BETTY NEUMAN

Systemowy model opieki zdrowotnej

Biografia:

Biografia c.d.:

Biografia c.d.:

Biografia c.d.:

Biografia c.d.:

Biografia c.d.:

Biografia c.d.:

Biografia c.d.:

Betty Neuman, tworząc model systemowy, myślała jedynie o zastosowaniu go w procesie dydaktycznym. Okazało się jednak, że ma on również szerokie zastosownaie w praktyce i badaniach naukowych w pielęgniarstwie.

Najważniejsze prace Betty Neuman poświęcone jej modelowi:

• Conceptual Models for Nursing Practice,

• The Neuman’s Systems Model: Application to Nursing Education and Practice,

• Family Health: A theoretical Approach to Nursing Care.

Pojęcia definiowane:

1. Człowiek/osoba;

2. Środowisko;

3. Zdrowie;

4. Pielęgniarstwo.

1. Człowiek

1. Człowiek – definicja:

• Jest to „układ współdziałających zmiennych fizjologicznych, psychologicznych, rozwojowych, społeczno-kulturowych i duchowych, funkcjonujących harmonijnie i trwale w odniesieniu do stresorów wewnętrznego i zewnętrznego środowiska”*;

• jest systemem otwartym, którego części wzajemnie zależą od siebie i oddziałują na siebie;

• system, poprzez swą otwartość, pozostaje w ciągłej interakcji ze środowiskiem;

• środowisko oddziałuje na system poprzez stresory;

*B. Neuman :”The Neuman Systems Model” Norwalk: Appleton and Lange 1989, s. 22

1. Człowiek

Jest wielowymiarową istotą, której wszystkie warstwy składają się z 5 podsystemów (obszarów):

• fizycznego, który odnosi się do struktury u funkcjonowania ciała;

• psychologicznego, który wiąże się z relacjami oraz procesami myślowymi;

• socjo-kulturowego, łączącego funkcje społeczne i szeroko pojmowaną kulturę;

• rozwojowego, odnoszącego się do procesów rozwoju;

• duchowego, dotyczącego wierzeń.

1. Człowiek – obszar duchowy

Obszar duchowy został włączony do modelu przez Neuman najpóźniej, bo dopiero w 1995 roku. Autorka poświęciła mu szczególnie dużo uwagi. Jest ona zdania, że wymiar duchowy posiada każdy człowiek, jest on wrodzony. Różnica między wymiarami duchowymi różnych ludzi polega tylko na tym, że jedni są świadomi tego obszaru i rozwijają go, natomiast inni nie czynią tego. Wymiar duchowy jest uznany przez autorkę za integralną część struktury podstawowej każdego człowieka, przenika on również inne sfery.

1. Człowiek – obszar duchowy

Neuman obrazuje rozwój duchowy jako continuum, rozciągnięte od stanu całkowitej nieświadomości lub zanegowania sfery duchowej do głęboko rozwiniętej duchowości, mającej wpływ na umysł i ciało człowieka.

Całkowita nieświadomość Głęboko rozwinięta

lub zanegowanie sfery duchowej duchowość

1. Człowiek – obszar duchowy

Obszar duchowy przenika inne sfery życia człowieka i jest sam przez nie przenikany, dlatego w holistycznym podejściu do pacjenta nie wolno go pomijać!

1. Człowiek – obszar duchowy

Przykład wzajemnego przenikania się sfery duchowej z innymi sferami:

utrata bliskiej osoby powoduje stan psychologiczny – żal, uczucie pustki, straty. Ten stan wpływa na sferę duchową, przy czym może to być wpływ pozytywny, prowadzący do rozwoju i pogłębienia duchowości, lub przeciwnie: może spowodować utratę wiary.

1. Człowiek

„Warstwy”, zazwyczaj przedstawiane są jako koncentryczny krąg, składający się z:

• A. centralnie umieszczonego jądra, tzw. struktury podstawowej,

• B. linii odporności,

• C. linii normalnej obrony,

• D. linii elastycznej obrony (przystosowawcza linia obrony).

