych działań; Środki na wydatki majątkowe, Wynik finansowy, stan należności i zobowiązań na początek i koniec roku.
Koszty instytucji mogą być ponoszone tylko w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących uzyskane przychody i środki z pozostałych okresów; Instytucja może otrzymać przy powstaniu dotację na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.
Instytucja gospodarki budżetowej jest stosunkowo nową formą organizacyjno - prawną sektora finansów publicznych. Po raz pierwszy została bowiem powołana przepisami ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. W 2012r. wystepowały następujące instytucje :
Centrum Obsługi Kancelarii Prezydenta RP, Zachodnia Instytucja Gospodarki Budżetowej „Piast”, Podlaska Instytucja Gospodarki Budżetowej „Bielik”, Pomorska Instytucja Gospodarki Budżetowej „Pomerania”, Mazowiecka Instytucja Gospodarki Budżetowej „Mazovia”, Podkarpacka Instytucja Gospodarki Budżetowej „Carpatia”, Centralny Ośrodek Sportu, Centrum Usług Wspólnych, Centrum Usług Logistycznych, Profilaktyczny Dom Zdrowia w Juracie, Wydawnictwo Edukacyjne Parpamedia, Zakład Inwestycji Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, Centralny Ośrodek Informatyki, Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, Centrum Badań I Edukacji Statystycznej GUS.
27) Rodzaje funduszy celowych
Rodzaje funduszy celowych –
Zakres przedmiotowy ustawy o finansach publicznych
Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności:
1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
2) wydatkowanie środków publicznych;
3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
5) zarządzanie środkami publicznymi;
6) zarządzanie długiem publicznym;
7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.
Art 1. Ustawa określa:
1) zakres i zasady działania oraz organizację jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych;
2) zakres i zasady działania agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej i państwowych funduszy celowych;
3) zasady funkcjonowania jednostek sektora finansów publicznych w zakresie gospodarki finansowej;
4) zasady i tryb kontroli procesów związanych z gromadzeniem i rozdysponowywaniem środków publicznych oraz gospodarowaniem mieniem;
5) zasady zarządzania państwowym długiem publicznym oraz procedury ostrożnościowe i sanacyjne;
6) zasady i tryb opracowywania oraz uchwalania Wieloletniego Planu Finansowego Państwa;
7) zasady i tryb opracowywania oraz uchwalania wieloletniej prognozy finansowej jednostki samorządu terytorialnego;
8) zasady i tryb sporządzania budżetu państwa w układzie zadaniowym;
9) zakres i szczegółowość oraz zasady i tryb planowania, uchwalania i wykonywania budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego;
10) szczególne zasady rachunkowości, planowania i sprawozdawczości obowiązujące w sektorze finansów publicznych;
11) zasady gospodarowania środkami publicznymi pochodzącymi z budżetu Unii Europejskiej oraz z innych źródeł zagranicznych;
12) zasady kontroli zarządczej i audytu wewnętrznego oraz koordynacji kontroli zarządczej i audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych.
Potrzeba kontroli finansowej i zarządczej
KONTROLA FINANSOWA
Kontrola finansowa jest procesem zintegrowanym z bieżącą działalnością jednostki. Kontrola finansowa nie jest jednorazowym zdarzeniem o wyjątkowym charakterze, ale szeregiem czynności i działań wykonywanych przez kierownika, kierowników komórek organizacyjnych głównego księgowego i poszczególnych pracowników w toku biezącej działalności jednostki, które tworzą system kontroli finansowej. Elementy systemu kontroli finansowej wbudowane są w strukturę organizacyjną, procedury, praktykę przyjętą w danej jednostce. Czynności i mechanizmy kontrolne stanowią integralną część poszczególnych procesów i operacji prowadzonych w jednostce, np. wypłaty wynagrodzeń, dokonywania płatności za usługi i dostawy, pobierania dochodów, sporządzania sprawozdań, wydawania wyposażenia. System kontroli finansowej w powyższym znaczeniu należy więc odróżnić od obecnie funkcjonującego określenia kontroli wewnętrznej jako wydzielonej komórki organizacyjnej wykonującej czynności związane z tzw. kontrolą inspekcyjną lub systemu nadbudowanego na operacyjną działalnością jednostki.
Ważne jest również zrozumienie, że podstawą skutecznego systemu kontroli finansowej są pracownicy jednostki. Kierownik jednostki ustanawia cele, wprowadza mechanizmy systemu kontroli finansowej, ustala procedury kontroli oraz monitoruje i ocenia system kontroli finansowej. Jednak cały system kontroli finansowej składa się z szeregu zadań wykonywanych przez poszczególnych pracowników jednostki (kierownicy komórek organizacyjnych, główny księgowy, inni pracownicy) na ich stanowiskach pracy na każdym poziomie struktury organizacyjnej. Dlatego pracownicy mają kluczowe znaczenie dla skuteczności tego systemu.
