PODMIOT I POJĘCIE PRAWA KONSTYTUCYJNEGO. PRAWO KONSTYTUCYJNE JAKO GAŁĄŹ PRAWA, NAUKA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO.

Prawo Konstytucyjne- Całokształt norm prawnych dotyczących ustroju państwowego, regulujących instytucje oraz zasady ustroju politycznego i społeczno- gospodarczego państwa, czyli normy określające pozycje państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych, podmiot władzy w państwie i formy jej sprawowania przez suwerena, status jednostki w państwie w przysługujące jej prawa oraz wolności, a także nałożone obowiązki, zasady organizacji i funkcjonowania organów państwowych oraz relacje miedzy nimi, a także zasady tworzenia prawa. - B. Banaszek

• Jako gałąź prawa prawo konstytucyjne wykazuje cechy, których są pozbawione inne działy prawa

• Nie reguluje ono pewnej sfery stosunków społecznych, ale w mniejszym lub większym stopniu wyznacza treść norm wchodzących w zakres pozostałych dziedzin prawa. W ten sposób determinuje kierunek i tendencje rozwojowe całego systemu prawnego.

• Normy konstytucji stanowia centrum (fundament) całego systemu prawa

• Obecnie obserwuje sie zjawisko konstytucjonalizacji szczegółowych dyscyplin prawnych.

1. NAUKA O KONSTYTUCJI. ISTOTA I POJĘCIE TERMINU KONSTYTUCJA. CECHY KONSTYTUCJI JAKO USTAWY ZASADNICZEJ. ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU. BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI.

Pojęcie konstytucji - łac. Constitutio (urządzenie, układ, organizacja, natura), uchwały sejmu, XVIII w. Konstytucja jak akt określający podstawy ustrojowe panstwa.

Konstytucja - akt o najwyższej mocy prawnej, który określa i organizuje sposób funkcjonowania aparatu władzy wyznaczając jej granice poprzez określenie praw i obowiązków obywateli

Konstytucja we właściwym znaczeniu tego słowa powinna spełniać trzy warunki:

• Demokratyczne uformowanie - udzial ludu (obywateli) przy uchwaleniu konstytucji, jako jedynego podmiotu suwerennosci

• Uroczysty formalny charakter - przyjęta w szczególnej uroczystej procedurze, powinna zawierać cześć organiczną poświęconą organizacji i funkcjonowaniu państwa.

• Zagwarantowanie ochrony praw i wolności - Ochrona wolności i praw obywateli przed państwem

Zasada konstytucjonalizmu:

• Państwo demokratyczne powinno mieć konstytucje

• Przewidywać gwarancje zapewniające przestrzeganie konstytucji i bezpośrednie jej stosowanie

• Zasada ta jest wyrażona w art. 8 Konstytucji RP

Zasada konstytucjonalizmu – opieranie się na treści ustawy zasadniczej – konstytucji.

Konstytucja jest tutaj najwyższym źródłem prawa zawierającym normy organizujące funkcjonowanie państwa, opisujące relacje między najważniejszymi podmiotami władzy, a także dotyczące relacji obywateli i władzy, praw i wolności obywateli, również miejsca jednostki w państwie.

Konstytucjonalizm stanowi też pewne odzwierciedlenie wartości i poglądów dominujących w danym państwie, a także dotyczy praktyki stosowania konstytucji.

Główną zasadą konstytucjonalizmu jest opieranie rozwiązań prawnych i politycznych na normach konstytucyjnych

Różne znaczenie terminu "konstytucji" :

• Konstytucja w znaczeniu formalnym(pewien akt, który został przyjęty na podstawie określonej procedury, reguluje najważniejsze kwestie)

• Konstytucja w znaczeniu materialnym (to jest co możemy wydedukować z tekstu konstytucji, konstytucja żyjąca)

• Konstytucja pisana i niepisana (Wielka Brytania)

• Konstytucja rzeczywista(oddająca rzeczywisty uklad stosunkow spolecznych i politycznych w panstwie)

• Konstytucja fikcyjna(fasadowa, wielkie zapewnienia brak spełnienia, konstytucja Stalinowska)

• Konstytucja oktrojowana(nadawana przez władcę),

• Konstytucja przyjęta w drodze układu (pactada),

• Konstytucja uchwalana przez lud (naród) jak podmiot władzy.

Rodzaje konstytucji:

• Pisane i niepisane

• Sztywne i elastyczne

• Jednolite i złożone

• Stabilne i zmiennie

Rozwój konstytucjonalizmu w Polsce;

• Konstytucja z 17 marca 1921r. (nowela sierpniowa)

• Konstytucja z 23 kwietnia 1935r.

• Konstytucja z 19 lutego 1947 (fasadowa)

• Konstytucja 22 lipca 1952r. (Okres błędów i wypaczeń, dokument o charakterze politycznym)

• Ustawa konstytucyjna z 17 października 1992r (tzw. Mała konstytucja - akt tymczasowy i niepełny)

ZASADA BEZPOŚREDNIEGO STOSOWANIA KONSTYTUCJI

Będąc ustawą Konstytucja musi być stosowana przez wszystkie organy władzy publicznej i inne podmioty, które są adresatami zawartych w niej norm i zasad.

Stosowanie Konstytucji, to coś więcej niż jej przestrzeganie. Polega ono nie tylko na zakazie podejmowania działań czy unormowań sprzecznych z Konstytucją oraz na obowiązku podejmowania działań i unormowań służących realizacji jej postanowień.

Stosowanie Konstytucji to także powoływanie jej norm i zasad jako bezpośredniej podstawy dla działań, rozstrzygnięć czy unormowań, gdzie tylko jest to możliwe. Tym samym nowoczesne pojmowanie stosowania konstytucji odrzuca koncepcję pośredniczącej roli ustaw zwykłych (koncepcja ta traktuje Konstytucje jako akt adresowany przede wszystkim do ustawodawcy zwykłego, – więc parlamentu, a dopiero rozwinięcie postanowień konstytucyjnych w ustawach zwykłych pozwala na ich stosowanie przez inne organy i przez obywateli – konstytucja jest więc stosowana za pośrednictwem ustaw).

Koncepcji tej przeciwstawiana jest zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji : w tych wszystkich wypadkach, gdy postanowienia konstytucyjne są sformułowane w sposób na tyle precyzyjny i jednoznaczny, by możliwe było ich odniesienie w konkretnych sytuacjach zachodzących w rzeczywistości prawnej, podmiot stosujący prawo powinien oprzeć swe działania (rozstrzygnięcia) bezpośrednio na takim postanowieniu konstytucyjnym, a dopiero w drugiej kolejności powinien powołać odpowiednie postanowienia ustaw zwykłych.

KONSTYTUCJA RP Z 2 KWIETNIA 1997 ROKU. TRYB UCHWALENIA. SPOSÓB ZMIANY. CECHY SZCZEGÓLNE OBOWIĄZUJĄCEJ USTAWY ZASADNICZEJ.

7 projektów konstytucji wpłynęło do zgromadzenia narodowego :

• Komisji konstytucyjnej senatu i kadencji

• PSL i UP

• Konfederacji polski niepodległej

• Unii wolności

• SLD

• prezydenta Lecha Wałęsy

• NSZZ "Solidarność"

W trakcie prac nad tekstem konstytucji najbardziej problematyczne okazały się trzy zagadnienia:

1.Określenie pozycji prezydenta i jego roli w systemie podziału władzy

2.Określenie pozycji Kościoła Katolickiego!

Uregulowanie dotyczące wolności sumienia i wyznania, spory na temat ochrony życia poczętego

3.Określenie zakresu praw socjalnych.

• Wrzesień 1994r. - I czytanie projektów na Zgromadzeniu narodowym

• 16 stycznia 1997r. - komisja konstytucyjna ZG przyjmuje sprawozdanie zwierające tekst konstytucji w formie tekstu jednolitego

• Koalicja konstytucyjna ( PSL,SLD,UP,UW)

• Opozycja parlamentarna AWS, Ruch odbudowy Polsk.

• 22marca 1997 - drugie czytanie

• 2kwietnia 1997 - trzecie czytanie i uchwalenie tekstu konstytucji.

• 25 maja 1997r. Referendum konstytucyjne (42%)

• 15 lipca 1997 orzeczeniu sadu najwyższego o ważności referendum

• 16lipca 1997 r. Konstytucja została ogłoszona w dzienniku ustaw

• 17 października 1997 - wejście w życie.

Zmiana 2006 - ekstradycja art. 55

Zmiana 2009 - art. 99 ust.3

TRYB ZMIANY KONSTYTUCJI RP.

Konstytucja z 2 kwietnia 1997r. przyjmuje – jako podstawową – procedurę swej zmiany przez parlament. Jest to dokonywane w formie ustawy o zmianie K, a więc stosuje się tu ogólną procedurę ustawodawczą, a ewentualne odstępstwa muszą wynikac z wyraźnego unormowania konstytucyjnego. Takim unormowaniem jest art. 235, który przewiduje, że:

• projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć Prezydent, Senat lub grupa posłów licząca co najmniej 1/5 ustawowego składu Sejmu (92) – są to wymagania wyższe niż w „normalnej” inicjatywie ustawodawczej.

• ustawa o zmianie Konstytucji musi zostać uchwalona przez Sejm

(większością 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowu ustawowej liczby posłów) i nie później niż w ciągu 60 dni przez Senat

(bezwzględna większością głosów, w obecności co najmniej połowu ustawowej liczby senatorów)

• nie przewiduje się obligatoryjnego referendum konstytucyjnego, jeżeli jednak poprawka dot. przepisów rozdziału I, II lub XII, to podmioty uprawnione do inicjowania zmian Konstytucji mogą zażądać w terminie 45 dni od uchwalenia poprawki przez Senat przeprowadzenia referendum. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli opowiedziała się za nią większość głosujących (nie ma wymogu frekwencji wyborczej)

• Prezydent ma obowiązek podpisania ustawy zmieniającej Konstytucje, nie przysługuje mu w tym zakresie prawo weta,

• Konstytucja nie może być zmieniona w czasie trwania stanu nadzwyczajnego (art. 228 ust. 6), co oznacza, że nie można w tym okresie wnosić projektów ustaw o zmianie K, a prace nad projektami już wniesionymi należy zawiesić.

SZCZEGÓLNE CECHY KONSTYTUCJI

1) Najwyższa moc prawna: Szczególna moc prawna konstytucji polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego. System taki jest zbudowany na zasadzie hierarchiczności poszczególnych aktów normatywnych. Po pierwsze jeżeli konstytucja jest aktem najwyższym to przedmiot jej normowania ma charakter nieograniczony. Do drugie najwyższa moc prawna konstytucji oznacza, że wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne, a więc nie mogą pozostawać z nią w sprzeczności. Sprzeczność może przybierać charakter materialny, proceduralny bądź kompetencyjny. Po trzecie najwyższa moc prawna konstytucji oznacza, ze wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią spójne.

2)Tryb uchwalania konstytucji

3)Tryb zmiany konstytucji: Konstytucja RP nie rozróżnia zmiany całkowitej od częściowej. Inicjatywę ustawodawczą wysuwa 1/5 ustawowej liczby posłów czyli 92 i przedstawia wniosek Senatowi lub Prezydentowi. Następnie następuje I czytanie-najwcześniej 30 dni od złożenia projektu. Przy rozdziałach I, II lub XII uchwalenie przez Sejm zmiany konstytucji nastąpić może najwcześniej po 30 dniach od I czytania. Ustawę tą Sejm uchwala większością 2/3 głosów przy quorum połowy ustawodawczej liczby posłów. Senat zaś bezwzględną większością przy takim samym quorum. Zmiany konstytucji obie izby uchwalają w jednakowym brzmieniu. Senat ma na to 60 dni. Przy rozdziałach I, II, XII Senat lub Prezydent mogą żądać w terminie 45 dni od uchwalenia ustawy przez Senat przeprowadzenia referendum w ciągu 60 dni, za zmianą musi opowiedzieć się większość głosujących. Prezydent ma 21 dni na podpisanie ustawy, nie może jej zawetować, zarządza jej ogłoszenie w DZ.U. RP. Szczegółowy tryb zmiany konstytucji znajduje się w rozdziale XII konstytucji zatytułowanym „Zmiana konstytucji”.

4)Szczególna nazwa: żaden inny akt prawny nie powinien mieć takiej samej nazwy jak konstytucja. Inne nazwy konstytucji to: ustawa zasadnicza, karta konstytucyjna, ustawa urzędowa. Nie jest konstytucją akt prawny przyjęty w trybie przewidzianym do uchwalenia konstytucji, jeśli jego nazwa nie spełnia tego wymogu.

5)Nadrzędność konstytucji w systemie prawa: Zasada zwierzchniej pozycji ustawy zasadniczej w systemie źródeł prawa oznacza zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją oraz obowiązek realizowania postanowień konstytucji. Mówi o tym już najwyższa moc prawna konstytucji w hierarchicznie zbudowanym systemie prawa, która oznacza że żadna norma prawna nie może być sprzeczna z normami konstytucji.

6)Treść konstytucji

FUNKCJE KONSTYTUCJI.

Konstytucja pełni rozmaite funkcje, które się ze sobą łączą i przeplatają w praktyce jej funkcjonowania. Nie zapominając o politycznej, ideologicznej czy symbolicznej funkcji konstytucji i podkreślając fakt, że współczesną konstytucję traktować się powinno jako zobiektywizowany wyraz pewnego systemu wartości – podstawowych dla funkcjonowania całego państwa i społeczeństwa – skoncentrować się należy na funkcji prawnej konstytucji. W tym aspekcie konstytucję należy określić mianem ustawy zasadniczej państwa.

Funkcje konstytucji oznaczają zespół skutków społecznych wywołanych jej istnieniem.

• Funkcja prawna - pełni rolę aktu regulującego stosunki polityczne, społeczne i gospodarcze, jest fundamentem systemu prawnego. Musi być również zorientowana na przyszłość, wyznaczać cele działalności organów państwowych i cele społeczeństwa.

• Funkcja stabilizacyjna - pełni rolę gwaranta pokoju społecznego, zabezpiecza i chroni stosunki polityczne, ekonomiczne i społeczne

• Funkcja integracyjna - stymulowanie identyfikacji obywateli z państwem, u którego podstaw leży konstytucja

• Funkcja organizatorska - polega na określeniu przez konstytucję zasad organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego struktury wewnętrznej. Stanowi statut organizacyjny państwa

• Funkcja wykonawcza upowszechnia jedne wartości, zasady, idee a równocześnie stymuluje przyjmowanie innych

ŹRÓDŁA PRAWA WEDŁUG OBOWIĄZUJĄCEJ KONSTYTUCJI. PRAWO POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCE, AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO. RODZAJE AKTÓW NORMATYWNYCH I ICH SZCZEGÓŁOWA CHARAKTERYSTYKA

ŹRÓDŁA PRAWA

Źródłem prawa jest każdy akt normatywny tj. zawierający przynajmniej jedną obowiązująca normę prawną.