1. Człowiek - struktura podstawowa (A):

są to czynniki właściwe danemu gatunkowi, których celem jest utrzymanie podstawowych funkcji życiowych organizmu;

są to np.: mechanizmy termoregulacji, sposoby funkcjonowania poszczególnych układów i narządów, genetycznie uwarunkowane sposoby reagowania na bodźce, struktura ego, zdolności poznawcze;

posiada własne zasoby energetyczne, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania systemu.

1. Człowiek - linie odporności (B):

służą do bezpośredniej ochrony struktury podstawowej;

są wykorzystywane do obrony systemu, jeśli zawiedzie bardziej zewnętrzna, normalna linia obrony;

linią obrony jest np. układ immunologiczny;

jeśli linie odporności działają efektywnie, wówczas odpierają „atak” negatywnego bodźca;

jeśli linie odporności nie zadziałają efektywnie, wówczas naruszona zostaje struktura podstawowa, następuje wyczerpanie energii, co w konsekwencji może prowadzić do śmierci.

1. Człowiek - normalna linia obrony (C):

ma ona charakter względnie stały i stabilny;

oznacza stan, do którego człowiek doszedł poprzez swój rozwój;

jest to stan zwykłego dobrostanu i dobrego samopoczucia systemu, którego rozwój warunkowany jest wcześniejszymi zachowaniami jednostki;

1. Człowiek - normalna linia obrony (C):

na linię obrony mają wpływ między innymi: wypracowane, stosowne normalnie mechanizmy radzenia sobie z przeciwnościami i trudnościami, styl życia, wpływy rozwojowe, duchowe, uwarunkowania kulturowe;

niedostateczna ochrona tej linii przez linię elastyczną może skutkować wtargnięciem stresora i zaburzeniem wewnętrznej równowagi systemu;

linia ta ma pewne właściwości dynamiczne, może zmieniać się w czasie, stając się bardziej lub mniej podatną na działanie stresora.

1. Człowiek - elastyczna linia obrony (D):

jest najbardziej zewnętrzną warstwą chroniącą system przed wtargnięciem stresorów;

jest zdolna do szybkiego przystosowania się do zmieniających się warunków;

im dalej ta linia oddalona jest od „linii normalnej obrony”, tym jest lepszą obroną dla organizmu;

ta linia ma charakter bardzo dynamiczny, może ulegać szybkim zmianom, np. pod wpływem niedożywienia czy niedoboru snu; 

1. Człowiek - elastyczna linia obrony (D):

złamanie tej najbardziej zewnętrznej linii prowadzi do naruszenia normalnej linii obrony przez stresor, co w konsekwencji może spowodować naruszenie równowagi systemu, chorobę lub śmierć.

2. Środowisko

2. Środowisko – definicja:

„Środowisko – to wewnętrzne i zewnętrzne czynniki wpływające na człowieka i poddawane jego oddziaływaniom”*

Środowisko wpływa na człowieka poprzez działanie stresorów. Stresorem nazywamy zarówno wpływ negatywny, jak i pozytywny!!!

*B. Neuman :”The Neuman Systems Model” Norwalk: Appleton and Lange 1989, s. 23

2. Środowisko

Wewnętrzne:

są to wszystkie siły i wpływy pochodzące z wnętrza określonego granicami systemu;

stresory płynące ze środowiska wewnętrznego określa się jako tzw. intrapersonalne;

przykładem stresora intrapersonalnego są reakcje auotoimmunologiczne.

Zewnętrzne:

są to wszystkie siły I wpływy pochodzące spoza określonego granicami systemu;

stresory płynące ze środowiska zewnętrznego określa się jako tzw. interpersonalne lub ekstrapersonalne;

przykładem stresora interpersonalnego są oczekiwania społeczne związane z pełnionymi rolami, także sam proces komunikacji z innymi;

Stresorem ekstrapersonalnym są np. problemy finansowe.

2. Środowisko

Wpływ pozytywny

Człowiek Środowisko

Wpływ negatywny

2. Środowisko

Nueman uważa, że „stresor negatywny” może zmienić się na „pozytywny”, jeśli dzięki przystosowaniu ulegnie zmianie sposób reagowania na ten stresor.

