I.BANK CENTRALNY spełnia funkcję bankiera w stosunku do państwa i banków komercyjnych oraz odpowiada za ustalenie poziomu stóp procentowych. Jest to jedyna instytucja uprawniona do emisji banknotów, które mają legalny kurs. Ponadto bank centralny przeprowadza w imieniu państwa operacje finansowe w kraju i za granicą, gromadzi i zarządza rezerwami dewizowymi, zaciąga i spłaca kredyty zagraniczne, jest odpowiedzialny za utrzymanie stabilnego poziomu cen.

Bank centralny może wpływać na podaż pieniądza, zmieniając albo wartość mnożnika, albo bazę monetarną.

Pierwotne banki centralne były uprawnione do emitowania biletów bankowych do wysokości kapitału zakładowego. Były one zobowiązane przez państwo do wymieniania swych biletów na każde żądanie na monetę srebrną lub złotą. Podstawowym celem polityki banku centralnego było dążenie do utrzymania stałej wartości pieniądza w kraju, czyli tzw. stałego parytetu pieniądza krajowego do złota lub do innej waluty zagranicznej. Ten stan rzeczy udało się utrzymać do czasu I wojny światowej. Po wojnie zniknęła waluta złota, a na jej miejsce pojawiły się pieniądze papierowe, praktycznie nie wymienialne na złoto.
Po II wojnie światowej wszystkie banki centralne w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej zostały zmuszone do ścisłego współdziałania z rządem przy zwalczaniu recesji gospodarczej, nakręcaniu ożywienia i wysokiej koniunktury oraz doprowadzenia do stanu zbliżonego do pełnego zatrudnienia siły roboczej.
Dzisiaj bank centralny ma pozycję nadrzędną w stosunku do pozostałych banków, wpływa na ich działalność oraz jest odpowiedzialny za prowadzenie polityki pieniężnej państwa.

W Polsce bankiem centralnym jest Narodowy Bank Polski.

Do głównych obszarów działalności NBP należą:
• polityka pieniężna,
• działalność emisyjna,
• nadzór bankowy,
• działania na rzecz systemu płatniczego,
• zarządzanie rezerwami dewizowymi,
• działalność edukacyjna i informacyjna,
• obsługa Skarbu Państwa.

W najbliższych latach największy wpływ na realizację zadań NBP będą miały procesy integracji europejskiej, w tym starania o przystąpienie Polski do strefy euro.
Narodowy Bank Polski odpowiada za stabilność narodowego pieniądza. Wypełniając ten konstytucyjny obowiązek, NBP opracowuje i realizuje strategię polityki pieniężnej oraz - uchwalane corocznie - założenia polityki pieniężnej. Poprzez zarządzanie rezerwami dewizowymi zapewnia odpowiedni poziom bezpieczeństwa finansowego państwa. Dzięki emisji znaków pieniężnych zabezpiecza płynność obrotu gotówkowego. Ważnym celem NBP jest dbałość o stabilność systemu finansowego. Realizując ten cel, Komisja Nadzoru Bankowego oraz - działający w strukturze NBP - Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego sprawują nadzór nad sektorem bankowym i zapewniają bezpieczeństwo środków powierzonych bankom. W ramach pełnionych funkcji nadzorczych i regulacyjnych NBP dba o płynność, sprawność i bezpieczeństwo systemu płatniczego. Przyczynia się również do rozwoju bezpiecznej infrastruktury rynku finansowego.

II. Podstawowe funkcje:

1. bank emisyjny- ma wyłączne prawo emitowania pieniądza i określania wielkości emisji, ponadto organizuje zasady obiegu pieniężnego i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

2. bank banków- jest źródłem rezerwy kredytowej dla innych banków,

stopa rezerw obowiązkowych- minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego.

Banki mogą utrzymywać większe od minimalnych rezerwy gotówkowe, ale nie mogą mieć ich mniej. Jeżeli zasób gotówki spanie poniżej wymaganego poziomu to muszą pożyczyć gotówkę(zazwyczaj od banku centralnego).

stopa dyskontowa- stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym.

