CZTERY KATEGORIE KRZYWDZENIA DZIECI PRZEZ DOROSŁYCH SPRAWCÓW

1.Celowe wyrządzanie krzywdy

Świadome traktowane dziecka, jako ofiary, która jest stale kontrolowana (np. ukrywanie i izolowanie dziecka, grożenie, że wyrządzi się mu krzywdę, by wymusić posłuszeństwo ofiary).2.Mimowolne wyrządzanie krzywdy. Na przykład w czasie ataku na partnerkę, kiedy dziecko przypadkowo podejdzie pod rękę, lub, kiedy dziecko próbuje interweniować (np. matka z dzieckiem na rękach zostaje popchnięta; dziecko doznaje obrażeń, kiedy próbuje powstrzymać atak sprawcy). 3.Stwarzanie środowiska, w którym dzieci są świadkami przemocy lub jej skutków. Z badań wynika, że oglądanie przemocy domowej ma taki sam wpływ na dzieci jak fizyczne i seksualne maltretowanie. Bez względu na to, co mówią sprawcy lub ofiary, dzieci często są bezpośrednimi świadkami fizycznej lub psychicznej przemocy, bądź dowiadują się o niej pośrednio-podsłuchując epizody walki lub oglądając jej fizyczne skutki w postaci obrażeń i zniszczonego dobytku. 4.Wykorzystywanie dzieci w celu kontrolowania maltretowanej partnerki. Podczas trwania związku albo po separacji, bez względów na krzywdę wyrządzaną dzieciom.

TYPOWE PRZYKŁADY PRZEMOCY WOBEC DZIECI ŚWIADKÓW WOBEC OSOBY DOROSŁEJ

Twierdzenie, że "złe" zachowanie dziecka jest przyczyną napaści na matkę. Izolowanie dziecka na równi z maltretowaną matką.

Np. zabranianie mu zabaw i kontaktów z innymi dziećmi

Angażowanie dziecka do współuczestnictwa w przemocy. Np. zmuszanie go do brania udziału w fizycznych, emocjonalnych lub seksualnych napaściach na partnerkę.

Zmuszanie dziecka do oglądania przemocy.

Grożenie użyciem przemocy wobec dziecka, ulubionego zwierzęcia domowego lub innych drogich dziecku rzeczy. Ataki wymierzone w zwierzęta lub ulubione zabawki są szczególnie raniące dla małych dzieci, które często nie rozróżniają granicy między sobą a ulubionym obiektem; zatem atak sprawcy na ulubionego kota doświadczany jest, jako atak przeciwko samemu dziecku. Przesłuchiwanie dzieci, by wydobyć od nich wiadomości o tym, co robiła matka. Przymuszanie maltretowanej matki, by dziecko zawsze jej towarzyszyło.

Zabieranie dziecka z domu po każdym epizodzie przemocy, by upewnić się, że maltretowana dorosła ofiara nie ucieknie od sprawcy. Używanie dzieci, jako zakładników lub porywanie ich, aby ukarać ofiarę lub zmusić ją do posłuszeństwa.

Wykorzystywanie przewlekłych postępowań o przyznanie opieki, jako kolejnego sposobu maltretowania ofiary.

Wygłaszanie dzieciom długich tyrad o zachowaniach maltretowanej matki, które miały być przyczyną rozwodu. Domaganie się nieograniczonego dostępu do dzieci lub stałej łączności telefonicznej. Np. naleganie, by po separacji dzieci nocowały u sprawcy na zmianę, bez brania pod uwagę ich potrzeby spędzania czasu razem lub z przyjaciółmi).

ROZMIAR I ŹRÓDŁA PRZEMOCY WOBEC DZIECI . Najczęściej przemoc wobec dzieci stosują rodzice (opiekunowie), koledzy, nauczyciele i rodzeństwo. Przemoc związana jest z częstością interakcji społecznych, im więcej interakcji społecznych, tym więcej przemocy

W Polsce na uwagę zasługują badania Piekarskiej (1991), przeprowadzone w latach 1982-1984. Grupę badawczą stanowiło 100 rodzin wielkomiejskich pełnych, nierekonstruowanych, nieobciążonych patologią społeczną ani też nieupośledzonych ekonomicznymi warunkami życia czy ogólnie trudną sytuacją rodzinną. Badania Piekarskiej dotyczyły pomiaru częstości trzech form agresywnych zachowań rodziców wobec dzieci: agresji słownej, fizycznej i symbolicznej. Najpopularniejszymi przejawami agresji okazały się: klapsy, które stosuje 81,7% badanych rodziców, bicie ręką - 66,8% ankietowanych rodziców, przy czym około 25% badanych rodziców stwierdza, że czyni to rzadko. Do stosowania solidnego lania przyznało się 38,5% badanych, a 4.,5% badanych rodziców stwierdziło, że czyni to dość często. Do bicia pasem lub innym przedmiotem przyznało się 44.2%, z czego 40,7% badanych czyni to rzadko, a 3,5% często: nikt nie przyznał się, że czyni to bardzo często. Zachowaniami o znacznej brutalności, do których stosowania dość rzadkiego przyznało się kilkanaście procent badanych rodziców, było bicie na oślep, bicie pięściami, obezwładnianie, kopanie dziecka. Z innych danych wynika, że w Polsce ponad 21 % matek i 35% ojców stosuje kary fizyczne. Badania amerykańskie i angielskie wskazują, iż około 84-97% rodziców stosuje kary fizyczne wobec swoich dzieci w jakimś momencie ich życia. Wlicza się w to zarówno klapsy, jak i dotkliwe pobicie kijem czy pasem. Klapsy i spoliczkowanie stosuje około 62% ma-tek i 53% ojców, a bicie różnymi przedmiotami około 16% matek i 9% ojców. Podobne dane uzyskali badacze niemieccy Engfer i Schneewind (1982): klapsy lub spoliczkowanie stosuje około 68% matek i 49% ojców, do uderzenia jakimiś przedmiotami przyznało się 10% matek i 8% ojców. Badając grupę reprezentatywną złożoną z 570 rodzin niemieckich Engfer i Schneewind ujawnili interesujące prawidłowości: Chłopcy są mocniej i częściej karani niż dziewczynki i później w życiu dorosłym częściej stosują przemoc fizyczną w stosunku do swoich bliskich; Karanie jest związane zarówno z wiekiem dziecka, jak i jego rodzica; Natężenie kary jest silniejsze w stosunku do dzieci małych; Młodsi rodzice są skłonni stosować kary bardziej surowe niż rodzice starsi; Kolejność urodzenia dzieci ma związek z częstotliwością karania - dzieci najstarsze i najmłodsze z rodzeństwa oraz jedynacy karani są rzadziej niż pozostali. NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY PRZEMOCY WOBEC DZIECI. Doświadczenie przemocy przez rodziców w okresie własnego dzieciństwa. Doświadczenie deprywacji emocjonalnej w okresie własnego dzieciństwa. Alkoholizm jednego lub obojga rodziców. Zaburzenia psychiczne rodziców.

