Ciemne drogi szaleństwa wstęp i oprac. A.. Kowalczykowa
Wstęp: Szaleństwo jako dramat i wyzwanie.
Na początek trzeba zdefiniować samo szaleństwo, które rozumie się przez konflikt między indywiduum a społeczeństwem. To, co interesuje socjologa, historyka czy badacza literatury to, co leży u podstaw nieprzystosowania ludzi poczytywanych za obłąkanych.
Człowiek dąży do odmienności od tłumu, boli go wzrastająca samotność w nim, nie chce być taki sam, stąd też zainteresowanie romantyzmem – gdzie dominował problem konfliktu jednostki ze społeczeństwem, bohaterowie przekraczający próg szaleństwa czy melancholii, który jest z pograniczy patologii. Oskarżali historię o chorobę wieku, że niepotrzebnie wychowała ich na wielkich ideałach, a przyszedł czas Restauracji.
Chateaubriand mówił o fatalnym wpływie dezorganizacji rewolucyjnej na umysły kontemplacyjne, indywidualne=> przekształcili się w Samotników. Widzi się związek między kryzysem osobowości a epoki, a szaleństwo to oskarżenie epoki, zwrócenie uwagi na patologię ogólnej sytuacji. Zmieniło się podejście do szaleństwa - było to znakiem bogactwa wewnętrznego. Chateaubriand mówi: szaleństwo potencjalnie tkwi w indywidualności.
Jaccard: postęp cywilizacyjny nakłada coraz ciaśniejsze więzy na naszą wolność, a jedyną ucieczką jest wejść w chorobę.
Czy należy jednak sądzić, że odmienna funkcja szaleństwa w romantyzmie wynikała z chorobliwych skłonności twórców, że była tworzona przez schizofreników? Takie opinie też się słyszy np. Nerval, który nękany w ostatnich latach życia chorobą psychiczną opisał swoje doświadczenia w Aurelii. Jak widać szaleństwo często patronuje twórczości romantycznej, szczególnie tym najbardziej przejmującym.
Nawet w malarstwie występował motyw obłąkanego np. Studiu chorej umysłowo Gericaulta czy Obłąkana Katarzyna FÜssliego. Kreowanie obłędu jest trochę inne niż w poprzednie epoce – subtelniejsze, nastawione na ukazanie przeżyć wewnętrznych. Jest to jedno ze stadiów namiętności, geniuszu, niezwykłości. Natomiast u Goi czy Blacke’a aż roi się od duchów, zjaw czy apokaliptycznych wizji sądu ostatecznego – dominuje brzydota.
Zmiana postrzegania szaleństwa jest sygnałem przemiany wzorców estetycznych – połączeni brzydoty, groteski i piękna. Szaleńcy literatury romantyczniej zazwyczaj są w stanie miedzi chorobą umysłową a normalnością. W literaturze widzimy zbiorowość, która jeszcze nie zdaje sobie sprawy z kryzysu oraz jednostki nie mieszczące się w starym systemie, szukających nowych dróg. Szaleństwo staje się skrajną formą, punktem krytycznym indywidualizmu. Częsta też jest postawa ambiwalentna tzw. Dobrego łotra.
Maska szaleństwa – kryjąc prawdziwe uczucia bohater zwiększa swój dystans do rzeczywistości. Czasami jest odwrotnie – istota szlachetna z przerażeniem odkrywa coraz to bardziej swoje szaleństwo. Kolejną jest postawa szlachetnych zbrodniarzy, którzy po wybuchu pasji popadają w rozpacz (ważny moment autorefleksji).
W romantycznej literaturze polskiej niemal wszyscy zdradzają oznaki szaleństwa – Gustaw, Kordian, Ksiądz Marek. Mają trwale „pomieszany” umysł lub ogarnia ich szaleństwo w ważnych momentach. Rzadko stawia się pytania o znaczenie ich szaleństwa ponieważ dominuje ono w polskim stereotypie patrioty (nie boi się śmierci, brak rozsądku). Jest traktowana poważnie i wzniośle. Więc choroba umysłu nie dyskryminowała raz na zawsze bohatera, jest to najczęściej skala rozdźwięku między nim a społeczeństwem. Jest to znak pełnego wyobcowania. Jednak czasami to sam szalony dokonuje wyboru i porzuca świat. W takim wypadku jest pokazaniem wielkiego romantycznego buntu np. Kordian, Gustaw, zawsze w imię jakiś wyższych wartości.
Innym podejściem racjonalno-utylitarnym było wyleczenie chorego, czyli zniszczenie w nim tego, co niezwykłe. Idee romantycznych szaleńców są tylko pozornie chaotyczne, tak naprawdę są niezwykłe szokujące, niezwykłe, ale zrozumiałe.
Te chwile szaleństwa, przerażenia i prawdy są uchylenie maski kryjącej prawdziwe oblicze świat, odsłania to paradoksalność świata. Równocześnie sygnalizuje niezwykła głębie myśli. Kolejnym potwierdzeniem że szaleństwo w polskim romantyzmie to przejaw romantycznej ironii jest ogarnięcie całości od razu dzięki zmysłowi syntezy.
