SOCJOLOGIA 24.03.2010
Normy społeczne to przepisy społeczne wskazujące, jak jednostki powinny zachowywać się w danej społeczności czy w grupie. Czyli są to zasady aprobowane przez większość członków danej grupy lub społeczeństwa, określające, jakie zachowanie jest w danej sytuacji społecznie akceptowane, lub społecznie nie akceptowane, wskazują wiec adresatom jak powinni postępować w określonych okolicznościach i jakiego postępowania powinni się wystrzegać.
Normy definiują rodzaj i zakres powinności, jakie ciążą na jednostce i grupie społecznej w związku z pełnieniem przez nią różnych ról życiowych i tym samym określają, w jaki sposób powinni się zachowywać członkowie grupy w sytuacjach uznawanych za szczególnie doniosłe.
Dotyczą pewnego zakresu zachowań i obowiązują wszystkich członków grupy, bez względu na zajmowaną pozycję w grupie.
Normy odnoszą się niemal do każdej dziedziny aktywności człowieka w jego środowisku społecznym, do jego stosunków z innymi ludźmi oraz do najrozmaitszych norm i przejawów życia zbiorowego.
Istnieją nie tylko normy dotyczące działania i zaniechania, lecz także normy postrzegania, odczuwania i oceniania, a ponadto tworzenia i funkcjonowania pożądanego ładu stosunków międzyludzkich i zapobiegania naruszeniom tego ładu.
Im większe znaczenie przypisuje się jakiejś dziedzinie życia zbiorowego, w tym większym stopniu normy, które ją regulują, są formalizowane, staja się coraz bardziej kategoryczne i częstokroć poprate groźbą niezwłocznego zastosowania zinstytucjonalizowanego przymusu wobec sprawców występków, wkroczeń czy przestępstw.
Normy powstają na tle doświadczeń społecznych, które członkowie zdobywają w innych grupach i tworzą się w procesie interakcji między członkami grup, raz ustanowione i zaakceptowane normy wywierają wpływ na zachowanie się członka grupy, nawet wówczas, gdy ją opuścił.
Normy społeczne regulują stosunki międzyludzkie na względnie rozległym obszarze, w ciągu kilku pokoleń, funkcjonują wiec we względnie trwały i skuteczny sposób w zbiorowościach ludzkich jako elementy pewnych instytucji, systemów czy organizacji.
Sposoby postępowania, które są uzasadniane przez odwołanie się do wieloletniej tradycji, jakiegoś aktu stanowienia ludzkiego, czy nadprzyrodzonego albo powszechnego przekonania, rozproszonej zgody powszechnej, ze to co się nakazuje jest właściwe , słuszne, pożądane, a to czego się zakazuje, jest niewłaściwe, niesłuszne, niepożądane, stają się z czasem normami społecznymi. Ich treść , sposób obowiązywania i stosowania są uwarunkowane całokształtem stosunków społecznych.
Normy społeczne wyznaczają szczególny rodzaj interakcji wiążącej normo dawcę i adresatów oraz ustalają wzajemne relacje między adresatami.
Norma jest ideą istniejącą w umysłach członków grupy, która może być wyrażona w formie twierdzenia wskazującego jak członkowie grupy powinni postępować i czego w danych warunkach należy od nich oczekiwać. To co w danej grupie społecznej uznaje się za cenne, godne pożądania, posiadania, zdobycia lub to czego należy unikać, wystrzegać się czy pozbywać, jest wyrażone w postaci wypowiedzi normatywnych.
Wypowiedzi, które bywają poczytywane za normy wypowiada się przy pomocy słów takich jak: „trzeba”, „powinno się”, „należy”, formułując je zarówno w trybie oznajmującym, jak i rozkazującym w czasie teraźniejszym czy przyszłym.
W normach społecznych wyrażają się uznawane i przekazywane z pokolenia na pokolenie systemy wartości kulturowych, stają się one zatem na straży tych wartości i chroniąc je zawierają w sobie groźbę i obietnicę. Groźbą są ewentualnie negatywne następstwa, jakie spotykają sprawcę, gdy zachowa się niezgodnie z ustalonym wzorcem, obietnicą.
Podstawowym warunkiem istnienia normy społecznej jest to, że w większości wypadków członkowie społeczeństwa respektują wzorzec zachowania, który jest w niej zawarty, a podejmowane działania karzące lub nagradzające na rzecz realizacji, spełniania normy są świadectwem jej żywotności.
Przestrzeganie obowiązujących norm społecznych w grupie jest społecznie sankcjonowane przez system kontroli społecznej.
Normy podtrzymywania i chronione przez oficjalne instytucje kontroli społecznej nazywa się normami zinstytucjonalizowanymi. Powszechność norm i ich zinstytucjonalizowania doprowadziły do ukształtowania się względnie trwałych systemów normatywnych.
Funkcje norm: przyczyniają się do osiągnięcia przez grupę celów, pozwalają na utrzymywanie się grupy przy życiu.
Przyswajanie, akceptowanie i spostrzeganie norm w grupie dokonuje się za pomocą:
naśladowania przez członków grupy zachowania innych członków grupy,
kierowania przez grupę aktów komunikacji do członków nie przestrzegających norm grupowych
stosowanie kar w stosunku do członków nie przestrzegających norm
budowanie mechanizmów, powodujących kwalifikowanie norm i reagowanie na zachowanie niezgodne z normami
nagradzanie przez grupę tych, którzy przestrzegają norm.
Rodzaje norm społecznych:
Normy prawne, to zasady określające, jakie zachowanie jest w danej sytuacji zgodne z prawe, a jakiej nie, przez odwołanie się do odpowiednich przepisów i paragrafów. Cechą norm prawa oficjalnego jest hierarchiczne powiązanie – norma hierarchicznie wyższa stanowi podstawę obowiązywania norm hierarchicznie niższych; niesprzeczność – sprzeczność dwóch norm, ma miejsce wówczas, gdy przynajmniej jeden element z obu norm jest identyczny, a jeden lub dwa inne są sprzeczne; konfliktowość.
Normy religijne, to zasady określające, jakie zachowania w danej sytuacji SA właściwe (dobre), a jakie niewłaściwe (grzeszne), przez odwołanie się do doktryn i dogmatów danej religii.
Normy obyczajowe obowiązują, gdyż są w pewnym środowisku przestrzegane siłą nawyku, przekonania, że tak, a nie inaczej należy postępować.
Normy moralne to zasady wyznaczające przez wskazanie na odpowiednie wartości moralne, obowiązek określonego zachowania się w danej sytuacji, są one uznawane przez samych adresatów (normy moralne autonomiczne) lub przez jakiś autorytet moralny (normy prawne heteronomiczne) są właściwe.
Klasyfikacja norm społecznych:
Ze względu na stopień sformalizowania normy
Formalne – sformułowane w postaci pisanych regulaminów, przepisów itp.
Nieformalne
Ze względu na poziom ogólności
Uniwersalne – dotyczą wszystkich ludzi danej kategorii w każdym miejscu i czasie
Generalne – zamknięte, odnoszące się do określonego zbioru osób, środowiska zawodowego.
Ze względu na rodzaj adresata
Indywidualne – normy określające imiennie adresata i okoliczności ich obowiązywania
Generalne – adresat określony jest rodzajowo.
Ze względu na stopień sformułowania
Nakazu
Zakazu
Zezwolenia