Źródłem prawa konstytucyjnego jest akt ustanawiający przynajmniej 1 normę prawa obowiązującego, którą przedmiotowo można zaliczyć do prawa konstytucyjnego.

1. podstawowym źródłem jest konstytucja – przedmiotem są zasady i instytucje prawne zapisane w konstytucji (konstytucja jest aktem ogólnym, odsyła w wielu kwestiach do aktów niższego rzędu)

2. akty niższego rzędu:

• ustawy – tj. ordynacja wyborcza (określają sposób wyborów poszczególnych organów przedstawicielskich samorządu terytorialnego); Ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, o Trybunale Stanu, Prawo Ustroju Sądów Powszechnych, Prawo o Sądzie Najwyższym, ustawa o referendum

• Uchwały Parlamentarne – uchwała sejmu czy senatu dot. regulaminu

• Uchwały Rady Ministrów – dot. własnego funkcjonowania.

• prawo zwyczajowe – zwyczaj dot. praktyki stosowania przepisów konstytucyjnych lub niższego rzędu; zwyczaj dot. materii konstytucyjnej; np. zajmowanie miejsc na Sali sejmowej, podział na lewicę, prawicę i centrum.

Akty prawa powszechnie obowiązującego

Do źródeł prawa powszechnie obowiązującego zaliczyć trzeba akty zawierające generalne i abstrakcyjne normy, które tworzą, zmieniają lub uchylają prawa i obowiązki obywateli i osób prawnych.

Zawierają ogólnie obowiązujące uregulowania. Adresaci norm prawnych, które zawierają te źródła, są różni, dlatego należy zaliczyć te normy do źródeł prawa powszechnie obowiązującego.

Na źródła prawa powszechnie obowiązującego w myśl art. 87 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 roku składają się następujące akty:

1) Konstytucja,

2) ustawy,

3) ratyfikowane umowy międzynarodowe,

4) rozporządzenia,

5) akty prawa miejscowego.

Akty prawa wewnętrznego

Do aktów prawa wewnętrznego zaliczamy:

1) uchwały rady ministrów;

2) zarządzenia rady ministrów i ministrów. Akty te obowiązują tylko jednostkę organizacyjną podległą organowi wydającego te akty. Zarządzenia mogą być wydawane na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Zarówno uchwały jak i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.

Akt normatywny to każdy akt państwa zawierający normy prawne, o charakterze powszechnym – takie akty tworzą prawo (są źródłami prawa) i pochodzą wyłącznie od organów ustawodawczych.

Aktem normatywnym jest akt jednostronny, ustanowiony przez kompetentny organ administracji, w trybie określonym prawem, zawierający w swej treści co najmniej jedną normę prawną, stanowiącą jednostkę redakcyjną tego aktu. Cechą charakterystyczną norm prawnych zawierających się w akcie normatywnym jest ich generalny i abstrakcyjny charakter, co powoduje, że taki sam charakter ma ów akt normatywny.

Konstytucja

Konstytucja stanowi prawo podstawowe dla państwa. Określa podstawowe zasady wyłaniania i funkcjonowania najważniejszych organów władzy państwowej oraz podstawowe prawa i obowiązki oraz wolności obywateli i innych osób przebywających na terenie RP. Zmiana Konstytucja może nastąpić w trybie wymagającym większej większości głosów, niż w przypadku ustaw, który określony jest w Rozdziale XII Konstytucji.

Umowy międzynarodowe ratyfikowane w drodze ustawy

Zgodnie z art. 9 Konstytucji, Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. W systemie naszego prawa krajowego funkcjonują dwie kategorie umów międzynarodowych, tj. umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną

w ustawie oraz tzw, umowy międzynarodowe zwykłe. Konstytucja wskazuje w art. 89 ust. 1 katalog spraw w których ratyfikacja i wypowiedzenie umowy międzynarodowej wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie. Są to sprawy, które dotyczą pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych, wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji, członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej, znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

Ustawy

Ustawy stanowią podstawowy instrument prawny kształtowania stosunków społecznych, poprzez określenie praw i obowiązków podmiotów uczestniczących w obrocie prawnych. Są one wydawane w oparciu o zasady określone w Konstytucji, która wskazuje na podmioty, które mają prawo do zgłaszania projektów ustaw, tryb uchwalania, podpisywania, ogłaszania a także kontroli ich zgodności z Konstytucją. W Konstytucji zawartych jest bardzo wiele odwołań do regulacji ustawowych w sprawach, które sama Konstytucja reguluje jedynie w sposób ogólny bądź tylko co do zasady . Można w tym miejscu wskazać np. na art. 65 Konstytucji, w myśl którego każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki od tej zasady określone są w ustawach.

Umowy międzynarodowe niewymagające ratyfikacji w drodze ustawowej

Jak już wcześniej wspomniano w systemie prawa RP funkcjonują tzw. zwykłe umowy międzynarodowe, które są ratyfikowane w wyniku umów międzyrządowych parafowanych przez Rząd lub właściwego ministra z organem państwa obcego, pełniącym równorzędną rolę. Konstytucja nie wskazuje w jakich sprawach takie umowy mogą być zawierane. Można powiedzieć, że w każdych sprawach, prócz wymienionych w art. 89 ust. 1. Konstytucji. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi RP do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, premier zawiadamia Sejm. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych – zarówno zwykłych, jak i tych, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody ustawowej – określa ustawa z dnia 14 kwietnia 2000 r.

o umowach międzynarodowych.

Rozporządzenia

Rozporządzenia są aktami normatywnymi rangi pod ustawowej. Są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie takie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia

i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji innemu organowi. Konstytucja wymienia następujące organy upoważnione do wydawania rozporządzeń: Prezydenta RP[9], Prezesa Rady Ministrów[10], ministrów kierujących działem administracji rządowej, oraz przewodniczących komitetów określonych w ustawach[11], Krajową Radę Radiofonii i Telewizji, Szczególnym rodzajem rozporządzeń są rozporządzenia z mocą ustawy. Zgodnie z art. 234 Konstytucji jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.

Akty normatywne prawa miejscowego

Konstytucja w ust. 2 art. 87 wskazuje, że źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są także – na obszarze działania organów, które je ustanowiły – akty prawa miejscowego. Sama Konstytucja nie podaje katalogu takich aktów normatywnych. Można tutaj wskazać na rozporządzenia wojewody, zarządzenia, uchwały bądź obwieszczenia. Zasady tryb wydawania oraz sprawy, które takie akty normatywne mogą regulować określają ustawy ustrojowe, w tym przede wszystkich, ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej

w województwie oraz szereg ustaw szczególnych.

PROCES USTAWODAWCZY WEDŁUG KONSTYTUCJI I REGULAMINÓW SEJMU I SENATU

PRAWO INICJATYWY USTAWODAWCZEJ.

Jest to konstytucyjne prawo podmiotów do wnoszenia projektów ustaw do Sejmu, które skutkuje obowiązkiem jej rozpatrzenia w szczególnej procedurze.

Podmioty mające prawo do wnoszenia projektów ustaw:

• Posłowie ( wg Regulaminu Sejmu , co najmniej 15, lub ich komisje)

• Senat – uchwałą całej izby , nie mogą grupy senatorów

• Prezydent

• Rada Ministrów

• Art.118 ust.2 Konstytucji dopuszcza również tzw. inicjatywę ludową

Podmiotowe ograniczenia prawa inicjatywy ustawodawczej występują w odniesieniu do:

• projektu ustawy budżetowej i spraw związanych z sytuacją finansową państwa

• projektu ustawy o zmianie Konstytucji.

• Projekt ustawy musi posiadać uzasadnienie, które min przedstawia skutki finansowe jej wykonania, musi również posiadać:

• potrzebę i cel wydania ustawy

• przewidywane skutki społeczne, gospodarcze i prawne

• stan rzeczy e dziedzinie, która ma być unormowana

• wskazanie źródeł finansowania, jeśli pociąga za sobą obciążenie budżetu państwa

• stwierdzenie o zgodności projektu z prawem Unii Europej. Lub jej niezgodności.

Projekty składa się u Marszałka, który może go zwrócić w przypadku gdy uzasadnienie nie odpowiada wskazanym wyżej wymaganiom.

OBYWATELSKA INICJATYWA USTAWODAWCZA.

Art. 118 ust. 2 Konstytucji wprowadził procedurę tzw. inicjatywy ludowej, kiedy to projekt ustawy może zostać wniesiony przez grupę co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wyborcze do Sejmu, a tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa.

Ustawa z 24 czerwca 1999r. przewiduje, że w celu przygotowania projektu ustawy i zgromadzenia niezbędnej liczby podpisów tworzy się „komitet inicjatywy ustawodawczej”, złożony z co najmniej 15 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.

Po zebraniu pierwszego tysiąca podpisów przewodniczący komitetu informuje Marszałka Sejmu o utworzeniu komitetu – od tej chwili treść projektu nie może już ulegać zmianie.

Po zgromadzeniu 100 000 podpisów projekt przekazywany jest Marszałkowi Sejmu i – o ile nie dojdzie do sporu o prawidłowość zebranych podpisów (co ostatecznie rozstrzyga SN) – pierwsze czytanie projektu zostanie przeprowadzone w terminie 3 miesięcy. Nie ma przeszkód prawnych dla równoległego wniesienia projektu ustawy w sprawie, w której inna grupa obywateli lub inny uprawniony podmiot wykonał już inicjatywę ustawodawczą.

Niedopuszczalne jest natomiast wniesienie projektu w sprawach, w których Konstytucja zastrzega wyłączność inicjatywy innym podmiotom.

Np. ustawa budżetowa

KONSTYTUCYJNY TRYB USTAWODAWCZY.

Jedną z cech ustawy jest ujęcie procesu jej dochodzenia do skutku w szczególną procedurę, zwaną trybem ustawodawczym. Jest to całokształt parlamentarnych i pozaparlamentarnych etapów dochodzenia ustawy do skutku, tak jak określa je Konstytucja.

W obecnym stanie prawnym wyróżnić należy:

1. inicjatywę ustawodawczą,

2. rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm i ewentualne uchwalenie ustawy,

3. rozpatrzenie ustawy przez Sejm i ewentualnie uchwalenie poprawek lub uchwalenie odrzucenia ustawy w całości; a w takich przypadkach następuje

4. rozpatrzenie przez Sejm poprawek Senatu lub jego uchwały o odrzucenie ustawy;

5. podpisanie ustawy przez prezydenta – na tym etapie możliwe jest też skierowanie ustawy przez prezydenta do trybunału Konstytucyjnego lub zastosowanie weta ustawodawczego, które powoduje konieczność ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów;

6. ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw, co jest warunkiem jej wejścia w życie.

ZASADA TRÓJPODZIAŁU WŁADZ

Konstytucja RP uwzględnia zasadę trójpodziału władz. Stanowi o tym art. 10:

Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy.

• Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat,

• Władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów,

• Władzę sądowniczą sądy i trybunały.

Niektórzy podnoszą, że zakwalifikowanie wszystkich organów władzy publicznej do jednego z trzech elementów Monteskiuszowskiego podziału władz jest niemożliwe, podając przykłady takich organów, jak Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji czy Krajowa Rada Sądownictwa.

KONSTYTUCYJNY STATUS JEDNOSTKI. ZASADY PRZEWODNIE STATUSU JEDNOSTKI WEDŁUG KONSTYTUCJI. KONSTYTUCYJNE WOLNOŚCI, PRAWA I OBOWIĄZKI JEDNOSTKI. OGRANICZENIA WOLNOŚCI I PRAW. SYSTEM OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW.

Obywatelstwo - jest to członkostwo w państwie. Nakłada na obywatela obowiązki i daje mu prawa. Z obywatelstwa wynikają także pewne obowiązki moralne (wierność wobec państwa).

Obywatelstwo (art. 34 oraz w ustawie o obywatelstwie z 15 lutego 1962). Zgodnie z ustawą obywatel polski nie może być uznawany za obywatela innego państwa. Oznacza to, że jeżeli obywatel Polski ma obywatelstwo inne to nie ma to znaczenia. Dla organów polskich jest on tylko obywatelem Polski.

Prawa obywatela:

1. Prawo obywatela wynika z prawa pozytywnego. Nie ma przepisu- obywatel nie ma prawa.

2. W przypadku prawa obywatel ma możność wyboru obowiązki zachowania się (może z prawa skorzystać lub nie)

3. W przypadku ewentualnego sporu z organem państwowym obywatel winien wykazać podstawę prawną swojego uprawnienia.

4. Państwo poprzez swoje organy winno umożliwić obywatelom korzystanie z prawa.

Wolności obywatela:

1. Wolność obywatela nie musi wynikać z przepisu ale tylko może być ograniczona tym przepisem.

2. W przypadku wolności, obywatel może z wolności skorzystać lub nie.

3. W przypadku ewentualnego sporu z organem państwowym, organ państwowy winien wykazać podstawy ograniczenia jego wolności.

4. Państwo poprzez swoje organy winno umożliwić korzystaniem z wolności

Obowiązki obywatela:

1. Obowiązek obywatela wynika z przepisu

2. W przypadku obowiązku obywatel nie ma możliwości wyboru.

3. W przypadku sporu z organem państwowym, organ państwowy winien wykazać obywatelowi podstawę prawną spełnienia obowiązku.

4. Państwo winno umożliwić spełnienie obowiązku.

. SPOSOBY NABYWANIA OBYWATELSTWA POLSKIEGO.

• Obywatelstwo można nabyć przez urodzenie z rodziców będących obywatelami (konstytucja). Lecz także możliwe są inne przypadki.

• Przez urodzenie nabywa się zawsze gdy choć jedno z rodziców ma obywatelstwo polskie. Jeżeli rodzice dziecka mają różne obywatelstwa to możliwe jest zrzeczenia się obywatelstwa polskiego (3 miesiące po urodzeniu dziecka mogą złożyć oświadczenie woli, że nie chcą by dziecko miało obywatelstwo polskie).

• Po ukończeniu 16 roku życia, a przed upływem 1/2 roku od uzyskania pełnoletności, dziecko takie może uchylić się od oświadczenia rodziców.

• Innym sposobem jest tzw. prawo ziemi stosowane w przypadkach jeżeli nie działa prawo krwi. Działa w stosunku do dzieci urodzonych lub znalezionych na terytorium państwa polskiego jeżeli nie znani są rodzice lub nie można ustalić obywatelstwa.