Wiara jest tym warunkiem, który pozwala stanąć w miejscu Boga, w ten sposób włączyć szaleństwo w kanon patriotycznych opowieści. Bohater romantyczny targany konfliktami wewnętrznymi tym głębiej przezywał swe patriotyczne osamotnienie. Chce poświecić się dla sprawy, co często przywodzi go na skraj szaleństwa. Byli w trudnej sytuacji nakazy chrześcijaństwa nieraz były sprzeczne z romantycznie rozumianym patriotyzmem.
Szaleńcy maja własną hierarchę wartości i uważają, że to przez nich przemawia prawda, obnażają fałsz i obłudę. Mają świadomość, że wiedzą więcej od społeczeństwa i są od nich lepsi.
Innym typem, poza „widzącymi” są postaci, których umysły ugięły się pod naporem nieszczęścia osobistego lub ojczyzny. Wywołują labo współczucie, albo szyderstwo tłumu. Dziwność uwzniośla. I to właśnie ma sugerować, że istnieje powiązanie między człowiekiem, a tym, co ponadzmysłowe. Ożywa mit orficki – tworzenie tożsame z odejściem od świadomości. Wymaga to wyobcowania to też bohater szuka pełnej samotności, szczególnie wśród dzikiej i nieprzystępnej przyrody. Jeszcze lepszym znakiem jest ogólna słabość, a najlepiej ślepota, co pozwala lepiej „widzieć” wewnątrz.
Nagrodą za szaleństwo i wyobcowanie jest wzbogacenie osobowości=> może przenikać nie dostępne zwykłym ludziom granice poznania.
Słowacki uważa że ku Bogu pierwsi pną się szaleńcy. Walczą oni z ustalonym porządkiem, ludźmi rozsądku ogarnięci szaleństwem czynu ustalają nowy porządek historii.
Krasiński natomiast uważa, że to historia oszalała.
Treść:
Adam Mickiewicz
Romantyczność - Pierwszy programowy wiersz romantyczny wprowadzający do literatury romantycznej bohaterkę wytrąconą poza zawias społeczeństwa, pozbawioną rozumu, obdarzoną „widzeniem”. Dziewczyna oszalała po tym jak dwa lata wcześniej zmarł jej ukochany – Jaś. Nie zwraca uwagi na to co mówi do niej podmiot liryczny, czy mieszkańcy miasteczka, pogrążyła siew swoim bólu po stracie ukochanego i wierzy, ze on cały czas jest przy niej. Prosty lud wierzy Karusi, tylko starzec twierdzi, że trzeba być rozsądnym i wierzyć tylko rozumowi. Podmiot liryczny jednak przeciwstawia się tym słowom i wypowiada słynne słowa „Czucie i wiara silniej do mnie mówią niż mędrca szkiełko i oko” oraz „miej serce i patrzaj w serce”.
O ludziach rozsądnych i ludziach szalonych - Artykuł w programowy sposób przedstawia patriotyczny kanon romantyzmu po upadku powstania, gdy sytuacja Polski zdawała się być beznadziejna, ale i nieszczęście podniosło naród do wyżyn niezwykłej egzaltacji uczuć w rychłe wyzwolenie. Opisywanie czasów tuż przed rozbiorem, kiedy to pojawili się „rozsądni” ludzie namawiający do podpisania paktu rozbiorowego – w imię rozsądku, bo przecież nie można się opierać trzem mocarstwom, a te kilka odłączonych województw pozwoli uzdrowić Polskę. Jednak serca i dusze Polaków był przy tych, którym pozostało jeszcze trochę ducha patriotycznego. Rozsądek nie powinien sądzić spraw dotyczących wieków i pokoleń, bo często jest sprzeczny z rozumem narodowym i ludzkim schowanym w sercach ludzi czujących.
Anonim
O szpitalu psychiatrycznym w Warszawie (tak zwanym Bonifraterskim) - Opis pobytu w szpitalu psychiatrycznym, a którym autor z przerażeniem opowiada najpierw o spokojnych wariatach, którzy przechadzają się po dziedzińcu, rozmawiają itp. Widzi 14-letnie dziecko, co napawa go smutkiem. Później przechodzi do tych mniej spokojnych – nieszczęśliwie zakochanym, malarz, przekonany o swoim wielkim talencie, a rysujący węglem na ścianie. Później widzimy klatki dla obłąkanych podczas ataku, wzruszające. Opisuje też postępowanie z chorym podczas ataku, a potem poświecenie księży dla chorych i oddanie tych ostatnich do nich.