Posiadanie dzieci z różnych związków.

Wyrok za krzywdzenie dziecka z poprzedniego związku lub znęcanie się nad rodziną w poprzednim związku. Przewlekła choroba lub inwalidztwo. Czynniki ekonomiczno-bytowe (bieda, bezrobocie). RODZAJE PRZEMOCY : Przemoc emocjonalna/psychiczna Każda forma upokorzenia, pomniejszenia wartości drugiej osoby, jest przemocą emocjonalną. Dłużej trwająca prowadzi do poważnych zmian psychosomatycznych. Termin "przemoc psychiczna" posiada trzy znaczenia: Oznacza sytuację sprawowania przez sprawcę psychologicznej kontroli nad ofiarą . Wskazuje, że krzywdzenie ofiary może się dokonywać przy pomocy oddziaływań psychologicznych. Zwraca naszą uwagę na uszkodzenia psychiki spowodowane przez przemoc. W ekstremalnych przejawach przemoc psychiczna w rodzinie ujawnia podobieństwa do metod przymusu i terroru stosowanego w krajach totalitarnych wobec więźniów wojennych lub politycznych. Badacze odkryli kilka zjawisk wspólnych dla przemocy psychicznej w rodzinie i dla procedury "prania mózgu" stosowanej w komunistycznych Chinach i Korei wobec jeńców amerykańskich. System prześladowań stosowany wobec jeńców i przeciwników politycznych w krajach totalitarnych realizowany w specjalnych obozach reedukacyjnych opierał się na izolacji społecznej więźniów, poniżaniu ich i degradacji, wymuszaniu posłuszeństwa, groźbach i demonstracjach mocy, doprowadzaniu do bezradności i wyczerpania, sporadycznych i nieprzewidywalnych objawach pobłażliwości i aprobaty dla więźniów, ośmieszaniu ich i kwestionowaniu racjonalności myślenia. Celem tego systemu było uzyskanie pełnej kontroli nad psychiką i postępowaniem więźnia oraz zawładnięcie jego umysłem tak by z przekonaniem przyjął ideologię prześladowcy. Przemoc psychiczna ma wiele aspektów. Do wiodących należą: pozbawienie poczucia bezpieczeństwa, strach, upokorzenie, poczucie małej wartości, lęk.

Konformizm <> milczenie owiec <> przemoc . Od reakcji otoczenia zależy, czy przemoc zostanie przerwana, czy będzie trwała. Dopasowanie się do opinii grupy ludzi czy osoby nie jest aktem rzadkim. Jak dowiódł w swym eksperymencie Asch (1951), 75% badanych, mimo, że pewnych swej opinii, w zetknięciu z całą grupą o odmiennym, (choć ewidentnie błędnym) zdaniu, z obawy przed wyśmianiem, wykpieniem, odrzuceniem, upokorzeniem zmienia swoje zdanie. Dla pozyskania sympatii większości, uniknięcia nieprzychylności grupy, zachowania życzliwości innych ludzi. Bardzo realna jest „groźba dziwactwa", która również prowadzi do konformizmu i tzw. milczenia owiec. Konformizm bardzo często prowadzi do konfliktu wewnętrznego, szczególnie, gdy dana jednostka jest zmuszona zmieniać swoje zdanie kilka razy, w dodatku skrajnie. Powoduje to dyskomfort psychiczny, poczucie nielojalności wobec samego siebie. Nieliczni zdołali przystosować się do tego tak dalece, że nie widzą w tym odstępstwa od normy, przeciwnie, jako odstępstwo traktują szczere wyrażenie opinii własnej.

PRZEMOC FIZYCZNA Użycie siły w celu zranienia dziecka Objawy: siniaki; ślady uderzeń i skaleczeń; otarcia skóry na twarzy, klatce piersiowej, plecach, pośladkach, tylnych częściach nóg, w okolicy genitaliów; małe ślady oparzeń (papierosowych) na podeszwach stóp, dłoniach, pośladkach; oparzenia na klatce piersiowej, nogach, ramionach lub inne głębokie oparzenia, wskazujące na użycie gorących przedmiotów; rany twarzy u niemowląt i małych dzieci; rany w różnych fazach gojenia się; złamania i zwichnięcia u dzieci poniżej drugiego roku życia (mogą być skutkiem rzucania, uderzania lub silnego potrząsania); zranienia nietypowe dla danego wieku dziecka; występowanie rozległych ognisk krwotocznych w siatkówce („zespół potrząsanego dziecka"); niewłaściwy strój (dziecko może nosić w dni upalne długie rękawy, by ukryć zranienia).

Typowe zachowania rodziców: nie zgłaszanie się po konieczną pomoc medyczną, nieprzekonujące wyjaśnienia towarzyszące zranieniom, nadmierna lękliwość i ostrożność. Typowe zachowania dziecka maltretowanego: niechęć dziecka do rozebrania się, np. w czasie wizyty lekarskiej czy lekcji WF, lęk przed kontaktem fizycznym (dziecko kuli się, wzdryga, gdy jest nagle dotykane); nadmierne wycofanie lub agresywność; przesadna układność; nadmierna czujność. ZANIEDBANIE Chroniczne niezaspokajanie podstawowych potrzeb fizycznych i emocjonalnych dziecka przez rodziców lub opiekunów. Należy mieć jednocześnie na uwadze, iż: zaniedbywanie, którego ofiarą pada dziecko, może mieć dramatyczne skutki nawet wtedy, gdy jego potrzeby związane z biologicznym przetrwa-niem zostają w pełni zaspokojone, zabraknie natomiast stymulacji poznawczej. Konsekwencje: Zbyt mała waga dziecka, niski wzrost, chroniczne choroby, pasożyty, opóźnienie rozwoju wynikłe z niedożywienia, poczucie wstydu, inności, trudności w nawiązywaniu kontaktów z otocze-niem, zahamowanie rozwoju psychicznego, poczucie krzywdy, niedorozwój fizyczny, choroby psychosomatyczne, poczucie krzywdy, poczucie winy, zaniedbanie własnych dzieci, nie wykształcenie nawyków czystości, niedocenianie siebie. PRZEMOC SEKSUALNA OZNACZA NADUŻYWANIE DZIECKA DO UZYSKANIA PRZYJEMNOŚCI SEKSUALNEJ PRZEZ OSOBY DOROSŁE I STARSZE(Lew Starowicz)

dziecko wykorzystywane seksualnie podlega ochronie, która oparta jest na trzech głównych źródłach prawnych:europejska konwencja o ochronie praw człowieka z 1953 roku.

międzynarodowa konwencja praw dziecka z 1989 roku kodeksy karne poszczególnych krajów: w polsce kk art 200, 201, 202 i 204

przestępstwa o charakterze przemocy seksualnej wobec dziecka są przestępstwami publiczno-skargowymi ściganymi z urzędu. każdy, kto wie o takim zdarzeniu powinien o nim poinfoprmować organy ścigania.