Bardzo istotne jest także podkreślenie zasady, że za pomocą systemu kontroli finansowej kierownik jednostki może uzyskać tylko rozsądny stopień pewności (zwany też racjonalną pewnością), a nie absolutną pewność, że cele jednostki są realizowane. System kontroli finansowej powinien zostać zaprojektowany i wdrożony w taki sposób, aby koszty wprowadzenia i działania systemu lub jego poszczególnych elementów nie przewyższały uzyskiwanych dzięki nim korzyści, przy czym należy brać pod uwagę również korzyści i koszty nie tylko natury finansowej. Zbyt rozbudowany system kontroli finansowej może spowolnić lub wręcz sparaliżować pracę jednostki, dając w zamian relatywnie małe korzyści. Jednak nawet najlepiej zaprojektowany i funkcjonujący system kontroli finansowej nie może dać całkowitej pewności, że cele jednostki zostaną osiągnięte. Czynniki zewnętrzne lub wewnętrzne, np. pomyłki, błędy w ocenie sytuacji, presja czasu, naciski kierownictwa, zmowa pracowników, mogą oddziaływać na skuteczność systemu kontroli finansowej. Dlatego przez system kontroli finansowej kierownik jednostki może uzyskać jedynie rozsądny stopień pewności, a nie całkowita pewność, że jednostka osiąga swoje cele.
W każdej jednostce sektora finansów publicznych winny funkcjonować takie mechanizmy kontroli operacji gospodarczych i finansowych, które pozwolą na pełne i rzetelne dokumentowanie i rejestrowanie wszystkich zachodzących operacji.
KONTROLA ZARZĄDCZA
Jednostki sektora finansów publicznych, zgodnie z zasadami zawartymi w ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885), mają obowiązek gospodarować przyznanymi im środkami w sposób celowy oraz oszczędny. Dokonywane przez nie wydatki winny gwarantować uzyskiwanie najlepszych efektów z danych nakładów, a wybrane metody i zaangażowane środki powinny służyć osiągnięciu założonych wcześniej celów. Zasady organizowania kontroli, w odniesieniu do procesów zachodzących w jednostkach budżetowych zawarte zostały w art. 68-71 ustawy, w dziale dotyczącym kontroli zarządczej oraz koordynacji kontroli zarządczej w jednostkach sektora finansów publicznych.
Wprowadzenie do polskiego prawodawstwa koncepcji kontroli zarządczej, czyli modelu zarządzania menedżerskiego, ma swoje źródła w konieczności dostosowania się do rozwiązań funkcjonujących z powodzeniem w administracji publicznej krajów Unii Europejskiej. Tradycyjny, biurokratyczny model administracji stał się nieskuteczny w kontekście zaleceń instytucji europejskich, które nakazały Polsce wdrożenie takiej koncepcji kontroli wewnętrznej w administracji publicznej, która zawierałaby w sobie kryteria: skuteczności, wydajności, legalności oraz terminowości w zarządzaniu jednostką. Tak więc funkcjonująca przed 2009 rokiem koncepcja kontroli finansowej, zastąpiona została szerszym pojęciem – kontrolą zarządczą.
W myśl art. 68 ustawy kontrola zarządcza to ogół działań podejmowanych dla zapewnienia realizacji celów i zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny oraz terminowy. Celem kontroli zarządczej jest zapewnienie:
- zgodności działania z przepisami prawa oraz procedurami wewnętrznymi,
- skuteczności i efektywności działania,
- wiarygodności sprawozdań,
- ochrony zasobów,
- przestrzegania i promowania zasad etycznego postępowania,
- efektywności i skuteczności przepływu informacji,
- zarządzania ryzykiem.
Konieczność czy potrzeba audytu instytucji finansów publicznych
Audyt wewnętrzny – nadzieja na wiarygodność
Na początku parę słów informacji o drogach docierania do naszego kraju pojęcia audytu. W polskiej praktyce kontrolerskiej termin audyt, kojarzony był przede wszystkim z audytem zewnętrznym i pojawił się na początku lat dziewięćdziesiątych wraz z rozwojem i komplikowaniem się in-trumentów finansowych i księgowych oraz koniecznością powierzania weryfikacji bilansu osobom z zewnątrz instytucji. Mniej więcej w tym sa-mym czasie, czyli na początku procesów transformacji, zaczęto coraz głośniej mówić o standardach jakości. Ich docenianie znalazło wyraz w zapotrzebowaniu na certyfikację wyrobów i usług. Tak narodził się audyt (audit) jakości. Obecnie coraz częściej mówi się o audycie marketingowym, bezpieczeństwa pracy, bezpieczeństwa danych, a nawet o audycie menedżerski. Poszukiwanie dziedzin zastosowania audytu owocuje sze-regiem pomysłów, z których wiele może irytować. Wszystkie one są wyrazem zapotrzebowania na (obiektywne) dokumentowanie rzetelności produkcji i usług i wzbudzanie zaufania u klientów, że nabywane produkty (usługi) są na najwyższym poziomie jakości.
Podobna misję ma audyt wewnętrzny. Jest on rezultatem poszukiwań sposobów na wzmocnienie kontroli wewnętrznej uznanej za nieefektywną i wywieranych coraz mocniejszych nacisków niektórych instytucji UE, dążących do zdyscyplinowanego gospodarowania środkami finansowymi, zwłaszcza środkami pomocowymi. Niezależnie od tych źródeł wiele instytucji wprowadzało różne formy audytu wewnętrznego, jako wyraz zapotrzebowania na usprawnianie procesów informacyjnych i decyzyjnych, ogólnie mówiąc procesów zarządzania. Aktywnymi propagatorami audytu wewnętrznego, jako nowego podmiotu kontrolnego są osoby związane z Polskim Instytutem Kontroli i Kontrolingu biorące czynny udział w upowszechnianiu w naszym kraju standardów kontroli wewnętrznej, a obecnie przy sprzyjającej koniunkturze na audyt wewnętrzny, również standardów w tym zakresie.