Józef Ignacy Kraszewski
Bedlam. Rzecz lekarsko-filozoficzna. - Bedlam to słynny dom dla obłąkanych w Londynie. Sam Kraszewski go nie zwiedzał, zaczerpnął wiedzę prawdopodobnie z relacji Krystyna Lacha. Wszystkich opisywanych bohaterów łączy przyczyna obłąkania – przerost ambicji nad możliwościami. Stosunek autora do nich jest dwojaki – ostro, aż ośmieszająco ich krytykuje, ale z drugiej strony nie może się oprzeć fascynacji. Na początku jest opis ogólny wariatów przez doktora jako grupy i dlaczego tak bardzo chciałby być wariatem, gdyby nie był doktorem. Mówi także że droga dociekań prowadzi tylko do zwątpienia, natomiast droga ślepej wiary do spokoju. Pierwszym opisywanym pacjentem jest Dawid z celi nr 3 i byłby prawdopodobnie mistrzem w każdej dziedzinie za jaka by się zabrał, ale zwariował. Uwielbiał myśleć o przestrzeni, co go zgubiło, bo zagłębiał się coraz dalej i dalej – mógł albo umrzeć, albo oszaleć. Kolejnym jest Izaak Seavy z 5, syn pastora. Lubił konstruować i się uczyć, ale wszystko co wymyśli już istniało, co odkrył w seminarium. Na początku próbował wymyślić jeszcze cos nowszego, ale nie udało mu się i zwariował. Później opisuje, co różni kobietę od mężczyzny (umniejsza jej rolę do pasożyta), a w kolejnej celi jest Fanny Mac’Rough – przekonana o własnej wielkości poetka. Pisała i została wyśmiana to ja doprowadziło do obłędu. Kolejny to profesor oxfordzki Tymoteus Olaus Godman który zwariował, co chciał przeczytać wszystkie książki a mu się nie udało. Ostatnia cela to lekarz Filip Rohaut – wymyślił własną teorię powstania ziemi i wierząc w nią oszalał.
Il fanatico per la musica - Opisana jest postać młodzieńca, który jest niezmiernie wrażliwy na muzykę. Spotyka na swojej drodze drugiego takiego pana i kobietę, którzy równie mocno odbierają tony. Zakochał się w głosie Rose, ale to była żona muzyka. Uwiódł Rosę, ale chciał tylko jej głosu. W końcu jednak starzec zemścił się, a bohater twierdzi, że go zabił on nadal żyje. Więc zabierają go co Bonifratrów.
Ludwik Sztyrmer (ur. 30 kwietnia 1809 w Płońsku, zm. 4 czerwca 1886 w Landwarowie pod Wilnem) – polski prozaik, powieściopisarz, generał-lejtnant rosyjski. Uznawany za prekursora powieści psychologicznej w Polsce. W 1829 ukończył oficerską Szkołę Wojskową Aplikacyjną w Warszawie. W czasie pobytu w szkole rozwijał także swoje zainteresowania literackie, czytał francuskich klasyków, poezję romantyczną, uczył się języków obcych. Pierwsze próby literackie w 1830. Walczył w powstaniu listopadowym, po bitwie pod Grochowem zesłany do Rosji i wcielony do carskiej armii. Ożenił się z Eleonorą Janowską w 1838. Debiut w 1841 opowiadaniem Pantofel. Historia mojego kuzyna w Niezabudce. Należał do koterii petersburskiej w latach 1842-45, gdzie publikował w Tygodniku Petersburskim. Pod koniec życia oszalał.
Frenofagiusz i Frenolesty (fragmenty) to opowiadanie o literacie, który szukając źródeł inspiracji trafia do szpitala oo. bonifratrów w Warszawie, funkcjonującego jako szpital dla obłąkanych. To miejsce okazuje się królestwem tajemniczego Frenofagiusza, pożeracza ludzkich mózgów i jego sług Frenolestów - istot na różne sposoby doprowadzających ludzi do obłędu. Utwór składa się z serii obrazków-szkiców psychologicznych, z których każdy przedstawia historię jednego pacjenta szpitala dla obłąkanych. Frenofagiusz i Frenolesty to opowiadanie zawierające wiele elementów fantastycznych, poruszające tematy psychologiczne (konstrukcja ludzkiej psychiki, szaleństwo, obsesja), a także metaliterackie.
Akcja też rozgrywa się u Bonifratrów, gdzie pewien uczony postanawia iść by mniej wierzyć w siłę swego rozumu. Spotyka wariata – Marszałak potężnego Frenofagiusza, który wykłada mu ,że jego pan zjada rozumy i jakim sposobem to robi, czym są Frenofolesty,( słudzy, tworzeni z włosa Frenofagiusza, słuza do przynoszenia F. rozumu do zjedzenia) , Opowiada też historię Artura, których chciał rozkochać Elizę i porzucić, udało się, dziewczyna zabiła się po tym, ale okazało się, że i on wpadł w sidła miłości i zwariował. Potem historia Almy która straciła całą rodzinę poza jednym synkiem, an a ulicy zaczepił ją Frenofolest i po wzruszającej historii kupiła od niej obraz. On spowodował że zabiła swojego synka.
Władysław Syrokomla, właśc. Ludwik Władysław Franciszek Kondratowicz herbu Syrokomla (ur. 29 września 1823 w Smolhowie, zm. 15 września 1862 w Wilnie) – polski poeta i tłumacz epoki romantyzmu. Nazywany często lirnikiem wioskowym, autor ironicznych wierszy stylizowanych na XVIII-wieczną sielankę oraz przyśpiewki ludowe. Pochodził z niezamożnej rodziny, musiał przerwać studia by zacząć pracę w majątku Radziwiłłów. Żonaty z Pauliną Mitraszewską = 4 dzieci. ( xD) W 1844 zadebiutował gawędą poetycką Pocztylion. Zwolennik uwłaszczenia chłopów, współpracownik Kuriera Wileńskiego, uczestniczył w manifestacjach patriotycznych. Dokonał licznych przekładów Goethego, Heinego, Rylejewa, Lermontowa, Niekrasowa, Szewczenki, Berangera, a także przekładów z łaciny.