Sposoby nabycia obywatelstwa przez dorosłych:

a) nadanie obywatelstwa - odnosi się do cudzoziemca zamieszkałego w Polsce przynajmniej pięciu lat. Następuje na wniosek zainteresowanego.

b) uznanie za obywatela - podobieństwo polega z w/w na 5 letnim okresie zamieszkania. Osoba nie ma obywatelstwa lub nie jest one ustalone. Odnosi się to do bezpaństwowców. Na wniosek zainteresowanego.

c) repatriacja - dotyczy tylko osób narodowości lub pochodzenie polskiego Uzyskuje się na podstawie wizy repartycyjnej Najpierw zbiera się dane i uznaje czy przysługuje wiza.

d) przez oświadczenie woli - odnosi się tylko do kobiet które:

• jest cudzoziemką i wychodzi za mąż za obywatele polskiego

• utraciła obywatelstwo polskie w związku z zawarciem małżeństwa z obywatelem obcym i przyjęła obywatelstwo męża, a po ustaniu małżeństwa chce powrócić do obywatelstwa polskiego.

WŁADZA USTAWODAWCZA. PARLAMENT : STRUKTURA, SKŁAD, ORGANIZACJA I FUNKCJE. STATUS PARLAMENTARZYSTY.

Koncepcja dwuizbowości polskiego parlamentu.

art. 10, 95 KONSTYTUCJI – w przepisach tych wyrażona została zasada dwuizbowości parlamentu

zasada ta ma w Polsce wielowiekową tradycję (aż z XV w.); w trakcie prac konstytucyjnych ostatecznie przyjęto koncepcję dwuizbowości i utrzymano tradycyjną w polskich warunkach nazwę izb: Sejm i Senat.

Powszechnie określa się Sejm i Senat jako odpowiednio – pierwszą i drugą izbę parlamentu.

SEJM - Funkcje Sejmu jako podstawowego organu władzy ustawodawczej determinują szczególną pozycję ustrojową i polityczną Sejmu. Doktryna przyjmuje, iż podstawowymi funkcjami Sejmu są: funkcja ustawodawcza oraz funkcja kontrolna wobec rządu (art. 95 K).

FUNKCJE SEJMU :

• Ustrojodawcza – obejmuje określanie zasad ustroju politycznego i gospodarczego, organizacji aparatu państwowego, możliwości jego wpływu na życie społeczne oraz statusu jednostki w państwie – od strony formalnej oznacza to możliwość uchwalania i zmiany ustawy zasadniczej.

• Ustawodawcza

• Kontrolna - art. 95 ust. 2 K

Funkcję tę odnosimy wobec relacji z Rządem i jego członkami, co nie oznacza, iż Sejm nie ma kompetencji kontrolnych wobec innych organów państwa.

Funkcję kontrolną sejm realizuje na 3 płaszczyznach:

• na posiedzeniach plenarnych całej izby,

• poprzez działalność komisji sejmowych,

• poprzez działalność indywidualnych posłów.

na posiedzeniach plenarnych całej izby:

• wnioski o konstruktywne wotum nieufności oraz w szczególności wnioski o indywidualne wotum nieufności (art. 158, 159)

• debata nad absolutorium z wykonania ustawy budżetowej na dany rok (okazja na krytykę rządu),

• debata nad informacją członków Rządu w zakresie kierunków polityki państwa w danej dziedzinie (art. 169 Regulaminu Sejmu),

• debata nad sprawozdaniami, informacjami z działalności innych organów (art. 169 Regulaminu Sejmu),

• uchwalenie rezolucji izby zawierającej wezwanie, wręcz żądanie określonego zachowania się (art. 69 Regulaminu Sejmu)

kompetencje realizowane przez komisje sejmowe:

• kompetencje kontrolne w odniesieniu do wykonania ustaw i uchwał sejmu (art. 161 RS)

• kompetencje do żądania informacji, sprawozdań, wyjaśnień, a także żądania stawiennictwa na posiedzeniu komisji,

• kompetencja do podejmowania uchwał w formie dezyderatów lub projektów rezolucji izby (art. 158 RS)

kompetencje kontrolne wykonywane przez działalność indywidualną posłów:

• kompetencja do uzyskania informacji od organów państwa i samorządu terytorialnego (art. 16 ustawy o wyk. mandatu posła i senatora)

• kompetencja do kierowania interpelacji w sprawach zasadniczych dot. polityki państwa (art. 115 K, 192 i 193 RS)

• kompetencje grupy co najmniej 15 posłów do wystąpienia z żądaniem udzielenia informacji w sprawie bieżącej (nad taka informacją może być przeprowadzona debata)

• kompetencja do kierowania zapytania (funkcją zapytania jest uzyskanie informacji - art. 115 K i 195 RS); nad zapytaniem nie prowadzi się debaty

kompetencja do kierowania pytania w sprawie bieżącej

Funkcja kontrolna Sejmu może być również realizowana w sposób pośredni - w tym celu Sejm może zlecić kontrolę NIK. Jest to najważniejszy organ kontroli państwowej podległy Sejmowi. Organami wewnętrznymi, powoływanymi do sprawowania kontroli są również: komisje sejmowe i komisje śledcze (art. 110, 111 K).

• kreacyjna - art. 1, 4, 9, 209, 214, 227 ust. 3 i 4 K + rozdział V Regulaminu Sejmu:

• 205 ust. 1 - Prezes NIK powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu na 6 lat

• 209 ust. 1 - RPO powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu na 5 lat

• 214 ust. 1 - członkowie KRRiT powoływani są przez Sejm, Senat oraz

Prezydenta RP

• 227 ust. 3 i 4 - Prezes NBP powoływany jest przez Sejm na wniosek Prezydenta RP na 6 lat

• 154 ust. 3 - możliwość wyboru Prezesa RM (kompetencja wykonywana wyłącznie przez Sejm)

z rozdziału V Regulaminu Sejmu:

• Sejm wybiera zastępców przewodniczącego i członków TS, sędziów TK, członków Kolegium IPN - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, członków Rady Polityki Pieniężnej, członków KRRiT, a także posłów - członków Krajowej Rady Sądownictwa (Sejm i Senat powołują odrębnie określoną dla każdej z izb liczbę członków)

• Sejm na wniosek Prezydenta powołuje (i odwołuje) Prezesa NBP

• Sejm powołuje Prezesa IPN (na wniosek Kolegium IPN - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu)

• Sejm powołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych.

• Wybór albo powołanie poszczególnych osób na stanowiska państwowe ww. następuje bezwzględną większością głosów, z tym że powołanie i odwołanie Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu następuje większością 3/5 głosów.

• akceptacji prawa międzynarodowego i prawa UE - art. 89, 90 K

zajmowanie stanowiska przez sejm w odniesieniu do procesu ratyfikacji umów międzynarodowych

art. 116 ust. 1 i 2 K - nadzwyczajne uprawnienie Sejmu do ogłaszania stanu wojny i decydowania o zawarciu pokoju

• budżetowa - jako szczególna postać funkcji ustawodawczej art. 226 K

funkcję tę wyodrębnia się ze względu na szczególny charakter ustawy budżetowej (ustawa roczna, która w okresie roku ulega konsumpcji, że ta ustawa nie ma jednolitego charakteru normatywnego) oraz dlatego, że istnieje szczególny tok pracy nad budżetem

ZGŁASZANIE KANDYDATÓW W WYBORACH DO SEJMU I SENATU.

Zgłaszanie kandydatów do Senatu. Prawo zgłaszania przysługuje partiom politycznym i wyborcom – jedni i drudzy tworzą w tym celu tzw. Komitety wyborcze.

Kandydować można tylko w jednym okręgu wyborczym, nie można równocześnie kandydować do Sejmu. Kandydat musi wyrazić zgodę na kandydowanie oraz złożyć oświadczenie lustracyjne, które jest podawane do publicznej wiadomości.

Prawdziwość tych oświadczeń jest weryfikowana po wyborach – orzeczenie sądu o złożeniu fałszywego oświadczenia powoduje wygaśnięcie mandatu. Każde zgłoszenie kandydatury na senatora musi być poparte podpisami co najmniej 3000 wyborców stale zamieszkałych w danym województwie.

Kandydatów rejestruje okręgowa komisja wyborcza, a w razie odmowy rejestracji ostateczne rozstrzygnięcie należy do Państwowej Komisji Wyborczej.

W wyborach do Sejmu procedura zgłaszania kandydatów jest bardziej skomplikowana, bo po pierwsze, zawsze konieczne jest zgłoszenie listy kandydatów, a po drugie, obok list okręgowych zgłaszane są też listy ogólnopolskie.

Prawo zgłaszania kandydatów (list) przysługuje partiom politycznym oraz wyborcom. Partie mogą utworzyć koalicję wyborczą dla zgłoszenia wspólnych list kandydatów, a wyborcy (w liczbie przynajmniej 15) muszą utworzyć komitet wyborczy.

Do wyborów sejmowych stosuje się system progów wyborczych, każda partia, koalicja czy komitet wyborczy musi więc uzyskać odpowiedni odsetek głosów w skali kraju.

Okręgowe listy kandydatów na posłów zgłaszane są przez władze partii lub przez komitety wyborcze, podobnie jak w wyborach do Senatu każdy kandydat musi wyrazić pisemną zgodę oraz złożyć oświadczenie lustracyjne.

Lista okręgowa musi być poparta podpisami co najmniej 3000 wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu wyborczym.

Od tego wymogu zwolnione są jednak komitety wyborcze, które już zarejestrowały listy w co najmniej połowie okręgów wyborczych, a także komitety tych partii lub koalicji, które bezpośrednio po poprzednich wyborach zgłosiły powstanie sejmowego klubu liczącego co najmniej 15 posłów.

Liczba kandydatów na liście nie może przekraczać dwukrotności ogólnej liczby mandatów w danym okręgu. Kolejność umieszczania na liście ustalana jest przez komitet zgłaszający.

Okręgowe listy kandydatów na posłów zgłaszane są przez władze partii lub komitety wyborcze, kandydaci musza złożyć oświadczenie lustracyjne. Listy wymagają poparcia 3 000 głosów. Liczba kandydatów na liście nie może przekraczać dwukrotności ogólnej liczby mandatów w danym okręgu. Listy zgłaszane są do okręgowej komisji wyborczej – odwołanie do PKW.

Ogólnopolskie listy kandydatów mogą być zgłaszane tylko przez komitety wyborcze, które zarejestrowały listy okręgowe w co najmniej połowie okręgów wyborczych, lub te, które bezpośrednio po poprzednich wyborach zgłosiły istnienie klubu sejmowego liczącego co najmniej 15 kandydatów. Listy są rejestrowane przez Państwową Komisje Wyborczą – odwołanie do Sądu Najwyższego.

STATUS PRAWNY POSŁA I SENATORA.

Dla określenia statusu prawnego używa się ogólnego pojęcia: mandat parlamentarny. Trzeba jednak pamiętać, że pojęcie to ma charakter wieloznaczny i używa się go przynajmniej w 3 znaczeniach:

1. Jako wynikające z wyborów pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców,,

2. Jako całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty,

3. Jako określenie funkcji członka parlamentu.

Dla właściwego wykonywania mandatu niezwykle istotne jest stworzenie posłowi pełnych gwarancji niezależności, które z jednej strony, utrudnią wywieranie na posła różnego rodzaju nacisków zewnętrznych, a z drugiej strony, uchronią go od pokus związanych z konfliktem interesów.

Do gwarancji najważniejszych należy zaliczyć immunitety parlamentarne i zasadę niepołączalności. (incompatibilitas)

Immunitet pełni dwie podstawowe funkcje:

1. Ochrony niezależności członków parlamentu i zagwarantowania im swobody wykonywania mandatu,

2. Ochrony niezależności i autonomii parlamentu jako takiego.

Prawo konstytucyjne wyróżnia dwie postacie immunitetu:

1. Immunitet materialny, tzn. wyłączenie karalności określonych czynów,

2. Immunitet formalny, tzn. ograniczenie dopuszczalności ścigania za czyny, będące przestępstwem lub innym czynem karalnym.

Nietykalność oznacza zakaz zatrzymania lub aresztowania posła (senatora) bez zgody Sejmu (Senatu).

Prawo dopuszcza wyjątkowe zastosowanie środków przymusu wobec posła bez uprzedniego uzyskania zgody Sejmu – konieczne jest wówczas niezwłoczne powiadomienie Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Zasadę niepołączalności należy rozpatrywać w 2 aspektach:

1. Formalnym, jako zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami lub stanowiskami państwowymi,

2. Materialnym, jako zakaz podejmowania lub wykonywania określonych rodzajów działalności zawodowej lub podobnej.

Uprawnienia oraz obowiązki posłów i senatorów można podzielić na 3 zasadnicze grupy:

• Uprawnienia i obowiązki związane z działalnością Izby i jej organów

a) Udział posła w posiedzeniach Sejmu oraz komisji, których jest członkiem,

b) Prawo kandydowania i zasiadania w organach Sejmu, przede wszystkim w komisjach,

c) Prawo organizowania się w kluby, koła i zespoły poselskie,

d) Prawo zgłaszania interpelacji i zapytań, a także pytań w sprawach bieżących, pod adresem premiera i pozostałych członków rządu – prawo to nie przysługuje senatorom.

• Uprawnienia i obowiązki związane z wykonaniem mandatu.

1. Obowiązek informowania wyborców o swej pracy w Izbie oraz o działalności Izby, do której poseł, senator został wybrany,

2. Prawo uzyskiwania informacji i wyjaśnień od członków Rady Ministrów oraz od przedstawicieli właściwych instytucji i organów państwowych lub samorządowych, dotyczących spraw wynikających z wykonywania obowiązków członka parlamentu,

3. Prawo uzyskiwania informacji i materiału oraz wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego,

4. Prawo podejmowania interwencji w organach administracji rządowej i samorządu terytorialnego, w zakładzie lub przedsiębiorstwie państwowym oraz w organizacji społecznej dla załatwienia sprawy wniesionej w imieniu własnym lub wyborcy,

e) Prawo zorganizowania w terenie biura poselskiego, do zatrudniania pracowników tego biura i do uzyskiwania na te cele środków finansowych z budżetu Izby.

• uprawnienia i obowiązki dotyczące indywidualnej sytuacji prawnej posła lub senatora:

1. Prawo do diety parlamentarnej,

2. Prawo do bezpłatnych przejazdu środkami transportu publicznego na terenie kraju,

3. Prawo do korzystania z funduszu świadczeń socjalnych i szereg szczegółowych uprawnień z tego wynikających,

4. Obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym.

Powyższe uprawnienia i obowiązki odnoszą się do wszystkich posłów i senatorów. Każdy z nich może też otrzymać urlop bezpłatny w miejscu stałej pracy i wówczas staje się tzw. Posłem zawodowym. W takim wypadku przysługuje mu stałe miesięczne uposażenie oraz cały szereg dodatkowych świadczeń finansowych i socjalnych.

