Uprawa rzepaku

Informacje ogolne

rzepak (Brassica napus var. oleifera), jednoroczna roślina oleista z rodziny kapustowatych (krzyżowych); uprawiany w Europie dla nasion do wyrobu oleju rzepakowego, także na paszę (zielonki, kiszonki); spokrewniony z brukwią.

Rzepak ozimy w nasionach zawiera najczęściej 45-47% tłuszczu. Olej rzepakowy w postaci rafinowanej służy do celów spożywczych. Z niego też wyrabia się margarynę i inne tłuszcze kuchenne. Pozostała po wytłoczeniu oleju śruta poekstrakcyjna jest cenną paszą treściwą dla zwierząt, zawiera dużo białka, tłuszczu i innych składników pokarmowych. Obecnie rzepak ozimy zajmuje średnio około 2% gruntów ornych w Polsce.

System korzeniowy rzepaku składa się z głęboko sięgającego korzenia palowego z dużą ilością korzeni bocznych. Korzenie boczne są jednak słabo rozwinięte i dlatego rzepak ma małą zdolność pobierania składników pokarmowych. Wymaga więc silnego nawożenia organicznego i mineralnego. Przed zimą rzepak tworzy skróconą łodygę z 8-10 liśćmi ułożonymi w rozetę i w takiej postaci zimuje. Wiosną bardzo wcześnie rozpoczyna tworzenie łodygi, która po upływie miesiąca ma już 1 metr wysokości. Łodyga tworzy liczne rozgałęzienia. Owocem jest łuszczyna.

Wymagania klimatyczne

Rzepak jest rośliną mniej zimnotrwałą niż zboża ozime. Zimnotrwałość w dużym stopniu zależy od rozwoju roślin w jesieni. Rzepak wysiany w odpowiednim terminie jesienią rozwija silną rozetę liści, dobrze się ukorzenia i zdąży się przed zimą zahartować. Dobrze rozwinięty i zahartowany jesienią rzepak wytrzymuje krótkotrwałe mrozy do -20°C, dość wrażliwy jest natomiast na wiosenne wahania temperatury. W Polsce zasiewy rzepaku uszkadzane są częściej przez wiosenne przymrozki niż przez mrozy w czasie zimy. Następną przyczyną złego zimowania zasiewów rzepaku jest wymakanie w czasie zimy i wiosną

Wymagania glebowe

Najbardziej odpowiednie pod uprawę rzepaku są gleby żyzne, głębokie, zasobne w składniki pokarmowe, o odczynie zbliżonym do obojętnego pH 6-7. Rzepak uprawia się obecnie również na glebach żytnich dobrych, pod warunkiem, że - dzięki starannej uprawie - są one sprawne i zasobne w składniki pokarmowe. Plony uzyskiwane na glebach piaszczysto-gliniastych i gliniasto-piaszczystych w tych warunkach dorównują plonom osiąganym na glebach żyznych próchnicznych. Nieodpowiednie natomiast są gleby piaszczyste, podmokłe, torfy lub gleby kwaśne.

Uprawa rzepaku

Uprawa rzepaku wymaga istnienia kompleksów żyznych gleb a destrukcyjnie na nie wpływają przymrozki. Największa ilość rzepaku wysiewa się na terenie zachodniej, zachodnio-północnej i zachodnio-południowej części Polski, a szczególnie na terenie Dolnego Śląska, Wielkopolski, Kujaw, Żuław oraz Wyżyny Lubelskiej. Uprawa rzepaku i rzepiku posiada 3,5 % udział w ogólnej powierzchni zasiewów.

Odmiany

AMOR

Plon nasion średni. Zawartość tłuszczu w nasionach powyżej średniej, glukozynolanów mała do średniej. Zawartość białka ogólnego w suchej masie beztłuszczowej obniżona, włókna średnia. Zimotrwałość zbliżona do wzorca. Początek kwitnienia wczesny, dojrzewania średnio wczesny. Rośliny średniej wysokości, o nieco obniżonej odporności na wyleganie i średniej oporności na zgniliznę twardzikową i czerń. Liczba nasion w łuszczynie i  masa 1000 nasion większa od średniej. 

BAKARA (2007)

Plon nasion zbliżony do średniego, nieco lepszy od odmiany Lisek. Odmiana plonowała lepiej od wzorca w Wielkopolsce i na Podkarpaciu, lecz gorzej na Pomorzu. Zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach średnia. Zawartość białka ogólnego w suchej masie beztłuszczowej  powyżej średniej, włókna nieco powyżej średniej. Ocena rozet po zimie średnia, procent przezimowania roślin w warunkach ostrej zimy gorszy od wzorca. Termin rozpoczęcia kwitnienia i dojrzewania nieco późniejszy od wzorca. Rośliny dość wysokie, o zaledwie średniej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych średnia. Liczba nasion w łuszczynie średnia, masa 1000 nasion wyraźnie mniejsza od średniej.