FORMY PRZEMOCY SEKSUALNEJ

Rozmowy o treści seksualnej;Obsceniczne w treści;W obecności dziecka;Wypowiadane wprost do dziecka;Opisujące seksualność osób najbliższych dziecku;Rozmowy erotyczne przez telefon;Ekshibicjonizm.Masturbowanie się w obecności dziecka;Oglądactwo;Pokazywanie pornografii. Odbywanie stosunków płciowych przy dziecku;Kontakty seksualne polegające na pobudzaniu intymnych części ciała

Dotykanie ciała dziecka w celu pobudzania seksualnego sprawcy;Całowanie intymnych części ciała dziecka;Ocieractwo;Pobudzanie ręczne narządów płciowych dziecka; Zmuszanie do bycia masturbowanym przez dziecko;Kontakty oralno – genitalne Lizanie, całowanie;Stosunek oralny;Stosunki udowe; Penetracja seksualna;Penetracja palcem, z zastosowaniem narzędzi;Stosunek płciowy z dzieckiem;Penetracja analna; Pornografia dziecięca;Prostytucja dziecięca Seks zorganizowany;Wykorzystywanie dzieci w celach rytualnych.

REJESTR ZACHOWAŃ MOGĄCYCH ŚWIADCZYĆ, ŻE DZIECKO STAŁO SIĘ OEIARĄ PRZEMOCY SEKSUALNEJ różnego rodzaju lęki, strach, fobie.zaburzenia snu, koszmary, leki nocne. nadpobudliwość ruchowa nerwowość, plącz bez powodu. zachowania regresywne np. moczenie nocne, ssanie kciuka. depresja, przygnębienie, smutek, obniżenie nastroju. problemy z nauką, konflikty w szkole.

niezrozumiałe pojawienie się objawów somatycznych: ból brzucha, wymioty, nudności, ból głowy, utrata apetytu.

objawy fizyczne: zmiany skórne, otarcia, okalecznia, infekcja dróg moczowo-płciowych, infekcje ust, choroby p.d.p., ciąża itp. lęki wobec rodzica danej płci.Izolowanie się dziecka, zamykanie się w sobie.

lęk przed pewnymi osobami i miejscami.

unikanie kontaktów z rówieśnikami.

nieoczekiwane i nagłe zainteresowanie sprawami seksu, własnym ciałem, masturbacja. używanie nowych określeń genitaliów.uwodzące zachowania seksualne.

uchylanie się przed dotknieciem, niechęć do rozbierania się np. na lekcji wf lub u lekarza

odgrywanie przemocy seksualnej np. na lalkach. starsze dzieci mogą uciekać w uzależnienia, prostytucję itp.

CZYNNIKI RYZYKA adopcja dziecka

głębokie konflikty małżeńskie i rodzinne bierna, uległa osobowość dziecka. obserwowanie współżycia seksualnego dorosłych przez dziecko. izolacja społeczna rodziny i zamkniecie się w soim kręgu.

niepełnosprawność dziecka (intelektualna lub fizyczna) brak więzi uczuciowej z rodzicami. brak jednego z rodziców.

brak przyjaźni i więzi uczuciowej w dzieciństwie. kreowanie specyficznego obrazu seksualności, zmysłowości czy powabu kobiecego dziewczynek przez masową kulturę, pornografię pedofilną.

TYPOWE ZACHOWANIA I CECHY CHARAKTERYSTYCZNE POTENCJALNEGO SPRAWCY nienaturalne wprost zainteresowanie dziećmi. brak jakiejkolwiek głębszej więzi z osobami dorosłymi.

tendencje uzależniające od alkoholu, narkotyków itp. nadmierne zainteresowanie pornografią, korzystanie z niej i demonstrowanie materiałów pornograficznych. z jego postawy wobec dziecka emanuje uczucie nienaturalnego wręcz ciepła, zrozumienia dla problemów, wyrozumiałość. obdarowywanie dziecka/dzieci prezentami. przy nadużyciach kazirodczych tendencja do izolowania dziecka, zazdrość, bardzo ścisła kontrola.

SYTUACJE STANOWIĄCE PRZYCZYNY POWAŻNYCH NADUŻYĆ SEKSUALNYCH WOBEC DZIECKA przemoc miała miejsce wielokrotnie lub systematycznie przez kilka lat. sprawcą jest osoba z bliskiej rodziny.

doszło do uszkodzenia ciała dziecka.

jeśli dziecko nie ma poczucia bezpieczeństwa w rodzinie. dziecko wykazuje cechy neurotyczne, jest delikatne, wrażliwe. doszło do kontaktów oralnych, analnych, dewiacyjnych. dziecko ma świadomość bycia wykorzystywanym seksualnie. dziecko było wielokrotnie badane, przesłuchiwane, staw ało przed sądem. dziecko ma poczucie winy.nie ma możliwości objęcia dziecka pomocą psychoterapeutyczną.

PROCES WIKTYMIZACJI U ofiar przemocy domowej doświadczających zespołu zaburzeń stresu pourazowego i poddawanych intensywnej przemocy psychicznej często rozwija się tzw. proces wiktymizacji, który zmienia poczucie tożsamości maltretowanej osoby.

Objawy: Utrata poczucia bezpieczeństwa

Utrata zaufania do siebie,Chęć wycofania z życia i odizolowania od innych. Pojawiają się tzw. wtórne zranienia spowodowane reakcjami otoczenia. Następnie u części ofiar przemocy pojawiają się, tzw. wtórne zranienia spowodowane niewłaściwymi reakcjami ich otoczenia społecznego. Czasem członkowie rodziny lub inne osoby z powodu ignorancji, zmęczenia lub bezradności zachowują się w taki sposób, który dodatkowo uszkadza maltretowaną osobę. Przejawia się to, jako niewiara w to, co ona mówi, pomniejszanie tragizmu i ważności raniących doświadczeń, obwinianie ofiary łub naznaczanie jej negatywnymi określeniami. Czasem po prostu odmawiają pomocy lub sugerują, że ofiara chce uzyskać nieuzasadnione korzyści ze swojej krzywdy. Zaczyna się proces przystosowywania się do roli ofiary

Utrata nadziei na poprawę swojej sytuacji

Utrata godności.Zamach na własne życie lub na życie sprawcy,

ETAPY DIAGNOZOWANIA NADUŻYĆ SEKSUALNYCH WOBEC DZIECI

Analiza źródeł powstałego podejrzenia o nadużyciu. Od kogo pochodzi informacja?