Wspomniane standardy rozróżniają audyt wewnętrzny (internal audit) i kontrolę wewnętrzną (internal control). Jeden z nich (Standard ogólny nr 300) określa zakres prac audytu wewnętrznego jako „badanie i ocenę adekwatności i efektywności systemów kontroli wewnętrznej instytucji oraz jakości działania przy realizacji powierzonych jej zadań”. W tym rozumieniu audyt wewnętrzny jest sprawowany przez instytucjonalną komórkę kontrolną powołaną przez kierownika organizacji dla weryfikowania istnienia i skuteczności działania systemu kontroli wewnętrznej w tej instytucji. Natomiast system kontroli wewnętrznej jest realizowany na wszystkich szczeblach organizacyjnych i składają się na jego organizację (strukturę) zarówno komórki, jak i procedury, przepisy.
Ze względu na rodzące się często niezrozumienia lub nieporozumienia a także brak merytorycznej literatury naukowej, najczęściej audyt wewnętrzny utożsamiany jest z kontrolą wewnętrzną instytucjonalną (komórką kontroli wewnętrznej), zaś kontrola wewnętrzna z kontrolą funkcjonalną, związaną z zasadami organizacji i kierowania poszczególnymi jednostkami i komórkami organizacyjnymi. Tradycyjne polskie kategorie i podziały w obrębie kontroli wewnętrznej i zewnętrznej, wypracowane w latach siedemdziesiątych i później pod wpływem literatury i praktyki zachodniej ulegają znacznej modyfikacji. Spotkać się można z określeniem profesjonalnej komórki kontroli wewnętrznej jako kontroli funkcjonalnej, chociaż to pojęcie było zarezerwowane dotychczas na określenie kontroli kierowniczej (menedżerskiej) związanej bezpośrednio z zarządzaniem. Na tle tego zamieszania ważnym zadaniem jest podjęcie próby uporządkowania znaczeń, roli i funkcji, w jakich występuje pojęcie (instytucja) audytu wewnętrznego. Wiedza na ten temat jest więcej niż skromna w naszym społeczeństwie.
Swoje rozważania zaczne od przedstawienia bardzo ciekawej, miejscami kontrowersyjnej, ale szalenie inspirującej koncepcji audytu wewnętrznego opracowanej przez J. Stępniewskiego. Model audytu realizowany we Francji należy do grupy tzw. audytów romańskich (południowych), w których zwraca się większą uwagę na prawidłowości i zasady działania, gdy w modelach anglosaskich większą uwagę zwraca się na cele i koszty działania.
Zmiana podejścia do zarządzania w sektorze finansów publicznych w Polsce kojarzona jest
z wymaganiami jakie w okresie negocjacyjnym postawiła Komisja Europejska przed krajami kandydackim. Konieczną stała się zmiana systemu zarządzania, nastawionego na kontrolę ex post w nowoczesny, zdecentralizowany system kontroli w państwie, który stwarzałby możliwości lepszego wykorzystania środków publicznych, przeznaczanych na realizację zadań. Budowa takiego systemu wymagała zmiany podejścia do zarządzania środkami publicznymi oraz zasobami jakie państwo posiada, aby realizować zadania publiczne. Obowiązująca kultura ”stosowania przepisów” miała być zastępowana kulturą „realizacji zadań”, w której zgodność prowadzonych działań z przepisami prawa jest dalece niewystarczająca do właściwego zarządzania jednostką sektora finansów publicznych. Konieczna jest realizacja właściwie zdefiniowanych celów.
W pierwszym okresie tych zmian projektując rozwiązania, które mogłyby sprawdzić się w polskich warunkach i otoczeniu prawnym korzystano z powszechnie znanych i stosowanych w świecie standardów dotyczących rozliczalności sektora publicznego.
Zespół autorów projektowanych zmian odwołał się również do doświadczeń i ponad 80 - letniego dorobku organu, który w zakresie kontroli finansów państwa posiadał wypracowane praktyki i standardy oraz był mocno osadzony w systemie kontroli państwa, Najwyższej Izby Kontroli. Budowę i koordynację zdecentralizowanego systemu kontroli pozwalającej oceniać efektywność gospodarowania środkami publicznymi na poziomie jednostek administracji publicznej powierzono ministrowi właściwemu do spraw finansów. Prezes Najwyższej Izby kontroli oraz Minister Finansów podpisali porozumienie współpracy w budowaniu nowoczesnego systemu kontroli i stan ten obowiązuje do chwili obecnej. Jednym z pierwszych elementów nowego podejścia był audyt wewnętrzny, wprowadzony w ustawie o finansach publicznych z dnia 26 listopada 1998 r. Wówczas wprowadzono też inne zmiany, które zakreśliły ramy prawne dla funkcjonowania nowoczesnej kontroli, nazywając ją kontrolą finansową. Pojęcie audytu wewnętrznego wcześniej nie było znane polskiej administracji publicznej, zaś działania audytorów wewnętrznych jednostkach sektora finansów publicznych były nowością. Kluczową kwestią pozostawało więc pytanie w jakim
kierunku podąży praktyka stosowania tych przepisów. Audytorzy wewnętrzni zostali postawieni przed zadaniem usprawniania działalności jednostek w których pracowali, w sytuacji gdy jednostki te nie dostrzegały większych korzyści z usprawniania swojej działalności. Wytworzona przez lata kultura organizacyjna charakteryzująca się, nadmiernym przywiązaniem do zasady legalizmu oraz słabo wykorzystywane podejście do zarządzania administracją publiczną tzw. New Public
Management, wykorzystywania doświadczeń sektora prywatnego, określania celów i zadań publicznych i przypisywania środków finansowych na ich realizację była zbyt dużą przeszkodą.