Melodie z domu obłąkanych (fragmenty) Jest to monolog wariata, który uważa się za władcę całego świata, że ma prawo decydowania o losie wszystkich na ziemi np. może przygasić słońce bo go razi. W drugi fragmencie chce sie zemścić na kocie za śmierć ptaszka – chce zabić go maczugą, ale w porę opiekun go ściąga z drzewa. Dalej jest opis pogrzebu i kto w nim uczestniczy – ale w konwencji wariata – śmieszny wierszyk o tragicznym zdarzeniu.
Józef (Jerzy Karol) Szujski (ur. 16 czerwca 1835 w Tarnowie, zm. 7 lutego 1883 w Krakowie) – polski historyk, jeden z krakowskich stańczyków, publicysta, poeta, prozaik. Współzałożyciel Przeglądu Polskiego. Pochodził z niezamożnego rodu szlacheckiego, był dzieckiem z nieprawego łoża, wychowywany tylko przez matkę. Zaczął studia filozoficzne na Uj, jednak prawdopodobnie pod presja matki przeniósł się na prawo. Uczestniczył w spotkaniach patriotycznych młodzieży w pracowni rzeźbiarskiej P. Filippiego. 1858 wyjeżdża na studia do Wiednia, by uzyskać aplikację nauczycielską. W 1861 poślubia Joannę Jełowicką i osiada na Kurdwanowie. Był przyjacielem Jana Matejki. Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim.
Obłąkani. Ballada z roku 1864. Opowiada o trzech wariatach od Bonifratrów. Pierwszy uważa się za króla Polski, sądzi że może uratować Polskę. Po czym mówi do swego są dziada, który wydał Moskalom powstańca i za to lud go ukarał wieszając na szubienicy. Po ty wyznaniu opuszczają go siły. Drugi jest stolarzem i chce przeprowadzić powstańców z Warszawy przez Wisłę tak żeby ich Moskale nie zobaczyli. Trzeci uważa, że należy kierować sie rozumem i że powstanie to była głupota, bo nie było odpowiednio zorganizowane, nadziei na nic już nie ma. Na końcu apostrofa do Pana, bo chronił naród przed szaleństwem rozumu, pychy i wiary, ale żeby dał błogosławione obłąkanie wiary.
Juliusz Słowacki
Kordian ( fragment akt III, scena VI) scena w szpitalu psychiatrycznym, gdzie trafia Kordian i doktor pokazuje mu innych szaleńców zbawiających świat.
Lambro (fragment)
Zygmunt Krasiński
Nie-boska komedia (fragment, Scena ze szpitala psychiatrycznego) – Również będziemy przerabiać na zajęciach. To scena po nawróceniu Męża, gdy przybywa do Marii do szpitala, ona cieszy się, że do niej wrócił i w końcu czuje się godna męża – modliła się o ducha poezji i został wysłuchana. Widzi teraz więcej, mocniej. Także na syna sprowadził taki los, przeklęła go poetą. Na koniec umiera.
Cyprian Kamil Norwid
Schezo [II] Utwór jest polemiką z krytykami, którzy zarzucali mu niejasność obrazów i ciemność języka. We fragmencie mamy rozmowę doktora z wariatem. Doktor próbuje wydobyć prawdę z wariata, proponuje by napisał książkę – ale ten sie wzbrania uważając, że zostanie niezrozumiany. Statuły też nie postawi, a prawdę mówi cały czas tyle, że jest niezrozumiany. Porównuje się do Jonasza, zjedzonego przez krytyków-wielorybów, a także mówi o piramidach oraz wiszącym ogrodzie, których to wykonawców nie znają, ale zachwycają się pięknem.
Szymon Konopacki poeta i pamiętnikarz polski, (ur. 16 października 1790 we Wołodkówce na Ukrainie, zm. 1884). Autor ballad i popularnych wierszy lirycznych zebranych w tomie "Poezje". Poezje drukowane były w czasopismach od roku 1815, oddzielne wydanie zbiorowe ukazało się w 1841 roku.
Staś obłąkany w Zieleńcach (fragment) Wyznania zakochanego chłopca nad grobem ukochanej Marylki. Byłą jego wielką miłością, nie może żyć bez niej. Wydaje mu się w pewnym momencie, że ja widzi, ale ona jest tylko w jego sercu. Mówi ,ze kiedys wróci, bo Bóg tylko porwał ją na kilka dni.
Henryk Cieszkowski ur. 29 czerwca 1808, Bortnów, Wołyń - zm. 1 stycznia 1873, Warszawa) – pisarz epoki romantyzmu. Już w liceum założył kółko literackie, do którego należeli mi. Malczewski i Witwicki. Uczestniczył w powstaniu listopadowym, a po jego upadku udał się na Wołyń, gdzie przez 18 lat gospodarował na rodzinnym majątku, bo potem powrócić do Warszawy i pozostać tam do śmierci, poświęcając się wyłącznie produkcji literackiej i umieszczając liczne wiersze i nowele w różnych czasopismach.