Kto jeszcze o tym wie? Jak długo trwa ewentualne nadużywanie? Jakie wydarzenie wzbudziło podejrzenie? Czy była to pojedyncza sytuacja, czy też zdarzała się częściej? Zebranie informacji o dziecku z różnych źródeł (ze szkoły, od lekarza pediatry). Postawienie hipotez.

Co przemawia za, a co przeciw nadużyciu? Kto może być sprawcą? Należy pamiętać o tym, że nawet, jeżeli coś wskazuje na wykorzystywanie seksualne, to jednak mogą być inne tego przyczyny. Nawet, jeśli wydaje się, że sprawcą jest ojciec, może to być inny członek rodziny (np. dziadek). Ze statystyk wiadomo, że spośród dzieci wykorzystywanych seksualnie około 60% jest wykorzystywanych w rodzinie, a 40% poza nią (R.A.C. Bilo, 1994).

Rozmowa z rodzicami. W jej trakcie należy zebrać informacje o: Środowisku pochodzenia rodziców; Uzależnieniu alkoholowym lub narkotykowym; Seksualnych wzorach w rodzinie;

Ewentualnych zainteresowaniach rodziców pornografią; Przyzwyczajeniach związanych z kąpielą i spaniem, (z kim śpi?, czy śpi tam, gdzie rodzice współżyją seksualnie?);

Stosunku rodziców do nagości; Uświadomieniu seksualnym dziecka.

Należy pamiętać, że wkraczamy w stabilny system rodzinny, mający swoją historię i mechanizmy stabilizujące równowagę. Rodzice muszą czuć, że nie jesteśmy przeciwko nim. Naszym celem nie jest rozbicie rodziny ani odizolowanie dziecka od rodziców, choć w ostateczności mamy prawo tak postąpić dla ochrony dziecka w pewnych sytuacjach. Pomoc matce

Może ona mieć wątpliwości, czy dziecko zostało rzeczywiście wykorzystane, szczególnie, gdy domniemanym sprawcą jest jej ukochany mąż. Jeśli zdecydujemy się pozostawić dziecko w rodzinie, jego bezpieczeństwo zależy od matki, dlatego ważne jest wzmocnienie jej i uświadomienie że nie jest jedyną matką w takiej sytuacji.Pamiętanie o własnych emocjach. O gniewie, oburzeniu, ponieważ pierwsza rozmowa ma podstawowe znaczenie dla nawiązania kontaktu. Bezpośredniość

Mówimy wprost o celu rozmowy, czyli o podejrzeniach o nadużycie dziecka w rodzinie, ale w taki sposób, by rodzice nie czuli się zagrożeni. W żadnym przypadku nie należy: Usiłować udowodnić nadużycia. Zadawać tendencyjnych pytań; Okazywać złości, przerażenia i dezaprobaty; Obwiniać i osądzać; Udzielać wyjaśnień, jak doszło do nadużycia.Rozmowa z dzieckiem Zasady:

Przygotowanie dziecka do rozmowy

Uprzedzić o rozmowie (nie wyciągać z lekcji, nie mówić: „będziemy się bawić"), wyjaśnić, że mamy zamiar rozmawiać o tym, co się wydarzyło. Cel rozmowy musi być wyjaśniony w języku odpowiadającym poziomowi rozwoju dziecka. Używać określeń dziecka. Należy uwzględnić pytania dziecka. Z dzieckiem trzeba rozmawiać tak, jak o innych problemach, na przykład kłopotach w szkole, nie można się wstydzić i bać się pytań o sprawy seksualne. W żadnym przypadku nie należy: Sugerować dziecku odpowiedzi Wywierać presji na dziecko. Krytykować języka dziecka

Oferować nagród. Okazywać przerażenia czy zdziwienia. Oskarżać i obwiniać dziecka

Np., „Czemu mi wcześniej nie powiedziałaś? ". W przypadku przemocy wobec dzieci działania profesjonalne nie mogą zakończyć się na interwencji i przekazaniu sprawy wymiarowi sprawiedliwości i sądom rodzinnym. W każdej stwierdzonej przemocy dziecku potrzebna jest długoterminowa psychoterapia, lecząca je ze skutków urazu i zapobiegająca powtarzaniu niekorzystnych wzorów zachowań w życiu dorosłym. DZIECI ULICY Dzieckiem ulicy jest osoba poniżej 18 ro­ku życia, która przez dłuższy lub krótszy czas żyje na ulicy, przenosząc się z miejsca na miejsce wraz z innymi rówieśnikami żyjącymi na ulicy albo z całymi grupami.

Typologia dzieci ulicy. Uciekinierzy.

Pochodzą najczęściej ze środowisk konfliktowych, o niskim statusie ekonomicznym. Często w domu są poddani autorytarnej kontroli, w szkole przeżywają niepowodzenia, nie mają osiągnięć i nikt nie inwestuje w ich rozwój.

Poszukiwacze przygód. Pochodzą raczej ze środowisk zaniedbanych niż konfliktowych. Z rodzicami mają zwykle dobry kontakt, ale nie bardzo mogą na nich liczyć. W środowisku są dosyć wyizolowane. Mają bogatą wyobraźnię, małe wymagania i obniżony próg lęku, lubią tajemnicze historie i chętnie konfabulują na temat barwnego świata. Opuszczenie domu jest często zaplanowane i poprzedzone pewnymi przygotowaniami. Dokonują tego pod wpływem filmu, lektury, jakiegoś programu telewizyjnego lub za namową kolegi. Rodzice nie zawsze od razu orientują się, że dziecko opuściło dom, bo są przyzwyczajeni do tego, że dziecko żyje własnym życiem i nie zawsze wiedzą, co robi. Czasem dziecko stara się uspokoić rodziców, zostawiając im jakiś list lub telefonując do nich. Zwykle po kilku dniach wraca do domu lub szuka lub szuka schronienia po drodze u krewnych, znajomych itp. W porównaniu z innymi dziećmi żyjącymi na ulicy są jednak dość niezaradne.

Włóczędzy, ulicznicy, uliczni królewicze, gawrosze. To najbardziej typowe dzieci ulicy zaprawione i przystosowane do życia poza domem. Potrafią zarobić pieniądze (wykonując dorywcze prace, kradnąc, żebrząc lub prostytuując się), zorganizować posiłek, wywalczyć ciepłe miejsce na noc. Są uodpornione na niewy­gody, niewrażliwe na problemy zdrowotne i złe traktowanie, cyniczne i często hałaśli­we, nie mają dystansu do dorosłych. Miejsca, w których przebywają, traktują jako swoją przestrzeń i znakomicie się w niej poruszają. Są zaprawieni w manipulowaniu ludźmi i nielojalni. Wykazują natomiast dużą solidarność z własną grupą. Zdradzają je widoczne objawy zaniedbania, niedożywienia, często nieleczonych ran lub uzależnienia. Działają najczęściej w kilkuosobowych bandach. Mieszkają na dworcach, w pustostanach, w kanałach ciepłowniczych, altankach, letnich domkach, a latem często w pustych wa­gonach. Stanowią najbardziej zdemoralizowaną grupę dzieci. Galerianki.