Korygując zbyt finansowe i legalistyczne podejście do kontroli i audytu wewnętrznego,
ustawodawca zdecydował się na całkowitą zmianę podejścia i w ustawie o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r. zmienił definicję kontroli, akcentując jej charakter praktyczny i określił ją jako kombinację procesów, struktur, działań które mają wspierać jednostkę w osiąganiu celów. Zobowiązał jednocześnie Ministra Finansów do określenia:
a) standardów kontroli zarządczej dla sektora finansów publicznych
b) standardów audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych
Standardy kontroli zarządczej stanowią zbiór wskazówek opracowanych na podstawie pewnych wspólnych, przyjętych w świecie modeli zarządzania, z uwzględnieniem odrębności dla danego państwa i systemu prawnego.
W przypadku standardów audytu wewnętrznego Komunikat odwołuje się wprost do Standardów praktyki zawodowej audytu wewnętrznego Instytutu Audytorów Wewnętrznych organizacji o zasięgu ogólnoświatowym, która wypracowała i upowszechnia uniwersalne standardy audytu wewnętrznego
Jednostki sektora finansów publicznych a OFE
Jednym z najistotniejszych problemów związanych z metodologią liczenia długu publicznego po wejściu do Unii Europejskiej była kwestia klasyfikacji OFE do sektora instytucjirządowych i samorządowych, co pozwoliłoby na wyłączenie wzajemnych zobowiązań wewnątrz sektora z tytułu przede wszystkim obligacji skarbowych znajdujących się w portfelach OFE, a tym samym znaczące obniżenie wartości nominalnej wskaźnika zadłużenia.Zgodnie z definicją Eurostatu podsektor ubezpieczeń społecznych obejmuje „wszystkie centralne, regionalne i lokalne jednostki instytucjonalne, których podstawą działalności jest zabezpieczenie świadczeń społecznych i które spełniają dwa kryteria:
• z mocy prawa lub na podstawie odpowiednich regulacji, określone grupy ludności są zobowiązane do uczestnictwa w planie emerytalnym lub do opłaty składek,
• rząd jest odpowiedzialny za zarządzanie instytucją w odniesieniu do ustalania czy zatwierdzania wysokości składek i świadczeń, niezależnie od jego roli jako ciała nadzorczego lub pracodawcy.”Oznacza to, że podmioty działające w sektorze ubezpieczeń społecznych mogą być włączone do sektora instytucji rządowych i samorządowych w przypadku, gdy rząd staje się odpowiedzialny za zarządzanie zgromadzonymi w funduszu środkami, jak i za wypłatę określonego świadczenia przyszłe mu emerytowi. Warunki te w przypadku systemu kapitałowego w Polsce (OFE) nie są spełnione ze względu na powierzenie zarządzania aktywami funduszy komercyjnym instytucjom finansowym (Powszechne Towarzystwa Emerytalne) oraz powiązanie wartości tych aktywów z wypracowanymi zyskami (lub poniesionymi stratami). Skutkiem powyższego, a także podjętych negocjacji przez polski rząd, Eurostat wyraził zgodę jedynie na wprowadzenie
okresu przejściowego, w ramach którego OFE były zaliczane do sektora instytucji rządowych isamorządowych. Okres ten trwał od 2004 r. do marca 2007r.
W latach 2004–2006 publikowane były zatem dwie miary długu EDP, uwzględniające i
wyłączające OFE z sektora. Wielkości te stanowiły podstawę decyzji dotyczących wypełnienia przez Polskę unijnego kryterium długu, dlatego prezentowane były zarówno w
rządowych dokumentach krajowych, ale głównie w aktualizacjach programów konwergencji. Na poniższych wykresach wskazano różnice w wartościach długu EDP liczonego dwoma metodami, które wskazują na to, iż średnio w latach 2004–2006 wyniosły one aż 53 mld zł i z roku na rok ulegały powiększeniu. Decyzja Eurostatu o czasowej klasyfikacji OFE do sektora instytucji rządowych i samorządowych wprawdzie nie wpłynęła bezpośrednio na poziom PDP, ale mogłaby stanowić podstawę do zmiany struktury podmiotowej sektora finansów publicznych, gdyby była pozytywna dla Polski. Dotyczyłoby to zwłaszcza podjęcia działań w kierunku pełnego dostosowania metodologii liczenia PDP do zasad obowiązujących dla długu EDP
Zasady zarządzania dlugiem publicznym
Zasady:
Zarządzanie operacyjne- formułowanie celów, strategii, doboru środków, powiazane z polityką monetarną(możemy dodrukowywać pieniądze) i aprobatą programu zadłużenia państwa
Planowanie i prognozowanie wymagań pożyczkowych, formułowanie
Nie może przekroczyc 60% wartości rocznego pkb (powielenie art. 216 konstytucji)
Minister finansow ustala 4-letnia strategie zarządzania długiem
Minister finansow zaciąga kredyty z upoważnieniem RM
Gdy dlug na poziomie 50-55% RM wykonuje procedurę ostroznosciowa (nowa ustawa)
60% - projekt nowej ustawy budzetowej bez deficytu (procedura sanacyjna-ograniczenie relacji budzetu do pkb poniżej 60%)
33. Oczekiwane efekty zarządzania długiem publicznym
Przewidywane efekty realizacji strategii obejmują
prognozy zmiany:
wielkości długu publicznego i kosztów jego obsługi,
długu potencjalnego z tytułu gwarancji i poręczeń
zakresu ryzyka związanego z długiem publicznym.