Obłąkany Rzecz się dzieje w nocy, kiedy to obłąkany kopie sobie grób. Jest poruszony, śpiewa o swojej nieszczęśliwej miłości – chce zakopać serce, które wciąż kocha i przestać nie może. A może kiedyś Ona dowie się o jego boleściach, a wtedy powie do niego coś co go pocieszy, nawet w niebie i będzie kochał ja jeszcze bardziej. (xD te wiersze mnie rozbrajają xD) Są tu elementy groteski.
Seweryn Goszczyński (ur. 4 listopada 1801 w Ilińcach koło Humania, zm. 25 lutego 1876 we Lwowie), polski działacz społeczny, rewolucjonista, pisarz i poeta polskiego romantyzmu. Zasłynął jako autor wierszy patriotycznych oraz jeden z czołowych członków grona mesjanistycznego Andrzeja Towiańskiego. Współcześnie znany zwłaszcza dzięki powieści poetyckiej Zamek kaniowski oraz powieści gotyckiej Król zamczyska. Obok Antoniego Malczewskiego i Józefa Bohdana Zaleskiego zaliczany do tzw. "szkoły ukraińskiej" poetów romantycznych.
Uczta Zemsty To obraz krwawej uczty, na którą piekło wysyła potępionych (króla, arystokratów itp.), mała nawoływać do idei swobody i sprawiedliwości, w imię wolności zwalcza się jej wrogów. Podporządkowano szaleńczej finezji zemsty ideom radykalizmu społecznego. Mszczą się diabły za krzywdy ucieśnionego ludu, ale nawołują też do takiego samego postępowania skrzywdzonych.
Król zamczyska (fragment) Narrator spotyka w ruinach zamku w Odrzykoniu, w okolicach Krosna, z jego „królem" (nawiązującym do obłąkanego Jana Machnickiego), który zapoznaje gościa ze swymi dziejami - historią obłędu na tle miłości ojczyzny. Ulubionym motywom literatury romantycznym (obłęd, ruiny, kult heroicznej przeszłości) nadał tu Goszczyński nowy sens symboliczno-historiozoficzny: zrujnowany zamek to symbol upadku Polski, której idea, chroniona przez strażnika-króla, przechowuje się w głębi zwalisk. Jego szlachetny obłęd skontrastowany został z realistycznie przedstawionym zmaterializowanym życiem szlachty
Zygmunt Krasiński
Fragment/1830 Odmalowane szaleństwo wielkiej namiętności, łączące uczucia hańby i dumy, miłości i nienawiści, ukoronowanej krwawą zemstą. Wzniośle przedstawione postaci, mocne i kontrastujące ze sobą określenia to zapowiedź egzaltowanego dramatyzmu.
Opowiada o rycerzu Oliwierze de Bracy, który uciekł z pola walki i Robert de Crouy wydaje Ne niego wyrok – przestanie być rycerzem. Jednak w drodze do Klasztoru gdzie go prowadzono zachowywał się hardo, tak samo podczas egzekucji. Jednak po chwili jego narzeczona przybiega go tłumaczyć, jednak nie wyrok pozostaje wyrokiem. Jednak sugestia ,że jego ukochana powinna się wziąć za synów Roberta wyprowadza go z równowagi, jeszcze przez chwilę pozostaje spokojny, by potem zabić swoją ukochaną, by nie patrzyłam na hańbę kochanka i poprzysięga zemstę Crouy.
Adam Szaleniec (fragment) W pewnym sensie literacka autobiografia Krasińskiego – frustracji, po tym jak nie wziął udziału w powstaniu listopadowym. Bohatera do obłąkania prowadzi konflikt między miłością do ojczyzny a świadomością, że nie może oddać za nią życia(choć nie są bliżej sprecyzowane powody tej decyzji). Dopełnieniem są listy Krasińskiego do ojca, w których błaga o pozwolenie lękając się utraty honoru, hańby, wstydu i lęku przed pogardą najbliższych.
Karol Brzozowski (ur. 28 września lub 29 listopada 1821 w Warszawie, zm. 5 listopada 1904 we Lwowie) – inżynier, poeta, powstaniec styczniowy. Był też botanikiem, geologiem, geografem i etnologiem.
Potępieniec. Fantazja (fragment) Bohater przeżywa nie tylko ból utraconej miłości ( choć też ważna, bo posunie się nawet do profanacji grobu, żeby wydobyć szkielet kochanki) lecz przede wszystkim natłok myśli, uczuć, mieszanie pojęć, które doprowadza go do szaleństwa. Główną motywacją jest motywacje psychologiczna – jakieś bliżej nie określone konflikty wewnętrzne niszczą bohatera. , zderzenie nadziei z wściekłością, rozkoszy z cierpieniem, nieba z piekłem – obraz rozdarcia i chaosu. Jest to spontaniczny, niekontrolowany monolog szaleństwa, a rozluźnienie rygorów kompozycji można odebrać jako rozluźnienia psychiki bohatera.