Odmiany

CALIFORNIUM (2002)

Plon nasion dobry w serii doświadczeń rejestrowych i dość dobry w serii PDO. Zawartość w nasionach tłuszczu i glukozynolanów średnia. Zawartość białka ogólnego i włókna w suchej masie beztłuszczowej na poziomie wzorca. Zimotrwałość na poziomie wzorca. Początek kwitnienia wczesny, dojrzewania średnio wczesny. Rośliny nieco mniejsze od wzorca, średnio odporne na wyleganie, czerń krzyżowych, zgniliznę twardzikową. Liczba nasion w łuszczynie nieco większa od średniej, masa 1000 nasion powyżej średniej.

KANA (1997)

Plon nasion mały. Zawartość tłuszczu w nasionach poniżej wzorca, glukozynolanów mała do średniej. Zawartość białka ogólnego w suchej masie nieco podwyższona, włókna mniejsza od wzorca. Zimotrwałość zbliżona do wzorca. Odmiana średnio wczesna. Rośliny średniej wysokości, o średniej odporności na wyleganie i choroby. Liczba nasion w łuszczynie średnia, masa 1000 nasion nieco obniżona.

Odmiany

OLPOP (2003)

Plon nasion średni. Zawartość w nasionach tłuszczu i glukozynolanów średnia. Zawartość białka ogólnego w suchej masie beztłuszczowej powyżej średniej, włókna średnia. Zimotrwałość na poziomie wzorca. Początek kwitnienia wczesny, dojrzewania średnio wczesny. Wysokość roślin niższa od średniej, o średniej odporności na wyleganie. Odporność na podstawowe choroby średnia. Liczba nasion w łuszczynie i masa 1000 nasion średnia

VIKING (2003)

Plon nasion dość dobry. Zawartość w nasionach tłuszczu średnia, glukozynolanów mała. Zawartość białka ogólnego w suchej masie beztłuszczowej powyżej średniej, włókna nieco poniżej średniej. Zimotrwałość na poziomie odmian wzorcowych. Odmiana wczesna. Rośliny niższe od średniej, o dobrej odporności na wyleganie i choroby. Liczba nasion w łuszczynie średnia, masa 1000 nasion mała do średniej.

Zmianowanie

Odpowiednimi przedplonami dla rzepaku ozimego są rośliny wcześnie schodzące z pola: rośliny motylkowe wieloletnie przyorane po pierwszym pokosie, wczesne odmiany ziemniaków i grochu. Rzepak można uprawiać po jęczmieniu ozimym, a także po życie, jeżeli jego zbiór nastąpi do końca lipca. Po roślinach zbożowych należy stosować obornik.

Przygotowanie gleby

Po roślinach zbożowych i strączkowych pierwszą uprawą jest podorywka wykonana jak najszybciej po zbiorze przedplonu. Podorywka powinna być zabronowana, a bronowanie powtarza się w miarę pojawiania się chwastów lub zaskrzepiania się gleby. Mniej więcej na trzy tygodnie przed siewem nasion rzepaku wykonuje się orkę siewną.

Jeżeli rzepak uprawia się na oborniku, to najlepiej jest obornik wywieźć na ściernisko i przykryć podorywką, a następnie wykonać orkę siewną na głębokość około 20 cm. Zaorane pole bronuje się natychmiast i po około trzech tygodniach można przystąpić do siewu. Przed siewem glebę doprawia się bronami, starając się nie dopuścić do nadmiernego rozpylenia. Staranne przygotowanie gleby do siewu jest bardzo ważne, gdyż rzepak sieje się płytko.

Wegetacja

Siew

Siew rzepaku w odpowiednim terminie dla poszczególnych rejonów kraju ma duży wpływ na prawidłowy rozwój roślin przed zimą, dobre ich przezimowanie, a w konsekwencji - na plon nasion. Dla rejonów północnych najlepszym terminem jest okres pomiędzy 10 a 20 sierpnia. Najpóźniej można wysiewać rzepak w rejonach zachodnich - do 25 sierpnia. Siew rzepaku można dokonywać po około 3 tygodniach od orki siewnej w glebę odleżałą.

Przestrzeganie powyższych terminów jest warunkiem wytworzenia przez rośliny rzepaku grubego korzenia palowego oraz silnej rozety o dobrze wykształconych 8-10 liściach, co ułatwia przezimowanie roślin.