Wyróżniamy dwa rodzaje mandatów:

1. Mandat imperatywny - związany – określa posła jako reprezentanta tych którzy go wybrali, a więc swojego okręgu wyborczego. Tym samym poseł jest związany wolą swoich wyborców, ponosi przed nimi odpowiedzialność za swe działania.

2. Mandat wolny:

• zasada uniwersalności - opiera się na założeniu, że poseł reprezentuje Naród, korpus wyborczy

• zasada niezależności – ani wyborcy, ani ich organizacje nie mają prawnej możliwości narzucenia posłowi sposobu działania, zwłaszcza głosowania w izbie.

• zasada nieodwołalności – ani wyborcy ani ich organizacje nie mogą doprowadzić do przedterminowego wygaśnięcia mandatu.

• Działalność parlamentarna staje się głównym źródłem utrzymania dla większości posłów i senatorów. Powstaje tu problem niepołączalności materialnej, ponieważ wg Konstytucji istnieje zakaz podejmowania przez posłów i senatorów np. działalności gospodarczej, w ramach, której osiągane są korzyści z majątku Skarbu Państwa, lub samorządu terytorialnego, oraz zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami i stanowiskami państwowymi. Chodzi tu o zapobieganie korupcji i uniknięcie konfliktu interesów.

Dla właściwego wykonywania mandatu parlamentarzystom przysługują pewne gwarancje niezależności, są to immunitety. Mają one na celu ochronę niezależności członków parlamentu oraz zagwarantowanie im swobody działania, oraz ochrony niezależności i autonomii parlamentu. Zapewnia posłom wykluczenie bądź ograniczenie odpowiedzialności za naruszenia prawa.

Odpowiedzialność posłów i senatorów ulega ograniczeniu z uwagi na instytucję immunitetu. W zakresie nie objętym immunitetem ponoszą oni odpowiedzialność cywilną, pracowniczą, zawodowa czy dyscyplinarną jak wszyscy obywatele.

Pozycja prawna sejmu.

Konstytucja z 2.IV.1997r. określa Sejm i Senat jako organy władzy ustawodawczej.

Konstytucja z 1997 r. nie przejęła zasady równouprawnienia izb.

Pozycja izby wyższej jest przyznana Sejmowi.

Władza ustawodawcza jest powierzona wspólnie Sejmowi i Senatowi, ale sprawowanie kontroli nad działalnością rządu jest wyłączną domeną Sejmu.

Sejm powoduje rozwiązanie Senatu.

Uprawnienia senatu RP.

Władza ustawodawcza jest powierzona wspólnie Sejmowi i Senatowi, ale sprawowanie kontroli nad działalnością rządu jest wyłączną domeną Sejmu. Kompetencje Senatu w zasadzie ograniczają się do udziału w ustawodawstwie, przy czym jednak sejm może narzucić Senatowi swoje stanowisko.

Ponadto Senat uczestniczy w powoływaniu niektórych organów państwowych; Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, 2 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, 3 członków Rady Polityki Pieniężnej.

Senat nie uczestniczy natomiast w wykonywaniu funkcji kontrolnych wobec rządu, nie bierze udziału w powoływaniu rządu i egzekwowaniu jego odpowiedzialności parlamentarnej.

Sejm powoduje rozwiązanie Senatu.

POJĘCIE I ROLA REGULAMINU PARLAMENTARNEGO.

Regulaminy izb normują:

• ich organizację wewnętrzną,

• porządek prac,

• tryb powoływania i działalności ich organów,

• sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec danej izby.

Regulaminy parlamentarne uchwalane są w formie uchwał danej izby, a nie w formie ustaw. Ma to istotne znaczenie z punktu widzenia zasady autonomii izb, bo uchwały podejmuje każda izba samodzielnie, bez konieczności współdziałania z jakimikolwiek innymi podmiotami, legalność (konstytucyjność) regulaminu podlega tylko kontroli Trybunału Konstytucyjnego.

Regulaminy nie są aktami prawa powszechnie obowiązującego, nie są również aktami tylko wewnętrznie obowiązującymi, - mogą też określać sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków ”organów państwowych” wobec danej izby. W tym zakresie jednak przepisy regulaminowe mogą mieć tylko charakter wtórny, proceduralny, bo najpierw musi dojść – w K lub ustawie – do materialnego sformułowania określonego obowiązku po stronie określonego organu państwowego.

Jeśli chodzi o Zgromadzenie Narodowe, to art. 114 K daje wyraźną podstawę do uchwalenia jego regulaminu. Do tej pory istnieją jednak tylko akty częściowe o regulaminowym charakterze, np. uchwała Zgromadzenia Narodowego z dnia 6 grudnia 2000r.

IMMUNITET PARLAMENTARNY W PRAWIE POLSKIM.

Immunitet stanowi jedną z najstarszych instytucji parlamentarnych. Rozumiany jako wykluczenie bądź ograniczenie odpowiedzialności deputowanego za naruszenie prawa, pełni dwie podstawowe funkcje:

1. Ochrony niezależności członków parlamentu i zagwarantowania im swobody wykonywania mandatu,

2. Ochrony niezależności i autonomii parlamentu jako takiego.

Instytucja immunitetu nie może być natomiast traktowana jako przywilej zapewniający posłowi bezkarność.

Prawo konstytucyjne wyróżnia dwie postacie immunitetu:

1. Immunitet materialny, tzn. wyłączenie karalności określonych czynów, co oznacza wyłączenie piastuna immunitetu spod działania materialnego prawa karnego,

2. Immunitet formalny, tzn. ograniczenie dopuszczalności ścigania za czyny, będące – wg materialnego prawa karnego - przestępstwem lub innym czynem karalnym, co oznacza wyłączenie piastuna immunitetu ze zwykłego toku procedury karnej.

ORGANY WEWNĘTRZNE SEJMU I SENATU.

Każdy parlament jest ciałem na tyle skomplikowanym, że może funkcjonować tylko w oparciu o sformalizowaną strukturę organów wewnętrznych.

Jest to konieczne zarówno z uwagi na znaczną liczbę posłów czy senatorów, jak i ze względu na polityczny kontekst działania parlamentu.

Organy wewnętrzne muszą, z jedne strony, zapewniać efektywność prac parlamentarnych, a z drugiej strony – umożliwiać wszystkim liczącym się ugrupowaniom parlamentarnym wywieranie wpływu na te prace.

Powszechnie rozróżnia się orany kierownicze oraz organy pomocnicze sejmu i Senatu.

Do pierwszych zalicza się Marszałka Sejmu i Senatu oraz Prezydium Sejmu i Senatu, a także szczególny organ polityczno-doradczy – Konwent Seniorów.

Do drugich zalicza się i komisje sejmowe i senackie, a w ramach izb powołuje się też sekretarzy sejmu i Senatu, choć nie mają już oni pozycji samodzielnego organu.

Organy kierownicze:

• Marszałek Sejmu (Senatu) - jest wybierany z grona posłów, senatorów, pierwszeństwo do tego stanowiska ma członek ugrupowania wchodzącego w skład koalicji większości. Zajmuje stanowisko neutralnego arbitra i organizatora prac parlamentarnych. Również jest przewodniczącym gromadzenia Narodowego, sprawuje zastępstwo Prezydenta, gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu lub w przypadku opróżnienia urzędu prezydenta, zarządza wybory prezydenckie,

• Prezydium Sejmu (Senatu) - składa się z Marszałka i Wicemarszałków , jest organem reprezentującym najważniejsze ugrupowania polityczne .

Zadania Prezydium:

• ustalanie planu prac

• organizacja współpracy między komisjami sejmowymi

• dokonywanie wykładni i inicjowanie zmian w regulaminie

• decydowanie o dietach i ryczałtach dla posłów

• opiniowanie zgodności z prawem projektów ustaw, uchwał.

• Konwent Seniorów - organ polityczny w ramach, którego zapadają najważniejsze ustalenia dotyczące funkcjonowania Sejmu (ustala terminy posiedzeń, wydaje opinie dot. Projektów porządku dziennego, tryb dyskusji). Jest organem doradczym Prezydium.

Skład: Marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący klubów poselskich, przedstawiciele kół parlamentarnych,

Organy pomocnicze

• Komisje sejmowe, senackie są organem pomocniczym Sejmu, zajmują się rozpatrywaniem, opiniowaniem i przygotowywaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu, a w szczególności wyrażaniem opinii o sprawach przekazywanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka lub Prezydium.

Rozróżniamy:

• Komisje stałe (przewidziane przez regulamin Sejmu)

• Komisje nadzwyczajne tworzone doraźnie dla zajęcia się określoną sprawą i cel zasady i tryb działania określa Sejm. Po wykonaniu zadania są rozwiązywane.

Członkami komisji są wyłącznie posłowie, wybierani przez Sejm. Komisje formułują sprawozdania, wnioski i opinie

• Sekretarze Sejmu są to posłowie w liczbie 20, wybierani przez Sejm. Pełnią funkcje pomocnicze przy prowadzeniu obrad Sejmu przez Marszałka, a w szczególności:

prowadzą listę mówców,

przyjmują wystąpienia posłów,

obliczają głosy w głosowaniu .

Funkcje sekretarzy mają w znacznej mierze charakter tradycyjny, gdyż wszystkie kwestie techniczne związane z przebiegiem obrad są załatwiane przez wyspecjalizowany personel Kancelarii Sejmu.

• Marszałek, Prezydium, Konwent Seniorów oraz komisje są organami izb, co oznacza, że mogą składać się wyłącznie z posłów, senatorów, a ich skład personalny musi być kształtowany bezpośrednio przez Sejm.

Do różnic pomiędzy Sejmem a Senatem zaliczamy:

• różną ilość członków ( Senat –100 osób, Sejm – 460),

• odmienna strukturę komisji stałych

• konstytucja nie przyznaje Senatowi uprawnień kontrolnych rządu,

• brak możliwości powołania w Senacie komisji śledczej

SYSTEM PRAC SEJMU.

Sposób funkcjonowania parlamentu odpowiada współcześnie jednej z dwóch zasad:

• zasada sesyjności – polega na tym, że w ramach kadencji Sejmu wyodrębnia się krótsze – kilkumiesięczne odcinki czasowe tzw. sesje, w ramach których izby mogą się zbierać na posiedzenia plenarne.

W okresie międzysesyjnym nie ma możliwości zwołania posiedzeń izby, chyba, że zostanie zwołana tzw. sesja nadzwyczajna.

Prawo zwoływania sesji przysługuje prezydentowi, a dopiero na sesji możliwe jest zwoływanie posiedzeń izby przez prezydium lub jej przewodniczącego. Terminy są jednak przeważnie regulowane przez prawo.

• zasada permanencji – polega na tym, że kadencja parlamentu ma charakter jednolity, więc nie istnieje podział na okresy sesji i okresy międzysesyjne. Posiedzenia może zwoływać przewodniczący izby lub jej prezydium w dowolnym czasie, wg potrzeb.

Zasadę tą wprowadzono w Polsce nowelą sierpniową z 1989. Obecnie nasza konstytucja przewiduje wg art. 109, że Sejm i Senat obradują na posiedzeniach.

Posiedzenie Sejmu to zgromadzenie pełnego składu izby w celu obradowania nad sprawami objętymi porządkiem dziennym.

Posiedzenia trwa tak długo aż porządek dzienny zostanie wyczerpany.

Posiedzenie może być zwołane w każdej chwili.

Terminy spotkań określa Prezydium Sejmu, zwykle, na zakończenie poprzedniego posiedzenia a samo zwołanie posiedzenia leży w gestii Marszałka.

USTAWA BUDŻETOWA

Jeśli chodzi o inicjatywę ustawodawczą, to należy ona wyłącznie do Rady Ministrów i jest ujęta jako obowiązek rządu: projekt ustawy budżetowej powinien być przedłożony Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego, tzn. przed dniem 1 października, chyba że zaistnieje wyjątkowy przypadek. Takim przypadkiem mogą by np. wybory parlamentarne i konieczność odczekania z wniesieniem projektu do powstania nowego rządu.

Jeśli chodzi o procedurę rozpatrywania projektu przez Sejm, to przebiega ona w 3 czytaniach w myśl ogólnej zasady.

Pierwsze czytanie musi odbyć się na posiedzeniu Sejmu, następnie projekt kierowany jest w całości do Komisji Finansów Publicznych, a poszczególne jego części – do pozostałych komisji sejmowych, odpowiednio do ich zakresu działania.

Komisje te przekładają swoje propozycje poprawek KFP, a ta opracowuje ostateczne sprawozdanie i przedstawia je Sejmowi, który po szerokiej debacie polityczne uchwala ustawę budżetową.

Jeśli chodzi o procedurę rozpatrywania ustawy budżetowej przez Senat, to skróceniu do 20 dni ulega termin, w którym może on zająć stanowisko.

Senat nie ma możliwości zaproponowania odrzucenia ustawy, może tylko uchwalać do niej poprawki, które w ogólnym trybie, podlegają rozpatrzeniu przez Sejm.

Prezydent ma 7 dni na podpisanie ustawy budżetowej, nie może skierować przeciw niej weta ustawodawczego, może ją natomiast kierować do Trybunału Konstytucyjnego w trybie kontroli prewencyjnej i wówczas Trybunał Konstytucyjny obowiązany jest do wydania orzeczenia nie później niż w terminie 2 miesięcy.

INSTYTUCJA ABSOLUTORIUM PARLAMENTARNEGO.

Absolutorium jest to pozytywne skwitowanie wykonania przez Radę Ministrów ustawy budżetowej w minionym roku budżetowym. W praktyce nabiera ono waloru szerszego, stanowiąc polityczną ocenę całokształtu działalności rządu. W obecnym stanie prawnym odmowa udzielania absolutorium nie pociąga za sobą żadnych bezpośrednich skutków prawnych, choć można przypuszczać, że w aspekcie politycznym jest ona równoznaczna z wezwaniem premiera do złożenia dymisji rządu. Jest jednak możliwe tylko jednak pod warunkiem, że gabinet urzędujący w momencie udzielenia absolutorium jest tym samym gabinetem, który wykonał budżet w roku poprzednim. Jeśli tym czasem dojdzie do zmiany rządy, procedura udzielania absolutorium nabierze znaczenia symbolicznego.