To dziewczęta w wieku od 12-18 lat, całe dnie spędzają w centrach handlowych, zwykle niedaleko miejsc zamieszkania, gdzie jest ciepło, ruchliwie i ano­nimowo. Tworzą nieliczne, dwu-, trzyosobowe grupy. Często trudnią się prostytucją za zakupy, posiłki, nocleg lub pieniądze. Niektóre są dość widoczne z powodu ostre­go makijażu ewidentnie niedostosowanego do wieku lub demonstracyjnie dorosłego zachowania, inne przypominają rozbawione nastolatki, które na chwilę wyrwały się spod oka rodziców.

Blokersi, dzieci podwórkowe. To starsza grupa wiekowa, okupująca podwórka, blo­kowe nisze, przejścia lub większe korytarze. Zwykle wcześnie kończą edukację i, pozostając bez zajęcia i środków do życia, całe dnie spędzają w pobliżu miejsca zamieszkania, właściwie dość mocno się nudząc. Zwykle nie zagrażają innym, choć są uciążliwi dla miesz­kańców i bardzo niszczą otoczenie. Miejsce spotkań blokersów szybko zaczyna przypo­minać prawdziwy slums. Piszą po murach, malują graffiti, zostawiają mnóstwo śmieci (nie­dopałki, butelki), niszczą zieleń, czasem coś podpalają itp⁵. Żeby urozmaicić sobie czas, snują opo­wieści o łatwym życiu i powodzeniu finansowym, jakie spotkało kogoś z ich bliższych lub dalszych znajomych, albo też komentują wydarzenia sportowe, ekscesy znajomych lub drobne przekręty. Najczęściej są to informacje z drugiej ręki. Od czasu do czasu sami wdają się w jakieś mniej lub bardziej podejrzane działania. Łączą się w grupy kilku- lub kilkunastoosobowe, które rozpadają się zwykle, kiedy ich członkowie osiągną 19-20 lat. Buntownicy bez powodu. Zwykle starają się żyć inaczej niż ich rodzice. Nie są jed­nak zorientowani na karierę, ale nie mają też jakichś przemyślanych życiowych celów, po prostu wiążą się z grupą, w której łatwo można spędzić czas i jeszcze zaimponować bez wielkiego wysiłku, szczególnie, jeżeli ma się pieniądzu. Właściwie nie maja pomysłu na życie, więc są dosyć podatni na radykalne ideologie lub uzależnienia.

SUBKULTURY Subkultura to nieformalna grupa osób działających według odrębnych wzorów i zasad postępowania. Jej członkowie z reguły nie przestrzegają zwyczajowo przyjętych w społeczeństwie norm postępowania. Mówiąc "subkultura", dodajemy najczęściej "młodzieżowa". Nie ma w tym nic dziwnego. Większość tych grup gromadzi ludzi młodych. Socjolodzy twierdzą, że w Polsce działa ponad dwadzieścia nieformalnych ugrupowań tworzących subkultury młodzieżowe. Niektóre z nich mają kryminogenny charakter, a ich członkowie coraz częściej są sprawcami groźniejszych z roku na rok przestępstw.

PUNKI Punk - oznacza śmieci, rzeczy bezwartościowe, tandetne. Slangowy synonim homoseksualisty i lumpa.

Główne cechy punka: buntowniczy, prowokujący i nihilistyczny charakter. Pierwsi punkowcy pojawili się w Londynie w połowie lat siedemdziesiątych. W większości wywodzą się z dzielnic biedoty, bezrobotnych i ludzi bez szans na awans społeczny. Jako cel postawili sobie zburzenie starego porządku, który - ich zdaniem - jest źródłem niesprawiedliwości społecznej. Poza tym - jak na prawdziwych anarchistów przystało, przeciwstawiają się wszelkim zasadom etycznym i moralnym. Wrogo nastawieni do zakazów i nakazów, manifestują zupełny brak zainteresowania sprawami otaczającego ich świata. Cztery podgrupy: pacyfistów, anarchistów, "dzikich" i "okazjonalistów". Najbardziej ortodoksyjni są "dzicy", którzy negują wszelkie zasady życia społecznego. Często żyją w tzw. squatach - nieformalnych wspólnotach zasiedlających stare, przeznaczone do rozbiórki budynki. Wygląd: {ma szokować już na pierwszy rzut oka}. Ogolone z boku głowy włosy, zaczesane w koguci grzebień tzw. "irokez" i pomalowane "we wszystkie barwy tęczy". Grube, skórzane pasy z ćwiekami tzw. "pieszczochy", kolczyki w uszach, czarne skórzane kurtki z napisami w języku angielskim. W policzki wpięte agrafki. Wąskie spodnie, skrócone lub podwinięte w taki sposób, aby były widoczne w całej okazałości. "Glany" (czarne buty ze skóry lub materiału skóropodobnego, typu wojskowego – w długie cholewki wplecione białe sznurówki). Bardziej "nowocześni" punkowcy zamiast "irokeza" golą sobie połowę głowy, natomiast drugą pozostawiają bez zmian. Zamiast białych sznurówek wplatają w buty różnokolorowe. Same glany malują na różne kolory, podobnie zresztą jak i kurtki. Nieodłącznym elementem ich stroju jest szeroki, skórzany pas, nabijany ćwiekami. Im więcej ich, tym większe poważanie wśród kolegów.Punki "na całym świecie" prowadzą "świętą wojnę" z skinami. To prawdziwe walki, w których efekcie coraz częściej są ofiary śmiertelne. Giną od noża, kija bassebolowego, albo innego, równie prymitywnego oręża.

RAPERZY Podobnie jak punki nie akceptują rzeczywistości, w jakiej muszą żyć. Zbuntowani przeciwko mieszczańskim konwenansom, próbują nagiąć je do swoich potrzeb, a to w ich wydaniu oznacza wykorzystywanie na wszelkie sposoby "bogatych frajerów". Największe skupiska raperów działają w blokowych, peryferyjnych dzielnicach wielkich miast, tzw. "sypialniach". Najłatwiej ich poznać po prowokujących strojach i wulgarnym słownictwie.