2. Środowisko „wykreowane”:

jest szczególnym rodzajem środowiska, przenika środowisko wewnętrzne i zewnętrzne;

jest ono nieświadomym tworem rozwijanym przez każdego człowieka;

służy do obrony własnej i zachowania równowagi systemu;

stanowi swoistą „tarczę ochronną” systemu;

ma charakter dynamiczny;

2. Środowisko „wykreowane”:

odzwierciedla nieświadomą mobilizację wszystkich zasobów energetycznych struktury podstawowej i sfer człowieka do utrzymania stabilności i integralności systemu;

przykładem tego rodzaju środowiska są różne mechanizmy obronne, takie jak: zaprzeczenie, odruchowy skurcz mięśni, wypracowane w trakcie rozwoju sposoby przetrwania, zachowanie dystansu do innych ludzi, podtrzymanie nadziei;

opiera się na nieuświadomionej wiedzy, szacunku do siebie, przekonaniach, predyspozycjach;

2. Środowisko „wykreowane”:

pielęgniarka powinna być świadoma istnienia środowiska wykreowanego, ponieważ często zdarza się, że choroba somatyczna jest spowodowana nieprawidłowym spostrzeganiem przez człowieka określonej sytuacji lub problemu. Często u podłoża problemów fizycznych leżą określone przekonania lub ukryta lęki!

np.: mężczyzna cierpi na bóle kręgosłupa, u podłoża których może leżeć np. obawa przed utratą pracy zarobkowej, prowadząca do obniżenia poczucia własnej wartości, przeżywania konfliktu ról społecznych, wiążących się z niemożnością utrzymania rodziny;

2. Środowisko „wykreowane”:

pielęgniarka powinna wspierać pozytywny rozwój środowiska wykreowanego!

3. Zdrowie

3. Zdrowie – definicja:

to system optymalnej równowagi i stabilności systemu;

oznacza stan jak najlepszego samopoczucia w określonym czasie;

jest stanem dynamicznym, zmienia się w ciągu życia w zależności od czynników tworzących strukturę podstawową i od stopnia przystosowania do działających stresorów;

jest utrzymaniem zasobów energetycznych, znajdujących się w obrębie struktury podstawowej (więcej energii jest wytwarzane niż zużywane przez system).

 

3. Zdrowie

choroba dobrostan

3. Zdrowie

Człowiek zdrowy, to taki, który znajduje się na różnych, zmieniających się poziomach, ale w obrębie stanu normalnego (wyznaczonego przez normalne linie obrony).

Zjawisko tzw. entropii – to rozproszenie i degradacja energii, w konsekwencji prowadzące do pojawienia się choroby, a nawet śmierci.

4. Pielęgniarstwo

4. Pielęgniarstwo - definicja:

„to unikalna profesja, która zajmuje się wszystkimi zmiennymi systemu zdrowotnego człowieka i jego reakcjami, jako odpowiedziami na pojawiające się stresory wewnętrzne (organizmu człowieka), międzyludzkie i ekstrapersonalne”*

*B. Neuman :”The Neuman Systems Model” Norwalk: Appleton and Lange 1989, s. 23-24

4. Pielęgniarstwo

najważniejszym przedmiotem troski pielęgniarki jest pomoc w utrzymaniu optymalnego stanu równowagi systemu w konkretnym czasie;

interwencje pielęgniarskie polegają na przywracaniu lub pomocy w osiągnięciu bądź utrzymaniu optymalnego zdrowia za pomocą trzech rodzajów prewencji:

• A. pierwotnej (początkowej),

• B. wtórnej (drugiej)

• C. trzeciorzędowej (trzeciej).

4. Pielęgniarstwo - prewencja pierwotna:

jej początek powinien nastąpić, gdy przewiduje się zadziałanie określonego stresora lub stresor został zidentyfikowany, ale nie wywołał jeszcze reakcji w obrębie systemu;

jej istotą jest utrzymanie istniejącego dobrostanu poprzez ochronę normalnej linii obrony za pomocą działań wzmacniających elastyczną linię obrony

jej celem jest zapobieganie działaniu stresorów oraz usuwaniu czynników ryzyka.