WŁADZA WYKONAWCZA. MODELE EGZEKUTYWY. ROZWIĄZANIA POLSKIE W ODNIESIENIU DO WŁADZY WYKONAWCZEJ. PREZYDENT. RADA MINISTRÓW. ADMINISTRACJA RZĄDOWA.

TRYB ZGŁASZANIA KANDYDATÓW NA PREZYDENTA PR

Kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej zgłasza co najmniej 100.000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Zgłoszenie musi być poparte podpisami zgłaszających.

Kandydatów na Prezydenta Rzeczypospolitej można zgłaszać najpóźniej w 45 dniu przed dniem wyborów.

Obywatele w liczbie co najmniej 15 tworzą komitet wyborczy w celu zgłoszenia kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej i prowadzenia kampanii wyborczej, na zasadzie wyłączności, na jego rzecz.

Utworzenie komitetu wymaga:

1) pisemnej zgody kandydata na kandydowanie w wyborach,

2) pisemnej zgody kandydata na utworzenie jego komitetu.

Po zebraniu, zgodnie z wymaganiami co najmniej 1.000 podpisów obywateli mających prawo wybierania do Sejmu i popierających kandydata, pełnomocnik zgłasza Państwowej Komisji Wyborczej komitet do zarejestrowania.

Zbieranie podpisów osób popierających zgłoszenie kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej może być dokonywane tylko w miejscu, czasie i w sposób wykluczający groźbę, podstęp lub stosowanie jakichkolwiek nacisków zmierzających do uzyskania podpisów.

Zgłoszenia kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej dokonuje osobiście pełnomocnik komitetu zarejestrowanego najpóźniej do godziny 24:00 w 45 dniu przed dniem wyborów. Zgłoszenie kandydata powinno zawierać:

- imiona, nazwisko, wiek i miejsce zamieszkania zgłaszanego kandydata

- nazwę komitetu oraz imię, nazwisko i adres pełnomocnika oraz pełnomocnika finansowego

- wykaz obywateli popierających zgłoszenie

Państwowa Komisja Wyborcza zarejestruje kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej, jeżeli zgłoszenia dokonano zgodnie z przepisami niniejszej ustawy.

Państwowa Komisja Wyborcza sporządza listę kandydatów.

Wybory prezydenta – charakterystyka procedur i tur głosowania.

Warunkiem wyboru i uzyskania stanowiska Prezydenta jest otrzymanie bezwzględnej większości ważnie oddanych głosów.

• I tura głosowania – jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów konieczne staje się przeprowadzenie ponownego głosowania (art. 127 ust. 4 K)

• II tura – odbywa się 14 dnia po pierwszym głosowaniu z udziałem tylko 2 kandydatów, którzy w I turze otrzymali największą liczbę ważnie oddanych głosów; jeżeli któryś z nich wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze w jego miejsce wchodzi kandydat, który kolejno otrzymał największą liczbę głosów, a datę ponownego głosowania odracza się o dalsze 14 dni (art. 127 ust. 5 K)

• II tura przynosi już rozstrzygnięcie i wybór zostaje dokonany.

W okresie tych 14 dni między I a II turą trwa kampania wyborcza z udziałem 2 kandydatów.

Objęcie urzędu i wygaśnięcie mandatu. Kadencja prezydenta.

Objęcie urzędu:

Konstytucja nie określa terminu objęcia urzędu przez nowo wybranego Prezydenta, należy jednak przyjąć że objęcie urzędu powinno mieć miejsce następnego dnia po ostatnim dniu kadencji poprzednika.

Jeżeli urząd został opróżniony przed upływem kadencji nowo wybrany Prezydent powinien objąć urząd w najkrótszym możliwym terminie po ogłoszeniu wyników wyborów.

Objęcie urzędu następuje po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego przysięgi. Przysięga stanowi konieczny warunek objęcia urzędu (art. 130 K).

Kadencja:

Kadencja Prezydenta trwa 5 lat (art. 127 ust. 2 K).

Rozpoczyna się w dniu objęcia przez niego urzędu (art. 128 ust. 1 K).

Może ulec przedłużeniu wyłącznie w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego (analogicznie jak Sejm).

5-letni okres kadencji Prezydenta w zestawieniu z 4-letnią kadencją Sejmu i Senatu podkreśla niezależność głowy państwa od parlamentu.

Wygaśnięcie mandatu:

Normalną przyczyną wygaśnięcia mandatu prezydenckiego jest upływ kadencji.

W przypadku upływu kadencji maksymalny czas przerwy między kadencyjnej nie powinien przekroczyć kilkunastu godzin.

Mandat może również wygasnąć przed upływem kadencji w wyniku opróżnienia urzędu z powodu:

• śmierci

• zrzeczenia się urzędu

• złożenia z urzędu orzeczeniem TS

• uznania przez ZN trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (art. 131 ust. 2 pkt 4 K)

Zastępstwo sede plena i sede vacante.

• art. 131 ust. 1 Konstytucji – sede plena (przejściowo; Marszałek Sejmu tymczasowo przejmuje obowiązki)

• art. 131 ust. 2 K – sede vacante (trwała niemożność sprawowania urzędu; do czasu wyboru nowego prezydenta jego obowiązki pełni Marszałek Sejmu)

Funkcje ustrojowe prezydenta.

Prezydent ma prawo zgłosić projekt ustawy o zmianie Konstytucji (art. 235 ust. 1 K).

Należy jednak przyjąć, że kompetencja ta jest objęta wymogiem kontrasygnaty.

Kompetencje związane z funkcją „głowy państwa”.

• art. 133 K – zadania odnośnie stosunków zewnętrznych

• art. 126 K – jako najwyższy przedstawiciel RP

art. 133 ust. 1 Konstytucji :

1) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat,

2) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych,

3) przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych.

Kompetencje w zakresie:

• wprowadzania stanów nadzwyczajnych i wydawanie w okresie trwania stanu wojennego rozporządzeń z mocą ustawy (art. 234 ust. 1 K)

• występowanie do TK w sprawie rozstrzygania sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi, konstytucyjnymi organami państwa (art. 192 K)

• inne kompetencje, które również mają wpływ na stopień wiarygodności Polski w stosunkach międzynarodowych, rodzą poczucie bezpieczeństwa w obrocie politycznym i ekonomicznym obcych państw z Polską

Funkcje najwyższego przedstawiciela RP realizuje również poprzez:

• składanie oficjalnych wizyt państwowych

• utrzymywanie kontaktów z głowami innych państw.

• Prezydenckie prawo łaski:

art. 139 Konstytucji - Prezydencie prawo łaski również należy do klasycznych uprawnień głowy państwa.

prawo łaski – całkowite lub częściowe darowanie sprawcy czynu kary orzeczonej prawomocnym wyrokiem

Z uprawnienia tego nie może jednak skorzystać w stosunku do osób skazanych przez TS.

Kompetencje związane z nadawaniem orderów i odznaczeń:

art. 138 Konstytucji - Kompetencje w tym zakresie również należą do klasycznych uprawnień głowy państwa.

Ordery i odznaczenia stanowią najwyższe wyróżnienie zasług cywilnych i wojskowych, w czasie pokoju lub wojny, dla chwały i rozwoju Rzeczypospolitej Polskiej.

Nadawane są 4 ordery:

• Order Orła Białego,

• Order Odrodzenia Polski (pięcioklasowy),

• Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (pięcioklasowy),

• Order Krzyża Wojskowego (trzyklasowy).

6 odznaczeń:

• Krzyż Zasługi (trzystopniowy),

• Krzyż Zasługi za Dzielność,

• Medal za Ofiarność i Odwagę,

• Medal za Długoletnią Służbę (trzystopniowy),

• Medal za Długoletnie Pożycie Małżeńskie,

• Krzyż Zesłańców Sybiru.

Oraz odznaczenia wojskowe.

Ordery i odznaczenia nadaje Prezydent RP z własnej inicjatywy lub na wniosek:

• ordery – Prezesa Rady Ministrów lub Kapituł Orderów,

• odznaczenia – Prezesa Rady Ministrów, ministrów, kierowników urzędów centralnych lub wojewodów

Kompetencje związane z funkcją Zwierzchnika Sił Zbrojnych.

Prezydent jako „głowa państwa” posiada także określone kompetencje wobec Sił Zbrojnych co wiąże się ściśle z zadaniem zapewnienia bezpieczeństwa państwa i jego obronności.

• art. 134 ust. 1 K – Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP

• art. 134 ust. 2 K – w czasie pokoju zwierzchnictwo to spełnia za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej

• art. 134 ust. 4 K – na czas wojny mianuje na wniosek Prezesa RM Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, którego może także odwołać

• art. 136 K – w razie niebezpieczeństwa ma prawo zarządzić (na wniosek Prezesa RM) powszechną lub częściową mobilizację i decyduje o użyciu Sił Zbrojnych do obrony RP

ponadto:

• w zastępstwie Sejmu może postanawiać o stanie wojny

• mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych

• ma prawo nadawania określonych w ustawie stopni wojskowych

Kompetencje związane z czuwaniem nad zgodnością prawa z Konstytucją.

• inicjatywa w zakresie zmiany konstytucji,

• inicjatywa ustawodawcza,

• wnioski do TK w trybie kontroli prewencyjnej (na zasadzie wyłączności) przed podpisaniem ustawy lub ratyfikacją umowy międzynarodowej,

• wnioski do TK w trybie kontroli następczej,

• wniosek do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej osób jej podlegających z wyjątkiem posłów i senatorów (ustawa o trybunale stanu)

Kompetencje związane z działalnością Sejmu i Senatu.

W ramach kompetencji przyznanych Prezydentowi wobec Sejmu i Senatu znajdują się 2 grupy uprawnień:

a) grupa związana z możliwością oddziaływania na tryb funkcjonowania Sejmu i Senatu

• prawo zarządzania wyborów parlamentarnych (jednakże Prezydent ograniczony jest terminami określonymi wyraźnie w K – art. 98 ust. 2)

• prawo do zwoływania pierwszego posiedzenia Sejmu po wyborach (Prezydent również jest związany określonymi terminami – 30 dni, a jeżeli były to wybory przedterminowe to 15 dni)

• uprawnienie do skracania kadencji Sejmu i Senatu – K przewiduje stosowanie tego prawa tylko w określonych sytuacjach

b) grupa która ma bezpośredni wpływ na treść i sposób podejmowania działań przez parlament

• Prezydent ma konstytucyjnie zapewniony wpływ na proces legislacyjny – czyli na tryb i rezultaty działalności ustawodawczej

• prawo inicjatywy ustawodawczej

• uprawnienia przysługujące Prezydentowi w stosunku do uchwalonych przez parlament ustaw – prawo ich podpisywania (bez czego żadna ustawa nie może być ogłoszona w DzU), prawo odmowy podpisu, prawo zaskarżenia do TK (-> patrz art. 122 K)

• prawo występowania do Sejmu z wnioskiem o powołanie Prezesa NBP (Sejm jest niejako związany tą kandydaturą)

• art. 125 K – zarządzanie referendum ogólnokrajowego (do czego niezbędna jest zgoda Senatu) – może odwoływać się do społeczeństwa w ewentualnych sporach z władzą ustawodawczą

+ prawo kierowania orędzia do Sejmu, Senatu a także ZN

Kompetencje związane z powoływaniem rządu – desygnacja a nominacja.

Prezydent dysponuje środkami oddziaływania na RM raz w zakresie jej powoływania, drugi zaś w dziedzinie wpływania na tok jej pracy.

Tryb powoływania rządu został określony zgodnie z regułami systemu p-g. Prezydent dysponuje prawem desygnowania premiera, a następnie w przypadku powodzenia jego misji, na jego wniosek powołania RM i odebrania przysięgi od jej członków i wręczenia nominacji.

desygnowanie – wyznaczenie, mianowanie kogoś

nominacja – powołanie na stanowisko

Prezydent ma prawo przyjmowania dymisji rządu (który nie ponosi odpowiedzialności przed Prezydentem), która musi być przyjęta w świetle

art. 162 Konstytucji (z wyjątkami).

W tej grupie kompetencji mieści się również prawo dokonywania zmian w składzie Rady Ministrów – powoływanie i odwoływanie członków rządu

(na wniosek Prezesa RM).

Kompetencje związane z działalnością Radą Ministrów.

Prezydent ma wpływ na działalność RM i na prowadzoną przez rząd politykę, gdyż Konstytucja przyznaje mu prawo zwoływania posiedzeń Rady Gabinetowej.

Tworzy ją Rada Ministrów zbierająca się w pełnym składzie (z udziałem Prezesa RM) obradująca pod przewodnictwem Prezydenta.

Prezydent może ją zwołać w świetle art. 141 Konstytucji.

O przedmiocie obrad decyduje więc Prezydent zachowując w ten sposób wpływ i odgrywając inspirującą rolę w zakresie kształtowania polityki rządu.

art. 133 ust. 3 Konstytucji – Prezydent ma obowiązek współdziałać w zakresie polityki zagranicznej z Prezesem RM i właściwym ministrem

Rada Gabinetowa.

art. 141 Konstytucji

Rada Gabinetowa - polski organ konstytucyjny, który może zwołać Prezydent RP w celu przedyskutowania spraw szczególnie istotnych dla państwa.

Skład Rady Gabinetowej tworzy Rada Ministrów, której wyjątkowo przewodniczy prezydent. Konstytucja nie przewiduje jednak żadnych kompetencji dla tego organu – jest tylko ciałem konsultacyjnym, elementem koordynacji polityki pomiędzy rządem i prezydentem.

Kompetencje związane z powoływaniem sędziów.

Jako zasadniczą kompetencję Prezydenta wobec organów władzy sądowniczej uznać należy prawo powoływania sędziów.

Uprawnienie to jest realizowane w sposób ograniczający wpływ władzy wykonawczej w osobie Ministra Sprawiedliwości, gdyż to nie on, a Krajowa Rada Sądownictwa przedstawia Prezydentowi wnioski dotyczące powoływania sędziów wszystkich sądów

(jego możliwość działania ogranicza się jednak do powołania przedstawionych kandydatur lub odrzucenia).

Powołuje:

• I Prezesa SN - spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenia Ogólne Sędziów SN (art. 183 ust. 3 K)

• prezesów SN (art. 144 ust. 3 pkt 23 K)

• Prezesa NSA - spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenia Ogólne Sędziów NSA (art. 185 K)

• wiceprezesów NSA (art. 144 ust. 3 pkt 23 K)

• Prezesa i wiceprezesa TK - spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenia Ogólne Sędziów TK (art. 194 ust. 2 K)

Akty urzędowe prezydenta – formy.

art. 144 ust. 1 Konstytucji

„akty urzędowe” oznacza wszelkie czynności poprzez które prezydent realizuje swoje kompetencje; z istoty kompetencji wynika że działania podejmowane dla ich realizacji mają charakter czynności prawnych (aktów prawnych)

Akty urzędowe Prezydenta zgodnie z art. 142 K można podzielić na:

a) akty prawotwórcze – rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, zarządzenia

b) urzędowe nie mające charakteru prawotwórczego – postanowienia (np. powoływanie premiera, skracanie kadencji parlamentu, ratyfikacja umowy międzynarodowej)

Kontrasygnata – pojęcie, zakres, konsekwencje prawne, znaczenie polityczne.