HEAVY METALOWCY Subkultura zgromadzona wokół muzyki heavymetalowej i jej podgatunków. Metalowcy, metale (ang. metalhead, headbanger, metallian) - subkultura powstała na początku lat 70. XX wieku. Subkultura ta powstała w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych, jednak metalowców można spotkać w wielu krajach, najwięcej co ciekawe w Japonii i Brazylii. Wygląd: Długie, sięgające niekiedy do pasa włosy. Noszą obcisłe, czarne dżinsy i adidasy, a do tego motocyklowe skórzane kurtki koniecznie z wizerunkami swoich ulubionych zespołów. Częstym motywem ich strojów jest trupia czaszka. Nie mają żadnej "ideologii". Zbierają się na koncertach rockowych, podczas których piją alkohol i tańczą pogo. Niektórzy z kastetami w dłoni lubią prowokować bójki.

SKINHEADZI Nazwa pochodzi z języka angielskiego i oznacza ostrzyżone, łyse głowy. Cechy: wulgaryzm, szowinizm i agresja. Rządzą się własnymi, okropnymi prawami. Nie ma "dobrych" skinów - kto jest zbyt miękki lub łagodny, musi odejść. Nie mają własnej ideologii, podszywają się pod faszyzm i nacjonalizm. Wygląd: Dobrze zbudowani, o wysportowanej sylwetce, włosy ogolone (niekiedy krótki jeżyk) tak, aby nie przeszkadzały w walce. Czapki z dużym daszkiem (koloru zielonego lub niebieskiego), zwykle kurtki dżinsowe bez żadnych napisów, pas wojskowy lub inny szeroki bez ćwieków, spodnie wąskie typu "rurki", zawinięte 2-3 centymetry nad butami. Obuwie wysokie, typu wojskowego wiązane na sznurowadła, podkoszulka oraz elastyczne szelki. Nieodłącznym atrybutem ubioru są kurtki szyte na wzór tych używanych m.in. przez amerykańskich lotników w czasie operacji "Pustynna Burza" - czarne, bordo lub zielone. Najistotniejszym ich elementem jest mała kieszonka na lewym ramieniu i obowiązkowo - pomarańczowa podszewka. Przeciętny skin nie toleruje nikogo, kto różni się od "normalnego" społeczeństwa - głównie przedstawicieli innych subkultur młodzieżowych. Cechuje ich antyklerykalizm i bezkompromisowy rasizm. "Prawdziwy" skin musi być silny, odważny, dumny i gotowy do walki, a przede wszystkim - odporny na cierpienia. Stąd na ciele liczne ślady po samookaleczeniach, "sznyty" i tatuaże, np. "Adolf Hitler", "SS", trupie czaszki i pająki. Ich ulubioną organizacją, na której często się wzorują, jest Ku-Klux-Klan. Niemal zawsze występują w zorganizowanych grupach, stosując przemoc. W walce posługują się nożami, brzytwami, żyletkami, nunczakami, pałkami i łańcuchami. Często podczas "akcji" zakładają na twarz kominiarki.W ramach tej podkultury działa sporo dziewczyn. Są "modelkami", o wyglądzie stanowczym i prowokującym. Mają za zadanie kokietować i zaciągać mężczyzn np. w odludne, ciemne miejsca, gdzie czekają już ich koledzy. W odróżnieniu od wielu innych subkultur nie upijają się i nie narkotyzują. Ich ulubionym trunkiem jest piwo. Skini nienawidzą narkotyków, narkomanów i fanów disco-polo. Ich odwiecznym wrogiem są punkowcy, depeszowcy i wszelkie odłamy "odlotowej młodzieży". Bardzo dbają o kondycję fizyczną ćwicząc w siłowniach, klubach karate, uczestnicząc w obozach przetrwania. Coraz częściej zapowiadają "czyszczenie miast" a ich ofiarami mają być bezdomni, kalecy i homoseksualiści...

SATANIŚCI Na świecie uznani za niebezpieczną sektę, w Polsce postrzegani również jako subkultura. Noszą na złotym lub srebrnym łańcuszku czarny i odwrócony krzyż, witają się pozdrowieniem "Ave Satan", lubią muzykę black-metal, znęcają się nad zwierzętami, niszczą miejsca kultu religijnego, lubią duże porcje alkoholu. Wyłonili się z heavy-metalu. Ubierają się w dżinsy i obowiązkowo w czarne podkoszulki. Głoszą hasła zniszczenia i czynienia zła. Niektóre z nich przekazywane są w tekstach piosenek heavy-metalowych lub filmach horrorach. Tradycyjny satanizm neguje powszechnie obowiązujące wartości religijne i etyczne propagując w zamian życie tylko dla własne przyjemności, pobudza żądze władzy i zemsty. Podczas rytualnych spotkań - tych niby nabożeństw, oddawana jest cześć szatanowi poprzez picie alkoholu, zażywanie narkotyków, grupowy seks, dręczenie zwierząt. Uważają, że światem rządzi zło, a szatan jest jedynym elementem sprawczym wszystkiego, co dzieje się na świecie (wojen, zbrodni, egoizmu). Twierdzą, że nie ma Boga. Celebrują "czarne msze", podczas których składają ofiary z czarnej kury, kota, gołębia, itp. Bezczeszczą groby, znęcają się nad zwierzętami i celowo obrażają uczucia religijne innych ludzi. Magiczną liczbą jest 666, stąd największą ofiarę poświęcają każdego roku 6 czerwca o godzinie 6 rano. Na kurtkach noszą pięcioramienne gwiazdy i odwrócone krzyże oraz wizerunki diabła i kozła. W Polsce odróżnia się cztery odłamy satanizmu: Lucyferian, wyznawców Kościoła Kirke, Szatanistów i Satanistów.

ROCKERSI Miłośnicy motocykli, którzy ubierają się w skórzane buty i czarne kurtki z napisami: "SS", "War", "Wermaht".

Naczelną ich dewizą jest kult siły, co dobitnie wyraża hasło: "Jesteśmy kimś, dlatego że ludzie się nas panicznie boją".

SZALIKOWCY Radykalno - szowinistyczne grupy kibiców piłkarskich, których najłatwiej poznać po szalikach i podkoszulkach z nazwami ulubionych klubów. Doskonale zorganizowani podczas wszelkich imprez sportowych, często noszą przy sobie różne niebezpieczne narzędzia.

JUMOLE Na pierwszy rzut oka to tylko drobni przestępcy, choć w niektórych regionach Polski jest to wręcz sposób życia tych młodych ludzi. Wielu z nich to młodzież pochodząca z tzw. przeciętnych domów. Kochają drogie samochody, eleganckie ubrania, modne dyskoteki, restauracje, drogie alkohole. Na te wszystkie zachcianki "zarabiają" kradnąc w Niemczech artykuły spożywcze i przemysłowe. Dobre jest wszystko, co ma jakąkolwiek wartość materialną. Towar sprzedają później paserom za najwyżej połowę rzeczywistej wartości. W pewnym kręgu na jumoli zwykło się mówić "młode wilki". W związku z kłopotami na granicy, część jumoli zmieniła branżę i dorabia sobie jako młode, męskie prostytutki u niemieckich homoseksualistów. Według berlińskiej policji są weekendy, kiedy do tego miasta przyjeżdża po kilka tysięcy młodych Polaków z zamiarem uprawiania płatnej miłości.