34.Kategorie celow zarzadzania długiem publicznym
Cele budżetowe:
Pokrywanie potrzeb pożyczkowych rzadu centralnego
Minimalizacja kosztow obsługi długu publicznego
Minimalizacja ryzyka obsługi długu
Zarzadzanie płynnością budzetu panstwa
Cele rynkowe
Rozwoj rynku wtornego papierow skarbowych
Dostosowanie konstrukcji papierow skarbowych do wymagan inwestorow
Przyciąganie zagranicznychinwestorow lokujących w skarbowe papiery wartościowe
Poprawa funkcjonowania rynku papierow
Cele monetarne
Wykorzystywanie papierow rzadowych w operacjach otwartego rynku banku centralnego
Koordynacja z polityka monetarna
Cele makroekonomiczne
Zachecenie do oszczędzania
Współudział w lepszej dystrybucji dochodu i majatku jednostek
Oddziaływanie na ceny i stopy procentowe
35.Ryzyka obsługi zadłużenia długiem publicznym
Ryzyko finansowania (rolowania emisji) – emisja papierow rzadowych w celu pokrycia poprzednich emisji po wyższej niż oczekiwano, stopie procentowej w dlugim okresie powoduje wzrost kosztow obsługi długu, jest to szczególnie istotne dla krajow należących do rynkow wschodzących
Ryzyko rynkowe – związanie ze zmianami cen rynkowych czyli, stop procentowych, kursow walutowych, cen towarow i usług: zarówno dla długu krajowego jak i zagranicznego powyższe zmiany będą wpływały na kształtowanie się kosztow obsługi długu
Ryzyko budżetowe – wystepuje w sytuacji niepewności co do realizacji zaplanowanych dochodow i wydatkow budżetowych
Ryzyko płynności – wystepuje wówczas, gdy inwestor nie może natychmiast zbyc, ale także zakupic na rynku papierow skarbowych
Ryzyko kredytowe – możliwość niesplacenia przez rzad zaciągniętych pozyczek w terminie ich zapadalności
Ryzyko rozliczen – wynikające z potencjalnych strat, będących rezultatem bledow w systemie rozliczen
Ryzyko operacyjne – w tym przypadku rozpatruje się możliwość bledow w zapisach transakcji, w systemach operacyjnych, a także ryzyko wynikle z niezależnych czynnikow, jak choćby kleski zywiolowe
36. Dług publiczny a polityka pieniezna
Przyczyną długu publicznego jest kumulowanie się w kolejnych latach deficytow budżetowych, na sfinansowanie których potrzebna jest emisja pieniadza (polityka pienieżna), przez odpowiednie instytucje zajmujące się ta kwestia. Jednak emitowanie papierow wartościowych musi uwzględniać podaż pieniadza. Sterowanie emisją pieniadza polega na utrzymywaniu określonego, możliwie stabilnego tempa emisji pieniądza oraz regulowaniu aktywności kredytowej banków komercyjnych.
17. Prawo publiczne - zadaniem norm prawa publicznego jest przynoszenie korzyści społeczeństwu jako całości. Prawo publiczne skupia normy prawne, których zadaniem jest ochrona interesu publicznego. Normy prawa publicznego, to w zasadzie wyłącznie normy bezwzględnie obowiązujące i charakteryzuje je także nierównouprawnienie stron stosunków prawnych.
Prawo finansów publicznych – obejmuje procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności:
1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
2) wydatkowanie środków publicznych;
3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
5) zarządzanie środkami publicznymi;
6) zarządzanie długiem publicznym;
7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.
Można więc stwierdzić, że prawo finansów publicznych jest gałęzią prawa publicznego, które ma na celu szeroko rozumiany interes państwa i korzyść społeczeństwa. Normy są jawne, powszechne, przeznaczone dla ogółu.
18. Przyczyny powstania długu publicznego:
1) Uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy,
2) Okresy wzmożonych wydatków publicznych,
3) Świadomie realizowana polityka utrzymywania deficytu publicznego jako narzędzia interwencjonizmu państwowego, bądź też polityka utrzymywania na tym samym poziomie 4)Dochodów publicznych i wydatków publicznych, nie mających pokrycia w dochodach,
5) Wejście władz publicznych w pułapkę zadłużenia.
Dług publiczny powstaje gdy strumień dochodów jest innych rozmiarów niż strumień wydatków. W wyniku porównania powyższych czynników zauważymy, iż powstaje bądź nadwyżka bądź deficyt budżetowy. Mówiąc krótko kiedy deficyt budżetowy jest większy niż finansowe zasoby publiczne powstaje dług publiczny, który jest sumą deficytów z poprzednich okresów.
Główną przyczyną powstania długu jest stale utrzymujący się deficyt budżetowy, który w konsekwencji przekształca się w dług. Inna przyczyna to okres zwiększonych wydatków, których trzeba dokonać zaciągając pożyczki, które to następnie należy sfinansować – no i znów powstaje lub zwiększa się nasz dług. Oczywiście czas kiedy wydatki są większe i ważniejsze niż w innym okresie to przede wszystkim czas wojen lub kryzysów gospodarczych. Odmiennym przypadkiem jest stan kiedy władza rządząca nie chce podnieść podatków tylko woli zaciągnąć pożyczki, ponieważ uważa, iż jest to korzystniejsze rozwiązanie dla rządu. Oznacza to, że władza decyduje się dobrowolnie na proces powstawania długu, ponieważ jego powstanie przyniesie oczekiwane korzyści.