Nawozenie

Jesienne zapotrzebowanie rzepaku na azot jest stosunkowo niewielkie i wynosi 20-30 kg N/ha. Po dobrych przedplonach (groch), po których część azotu pozostaje w resztkach pożniwnych stosunkowo szybko ulegających mineralizacji, przedsiewne nawożenie jest zbędne. Po zbożach, należy zastosować na ścierń 20-40 kg N/ha. Ustalenie optymalnej wielkości wiosennej dawki azotu uzależnione jest przede wszystkim od jakości gleby oraz od ilości opadów w okresie zimowym i wegetacyjnym. Podstawowa dawka azotu powinna, w przybliżeniu, odpowiadać potrzebom pokarmowym rzepaku, tj.: 50-60 kg N/ha na każdą tonę spodziewanego plonu nasion. Do pogłównego nawożenia najlepiej nadaje się saletra amonowa.

Wiosenne dawki azotu większe od 80-100 kg/ha dzielimy na dwie części. Pierwszą część (50-60%) należy wysiać przed ruszeniem wegetacji, pozostałą część - w formie saletry amonowej lub mocznika - w początku pąkowania roślin. Opłacalną efektywność plonotwórczą wykazują nawet dawki 180-200 kg N/ha. Nawozy fosforowe i potasowe stosuje się w całości jesienią, pod orkę przedsiewną. Superfosfat prosty oprócz fosforu zawiera także duże ilości siarki, które nawet przy małych dawkach nawozu pokrywają jesienne zapotrzebowanie rzepaku na siarkę. Natomiast superfosfat borowany zaspokaja potrzeby rzepaku na bor. Nawożenie fosforem i potasem należy dostosować do zasobności gleby i spodziewanej wielkości plonu. Wiosenne objawy niedoboru azotu, siarki, magnezu, boru, albo innych mikroelementów usuwa się dokarmiając rośliny dolistnie (łącznie z zabiegami ochrony roślin).

Wpływ nawożenia na plon rzepaku i jego jakość

Rzepak ozimy oraz rzepak jary należą do roślin o dużych wymaganiach pokarmowych. Rośliny te pobierają z gleby dwukrotnie więcej azotu, fosforu i potasu oraz pięciokrotnie więcej wapnia niż pszenica, ponadto znaczne ilości siarki, magnezu oraz boru, molibdenu i manganu. W zależności od sposobu nawożenia (organiczne + mineralne lub wyłącznie mineralne), przedplonu i naturalnej zasobności gleby w uprawie tej rośliny należy stosować nawozy mineralne, których skład jest dobrany tak, aby zaspokajać specyficzne potrzeby rzepaku.

Fosfor (P) i potas (K) Rzepak ozimy dobrze zaopatrzony w fosfor i potas tworzy przed zimą silne rozetki liściowe i silnie się korzeni, co sprzyja dobremu przezimowaniu. Wiosną fosfor i potas ułatwiają szybkie tworzenie się nowych liści i łodyg, zaś latem przyśpieszają dojrzewanie nasion w łuszczynach, zwiększają plon nasion oraz tłuszczu. O niedostatecznym zaopatrzeniu rzepaku w potas świadczą matowozielone, zwiędłe liście, zaschnięte i popękane na brzegach. Pomiędzy unerwieniem najstarszych liści tworzą się żółte i brunatne plamki martwej tkanki.

Wapń (Ca) Wapń jest niezbędny do prawidłowego wzrostu i rozwoju rzepaku oraz wydania dużych plonów nasion. Niedobór wapnia w glebie powoduje załamywanie się wierzchołków łodyg, osłabia kwitnienie, przyspiesza opadanie kwiatów, przez co łuszczyn jest mało, są one zniekształcone, tworzą się w nich nieliczne i drobne nasiona.

Magnez (Mg) Magnez wpływa stymulująco na kształtowanie się nasion w łuszczynach i zwiększa zawartość tłuszczu w nasionach. O jego niedoborze świadczą żółtawe i rdzawe plamy na najstarszych liściach (tzw. marmurkowatość liści lub tygrysowatość liści) oraz zamieranie tkanki pomiędzy nerwami.
W odróżnieniu od objawów braku potasu brzegi tych liści nie zasychają i nie pękają, a nerwy główne długo pozostają zielone.

Siarka (S) Siarka, szczególnie w warunkach wysokiego nawożenia azotowego rzepaku, wpływa dodatnio na średni plon nasion z jednej łuszczyny i zawartość tłuszczu, poprawia też wartość pokarmową śruty. Coraz częściej na plantacjach rzepaku podwójnie ulepszonego obserwuje się objawy braku siarki. We wczesnej fazie rozwoju rośliny obserwuje się jasnozielone zabarwienie brzegów liści, obejmujące coraz większą powierzchnię blaszki, przy czym nerwy pozostają zielone. Liście w rozecie są wyprostowane i sztywne.