FASZYŚCI Wzorują się na ugrupowaniach neofaszystowskich. Głoszą kult siły i przemocy. Stosują szantaż, gwałty i zmuszają innych do upokarzających zachowań. Propagują kult Hitlera twierdząc, że za jego władzy to był dopiero porządek. Preferują mundury hitlerowskie i marsze wojskowe. Wygląd: Czarne lub jasny blond włosy. Białe koszule, wąskie krawaty, skórzane płaszcze, wysokie czarne buty i mundury kolejarskie. Chętnie skupują pohitlerowskie hełmy, bagnety, odznaczenia, a nawet znaczki pocztowe, monety i mapy z czasów III Rzeszy Niemieckiej.

SPREJOWCY Napisy farbą zwykle pod osłoną nocy - np. na murach, na podmiejskich pociągach, płotach itp. Powołują się na tradycyje zakorzenione jeszcze od czasów starożytnego Rzymu, czy też pierwszych rysunków naskalnych na ścianach sprzed 25 tysięcy lat. Są tacy, którzy napisy typu: "Wolę mieć stosunek z jeżem niż dwa lata być żołnierzem" lub "Ruskie czołgi do Wołgi" uważają za artystyczny konglomerat buntu pomieszanego z polityką, humorem, a czasami i uzdolnieniami artystycznymi.

Doświadczeni sprejowcy, z zacięciem artysty - plastyka, zostają "graffiti". Malują wielkie obrazy zwykle pod osłoną nocy - np. na murach, na podmiejskich pociągach, płotach itp. Natchnienie czerpią z czołówek gier komputerowych albo programów graficznych. Sprzęt, który stosują - farby w rozpylaczu - nie należy do najtańszych. Cena jednej puszki (200 ml) wynosi od 10 do 16 złotych. Przy oszczędnym użytkowaniu wystarcza to do pomalowania około 2 metrów kwadratowych. W ciągu jednej nocy zgrana grupa "artystów" potrafi na przykład pomalować trzy wagony kolejki podmiejskiej - każdy o długości 15 metrów i wysokości 2,5 metra. Swoje prace, jak na "artystów" przystało, sygnują zawsze pseudonimami.

GRAFFICIARZE Dzielą się na dwie grupy: malujących z szablonów i tych, którzy robią to z tzw. wolnej ręki. Szablonowcy w większości popierają punków i rastamanów. Malarze z "wolnej ręki" sympatyzują z kibicami piłkarskimi i skinheadami. Podział dotyczy nie tylko techniki malarskiej, ale także tematyki dzieł. Rysunki "obcych" grafficiarzy, którzy wtargnęli na czyjeś terytorium, są błyskawicznie zamalowywane.

RASTAFARIANIE Nazwa wywodzi się od imienia cesarza Etiopii - Rasta Farii I, bardziej znanego światowej opinii publicznej, jako Hajle Sellasje. Głoszą miłość do ludzi, z reguły są wegetarianami. Są fanami muzyki reggae.Wygląd: Na głowach wielkie, wełniane czapki, spod których wystają "dredy", czyli długie skudłacone włosy splecione w kilkadziesiąt wąskich "tulejek" lub warkoczyków. Luźne stroje o barwach zielonej, żółtej i czerwonej. Ich wypowiedzi muzyczne to głównie metafory, aluzje i przenośnie. W słowach piosenek często pojawiają się pojęcia Babilonu i Antychrysta. Twierdzą, że świat opanowali faryzeusze, ludzie Babilonu, ukrywający się pod maską dobrych chrześcijan. Określenia te dotyczą polityków, urzędników, wojskowych, a niekiedy zwykłych ludzi. Świat Babilonu to według nich świat ludzi zła: nienawiści, przemocy, kłamstwa i zdrady. Ponad udział w życiu publicznym, rastafarianie, wierzą w Naturę, wyznając tradycyjną religię Prasłowian... stąd ich sympatia do życia na wsi. Niektórzy z nich są członkami wschodnich wspólnot wyznaniowych. W Polsce są jeszcze dość rzadko spotykani.

ROLKARZE (Skateboard) Zajmują się wyłącznie jeżdżeniem na deskorolkach.

Wyróżniają się ubraniami większymi, co najmniej o trzy numery. Na początku lat 90 jazda na desce lub rolkach przestała być tylko jedną z sympatycznym młodzieżowych atrakcji. W dużych miastach stała się stylem życia, subkulturą wyniesioną wprost z amerykańskiej ulicy. Rodzimi deskorolkowcy oglądają głównie zachodnie, muzyczne kanały TV, spośród których do najpopularniejszych należy MTV i VIVA. Z MTV dowiadują się, jaka moda panuje wśród ich nowojorskich kolegów. Starają się w ubiorze naśladować luźny styl życia na Zachodzie. W codzienny polski język wplatają jak najwięcej obcych zwrotów. Jeśli coś jest kiepskie mówią "sucks", jeśli świetne - "cool", nawet zwykłe pozdrowienie "cześć" zastępują obcym "hi". Przed warszawskim kinem "Capitol" popisują się więc umiejętnościami jazdy na deskach w bluzach firmy "Droors", spodniach "Chocolate" i butach od "Etniesa". Obuwie zastępują markowym sprzętem firm Roller Derby, Bauer czy Roces. Kolana i łokcie zabezpieczają kolorowymi ochraniaczami.

SQUAT "Squaty" - miejsca, gdzie mieszkają młodzi ludzie, którzy zdecydowali się na samodzielne życie, trochę na boku zindustrializowanego społeczeństwa, bez wsparcia ze strony rodziców. Nielegalne ugrupowanie, którego zwolennicy często utożsamiają się z wymierającym ruchem hippisów lub "dzikimi lokatorami" opustoszałych kamienic. Squatowie nielegalne ugrupowanie, zamieszkiwanie i użytkowanie lokalu. Uważają, że prawo dachu nad głową, to prawo każdego człowieka, a nie tylko tych, którzy mają pieniądze. Squatersi nie płacą nikomu komornego, nie regulują rachunków za prąd i gaz. W zajętych pomieszczeniach często organizują tzw. środki wolnej kultury, bazy, kafejki i kluby dyskusyjne. Często w squatach można spotkać niby sale koncertowe, gdzie odbywają się koncerty muzyki alternatywnej. Niemal zawsze działają tam jakieś radykalne grupy polityczne: autonomiści, anarchiści, zieloni, feministki. W wielu miastach squatersi są otwarci na resztę tzw. normalnego społeczeństwa - organizują okolicznym mieszkańcom w weekendy przedstawienia teatru ulicznego, dla dzieci okolicznych bezrobotnych organizowane są przedszkola, niekiedy tworzą wypożyczalnie książek. Moda na squat dotarła już do Polski.