Do zaciągania zobowiązań dla sfinansowania potrzeb finansowych państwa, spłaty tych zobowiązań oraz przeprowadzenia innych operacji finansowych związanych z zarządzaniem długiem upoważniony jest Minister Finansów.
19. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest odpowiedzialnością o szczególnym charakterze. Zgodnie z orzecznictwem sądowo – administracyjnym, postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych ma charakter szczególnego postępowania administracyjnego a rozstrzygnięcia zapadające w tym postępowaniu – szczególnych decyzji administracyjnych.
Podstawowe zasady odpowiedzialności to:
1. zasada odpowiedzialności za czyn określony w ustawie;
2. zasada odpowiedzialności za czyn zawiniony;
3. zasada prymatu stosowania ustawy nowej.
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi osoba, która popełniła czyn naruszający dyscyplinę finansów publicznych określony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Podstawową przesłanką odpowiedzialności jest wina sprawcy. Odpowiedzialność ponosi zarówno osoba, która popełniła czyn stanowiący naruszenie, jak też osoba, która wydała polecenie dokonania takiego czynu.
Katalog czynów stanowiących naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest zamknięty - został określony w ustawie (art. 5 - 18).
20. Co to jest naruszenie dyscypliny finansów publicznych - Naruszenie określonych przez ustawodawcę zasad prawidłowej gospodarki finansowej środkami publicznymi i może spowodować to pociągnięcie do odpowiedzialności.
Katalog naruszeń został wskazany w art. od 5 do 18c ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych z dnia 17 grudnia 2004 r. Katalog jest bardzo szeroki.
Zgodnie z tym, za naruszenie dyscypliny finansowej uznać należy między innymi nieustalenie, niedobranie lub niedochodzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych. Ustalenie, pobranie lub dochodzenie takiej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczania stanowi również naruszenie.
W katalogu naruszeń znajduje się również m.in. przeznaczenie dochodów uzyskiwanych przez jednostkę budżetową na wydatki ponoszone w tej jednostce.
Wydatkowanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem określonym przez udzielającego dotację, a także niezaliczenie otrzymanej dotacji w terminie i niedokonanie w terminie zwrotu dotacji w należnej wysokości stanowi również naruszenie dyscypliny finansowej.
Naruszeniem, z którym wiąże się odpowiedzialność jest także przeznaczenie środków rezerwy na inny cel niż określony w decyzji o ich przyznaniu.
Środkami publicznymi są:
Dochody publiczne.
Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi.
Przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące:
za sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych;
z prywatyzacji majątki Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego;
za spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych;
z otrzymanych pożyczek i kredytów;
przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzoną działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.
Środki publiczne przeznacza się na:
1) wydatki publiczne;
2) rozchody publiczne, w tym na rozchody budżetu państwa i budżetów jedno-stek samorządu terytorialnego.
Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie.(Art. 216 Konstytucji).
40. MSSF jako zbiór norm.
Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej, MSSF stanowią zbiór standardów rachunkowości, związanych z nimi interpretacji oraz ram konceptualnych, wydawanych przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, RMSR
Cel wprowadzenia MSSF
W zamierzeniu wprowadzanie MSSF ma zapewnić bezpośrednią porównywalność sprawozdań finansowych spółek funkcjonujących w różnych krajach, ponieważ obowiązujące w poszczególnych krajach zasady rachunkowości, a w efekcie sporządzone na ich podstawie sprawozdania finansowe firm, znacznie różnią się od siebie. Jest to ważne szczególnie w dobie otwartego, globalnego rynku kapitałowego, na którym inwestorzy inwestując i oceniając wartość spółek, opierają się w znacznej mierze na publikowanych przez nie danych finansowych. Globalna akceptacja jednolitych MSSF zapewniłaby harmonizację i upodobnienie sprawozdawczości finansowej na całym świecie.
Nomenklatura
MSSF ma dwa znaczenia – wąskie i szerokie.
Sensu stricte oznacza Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (IFRSs) zaproponowane i przyjęte przez RMSR, w odróżnieniu od serii Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (MSR), wydawanych przed organ, który był poprzednikiem RMSR – Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, KMSR (ang. International Accounting Standards Committee, IASC).
Natomiast sensu largo MSSF oznaczają:
Wszystkie wydane do tej pory MSSF (IFRSs),
Jak również obowiązujące obecnie 31 MSR, z których niektóre zostały uaktualnione przez nowy organ – RMSR,
Aktualnie obowiązujące interpretacje do MSSF i MSR, oraz
Ramy konceptualne sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych, które stosuje się w obszarach nieregulowanych przez MSSF (IFRSs) i MSR (IASs).
Zakres obowiązywania MSSF
MSSF (IFRSs) są używane w wielu krajach świata, w tym Australii, Indiach, Japonii, Kanadzie, Malezji, Meksyku, Norwegii, RPA, Rosji, ale na chwilę obecną jedynie Unia Europejska wprowadziła obowiązek zgodności z MSSF dla skonsolidowanych sprawozdań finansowych wszystkich spółek publicznych (od 2005 roku) i banków. W większości krajów firmy mają możliwość, ale nie obowiązek, stosowania MSSF (IFRSs) w przypadku jednostkowych sprawozdań finansowych.
37. Zasady rachunkowości Budżetowej
Zasady rachunkowości budżetowej.
• Zasada ciągłości- art. 5 Postępowanie według przyjętych zasad, których nie powinno się zmieniać.
• Zasada kontynuacji działalności. Jednostka zakłada, że wciąż będzie kontynuowała założoną działalność w kolejnych latach.