Kontrasygnata – podpis premiera (w niektórych systemach także premiera i ministra właściwego, lub samego premiera lub ministra) na akcje urzędowym Prezydenta, wymagany dla ważności tego aktu przez którego podpisanie premier przyjmuje na siebie odpowiedzialność przed Sejmem za treść i skutki danego aktu urzędowego (art. 144 ust. 2 Konstytucji)

art. 144 ust. 3 Konstytucji – zawiera wyczerpujący katalog aktów urzędowych zwolnionych spod kontrasygnaty; zatem wszelkie akty urzędowe niewymienione w tym artykule i dokonywane w formie pisemnej wymagają kontrasygnaty (zasada domniemania kontrasygnaty)

Kontrasygnaty udziela premier.

Ma on prawo odmówić kontrasygnaty jeżeli nie zgadza się z Prezydentem. Kontrasygnata nie zwalnia Prezydenta z odpowiedzialności konstytucyjnej

(w przypadku wydania aktu sprzecznego z prawem odpowiedzialność tę ponosi zarówno premier jak i Prezydent).

Skutkiem braku kontrasygnaty jest nieważność danego aktu.

Odpowiedzialność prezydenta – prawna, polityczna.

Odpowiedzialność polityczna – odpowiedzialność za celowość prowadzonej polityki; przesłanką pociągnięcia do odpowiedzialności politycznej jest subiektywna negatywna ocena danej działalności przez organ uprawniony do egzekwowania odpowiedzialności politycznej.

W naszej Konstytucji przyjęta została zasada, że głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej ani przed parlamentem ani przed żadnym innym organem państwowym.

Konsekwencje:

• nie jest możliwe pozbawienie prezydenta urzędu przed upływem kadencji z przyczyn politycznych

• głowa państwa jest wyłączona spod kontroli parlamentarnej

• polityka prezydenta nie stanowi przedmiotu obrad parlamentarnych ani nie podlega ocenie wyrażanej w uchwałach izb

Odpowiedzialność prawna – ma charakter odpowiedzialności karnej i konstytucyjnej.

Podstawy i tryb pociągania do odpowiedzialności konstytucyjnej.

Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną – czyli odpowiedzialność za naruszenie Konstytucji lub ustawy.

Przesłanka uzasadniająca pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej ma charakter obiektywny – jest nią fakt naruszenia konkretnej normy prawnej.

Odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje wyłącznie czyny stanowiące zawinione naruszenie Konstytucji lub ustawy dokonane w zakresie urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem.

Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną zarówno za wszelkie działania jak i zaniechania podjęte bez kontrasygnaty, jak i za akty prawne kontrasygnowane przez premiera.

Postępowanie zmierzające do pociągnięcia Prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej może zostać wszczęte wyłącznie na wniosek złożony na ręce Marszałka Sejmu przez co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego.

Wniosek jest kierowany do Sejmowej Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która po zbadaniu sprawy przedstawia sprawozdanie Zgromadzeniu N.

ZN może postawić Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego (art. 145 ust. 2 Konstytucji).

Uchwała postawienia Prezydenta w stan oskarżenia zostaje przyjęta jeżeli głosuje za nią 374 posłów lub senatorów, bez względu na liczbę głosów przeciwnych i wstrzymujących się.

Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia powoduje zawieszenie sprawowania przez niego urzędu. Wydanie rozstrzygnięcia należy do TS.

Do czasu wydania orzeczenia obowiązki Prezydenta wykonuje Marszałek Sejmu.

RADA MINISTRÓW

Tryby (etapy powoływania RM) – udział Sejmu i prezydenta.

art. 154 Konstytucji

Powoływanie RM jest procesem składającym się z szeregu czynności, których celem jest powstanie tego organu egzekutywy.

RM nie jest organem kadencyjnym, więc z prawnego pkt widzenia powołanie rządu następuje na czas prawnie nieokreślony.

Powoływanie RM jest wynikiem przyjęcia przez Prezydenta RP dymisji poprzedniego rządu.

Na zasadniczą procedurę powoływania RM składają się 2 etapy:

1. Prezydencki

procedura zasadnicza zostaje zainicjowana przez Prezydenta RP aktem desygnacji Prezesa RM; desygnowany premier przedstawia Prezydentowi propozycje składu rządu; Prezydent powołuje premiera i pozostałych członków rządu w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub od dnia przyjęcia dymisji poprzedniej RM; odbiera przysięgę od członków nowego rządu i wręcza im nominacje

1. Sejmowy

nowo powołany premier winien w ciągu 14 dni przedstawić Sejmowi program działania gabinetu i zgłosić wniosek o wotum zaufania dla rządu; tryb postępowania w sprawie wotum zaufania obejmuje przeprowadzenie dyskusji nad expose premiera, a także nad wnioskiem o wotum zaufania (do przyjęcia uchwały w tej sprawie wymaga jest bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów

jeśli podjęte działania nie doprowadzą do celu i desygnowany premier nie zdoła wykonać zadania albo gdy rząd nie uzyska wotum zaufania dalsze działania przejmuje Sejm (art. 154 ust. 3 K);

kandydata na premiera może wówczas zgłosić co najmniej 46 posłów w terminie wyznaczonym przez Marszałka Sejmu;

Sejm wybiera premiera, który przedstawia następnie Sejmowi program działania rządu i proponowany skład RM

uchwałę o wyborze Marszałek niezwłocznie przekazuje Prezydentowi; wyboru premiera i członków RM Sejm powinien dokonać w terminie 14 dni bezwzględną większością głosów, a do Prezydenta należy już tylko odebranie przysięgi od członków rządu i wręczenie im nominacji

w tym trybie powoływania rządu inicjatywa należy więc do Sejmu, wyraźnemu zaś ograniczeniu ulega rola Prezydenta

Skład Rady Ministrów.

Skład RM określony został przez Konstytucje ogólnie poprzez wyliczenie kategorii jego członków.

W świetle art. 147 Konstytucji można stwierdzić, że skład rządu mogą tworzyć 2 kategorie rządu:

• Obligatoryjni członkowie Rady Ministrów - Prezes RM, ministrowie (art. 147 ust. 1 Konstytucji)

• Fakultatywni członkowie Rady Ministrów - wiceprezesi RM (art. 147 ust. 2 K) oraz przewodniczący określonych w ustawach komitetów (art. 147 ust. 4 Konstytucji)

Pozycja prawna Prezesa Rady Ministrów.

Kompetencje związane z kierowaniem RM.

Pozycja Prezesa Rada Ministrów jest szczególna i kluczowa dla istnienia rządu.

Prawo Konstytucyjne skupia swoje zainteresowanie na pozycji premiera o charakterze prawnym, w ramach której można wyróżnić:

• udział premiera w powoływaniu rządu i jego rekonstrukcji

• wpływ na trwałość rządu

• udział w kierowaniu pracami rządu

• wpływ na pracę poszczególnych członków rządu, ministerstw oraz agend rządowych (głównie centralnych organów administracji rządowej)

Prezes Rady Ministrów posiada znaczny wpływ na tok i kierunek prac rządu. Normatywną podstawą dla kierowania pracami rządu przez premiera

(poza samą Konstytucją – art. 148 pkt 2) jest Ustawa o Radzie Ministrów.

W pojęciu „kierowania pracami rządu” mieszczą się takie uprawnienia jak:

• zwoływanie posiedzeń rządu

• otwieranie i zamykanie jego obrad

• określanie porządku posiedzenia rządu

przewodniczenie obradom

• decydowanie o sposobie przyjęcia konkretnego rozstrzygnięcia (uzgodnienie, głosowanie, tryb obiegowy)

art. 148 pkt 4 Konstytucji – premier zapewnia sposoby wykonywania polityki RM i określa sposoby jej wykonania (nie tylko organizuje prace rządu, ale również je programuje, dobiera współpracowników, określa kierunki i formy realizacji przyjętych zamierzeń)

Zróżnicowany status ministrów ze względu na podstawę prawną i zakres działania.

art. 149 ust. 1 Konstytucji – kategorię ministrów tworzą 2 grupy:

1. ministrowie kierujący działem administracji rządowej (tzw. ministrowie działowi)

obok uczestnictwa w pracach Rady Ministrów sprawują drugą funkcję – kierują wyodrębnionym działem administracji rządowej

(ich rodzaje i zakresy określiła ustawa o administracji rządowej);

są jednoosobowymi naczelnymi organami administracji rządowej,

posiadają kompetencje do wydawania aktów normatywnych

(rozporządzeń i zarządzeń) i wydawania decyzji administracyjnych

b) ministrowie wypełniający zadania wyznaczone im przez Prezesa RM (tzw. ministrowie bez teki)

wykonują jedynie zadania wyznaczone im przez Prezesa RM; nie mogą wydawać rozporządzeń

Charakter prawny uchwał Rady Ministrów oraz rozporządzeń Rady Ministrów.

Rozporządzenie Rady Ministrów – rządowy akt prawny o charakterze powszechnie obowiązującym; Konstytucja stanowi ponadto w art. 92 ust. 1 że rozporządzenia mają charakter wykonawczy w stosunku do ustaw; podstawowym wymogiem od którego uzależnione jest wydanie rozporządzenia jest upoważnienie zawarte w ustawie.

Uchwały Rady Ministrów – akty prawne o charakterze wewnętrznym; obowiązują wyłącznie jednostki organizacyjne podległe organowi je wydającemu; uchwała RM nie ma charakteru wykonawczego, lecz samoistny (w drodze uchwały rząd reguluje sprawy znajdujące się w sferze jego konstytucyjnych uprawnień); wydając uchwałę RM nie musi powoływać się na konkretną ustawę i znajdujące się w niej upoważnienie

ODPOWIEDZIALNOŚĆ RZĄDU

Rząd ponosi za swoją działalność odpowiedzialność polityczną przed Sejmem, tzn. premier może być zmuszony do złożenia dymisji swego gabinetu, jeżeli Sejm negatywnie oceni jego działalność odpowiedzialność da temu wyraz odpowiedzialność formie uchwały odpowiedzialność wotum nieufności.

Odpowiedzialność polityczna przybierać może formę odpowiedzialności solidarnej, gdy odnosi się do całej Rady Ministrów, bądź indywidualnej, jeśli odnosi się do poszczególnych jej członków.

Indywidualna odpowiedzialność polityczna odnosi się do członków Rady ministrów – ponoszą ją oni przed Sejmem za sprawy należące do ich kompetencji bądź powierzone im przez prezesa Rady Ministrów.

W aspekcie podmiotowym odpowiedzialność ta nie obejmuje premiera, bo jedną formą pociągania do odpowiedzialności szafa rządu jest wyrażenie wotum nieufności całej Radzie Ministrów.

W aspekcie przedmiotowym odpowiedzialność ta może wiązać się tylko ze sprawami, które należą do zakresu działania danego członka rządu. Ponieważ jednak chodzi o odpowiedzialność polityczną, to w tych ramach może ona być egzekwowana z każdego powodu i w każdym czasie.

Wniosek o wyrażenie ministrowi lub innemu członkowi rządu wotum nieufności musi pochodzić od grupy co najmniej 69 posłów. Wniosek musi być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od jego zgłoszenia

Odpowiedzialność parlamentarna (polityczna) to odpowiedzialność za polityczny kierunek sprawowania urzędu oraz za podejmowane akty i decyzje.

Prawo pociągnięcia do odpowiedzialności politycznej przysługuje parlamentowi, zawsze będzie to więc odpowiedzialność realizowana z powodów politycznych i w oparciu o kryteria polityczne.

Natomiast odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) to odpowiedzialność za naruszenie prawa, realizowana z inicjatywy parlamentu przed organem władzy sądowniczej.

Choć więc zawsze będzie to odpowiedzialność inicjowana w oparciu o decyzję polityczną, to proces jej realizowania będzie przebiegał w postępowaniu sądowym i w oparciu o kryteria prawne.

Odpowiedzialność parlamentarna pełni obecnie role podstawową, choćby z uwagi na skoncentrowanie pełni decyzji w rękach parlamentu i oparciu ich wyłącznie o polityczne kryteria.

Odpowiedzialność konstytucyjna jest natomiast odnoszona przede wszystkim do osoby Prezydenta, jako że Prezydent z założenia nie może podlegać odpowiedzialności parlamentarnej, a szereg konstytucji do puszcza też możliwość jej zastosowania wobec członków rządu i innych piastunów najwyższych stanowisk w państwie.

Podstawowe zasady funkcjonowania RM (regulamin RM) – założenia podstawowe.

1. Zasada kierowania pracami RM przez Prezesa RM:

• aspekt węższy – odnosi się do kolektywnej formy pracy tego organu, czyli posiedzeń rządu; kluczowa rola Prezesa RM w obradach rządu

• w szerszym – kierownicza rola Prezesa RM uwidacznia się w jego wpływie na pracę poszczególnych członków RM

1. Zasada reprezentowania RM w jej kontaktach z innymi organami państwa przez Prezesa RM – Prezes RM jest osobą upoważnioną do reprezentowania rządu w kontaktach z innymi organami państwa, osobą kompetentną w określaniu i przedstawianiu stanowiska rządu wobec podmiotów zewnętrznych dla rządu (Prezydent, Sejm, Senat, NIK) + art. 148 pkt 1 Konstytucji

2. Zasada kolegialności działania rządu - posiedzenia Rady Ministrów są podstawową formułą działania tego organu; zasada ta mieści w sobie np. obowiązek udziału wszystkich członków rządu w podejmowaniu decyzji rządowych, możliwość dyskutowania na forum rządu we wszystkich sprawach będących przedmiotem prac rządu, wymóg poszukiwania rozwiązań kompromisowych oraz wymóg uzyskania akceptacji ze strony co najmniej większości członków rządu dla przyjęcia rozstrzygnięcia rządowego

3. Zasada związania członków rządu i jego przedstawicieli stanowiskiem RM – wiąże nie tylko członków RM ale również działa wobec administracji rządowej

WŁADZA SĄDOWNICZA. SĄDY. KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA. STATUS SĘDZIEGO. TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY. STATUS SĘDZIEGO TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO.

Pojęcie wymiaru sprawiedliwości.