GENERACJA "X" Ruch ten powstał w drugiej połowie lat 80 w Stanach Zjednoczonych. Skupia tą część młodego pokolenia, które cechuje niechęć do wartości i brak szacunku do tradycji, która chce zerwać z tradycją picia na umór po każdej wypłacie i spędzaniu wolnego czasu na bezmyślnym gapieniu się w telewizor. Obce jej są dylematy i rozterki pokolenia stanu. Podobno znaczną część polskich nastolatków można nazwać generacją "X". Obce jej są dylematy i rozterki pokolenia stanu wojennego, podobnie ze zdziwieniem patrzą na przesłania płynące np. z piosenek Jacka Kaczmarskiego.

PROSTE OSTRZE Proste ostrze (Straight Edge) – której zwolennicy używają określenia "pozytywna siła". Jej trzy podstawowe zasady: niepalenie, niepicie i niebranie narkotyków, wkrótce do trzech reguł SE dopisano czwartą: no sex.

Interpretacja tego ostatniego punktu była dość dowolna, najczęściej chodziło o sprzeciwienie się uprawianiu seksu bez miłości i traktowaniu seksu, jako sportu czy zabawy.Przewodnią myślą idei jest życie w harmonii z własnym ciałem i otaczającym nas światem, kształtowanie osobowości i unikanie sytuacji, które niszczą tak ciało jak i ducha. Skoro udało nam się wykreować modę na wegetarianizm, może uda nam się wykreować modę na trzeźwość. Jako radykalni obrońcy praw zwierząt bojkotują wielkie koncerny, które dokonują eksperymentów na zwierzętach. Na ich "czarnej" liście znalazły się między innymi wielkie koncerny kosmetyczne.

Wygląd: trampki, krótkie spodenki, bluzy z kapturami, kolorowe bandanki na głowach.

Ludzi związanych ze Straight Edge można niekiedy spotkać na koncertach niezależnych kapel punkowych.

Chuligani Najważniejsze cechy chuligańskiej subkultury: Negatywny, lekceważący stosunek do zasad współżycia społecznego, Pozytywne wartościowanie takich przymiotów, jak odwaga, siła fizyczna, skłonność do podejmowania ryzyka, cwaniactwo, pogardliwy stosunek do kobiet, Popełnianie przestępstw o charakterze nieekonomicznym,

Niedojrzałość, wyrażająca się niezdolnością do odraczania gratyfikacji, nieuwzględnianiem rezultatów własnych działań oraz brakiem planów na przyszłość.

Inne cechy grup chuligańskich to: Działanie na określonym terytorium, niejednorodny charakter grupy, Różny stopień organizacji (elita, centrum, zespół peryferyjny)

Charakter ewolucyjny; z biegiem czasu obserwuje się wzrost solidarności i dyscypliny grupowej oraz dokonywanie coraz poważniejszych przestępstw.

Dresiarze i junacy Subkultura dewiacyjna, której powstanie jest efektem ubocznym procesów transformacji ustrojowej i zmian społeczno- politycznych zachodzących w naszym kraju w latach 90-tych. Wygląd: Dresy znanych firm, krótko ostrzyżone włosy. Dresiarze lubią się popisywać przed rówieśnikami i ostentacyjnie demonstrują swoją zamożność. Dochody czerpią z działalności przestępczej. Źródłem dochodu są kradzieże sklepowe dokonywane za granicą. Jumacy zwykle kradną drogie towary, które następnie sprzedają paserom. Sami nie używają narkotyków (jedynie amfetamina przed „ akcją”). Większość członków subkultury to osoby o wykształceniu zawodowym lub średnim.

Szalikowcy Główne przejawy działalności subkultury szalikowców to naruszenia porządku, do których dochodzi nie tylko podczas meczów piłki nożnej, ale również przed i po spotkaniach, oraz na trasach dojazdowych do stadionów. Do chuligańskich ekscesów dochodzi najczęściej na i w pobliżu obiektów sportowych, ulicach miast, w obrębie dworców kolejowych. Trzy najczęściej występujące formy negatywnych zachowań agresywnych kibiców: awantury połączone z bójkami, rzucanie niebezpiecznych przedmiotów oraz tzw. pociągi grozy.

Chóralne śpiewy i wulgarne okrzyki można zakwalifikować, jako wykroczenie, stanowią one jednak, przede wszystkim, naruszenie zasad fair play. Większość grup szalikowców ma ustalony repertuar kilku lub kilkunastu najczęściej wykonywanych piosenek. Zjawisko chuligaństwa na stadionach piłkarskich w Polsce ma swoje początki w połowie lat 70-tych. Największy rozwój subkultury piłkarskich fanów przypada na lata 90-te. Zdecydowana większość grup szalikowców odnosi się do siebie wrogo i zwalcza się wzajemnie.

EMO Emo może opisywać muzykę emo (post-hardcore, pop punk, a także metalcore) lub ogólnie stan emocjonalny (jak “czuć się emo”). Jest również (czasami niepochlebnie) używane w stosunku do kogoś ubierającego się jako stereotypowy emo lub kogoś ogólnie, we własnym mniemaniu, nieprzystosowanego do realiów świata. Emo powstało jako reakcja na agresywny i materialistyczny styl życia amerykańskich raperów. Dotyczy to głównie popełniania przestępstw, zażywania środków odurzających, powierzchowności, braku okazywania uczuć oraz konsumpcjonizmu. Styl ubierania emo charakteryzuje się noszeniem dżinsów rurek zarówno przez dziewczyny, jak chłopców, długie ukośne grzywki zaczesane na jedną połowę twarzy, na jedno lub oboje oczu, oczy zarysowane czarną kredką (obie płci) z reguły czarne, proste włosy, wąskie t-shirty często z nazwami zespołów rockowych (lub inne markowe t-shirty najczęściej z kontrowersyjnymi nadrukami), paski nabijane ćwiekami (najczęściej czarno-biała szachownica), opaski na nadgarstki, materiałowe tenisówki lub inne buty (często stare i zniszczone); jeśli dana osoba nosi okulary, to musi mieć grube, czarne oprawki. Z czasem moda emo się zmieniła; początkowe trendy zawierały fryzury podobne do tych noszonych przez Romulan i Vulcan w Star Treku, wąskie swetry, zapinane do dołu koszule oraz robocze kurtki (często nazywane kurtkami stacji paliw w dosłownym tłumaczeniu). Ze względu na charakter tej subkultury i jej niewielką liczebność, istnieje spore zróżnicowanie w stylu, uczesaniu i poglądach muzycznych u poszczególnych emo.