Stefan Witwicki (ur. 13 września 1801 roku w Janowie na Podolu - zm. 15 kwietnia 1847 roku w Rzymie) - polski poeta romantyczny, publicysta. Rozpoczął karierę w Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Dzięki opiece wuja – J. Lipskiego często bywał na warszawskich salonach. Z powodu wątłego zdrowia nie brał udziału w powstaniu, ale pisał wiersze patriotyczne, w 1832 udał się na emigrację. Bliski przyjaciel Mickiewicza, ale po tym jak ten przyjął nauki Towiańskiego odsunął się od niego. Pod koniec życia zawarł przyjaźń z Norwidem. Okaleczony przez chorobę kręgosłupa i nogi wyjeżdża do Rzymu, gdzie umiera na ospę.
Edmund (fragmenty – przedmowa i fragment księgi III) 1829 Najpełniej oddaje ducha werteryzmu z polskich utworów, jednak jest on szarpany namiętnościami egzystencjalnymi, a nie miłosnymi. Nigdzie nie ma sprecyzowanego czego dotyczy jego konflikt ze światem, on tylko szuka tego czegoś xD. Edmund uważa, że geniusz nie powinien się spoufalać ze zwykłymi ludźmi, bo go wyśmieją, są nędzni w jego mniemaniu. Mówi, ze on nie będzie pisał dla nich bo i tak tego nie zrozumieją i sparodiują.
Michał Wiszniewski (ur. 27 września 1794 w Firlejowie k. Rohatyna, zm. 22 grudnia 1865 w Nicei ) – polski filozof, psycholog oraz historyk literatury. W 1831 został profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Brał udział w rewolucji krakowskiej 1846. W 1848 opuścił Polskę i udał się na emigrację do Włoch. Był autorem pionierskiej pracy "Charaktery rozumów ludzkich", która uznawana jest za pierwszą polską pracę z dziedziny psychologii.
Charaktery rozumów ludzkich (fragment) Podobny do przedmowy z Edmunda Witwickiego. Autor systematycznie i racjonalnie omawia wszystkie cechy ludzkich rozumów, w jego rozumieniu „ognistość duszy” jawie się jako niedowład umysłu. Jest to pewnego rodzaju obłąkanie, ale też z elementami geniuszu. Ale też jest niedojrzały, nie cierpi więzów i prawideł. Woli rzeczy przemawiające do serca, niż te do rozumu. Jeśli się jednak go nie kształci, to ognista dusza staje się obłąkańcem.
Józef Bohdan Dziekoński (ur. 7 lutego 1816 w Warszawie, zm. 3 lipca 1855 w Paryżu) pochodził z rodziny szlacheckiej, studiował medycynę w Królewcu, Dorpacie i Moskwie. Należał do Cyganerii Warszawskiej. Razem ze Zmorskim wydał w 1843 noworocznik "Jaskułka". Zagrożony aresztowaniem wyjechał w przez Niemcy do Paryża (1846). Tam zapoznał się z towianizmem, został jego gorliwym wyznawcą. Współpracował z Mickiewiczem przy tworzeniu legionów, kiedy się im nie udało, chciał zorganizować własne- toskańskie, a w 1849 brał udział w kampanii badeńskiej. Później zarabiał jako malarz i rytownik. Po śmierci zgodnie z jego wolą spalono prawie wszystkie jego rękopisy.
Duch jaskini 1845 W formie listu, adresatem jest Jan. Opisuje mu spotkanie z szaleńcem, którego już wcześniej obserwował. Udał Siena przejażdżkę przyjaciółmi, a jeden z nich Zenon opowiedział historię o duchu jaskini – obłąkanym ( jak że by inaczej) młodzieńcu-muzyku. Poszli więc do jaskini o północy. Rozmawiają o muzyce klasycznej. Wreszcie rozbrzmiewa muzyka tak bajeczna, że wszyscy stoją zasłuchani. Jednak kiedy grał ogarniało go szaleństwo, przychodziło wiele uczuć na raz.
Józef Dzierzkowski (pseudonim Bolesta), ur. w 1807 roku pisarz i publicysta. Z pochodzenia Wołynianin, wychował się we Lwowie, gdzie mieszkał przez większość życia. Uczestniczył w powstaniu listopadowym, był porucznikiem w korpusie i adiutantem sztabu generała J. Dwernickiego. W 1848 r. przystąpił do liberalnej Rady Narodowej i przeszedł do "Gazety Narodowej", gdzie został głównym publicystą. Na Węgrzech przyłączył się w ramach Legionu Polskiego generała J. Wysockiego do powstania. W 1858-61 r. współredaktor "Przeglądu Powszechnego". Dzierzkowski w twórczości przejawiał zamiłowanie do melodramatyzmu, powieści sensacyjno-obyczajowej; łączył sentymentalno-humanitarne widzenie konfliktów społecznych ("czystość" natury wobec upadku cywilizacji) z realistycznym i demaskatorskim obrazem życia ówczesnych salonów
Wieniec Cierniowy (fragment) Część epilogu powieści – są to dzieje młodego malarza Witolda. Jest piękny i utalentowany, domyśla się ,ze jest dzieckiem księcia Józefa Poniatowskiego, a opiekunka, będąca również matką jego narzeczonej, jest jego matką. Grzech rodziców stanie się przekleństwem dla Witolda, który będzie musiał odpokutować za ich winę. W obronie własnej zabija męża swojej matki, co prowadzi go do obłędu, z którego już się nie uleczy.