Wymiar sprawiedliwości - działalność państwa sprawowana przez niezawisłe sądy, której celem jest rozstrzyganie sporów i konfliktów prawnych w Polsce,

Jak określa Konstytucja – art. 175, wymiar sprawiedliwości sprawują sądy: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe; tym samym trybunały znajdują się poza strukturą polskiego wymiaru sprawiedliwości, jednak w szerokim ujęciu termin wymiar sprawiedliwości odnosi się również do nich

Zasady powoływania, skład i organizacja Sądu Najwyższego.

art. 183 ust. 3 Konstytucji – tryb powoływania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego

Sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych.

Jego pracami kieruje Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego

(powoływany przez Prezydenta RP na 6-letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego).

Składa się z izb:

• Karnej,

• Cywilnej,

• Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych oraz

• Wojskowej.

Organami Sądu Najwyższego są:

• Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego – kieruje pracami i reprezentuje SN

• Prezes Sądu Najwyższego - jest zastępcą Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego; kieruje pracą poszczególnej izby

• Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego – przedstawia KRS kandydatów na sędziów SN

• Zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego – na zgromadzeniu tym omawiane są coroczne informacje przedstawiane przez prezesa danej izby oraz wybierani są członkowie zasiadający w Kolegium SN

• Kolegium Sądu Najwyższego – ustala na okres roczny podział czynności, przydzielenia sędziów do poszczególnych izb, opiniuje kandydatów na Prezesów SN

Sąd Najwyższy orzeka w składzie trzech sędziów, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Funkcje i kompetencje Sądu Najwyższego związane z orzeczeniami sądów powszechnych.

• art. 183 ust. 1 Konstytucji – do Sądu Najwyższego należy sprawowanie nadzoru nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania

(nadzór judykacyjny) jako podstawowa funkcja SN

art. 101 i 125 ust. 4 Konstytucji – do Sądu Najwyższego należy też stwierdzanie ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz na urząd Prezydenta oraz stwierdzanie ważności referendów ogólnokrajowych, w tym referendum konstytucyjnego

Kompetencje Sądu Najwyższego można podzielić na 3 grupy:

1. Kompetencje do rozpatrywania kasacji i innych środków odwoławczych od orzeczeń sądów powszechnych wydanych w 2 instancji, wyjątkowo SN orzeka w 2 instancji rozpatrując odwołania od orzeczeń sądów wojskowych.

• kasacja a skarga kasacyjna – od orzeczeń sądów administracyjnych służy skarga kasacyjna, a od powszechnych kasacja

2. Podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcia zagadnień prawnych:

• w konkretnej sprawie zawisłej przed SN

• co do zagadnień budzących rozbieżności, wątpliwości w orzecznictwie sądów powszechnych

Rolą uchwał Sądu Najwyższego jest wyjaśnianie zagadnień prawnych i ujednolicanie orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych.

Należy zauważyć, że uchwały połączonych izb z mocy ustawy mają moc zasad prawnych. Moc taką mają również uchwały 7-osobowego składu orzekającego, o ile poweźmie on taką decyzję.

Nadanie danej uchwale mocy zasady prawnej oznacza związanie wszystkich składów orzekających SN poglądami wyrażonymi w uchwale.

3.Kompetencje przewidziane prawem wyborczym w odniesieniu do wyborów parlamentarnych, prezydenckich, wyborów do PE oraz referendum , rozstrzygnięcia SN mogą dotyczyć rozpatrywania protestów wyborczych i stwierdzenia ważności wyborów nadto SN rozstrzyga odwołania od decyzji PKW o nie przyjęciu sprawozdania finansowego partii politycznych.

Konstytucyjna funkcja sądów administracyjnych.

Sądami administracyjnymi w Polsce są:

Naczelny Sąd Administracyjny oraz wojewódzkie sądy administracyjne.

NSA oraz WSA pełnią podstawową funkcję w zakresie kontroli legalności działalności organów administracji publicznej. Kontrola ta odnosi się do organów administracji rządowej, samorządowej, organów państwowych sytuowanych poza administracją rządową oraz innych instytucji wykonujących funkcje władztwa publicznego. Kontrola ta obejmuje orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów ST i aktów normatywnych terenowych organów rządowych (art. 184 Konstytucji)

Kompetencje wojewódzkich sądów administracyjnych.

art. 184 Konstytucji

• rozpoznają wszystkie sprawy sądowo-administracyjne oprócz tych zastrzeżonych dla NSA

Skład i organizacja NSA.

W skład NSA wchodzą:

• Prezes NSA,

• wiceprezesi

• sędziowie.

Organami NSA są:

• Prezes NSA,

• Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA

• Kolegium NSA.

Na czele NSA stoi Prezes NSA, który kieruje jego pracami i reprezentuje na zewnątrz. Wiceprezesi NSA są zastępcami Prezesa NSA w zakresie określonym przez Prezesa

NSA dzieli się na:

• Izbę Finansową,

• Izbę Gospodarczą i

• Izbę Ogólnoadministracyjną

(pracami każdej z Izb kieruje wiceprezes wyznaczony do pełnienia tej funkcji przez Prezesa NSA)

Prezesa NSA powołuje Prezydent RP na 6-letnią kadencję spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA.

Funkcje i kompetencje NSA.

1) Rozstrzyganie w sprawach skarg kasacyjnych i innych środków odwoławczych wobec orzeczeń WSA (uwzględniając skargę kasacyjną uchyla zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia sądowi wojewódzkiemu, który to orzeczenie wydał)

2) Podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne w dwojakiego rodzaju sytuacjach:

• w związku z rozpatrywaniem konkretnej sprawy przez skład orzekający S.A.

• w sytuacjach przepisów budzących rozbieżności w orzecznictwie

(w przeciwieństwie do uchwał SN uchwały NSA nie mają mocy zasad prawnych)

3) Sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w zakresie orzekania w trybie określonym ustawami

STRUKTURA SĄDÓW

Katalog rodzajów sądów w art. 175 jest zamknięty – SN, sądy powszechne, sądy administracyjne i sądy wojskowe, a sądy wyjątkowe i tryb doraźny dopuszczalny jest tylko w stanie wojny;

SĄDY POWSZECHNE

• właściwość generalna – ustanowienie domniemania kompetencyjnego we wszystkich sprawach (art. 177);

• brak w Konstytucji określenia struktury sądów, prócz nakazu dwuinstancyjności postępowania, ale Prawo o ustroju sądów powszechnych (usp) ustanawia trójszczeblowy charakter sądów:

SĄDY REJONOWE

tworzony dla jednej lub kilku gmin, też dla jej części (np. Warszawa), i jest sądem I inst. dla spraw karnych i cywilnych (domniemanie kompetencyjne). W jego ramach można tworzyć wyspecjalizowane wydziały :

• sądy rodzinne;

• sądy pracy;

• sądy gospodarcze;

• sądy grodzkie;

SĄDY OKRĘGOWE

jako II inst. dla sądów rejonowych i jako I inst. dla spraw poważniejszych i skomplikowanych, wskazanych przez ustawę.

Tworzy się w nim wydziały → cywilny, karny, penitencjarny, pracy, ubezpieczeń społecznych, gospodarczy, a w Warszawie – Sąd Antymonopolowy;

SĄDY APELACYJNE (obecnie 10)

dla obszaru kilku okręgów sądowych. Jako II instancja od sądów okręgowych. Tworzy się wydziały cywilny, karny, pracy i ubezpieczeń społecznych, a w Wawie – Lustracyjny;

• na szczycie tej struktury SN (choć nie jest sądem powszechnym);

• podział terytorialny sądowy nie pokrywa się podstawowym podziałem terytorialnym;

organy sądów powszechnych to:

• prezes – administruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz, ma zwierzchnictwo nad sądami niższymi. Powoływany (na 6/4 s. rej) przez MS po zasięgnięciu opinii zgromadzenie ogólnego (s. rej. kolegium), która nie ma charakteru wiążącego, ale mogą uchwalić sprzeciw, który może być obalony tylko pozytywną opinią KRS. Odwoływany w wyjątkowych sytuacjach;

• zgromadzenie ogólne – składa się z wszystkich sędziów danego sądu (w s. okręg. też przedstawiciele s. rej.), zajmuje się min. przedstawianiem KRS kandydatów na sędziów, opiniowanie kandydatury prezesa, wybór kolegium, wysłuchiwanie informacji prezesa i kolegium;

• kolegium – od 4-9 sędziów, ustala min. podział czynności i zasady przydzielania spraw, wyraża opinie w sprawach personalnych;

• zwierzchni nadzór na administracyjną działalnością sądów sprawuje MS → nie może wkraczać w kwestie objęte niezawisłością, ale może np. wpływać na sprawy budżetowe i gospodarcze;

SĄDY SZCZEGÓLNE

sądy obejmujące swoją właściwością określoną grupę spraw i usytuowane są poza systemem sądów powszechnych, ale istnieją w sposób stały i działają na tych samych zasadach konstytucyjnych co sądy powszechne

2 rodzaje sądów szczególnych:

SĄDY WOJSKOWE dzielą się na

w. sądy garnizonowe (I inst.)

w. sądy okręgowe (II inst. i I inst., wtedy SN Izba Wojskowa)

sądy karne dot. przestępstwa popełnionych przez żołnierzy w czynnej służbie oraz o niektóre przestępstwa popełnione przez cywili;

• zwierzchni nadzór administracyjny nad tymi sądami – MS, a zwierzchni nadzór w zakresie czynnej służby – MON;

• organ samorządu – Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych – wszyscy sędziowie tych sądów;

SĄDY ADMINISTRACYJNE

w pełni dwuinstancyjna struktura została ustanowiona dopiero w 2002 r.

NSA oraz WSA – sędziowie powoływani przez prezydenta na wniosek KRS, a kandydatów przedstawiają zgromadzenia ogólne;

zadania → kontrola działalności administracji publicznej, tj. orzekanie w 3 typach spraw:

• skargi na decyzje adm., inne postanowienia wydane w postępowaniu adm., egzekucyjnym i zabezpieczającym, inne akty i czynności z zakresu adm. publ. oraz na bezczynność;

• skargi na akty prawa miejscowego samorządu i adm. terenowej oraz na inne akty organów samorządu podejmowane w ramach adm. publ.;

• spory o właściwość między organami samorządu i samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz spory kompetencyjne miedzy samorządem a dam. rząd. (I i ostatnia inst. NSA);

NACZELNY SĄD ADMINISTRACYJNY

• nadzór nad działalnością sądów adm. oraz poprzez Prezesa zapewnia organizacyjne warunki działania tych sądów.

• organy to: PNSA (6 lat przez prezydenta spośród 2 kandydatów przedstawionych przez ZO), ZO oraz Kolegium;

• dzieli się na Izby: Finansowa, Gospodarcza, Ogólnoadministracyjna (na czele wiceprezesa powoływany i odwoływany przez prezydenta na wniosek prezesa);

• nadzór orzeczniczy poprzez skargi kasacyjne orzeczeń WSA oraz zażalenia na postanowienia WSA oraz podejmuje uchwały (skład 7 sędziów, cała izba, ZO) – bez mocy wiążącej – w celu wyjaśnienia wątpliwości:

• na tle przedłożenia przez skład NSA w związku z konkretną sprawą;

• na wniosek prezesa, RPO, Prokuratora Generalnego w przypadku rozbieżności w orzecznictwie;

SĄD NAJWYŻSZY

zadania Sądu Najwyższego - nadzór orzeczniczy nad sądami powszechnymi i wojskowymi w 2 formach:

• rozpoznawanie środków odwoławczych(s. powszechne – kasacja, s. wojskowe – też jako II inst.);

• podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne budzące wątpliwości lub rozbieżności w orzecznictwie:

• albo w konkretnej sprawie;

• albo w procedurze abstrakcyjnej (PPSN, RPO, Prok. Gen.) – skład 7 sędziów, cała izba, połączone izby, pełen skład SN. Są wiążące tylko dla danego składu orzekającego, a odstąpienie od nich min. uchwałą całej izby. Nie mają mocy wiążącej dla innych sądów;

Też inne czynności określone w Konstytucji i ustawach: orzekanie w sprawie ważności wyborów/referendów, opiniowanie projektów ustaw i aktów normatywnych, pytania prawne do Trybunału Konstytucyjnego;

Dzieli się na Izbę :

• Cywilną, Karną,

• Wojskową,

• Pracy,

• Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych;

organy: PPSN (z urzędu przewodniczy Trybunał Stanu i jest członkiem KRS), ZO, Kolegium;

SĘDZIOWIE

zasada niezawisłości (art. 178 ust. 1)

Konstytucja nie definiuje tego pojęcia, a traktuje je jako pojęcie zastane (TK: niezależność sędziego zarówno od stron sporu jak i od organów państwa, a korelatem niezawisłości jest obowiązek bezstronności) orzekanie w sposób zgodny z własnym sumieniem, wolny od jakichkolwiek nacisków, a swoboda ta ograniczona jest jedynie Konstytucją i ustawami, w ramach których orzeka;

SPOSÓB POWOŁYWANIA

Sędziowie powoływani przez prezydenta na wniosek KRAJOWĄ RADĘ SĄDOWNICTWA;

WYMOGI :

• obywatelstwo polskie;

• pełnia praw cywilnych i obywatelskich;

• nieskazitelny charakter;

• tytuł magistra prawa;

• aplikacja sądowa lub prokuratorska i odpowiedni egzamin;

• min. 1 rok jako asesor sądowy lub prokuratorski lub jako referendarz sądowy;

• ukończone 29 lat;

DODATKOWE WYMOGI :

• staż pracy 10 lat do : Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Admin.