• Zasada ujęcia memoriałowego- w księgach należy ująć przychody i obciążenia niezależnie od terminu wymagalności.
• Zasada współmierności (art 6.) Wykazanie kosztów =, które przyczyniły się do zysku.
• Zasada ostrożności - Aby aktywa i przychody nie były zawyżone, a koszty zaniżone
• Zasada przejrzystości-(art. 7) wartość pasywów i aktywów oraz kosztów i zysków ustala się oddzielnie.
• Zasada istotności( art. 8) wyodrębnienie tych operacji finansowych, które są ważne dla wyniku końcowego bilansu i oceny sytuacji finansowej podmiotu.
Art. 4. Zasady rachunkowości jednostki(prosto z ustawy o rachunkowości )
1. Jednostki obowiązane są stosować przyjęte zasady (politykę) rachunkowości, rzetelnie i jasno przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy.
2. Zdarzenia, w tym operacje gospodarcze, ujmuje się w księgach rachunkowych i wykazuje w sprawozdaniu finansowym zgodnie z ich treścią ekonomiczną.
3. Rachunkowość jednostki obejmuje:
Przyjęte zasady (politykę) rachunkowości;
Prowadzenie, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym;
Okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów;
Wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego;
Sporządzanie sprawozdań finansowych;
Gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji przewidzianej ustawą;
Poddanie badaniu, składanie do właściwego rejestru sądowego, udostępnianie i ogłaszanie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych ustawą.
4. Jednostka może w ramach przyjętych zasad (polityki) rachunkowości stosować uproszczenia, jeżeli nie wywiera to istotnie ujemnego wpływu na realizację obowiązku określonego w ust. 1. 5. Kierownik jednostki ponosi odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości określonych ustawą, w tym z tytułu nadzoru, również w przypadku, gdy określone obowiązki w zakresie rachunkowości – z wyłączeniem odpowiedzialności za przeprowadzenie inwentaryzacji w formie spisu z natury – zostaną powierzone innej osobie za jej zgodą. Przyjęcie odpowiedzialności przez inną osobę powinno być stwierdzone w formie pisemnej. W przypadku, gdy kierownikiem jednostki jest organ wieloosobowy, a nie została wskazana osoba odpowiedzialna, odpowiedzialność ponoszą wszyscy członkowie tego organu. Szczególne zasady rachunkowości budżetowej powinny dotyczyć (art. 40 ustawy o finansach publicznych)
Ewidencji wykonania budżetu.
Ewidencji wykonania budżetu w układzie zadaniowym.
Ewidencje aktywów trwałych stanowiących własność skarbu państwa.
Wyceny poszczególnych składników aktywów i pasywów.
Sporządzania sprawozdań finansowych oraz odbiorców tych sprawozdań
39.Ujęcie majątku w bilansie przedsiębiorcy.
Bilans majątkowy, definicja oraz jego cechy
Przedsiębiorstwo istniejące lub nowo organizowane posiada określony majątek rzeczowy w postaci ziemi, budynków, budowli, maszyn i innych urządzeń oraz środków finansowych koniecznych do zakupu, dzierżawy lub leasingu aktywów koniecznych do prowadzenia działalności gospodarczej. W zależności od skali, rodzaju i zakresu przyjętej technologii produkcji oraz metod zarządzania wartość aktywów może być różna. W przypadku nowo organizowanego przedsiębiorstwa, konieczna jest inwentaryzacja wnoszonych aktywów i zaciągniętych zobowiązań. Zestawienie wniesionego majątku i źródeł jego finansowania jest podstawą sporządzenia bilansu majątkowego (bilansu otwarcia, b.o.).
Bilans majątkowy jest podstawowym sprawozdaniem finansowym, sporządzanym na określony dzień. Dzień ten nazywany jest momentem bilansowym. W dniu tym ukazany zostaje majątek jednostki gospodarczej, jednocześnie w ujęciu rzeczowym i finansowym.
Bilans może wystąpić w postaci dwustronnej tabeli lub dwuczęściowego zestawienia, w którym jedna część ujmuje majątek przedsiębiorstwa (aktywa) a druga źródła jego finansowania (pasywa). Różne są formy technicznego przedstawienia bilansu majątkowego przyjęte na świecie.
Bilans majątkowy musi zawierać nazwę firmy, datę sporządzenia, datę, na którą został sporządzony, podpisy osób sporządzających i zatwierdzających. Bilans księgowy wymaga zatwierdzenia przez biegłych rewidentów. Warunki i terminy zatwierdzania bilansu określa Ustawa o rachunkowości. Schematycznie, na potrzeby dydaktyki bilans majątkowy można przedstawić w następującej formie.