Bank centralny ustalając stopę dyskontową na karnym poziomie, wyższym od przeciętnego poziomu stóp procentowych na rynku, może skłonić banki komercyjne do dobrowolnego utrzymywania dodatkowych rezerw gotówki.

operacje otwartego rynku- polegają na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych. Jest to bezpośredni instrument przez który bank centralny wpływa na podaż pieniądza. Sprzedając papiery wartościowe bank centralny zmniejsza ilość pieniądza w obiegu, natomiast skupując papiery wartościowe zwiększa ilość pieniądza w obiegu.

3. bank państwa- (finansowanie deficytu i zarządzanie długiem) - bank centralny musi czuwać, aby państwo było zdolne do wywiązywania się ze swoich zobowiązań płatniczych w przypadku wystąpienia deficytu publicznego; bank podejmuje decyzje dotyczące sposobu finansowania deficytu oraz zasad wykupu państwowych papierów wartościowych, a także zasad emisji nowych papierów wartościowych.

Finansowanie deficytu publicznego może przybrać postać:

a) pożyczki zagranicznej

b) sprzedaży papierów wartościowych

c) dodrukowywanie pieniędzy.

III. Bank centralny współpracuje z bankami centralnymi innych krajów, przede wszystkim w zakresie międzynarodowej wymiany walutowej w celu stabilizacji lub regulacji kursów.

IV. Bank centralny oprócz tego, że ustala środek płatności, ostatecznie gwarantuje wartość pieniądza. Osiąga to, stosując różne środki nadzoru bankowego i sprawując funkcję pożyczkodawcy ostatniej instancji. Depozyty bankowe są gwarantowane- czasami do przyjętego limitu- dzięki systemom ubezpieczeniowym oraz przekonaniu, że na wypadek bankructwa danego banku bank centralny wykreuje wystarczającą ilość bazy monetarnej. Z kolei bank centralny może nałożyć na działalność banków ograniczenia, zmierzające do zmniejszenia ich podatności na zagrożenia.

V. Banki centralne, jako jedno z ogniw instytucji bezpieczeństwa finansowego, ponoszą odpowiedzialność za stabilność finansową(Brak zagrożenia kryzysem finansowym). Będąc instytucjami najsilniej związanymi z bankami oraz rynkiem finansowym tworzą odpowiednie warunki dla zapewnienia stabilności finansowej w systemie. Maja też kompetencje, które czynią je odpowiedzialnymi za przeciwdziałanie kryzysom w sektorze bankowym i w pewnej mierze za zarzadzanie nimi. Z doświadczeń banków centralnych, które dotknęła sytuacja kryzysowa, wynika, że ważne jest zapobieganie problemom i przeciwdziałanie ich wystąpieniu w okresach normalnej sytuacji na rynku, zanim wydarzenia wymkną się spod kontroli. Temu też ma służyć przejrzystość banków w zakresie stabilności finansowej. Banki centralne, działając na rzecz wspierania stabilności finansowej, staja przed wieloma dylematami dotyczącymi polityki informacyjnej. Najważniejsze z nich można scharakteryzować w następujący sposób:

• Rola banku centralnego polega jedynie na wspieraniu mechanizmów rynkowych, a nie bezwzględnym gwarantowaniu stabilności w systemie. Stabilność finansowa w zdecydowanym stopniu powinna być wynikiem dyscypliny rynkowej.

• Zachowanie stabilności w systemie finansowym nie może być postrzegane jedynie jako efekt prawidłowo prowadzonej polityki banku centralnego, a tym samym kryzys nie musi świadczyć o błędnych działaniach banku centralnego.

• Bank centralny nie jest jedyna instytucja wspierającą stabilność finansową – dzieli on te obowiązki z innymi instytucjami tworzącymi siec bezpieczeństwa finansowego, głownie z instytucjami nadzoru nad sektorem finansowym, a także rządem i instytucjami gwarantującymi depozyty.

• Istnieje ryzyko, że w niektórych obszarach przejrzystość banku centralnego może kreować więcej kosztów niż przynosić korzyści. Uznaje się, że niektóre informacje są traktowane przez rynek w sposób szczególnie wrażliwy i ich publikacja może osłabiać dyscyplinę rynkowa, wzbudzając pokusę nadużycia.