Azot (N) Oprócz wymienionych wyżej pierwiastków, rzepak podobnie jak wszystkie rośliny uprawne wymaga nawożenia azotem. Wysokie dawki nawozów azotowych wpływają dodatnio na ogólny plon nasion, ponieważ sprzyjają lepszemu rozgałęzianiu się roślin. W konsekwencji, pomimo pewnego obniżenia zawartości tłuszczu w nasionach, całkowity plon nasion i tłuszczu uzyskany z jednostki powierzchni uprawnej jest większy niż przy nawożeniu niskimi dawkami tego pierwiastka. Nawożenie azotowe rzepaku powinno być zawsze zrównoważone odpowiednią ilością pozostałych niezbędnych dla rzepaku makro- i mikroelementów.

Rzepak pobiera składniki pokarmowe nie tylko z warstwy ornej, ale również - dzięki dobrze rozwiniętemu systemowi korzeniowemu - z warstw głębszych. Jest rośliną wrażliwą na nadmierne zakwaszenie gleby, ze względu na nadmierne stężenie w niej jonów glinu i manganu. Optymalny odczyn dla rzepaku wynosi 6,5-7,0 pH.

Choroby

Każdego roku obserwuje się kilkunastoprocentowe straty w plonie rzepaku spowodowane chorobami grzybowymi, które w warunkach ciepłej i wilgotnej pogody mogą sięgać nawet 50%. To właśnie warunki pogodowe w największym stopniu decydują o wystąpieniu i rozwoju chorób grzybowych.

Aby skutecznie zwalczać choroby występujące na rzepaku, w pierwszej kolejności trzeba je właściwie rozpoznać, a następnie zastosować odpowiedni fungicyd.

Najgroźniejsze choroby rzepaku to: zgorzel siewek, sucha zgnilizna kapustnych, czerń krzyżowych, zgnilizna twardzikowa, cylindrosporioza oraz szara pleśń. Rzadziej i zazwyczaj w mniejszym nasileniu występują: werticilioza, kiła kapusty, mączniak prawdziwy i mączniak rzekomy kapustnych, choć zdarza się, że i one w sprzyjających warunkach dla ich rozwoju mogą stać się bardzo groźne.

Zgorzel siewek (powodowana przez kompleks grzybów: Pythium spp., Rhizoctonia solani, Fusarium spp.) - jest jedną z pierwszych chorób, jaką spotkamy na plantacji rzepaku po jego siewie. Objawy to brunatne plamy na korzeniach i szyjkach korzeniowych, z czasem obejmujące cały ich obwód (powstają charakterystyczne przewężenia). Choroba ta na polu występuje płacowo, jest bardzo niebezpieczna, zwłaszcza gdy wystąpi tuż po wschodach. Silne porażenie powoduje więdnięcie, a w ostateczności zamieranie roślin.

Szara pleśń (Botrytis cinerea) jest chorobą bardzo powszechną i występującą na wielu gatunkach roślin. W rzepaku może powodować straty w plonie nawet do 30%, zwłaszcza w latach wilgotnych. Grzyb ten może atakować wszystkie organy nadziemne roślin w ciągu całego okresu wegetacyjnego. Objawy na liściach, łodygach, pąkach i strąkach to szarobrązowy nalot grzybni. Porażone części rośliny zamierają, a w przypadku zaatakowania młodych roślin rzepaku może dojść do całkowitego ich zamierania. Dla rozwoju choroby zasadnicze znaczenie mają okresy zimnej i mokrej pogody oraz uszkodzenia roślin powstałe na skutek mrozów lub innych czynników raniących (np. szkodniki).

Mączniak prawdziwy (Erysiphe cruciferarum) rozwija się najczęściej w okresie ciepłej i wilgotnej pogody i ma to miejsce zazwyczaj w okresie kwitnienia i dojrzewania roślin rzepaku. Najczęściej na górnej, rzadziej na dolnej stronie liści tworzy się biały, mączysty nalot z czarnymi punkcikami, będącymi owocnikami grzyba. Objawy mogą występować również na łodygach i łuszczynach. Głównym źródłem infekcji są resztki pożniwne i samosiewy.

Srodki ochrony roslin

Zbior

rzepak dojrzewa zwykle w pierwszej połowie lipca, zbiera się go z pola najczęściej jednoetapowo bez dodatkowych zabiegów chemicznych lub po zastosowaniu środków powodujących wcześniejsze dojrzewanie lub dosychanie roślin. W celu ułatwienia zbioru można zastosować Agrofosat 360 SL, gdy wilgotność nasion wynosi około 30%. Nasiona rzepaku zebranego w dojrzałości pełnej zawierają jeszcze ok. 20% wody i trzeba je dosuszyć.

Rzepak - roślina o szerokim zastosowaniu

Biopaliwa, leki, kosmetyki, pasza dla zwierząt - wszystko to można produkować z rzepaku. Możliwości wykorzystania tej popularnej rośliny oleistej w przemyśle i lecznictwie.

The end

Wykonanie:

Krzysztof Prychocki Cris Perfecto ;]

Paulina Murzinska Paola Manuola ;P