R. Ingarden, Formy poznawania dzieła literackiego
Przeznaczeniem dzieła literackiego jest stać się po skonkretyzowaniu przedmiotem doznania estetycznego.
Ile typów przedmiotów poznania, tyle odmian poznawania. Tylko przy wyjaśnieniu podstawowej budowy dzieła literackiego można sobie uświadomić, w jaki sposób je poznać.
Twierdzenia o budowie dzieła literackiego:
Jest tworem wielowarstwowym
Z samej budowy poszczególnych warstw dzieła płynie organiczny związek pomiędzy warstwami, a tym samym jedność strukturalna dzieła
O ile dzieło literackie jest właściwym dziełem sztuki, każda z jego warstw zawiera specyficzne jakości wartości estetycznych, które współwystępując w dziele takim lub innym wytwarzają szczególną harmonię polifoniczną estetycznych jakości wartościowych
Zdania występujące w dziele nie są sądami, lecz stanowią szczególna modyfikacją zdań
Odznacza się szczególnym uporządkowaniem następstwa swoich faz-części, w szczególności zdań
Konkretyzacje powstają przy poszczególnych odczytaniach tego samego dzieła
Jest tworem schematycznym (zwł. w. przedmiotów przedstawionych i warstwa wyglądów zawiera rają w sobie miejsca niedookreślenia)
W konkretyzacjach dzieła dokonuje się wypełnienie miejsc niedookreślenia, jednak nie wszystkich i zawsze w jednaki sposób
Jest czysto intencjonalnym przedmiotem, który źródło swego istnienia czerpie w aktach twórczych autora
Tezy:
Dzieło jest poznawane w bardzo złożonych przeżyciach, zw. Jest to z tym, że dzieło jest tworem wielowarstwowym
Poznawanie dzieła literackiego dokonuje się w szeregu faz, następujących po sobie i z sobą syntetycznie związanych
Etapy poznawania:
Percypowanie znaków pisarskich i wyrazów
Rozumienie znaczenia słów i sensu zdań
Bierne i aktywne czytanie:
Wydaje się, że samo rozumienie wystarcza, by w czytaniu dzieła ukonstytuowała się dla czytelnika warstwa przedmiotów przedstawionych w dziele.
bierne czytanie – pozostajemy w sferze sensu czytanych zdań i nie staramy się przejść do ich przedmiotów; przedmioty te automatycznie zostają wyznaczone przez intencje spełnianych przez nas aktów myślowych, ale tylko wyznaczone; przesuwają się przed naszym oczyma, ale nie staramy się w nie wgłębić
aktywne czytanie – poddajemy się treści dzieła, choć idziemy za tokiem myśli w tekście zawartych, to przejmujemy te myśli jakby jako swoje własne
Obiektywizowanie przedmiotów przedstawionych w dziele literackim – dzięki niej przedmioty przedstawione stają przed czytelnikiem jako pewna odrębna quasi-rzeczywistość , czytelnik staje się świadkiem; przedmiot oznaczony przez podmiot zdania orzekającego nabywa przez zachodzenie odpowiedniego stanu rzeczy pewnej cechy lub znajduje się w pewnym stanie, staje on przed naszymi oczami jako tą cechą uposażony, którą mu się w danym zdaniu przypisuje.
Konkretyzowanie przedmiotów przedstawionych – czytelnik musi wychodzić poza to, co w warstwie przedmiotowej zostało zawarte, musi on te przedmioty ukonkretyzować.
Konkretyzowanie wyglądów.
Związanie warstw w całość dzieła i percepcja polifonicznej harmonii jakości estetycznie wartościowanych.
Bez jakiegokolwiek wypełnienia przez czytelnika miejsc niedookreślenia nie ma on jeszcze do czynienia z konkretnymi indywiduami, mogącymi działać nań estetycznie.
Trudność estetycznej percepcji arcydzieła – odznaczają się spoistością budowy tak silną, że usunięcie lub spaczenie w percepcji choćby najdrobniejszego szczegółu jest niebezpieczne.
Nieadekwatność percepcji dzieła płynąca z jej złożoności – czasem główna koncentracja czytelnicza skierowana jest na warstwę przedmiotów przedstawionych i dzieło jawi się tylko w perspektywicznym skrócie; filologiczny sposób czytania dzieła – główny przedmiot zainteresowania stanowi język, czyli głównie warstwa brzmieniowa i znaczeniowa
Skróty perspektywiczno-czasowe w konkretyzacji dzieła – związane z fazowością, poznawanie dzieła musi się dokonywać w szeregu faz następujących po sobie i syntetycznie ze sobą związanych; każde dzieło z istoty swojej posiada pewną rozpiętość od początku do końca i nie należy odchylać się od tego porządku ( np. czytać rozdziały od końca)
Fazy poznania dzieła: podczas czytania, po odczytaniu dzieła
Czytając zdanie po zdaniu mamy obecną tylko właśnie czytaną część dzieła, każda inna przechodzi ze stanu, w którym jeszcze jest nieznana w stan bezpośredniej obecności, a niego w stan, w którym już jest znana i więcej nieaktualna.
Podobnie , jak rzeźby nie można zobaczyć od razu z każdej strony, tak tez nie ma takiej fazy poznawania dzieła literackiego, która od razu sprezentowałaby nam „wszechstronnie” dzieło.