Schemat 4. Bilans majątkowy
| BILANS MAJĄTKOWY |
|---|
| AKTYWA (MAJĄTEK) |
|
Strona (część) lewa bilansu ukazująca aktywa (środki gospodarcze) nosi również nazwę majątku przedsiębiorstwa. Strona lewa bilansu majątkowego ma za zadanie udzielenie informacji o strukturze aktywów z podziałem na aktywa trwałe i aktywa obrotowe oraz ich sumaryczną wartość. Druga strona (część) prawa bilansu majątkowego obejmuje pasywa, inaczej nazywane funduszami, tj. źródła finansowania (pochodzenia) aktywów z podziałem na: kapitały własne oraz zobowiązania i rezerwy na zobowiązania. Analiza pasywów dostarcza informacji o tym, kto i w jakiej wielkości jest właścicielem pasywów (funduszy) zaangażowanych do sfinansowania aktywów przedsiębiorstwa. Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 1 stwierdza, że przedstawiając bilans majątkowy należy dokonać podziału aktywów na krótkoterminowe i długoterminowe. Aktywa przedstawiają majątek przedsiębiorstwa, a pasywa źródła jego finansowania. Przy sporządzaniu bilansu majątkowego obowiązuje naczelna zasada równowagi bilansowej, zgodnie, z którą suma aktywów musi być zawsze równa sumie pasywów. Bilans majątkowy musi charakteryzować się trzema cechami. Musi być: prawdziwy, ciągły oraz jasny
Prawdziwość bilansu zapewnia fakt jego sporządzenia na podstawie inwentaryzacji. Przeprowadzana inwentaryzacja jest podstawą sporządzenia inwentarza, który jest pisemnym zastawieniem posiadanych aktywów i zobowiązań. Sporządzanie inwentarza jest podstawowym wymogiem, a zarazem warunkiem sporządzenia bilansu majątkowego.
Ciągłość bilansu oznacza, iż bilans zamknięcia bieżącego roku gospodarczego powinien być identyczny z bilansem otwarcia roku następnego. Ciągłości bilansu majątkowego nie podważają dwie sytuacje, w których bilans zamknięcia nie równa się bilansowi otwarcia. Po pierwsze, bilans zamknięcia może się różnić od bilansu otwarcia w przypadku podziału przedsiębiorstwa na dwie lub więcej samodzielnych jednostek. Może też nastąpić połączenie kilku jednostek w nowe przedsiębiorstwo. W tym przypadku suma bilansu otwarcia powstałych jednostek musi być równa bilansowi zamknięcia jednostki macierzystej lub odwrotnie. Drugi przypadek ma miejsce przy wprowadzeniu urzędowej zmiany cen na środki produkcji lub przy wprowadzaniu denominacji wartości pieniądza np. na dzień 1 stycznia. W tym przypadku liczbowo bilans zamknięcia będzie się różnił od bilansu otwarcia.
Ostatnią z cech, jasność bilansu majątkowego, osiąga się konstruując bilans majątkowy zgodnie z wymaganiami przedstawionymi w załączniku 1 do Ustawy o rachunkowości.
38. Specyficzne metody w postępowaniu.
Podmiotowa – zdarzenia gospodarcze zawsze są interpretowane i rejestrowane przez tą jednostkę, której dotyczą (np. kupno-sprzedaż dotyczy dwóch jednostek, które będą interpretowały to zdarzenie na swój sposób).
Bilansowa – według niej zdarzenia gospodarcze zawsze są zapisywane dwustronnie. Łączy się to z założeniem, że majątek jednostki jest równoważny ze źródłami finansowania tego majątku.
Momentów i okresów sprawozdawczych – według niej przedsiębiorstwo może w dowolnym momencie określić:
Wielkość majątku, jakim dysponuje, oraz źródeł jego finansowania,
Rozmiary procesów gospodarczych, jakie miały miejsce między następującymi po sobie momentami.
Grupowania – opiera się ona na selekcji i klasyfikacji – zakłada tworzenie zbiorowości na podstawie cech wspólnych. Zdarzenia, więc, – mimo że są ujmowane osobno – mogą być dodatkowo ujmowane również razem, w celu obserwacji różnorakich tendencji.
Wyceny – według niej wszystkie zjawiska ujmowane są w sposób wartościowy, to znaczy w mierniku pieniężnym. Jednostki naturalne są jedynie jednostkami pomocniczymi.
41. Kasowa wielkość deficytu budżetowego a finansowanie deficytu budżetowego.
Przepisy prawa finansów publicznych wskazują źródła finansowania deficytu budżetowego. Deficyt budżetowy, gdy chodzi o budżet państwa, może być pokryty tylko i wyłącznie ze źródeł przychodów wskazanych przez ustawę w sposób enumeratywny, co oznacza ze tylko te źródła przychodów mogą być przeznaczone na finansowanie deficytu budżetowego. Ustawa posługuje się zamkniętym katalogiem źródeł finansowania deficytu budżetowego.
Deficyt budżetowy może być finansowany z następujących źródeł:
z emisji (sprzedaży) Skarbowych Papierów Wartościowych na rynek krajowy i zagraniczny,
z kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych,
z pożyczek,
z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,
z nadwyżki budżetu (państwa z lat ubiegłych).
Podobnie jest, gdy chodzi o źródła finansowania deficytów j.s.t. Deficyt budżetowy j.s.t. może być pokrywany z przychodów pochodzących z:
z sprzedaży Papierów Wartościowych wyemitowanych przez j.s.t.,
z kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych,
z pożyczek,
z prywatyzacji majątku j.s.t.,
z nadwyżki budżetu j.s.t. z lat ubiegłych.
Jednakże łączna kwota przypadająca do spłaty w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz należnych odsetek i dyskonta, a także przypadająca w danym roku budżetowym na wykup papierów wartościowych wyemitowanych przez j.s.t. nie może przekroczyć 15 % planowanych na dany rok budżetowy dochodów danej j.s.t. W ten sposób ustawodawca określa limit zadłużenia, którego nie mogą przekroczyć j.s.t. Limit ten może zostać obniżony, do 12 % jeżeli stan finansów publicznych jest niezadowalający tj. gdy państwowy dług publiczny w relacji do PKB przekroczy 55 % w danym roku budżetowym. Podobnych limitów ograniczających zaciąganie zobowiązań nie przewidziano dla budżetu państwa.