• wymóg stażu i aplikacji nie dot. profesorów i doktorów hab. zatrudnionych w placówkach naukowych;

• tryb powołania: głosowanie tajne w ZO nad akceptacją przy zgłoszonej podwójnej liczbie kandydatów → przedstawiani KRS

sądy powszechne – za pośrednictwem MS, który może wyrazić swoją opinię; może też zgłosić kandydata bez opinii ZO) KRS w głosowaniu tajnym podejmuje uchwałę o przedstawieniu kandydatów prezydentowi akt powołania nie wymaga kontrasygnaty, a powołanie dot. sądu określonego rodzaju (awans do wyższego sądu wymaga kolejnego powołania);

odrębności:

sądy wojskowe – sędzia musi być oficerem zawodowym,

powołanie sędziów Sądu Najwyższego i Sądów Adm. bez udziału MS;

GWARANCJE NIEZAWISŁOŚCI:

Aspekt Personalny – odnosi się do praw i obowiązków sędziego; to min:

• stabilizacja urzędu sędziego – powołanie na czas nieoznaczony (art. 179), czyli do wieku emerytalnego (65 lat, KRS może przedłużyć do 70, SN i NSA do 70);

• nieusuwalność sędziego – złożony z urzędu tylko w sytuacjach wyjątkowych: orzeczenie sądu (też dyscyplinarnego) oraz ze względu na stan zdrowia lub w razie zmian w organizacji sądowej;

• nieprzenoszalność sędziego – nie można bez jego zgody, chyba, że orzeczeniem sądu;

immunitet sędziowski – nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności bez zgody sądu, ani zatrzymany lub aresztowany, chyba, że złapany na gorącym uczynku;

odpowiedzialność dyscyplinarna – za naruszenie obowiązków sędziowskich tylko przed sądami dyscyplinarnymi wyłanianymi przez samorząd zawodowy;

niepołączność – innych urzędów i funkcji państwowych, zajęć, które przeszkadzałyby mu w pełnieniu obowiązków lub uchybiałyby godności urzędu lub zachwiałyby zaufaniem do jego bezstronności;

apolityczność – zakaz należenia do partii, związku zawodowego czy prowadzenia działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadą niezawisłości i niezależności sędziowskiej;

status materialny i zasady wynagradzania – konstytucyjny nakaz zapewnienia wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu i zakresowi obowiązków – odmienne regulacje dot. wynagrodzeń, emerytur;

aspekt merytoryczny – sędzia jest poddany jedynie wskazówkom sądów wyższych w ramach procedur ustalonych przez ustawy, oraz podlega tylko Konstytucji i ustawom, co oznacza :

• nie może sam badać konstytucyjności ustaw, a jedynie może wnieść pytanie prawne do TK, choć w kilku orzeczeniach niektórych składów SN zarysowały się odmienne opinie;

• nie podlega aktom podustawowym i może samodzielnie badać ich zgodność z Konstytucją i ustawami, a w razie stwierdzenia niezgodności pominąć w danej sprawie;

Funkcje Trybunału Konstytucyjnego To :

• kontrola norm (orzekanie o zgodności aktów normatywnych z aktami wyższego rzędu);

• orzekanie o skargach konstytucyjnych;

• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych;

• orzekanie o zgodności z Konstytucją celów i działalności partii politycznych;

• rozstrzygnie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu przez prezydenta urzędu;

INNE FUNKCJE SPOTYKANE W SĄDOWNICTWIE KONSTYTUCYJNYM INNYCH KRAJÓW:

• orzekanie o odpowiedzialności konstytucyjnej;

• rozstrzyganie spraw dot. ważności wyborów i referendów;

• ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw;

Skład i charakter prawny Krajowej Rady Sądownictwa.

art. 187 (ust. 1, 2, 3) Konstytucji + art. 186 Konstytucji

Krajowa Rada Sądownictwa składa się z:

• Pierwszego Prezesa SN

• Ministra Sprawiedliwości

• Prezesa NSA

• osoby powołanej przez Prezydenta RP

• 15 członków wybranych spośród sędziów SN, sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych

• 4 członków wybranych przez Sejm spośród posłów

• 2 członków wybranych przez Senat spośród senatorów

Spośród swoich członków wybiera przewodniczącego i 2 wiceprzewodniczących. Krajowa Rada Sądownictwa realizuje cele określone w Konstytucji.

Jest konstytucyjnym organem kolegialnym, kadencyjnym (4 lata).

Obraduje na posiedzeniach, a jej uchwały zapadają większością głosów.

Kompetencje KRS wg Konstytucji i ustawy (3 przykłady).

• art. 186 K – stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów;

może wystąpić do TK z wnioskiem w sprawie zgodności z K aktów normatywnych w zakresie w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów

• rozpatruje kandydatury na stanowiska sędziów wszystkich sądów i przedstawia ich Prezydentowi w celu powołania

• wyraża zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska sędziego, który przekroczył 65 rok życia

• wypowiada się w sprawie etyki zawodowej sędziów

• rozpatruje i rozstrzyga wnioski o przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe

Konstytucyjny i ustawowy status sędziego.

Konstytucja określa najważniejsze zasady odnoszące się do organizacji i działania sądów.

Szczególnym walorem wyróżniającym sądownictwo spośród innych władz funkcjonujących w państwie jest zasada niezawisłości, związana ze szczególnym statusem prawnym sędziów.

Ze wszystkich pracowników aparatu państwowego atrybut niezawisłości przysługuje wyłącznie sędziom, którzy w zakresie orzekania podlegają tylko Konstytucji i ustawom.

art. 178, 179, 180, 181

WYBORY I PRAWO WYBORCZE. PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO. ORGANIZACJA WYBORÓW W POLSCE.

PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO.

Podstawowe zasady prawa wyborczego są to zasady, ukształtowane w rozwoju historycznym i traktowane dzisiaj jako konieczne przesłanki demokratyzmu wyborów.

Podstawowe zasady prawa wyborczego określa się tradycyjnie mianem przymiotniki wyborcze, które stanowią pewien kanon i dopuszczają się do praw wyborczych obywatela i sposobu głosowania – mówi się wiec, że wybory są powszechne, równe i bezpośrednie, a głosowanie – tajne.

Stąd wywodzi się pojęcie wyborów czteroprzymiotnikowych.

Piąty przymiotnik – proporcjonalność odnosi się do innego zagadnienia, a mianowicie do sposobu ustalania wyników wyborów.

Jeżeli wybory nie są oparte o zasadę proporcjonalności, to odbywają się według zasady większości, ponieważ jednak zasada większości jest historycznie wcześniejsza, miano wyborów pięcioprzymiotnikowych odnosi się tylko do wyborów przeprowadzanych według zasady proporcjonalności.

Tradycyjnie mamy wybory pięcio względnie cztero przymiotnikowe:

• Zasada powszechności

• Zasada równości

• Zasada bezpośredniości - Wybory, w których wyborca głosuje na kandydata to są wybory bezpośrednio. Jeżeli wyborca głosuje na elektora to są wybory pośrednie

U podłożu wyborów pośrednich leży brak zaufania do wyrobienia politycznego wyborcy.

• Zasada tajności głosowania- wybory są wtedy tajne gdy nikt nie ma prawa ani możliwości, aby sprawdzić w jaki sposób głosował wyborca.

• Zasada większości ( nie wymienia się bo jest oczywista)

• Zasada proporcjonalności

ZASADA POWSZECHNOŚCI WYBORÓW.

Wybory są wtedy powszechne, gdy wszyscy obywatele po ukończeniu określonego wieku uzyskują czynne prawo wyborcze.

A tego prawa mogą być ewentualnie pozbawieni indywidualnymi orzeczeniami sądowymi.

Zasada powszechności zakłada więc, iż wszelkie podmiotowe ograniczenia praw wyborczych mogąmieć jedynie naturalny charakter, natomiast wyklucza takie ograniczenia, które odbiegając od tej naturalności, mają charakter polityczny.

Tego typu ograniczenia polityczne nazywa się cenzusami wyborczymi.

Do najbardziej typowych należały: cenzus majątkowy, cenzus wykształcenia i cenzus domicylu.

W Polsce zasada powszechności została zrealizowana już w ordynacji wyborczej z 28 listopada 1918r.

Przesłanki posiadania czynnego prawa wyborczego:

1. posiadanie obywatelstwa polskiego,

2. uzyskanie czynnego prawa wyborczego jest ukończenie 18 roku życia, co musi nastąpić najpóźniej w dniu głosowania.

3. posiadanie pełni praw publicznych,

4. posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnej.

ZASADA RÓWNOŚCI WYBORÓW.

Rozróżniamy ją w dwóch znaczeniach:

• w sensie formalnym- wybory są wtedy równe, gdy wszyscy wyborcy mają jeden głos lub taką samą liczbę głosów. Zapewnienie tej zasady jest proste trzeba sprawdzać żeby wyborca nie głosował dwa razy. Naruszeniem tej zasady był system pluralny, który polegał na tym, że wszyscy wyborcy mieli jeden głos, a niektórzy ze względu na stan majątkowy czy rodziny mieli dodatkowy głos.

• w sensie materialnym - zasada równości wymaga, by głos każdego wyborcy miął tę samą siłę, a więc, by mniej więcej w tym samym stopniu wpływał na wynik wyborów. Tym samym, każdy mandat poselski musi przypadać na taką samą, mniej więcej, liczbę mieszkańców. Gdyby, bowiem z okręgu wyborczego liczącego np. 100 000 mieszkańców wybierano 1 posła, a z okręgu liczącego 200 000 mieszkańców też 1 posła – to siłą głosu wyborcy z drugiego okręgu byłaby dwukrotnie słabsza od wyborcy z 1 okręgu.

Materialny aspekt zasady równości nie musi znajdować zastosowania w wyborach do Senatu i dlatego art. 97 ust.2 Konstytucji pomija tą zasadę.

Nowa ordynacja wyborcza dokonała rozdziału mandatów senatorskich pomiędzy istniejące 16 województw, w zasadzie kierując się liczbą ludności poszczególnych województw, a następnie przewidziała, ze województwo może zostać podzielone na mniejsze okręgi wyborcze, ale wówczas musi być zachowana – w ramach województwa – jednolita norma przedstawicielstwa.

Naruszeniem zasady był tzw. system kurialny gdzie społeczeństwo dzielono na kurie w zależności od stanu majątkowego i poszczególnym kuriom przyznawano mandaty nie odpowiednio do ilości wyborców.

System kurialny nazywał się też systemem reprezentacji interesów/

Jest naruszana przez tzw. system geografii wyborczej, niektórym okręgom wyborczym przydziel się więcej mandatów niżby to wynikało z ilości wyborców. Stosowany system geografii wyborczej jest we Francji,

POJĘCIE I RODZAJE SYSTEMÓW WYBORCZYCH.

Od pojęcia prawa wyborczego odróżnić musimy pojęcie systemu wyborczego.

System wyborczy, jak wskazuje np. Zdzisław Jarosz, jest to całokształt prawnych i pozaprawnych elementów określających sposób przygotowania , przeprowadzenia i ustalenia wyników wyborów.

Prawo wyborcze jest zawsze elementem systemu wyborczego.

Na system wyborczy będą składały się oprócz norm prawnych również różnego rodzaju normy o charakterze pozaprawnym, zwłaszcza pewne zasady i zwyczaje polityczne.. np. normy regulujące wewnątrzpartyjne procedury wyłaniania kandydatów na obierane stanowiska państwowe.

W państwach demokratycznych, w których istnieje ustabilizowany system partyjny , aby móc zostać wybranym do parlamentu trzeba zwykle być zgłoszonym przez jedną z liczących się partii politycznych. Członek lub kandydat oprócz wypełnienia wymogów przewidzianych ordynacją wyborczą przejść musi pewną procedurę nominacyjną.

Rodzaje systemów wyborczych:

• Większościowy

• Proporcjonalny

SYSTEM WYBORCZY WIĘKSZOŚCIOWY.

Jest to najprostszy sposób ustalania wyników, oznacza, że wybrany został ten, kto uzyskał największą liczbę głosów. Jeśli jest to warunek wystarczający, to mówimy o zasadzie większości względnej: aby zostać wybranym należy uzyskać więcej głosów niż inni kandydaci.

Jest to system najprostszy, bo wtedy głosowanie zawsze musi przynieść rozstrzygnięcie, jako że nie jest konieczne przekroczenie jakiegokolwiek odsetka ogółu od danych głosów (wystarczy np. uzyskać 12% głosów, o ile tylko żaden z kandydatów nie uzyska więcej).

Wówczas jednak ów wybrany kandydatem będzie reprezentantem nielicznej grupy wyborców.

• Zasadę większości względnej stosuje się w krajach o systemie dwóch partii dominujących (jest to zasada bardzo niekorzystna dla małych i średnich partii). W Polsce zasada ta jest obecnie stosowana w wyborach do Senatu oraz w wyborach do rad gmin, w których liczba mieszkańców nie przekracza 20 000.

• Zasada większości bezwzględnej narzuca wymóg uzyskania nie tylko większej liczby głosów, ale określa również odsetek oddanych głosów, który musi być wyższy niż 50%. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska więcej niż 50% głosów, to przeprowadzana jest druga tura głosowania. Pozostają w niej dwaj kandydaci, którzy uzyskali największą liczbę głosów i nie zrzekli się kandydowania, jeden z nich musi więc uzyskać więcej niż 50% głosów. Jest to rozwiązanie typowe dla państw o tzw. systemie partii zablokowanych (Francja) w przypadku wyborów parlamentarnych. W Polsce znajduje on zastosowanie w wyborach prezydenckich (art. 127 ust. 4 K) i dlatego w wyborach tych przewiduje się drugą turę głosowania.

SYSTEM WYBORCZY PROPORCJONALNY.

Istotą zasady proporcjonalności jest dokonywanie rozdziału mandatów w okręgu wyborczym proporcjonalnie do odsetka głosów, jakie uzyskały poszczególne partie czy ugrupowania konkurujące w wyborach.

Tym samym, nieodzowną przesłanką ustanowienia systemu proporcjonalnego jest istnienie wielomandatowych okręgów wyborczych, a także konkurencja list wyborczych zgłaszanych przez poszczególne partie i ugrupowania.

System proporcjonalny wymaga przeprowadzenia tylko jednej tury wyborów, bo zawsze możliwe jest odpowiednie rozdzielenie mandatów. Sposób owego rozdzielenia wymaga jednak skomplikowanych operacji matematycznych.

• Czynne prawo wyborcze oznacza uprawnienie do głosowania. W państwach demokratycznych jest najczęściej uzależnione od posiadania obywatelstwa danego państwa oraz osiągnięcia odpowiedniego wieku (najczęściej 18 lat). Prawa wybierania nie mają osoby pozbawione praw publicznych oraz ubezwłasnowolnione.

• Bierne prawo wyborcze to uprawnienie do kandydowania w wyborach. Granica (cenzus) wieku jest najczęściej wyższa niż w przypadku czynnego prawa wyborczego (np. 35 lat w wyborach prezydenckich w Polsce, 30 lat w przypadku kandydowania na senatora). Stosowane są także inne ograniczenia, np. konieczność zamieszkiwania na danym terytorium przez określony czas (domicyl) lub wpłacenie odpowiedniej kaucji.

Nie mają prawa wybierania osoby:

• pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądowym;

• pozbawione praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu;

• ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądowym.

Wybory	czynne prawo wyborcze	bierne prawo wyborcze
do organów stanowiących samorządu terytorialnego	18	18
do Sejmu i Parlamentu Europejskiego	18	21
wójta (burmistrza, prezydenta miasta)	18	25
do Senatu	18	30
Prezydenta RP	18	35