4. Pielęgniarstwo – prewencja wtórna:

powinna zostać zastosowana jak najszybciej, gdy określony stresor zdążył już wywołać reakcję w obrębie systemu w postaci objawów (gdy pojawiły się symptomy stresu);

jej celem jest przywrócenie dobrostanu i ochrona struktury podstawowej poprzez wspieranie wewnętrznych i zewnętrznych sił podopiecznego, co powinno prowadzić do wzmacnianie linii odporności. Te działania mają prowadzić do usunięcia objawów, przywrócenia stanu równowagi oraz zachowania energii;

4. Pielęgniarstwo – prewencja wtórna:

poprzez zastosowanie interwencji wtórnej można:

• uzyskać odbudowę normalnej linii obrony do poziomu sprzed choroby lub

• uzyskać stabilizację systemu na niższym pozimie lub

• w przypadku niepowodzenia intewencji wtórnej dochodzi do naruszenia struktury podstawowej, a w konsekwencji do śmierci.

4. Pielęgniarstwo – prewencja trzeciorzędowa:

zogniskowany jest na readaptację i stabilność systemu;

polega na wspomaganiu procesów odnowy i przywracaniu równowagi systemu po zakończonym leczeniu;

działania polegają na wzmacnianiu i uruchamianiu istniejących zasobów struktury podstawowej w celu zachowania energii i ochrony przed dalszym działaniem stresorów;

4. Pielęgniarstwo – prewencja trzeciorzędowa:

może prowadzić do osiągnięcia stanu dynamicznego przystosowania się do działających stresorów w przyszłości;

prewencją trzeciorzędową są działania edukacyjne, których celem jest zapobieganie możliwości ponownego pojawienia się danego stresora w przyszłości.

Proces pielęgnowania

Zastosowanie teorii Neuman w POZ

Zastosowanie teorii Neuman w POZ

„Pacjentem” można określić zarówno indywidualnego człowieka, jak i rodzinę oraz społeczności lokalne.

Rodzina chroni siebie jako system poprzez działanie linii obrony pod postacią: wspólnych wartości społeczno-moralnych, zasad i nawyków higieniczno-zdrowotnych, zdrowego stylu życia.

Zdrowie rodziny – jest systemem, w którym zdrowie fizyczno-psychiczne członków rodziny, wraz z łączącymi ich stosunkami społeczno-emocjonalnymi, stanowią jego elementy, decydujące o równowadze i harmonii tego systemu.

Zastosowanie teorii Neuman w POZ c.d.:

Rodzina poddawana jest działaniu różnych stresorów, które mogą osłabiać jej zdrowie (stresory naruszające strukrurę anatomiczno-fizjologiczną lub psychiczno-społeczną)

Źródłem stresorów mogą być oddziaływania wewnątrzrodzinne, międzyrodzinne i pozarodzinne.

Pielęgniarka pomaga w rozwiązywaniu problemów rodziny poprzez działania z zakresu interwencji pierotnej, wtórnej i III-ego stopnia.

Model systemowy Betty Neuman - schemat

Piśmiennictwo:

S. Poznańska, L.Płaszewska-Żywko:,,Wybrane modele pielęgniarstwa. Podstawa praktyki pielęgniarskiej.” Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellonskiego, Kraków 2001, wyd. 1;

B. Bik, A. Henzel-Korzeniowska, L.Przewoźniak, K. Szczerbińska: „Wybrane zagadnienia promocji zdrowia”, Szkoła Zdrowia Publicznego Collegium Medicum UJ, Kraków 1996;

Kawczyńska-Butrym „Podstawy pielęgniarstwa rodzinnego” Warszawa : Wydaw. Lekarskie PZWL, 1995;

I. Wrońska „Wybrane teorie pielęgnowania mające zastosowanie do problemów praktyki pielęgniarskiej w P.O.Z” w: „Pielęgniarstwo 2000”4 (33) ’97, wkładka specjalna nr 3 (11);

B. Neuman :”The Neuman Systems Model” Norwalk: Appleton and Lange 1989

DZIĘKUJĘ

ZA UWAGĘ