Narcyza Żmichowska - ps. Gabryella (ur. 4 marca 1819 w Warszawie, zm. 24 grudnia 1876 w Warszawie) - powieściopisarka i poetka, autorka Poganki. Dydaktyczna i pedagog. Uważana za jedną z prekursorek feminizmu w Polsce. Urodziła się w niezamożnej rodzinie pisarza żupy solnej – Jana. Po starannym wykształceniu została guwernantką u hrabiostwa Zamoyskich. Wyjechała z nimi do Paryża i tam spotkała brata Erazma. Zaczęła się kształcić, ale stałą się ekscentryczką. Nie bała się wyrażać swoich poglądów, paliła cygara (zabronione kobietom). Była nauczycielką dzieci S. Kisieleckiego. Zajmowała się konspiracją, pisała wiele dla kobiet do Pielgrzyma i Przeglądu Narodowego, utworzyła grupę emancypantek. Prawdopodobnie lesbijka. Założyła w Wa-wie pensję dla dziewcząt. Po powstaniu styczniowym wyjechała uczyć się na Sorbonie, po powrocie do kraju zachorował ciężko i zmarła.
Poganka (fragment) Asia już czyta, a tu jest fragment o tym jak to jest być artystą, że taka osoba musi tworzyć, nawet strasznymi sposobami, musi zatrzymać swój zamysł w jakimś kształcie, wiec każdy szuka swojego. Jest też opowieść o obrazie z piękną kobietą i młodzieńcem, w której bohater sie zakochał, ale widać było, że zakochała się w tym, z którym była na obrazie. Więc spalił obraz i sam umarł w sobie, a kobieta z obrazu też umarła w ten dzień.
Aleksander Groza (ur. 30 czerwca 1807 w Zahraniczach w guberni kijowskiej, zm. 3 listopada 1875 w Chałaimgródku pod Berdyczowem) - polski poeta epoki romantyzmu, jeden z pomniejszych twórców tzw. "szkoły ukraińskiej". Pierwsze utwory poetycki opublikował w wileńskim Noworoczniku litewskim w 1831 roku. Pięć lat później wydał swoją pierwszą, a zarazem najsłynniejszą powieść, "Starosta Kaniowski" o zbrodniach Mikołaja Potockiego. W latach 1838-1842 wydawał w Wilnie tomy poezji z utworami twórców litewskich i ukraińskich. Niedługo potem przeniósł się do Berdyczowa, gdzie pracował jako nauczyciel, a następnie do Żytomierza, gdzie był współorganizatorem Stowarzyszenia Księgarsko-Wydawniczego, spółki wydającej tanie książki, m.in. opracowane przez Grozę elementarze.
Obłąkany poeta Widać tutaj wpływ Mickiewicza – motyw zegara odmierzającego wlokący się czas, motyw zdradzieckiej kochanki i przede wszystkim śmierci samobójczej, po której kontynuuje swoje wywody.
W.J.
Poeta obłąkany Poeta szaleje, wszystko ciemnieje, w końcu dopada go szatan, który próbuje go opętać. Tyle we fragmencie, dalej jest, że jednak zwycięża za pomoc Boga (redagował to ksiądz;)
Henryk S… [prawdopodobnie Skałkowski]
Poeta wariat (fragment) Zaczyna się opisem szaleńca w noc księżycową, a później opis młodzieńca, który schodzi z gór i jest szaleńczo zakochany, tak bardzo, że osiwiał. Następnie opis jak się czuje podczas ataku szaleństwa – jest mu gorąco, raz zimno itp. Następnie mówi sam wariat jak by do swojej wyimaginowanej ukochanej, a później skacze do Dniestru, bo nie Mozę już wytrzymać od tego uczucia.
Ludwik Jabłonowski
Obłąkaniec syberyjski (fragment) Opisuje we fragmencie stan obłąkania, jak się objawia, a także samego szaleńca, który pod skała siedział. Raz nucił smutne piosneki, czasami ściskał wiszący lód, albo chronił go przed słońcem. (kolejny ”dziwny” wiersz xD)
Edmund Wasilewski (ur. 16 listopada 1814 w Rogoźnie w Lubelskiem, zm. 14 listopada 1846 w Krakowie) – polski poeta, nauczyciel, piewca Krakowa. Znany jako poeta Wolnego Miasta Krakowa, uznawany za najwybitniejszego krakowskiego poetę przed Stanisławem Wyspiańskim. Popularność przyniosły mu opowieści o Lajkoniku i zebranie przyśpiewek ludowych związanych z Krakowem. Do wielu utworów Edmunda Wasilewskiego muzykę skomponował Stanisław Moniuszko, a ze względu na ich patriotyczny charakter zyskały one uznanie jako popularne pieśni.
Improwizacja wariata Typowe przedstawienie postaci szlachetnego, niezrozumianego, wyrosłego ponad świat bohatera, którego siłą uczuć wtrąciła do szaleństwa. Analogia z autorem – w wieku 27 lat przeżył załamanie nerwowe prowadzące do stanu apatii, który utrzymał się aż do śmierci.
Edward Dembowski (31 maja 1822 – 27 lutego 1846) – polski działacz lewicy niepodległościowej (Związek Narodu Polskiego), filozof, krytyk literacki i publicysta. Pisarz, organizator konspiracji w Galicji m.in. w Krośnie. Wydawał Przegląd Naukowy, organizator nieudanego powstania krakowskiego, które wybuchło w lutym 1846 roku w Krakowie i okolicach. Zginął – 27 lutego 1846 roku, gdy wojska austriackie ostrzelały procesję patriotyczną w Podgórzu, której przewodził. Żoną Dembowskiego była Aniela z Chłędowskich(troje dzieci).
Dumanie obłąkanego Oto kolejny przykład częstej stylizacji w romantyzmie polskim mianowicie zbuntowanego przeciw społeczeństwu bohatera na wariata. Konflikt dzięki temu jest ostrzejszy. Towarzyszy mu egzaltowana metaforyka, główny nacisk na pogardliwą wrogość wobec tłumu. Podmiot liryczny uważa się za opuszczonego i wyszydzanego.
Z notatek wariata (fragment) Notatki wariata z pobytu w więzieniu gdzie się na nim znęcali i snuje swoje przemyślenia, że nigdzie już nie jest dobrze, twierdzi, że jest nieśmiertelny. Dalej to już tylko majaczenie wariata na temat podobieństwa ludzi do kamieni.
Ryszard Wincenty Berwiński (ur. 28 lutego 1819 w Polwicy pod Zaniemyślem, zm. 19 listopada 1879 w Stambule) – poeta polski tworzący w okresie romantyzmu, związany z Wielkopolską, członek Towarzystwa Literacko – Słowiańskiego we Wrocławiu, tłumacz (z języka czeskiego), folklorysta. Zajmował się działalnością konspiracyjną , z racji lewicowych poglądów członek Komitetu Narodowego. Stwierdzono u niego chorobę nerwową, po leczeniu wyjeżdża do Paryża, a potem do Konstantynopola. Umiera w nędzy i zapomnieniu.
Parabaza do Don Juana poznańskiego (fragment) Krytyka społeczeństwa, przeprowadzona pod widocznym wpływem idei Dembowskiego, włożona w usta romantycznego poety – wieszcza i szaleńca. Krytyka społeczeństwa, że straciło ducha i zapał do walki, pozwalają na znieważanie symboli, że kraj to cmentarz i pobojowisko. Tylko jeden poeta-wieszcz siedzi pochmurny, a zaczepiony wybucha, atakując społeczeństwo jeszcze gwałtowniej niż to było poprzednio.
Hieronim Kajsiewicz (ur. 7 grudnia 1812 w Giełgudyszkach na Żmudzi, zm. 1873 - kaznodzieja, współzałożyciel zakonu Zmartwychwstańców, pisarz religijny. Pochodził z ubogiej szlachty, uczył się na UW ( nie ukończył prawa i literatury). Brał udział w powstaniu listopadowym. Po upadku wyemigrował do Paryża, a potem do Rzymu. W 1841 przyjął święcenia kapłańskie. Ksiądz Kajsiewicz zasłynął przede wszystkim jako wybitny kaznodzieja i spowiednik m.in. Cypriana Kamila Norwida czy Zygmunta Krasińskiego. Zmarł nagle na zawał serca w środę popielcową 1873 roku.
Do czytelnika Jest to esej zwracający się do Polaków w sprawie poezji i twórczości co teraz może podnieść na duchu. Stwierdza, że poezja ma takie funkcje, szczególnie Sonety krymskie. Wychwala Mickiewicza.
Michał Chodźko ( ur. 1808 w Krzywicze, zm. 2 maja 1879 w Paryżu) – polski poeta i publicysta. Studiował w Uniwersytecie Wileńskim. Brał udział w powstaniu listopadowym. Po jego upadku przebywał na emigracji we Francji. W 1833 roku brał udział w ekspedycji Józefa Zaliwskiego (1833), która stała się później tematem jego poezji. W 1848 roku był dowódcą jednego z legionów we Włoszech. Przekładał na język polski poezje Byrona. Pisał też poezje, tłumaczył Byrona i Lamartine'a.
Dziesięć obrazów z wyprawy do Polski (fragment) Jest tutaj przytoczony obraz VIII, jest to jedna z 10 miniatur dramatycznych, gdzie miał być pokazany heroizm i martyrologia samotnej i beznadziejnej walki o wolność uczestników wyprawy Zaliwskiego. To dowód niezłomności i bezsilności bohaterów. W tej mówi się o Szymonie Konarskim i Arturze Zawiszy. Mamy tu ślad obłąkania w postaci żony Zawiszy, ale i te samych uczestników, którzy zdawaję się być szaleni uczestnicząc w tym.