Głównym celem działalności gospodarczej w gospodarce wolnorynkowej jest osiąganie maksymalnych korzyści finansowych bez pomocy lub ochrony państwa. O tym, co i jak mają wytwarzać przedsiębiorstwa lub jakie mają świadczyć usługi, decyduje mechanizm rynkowy. Aby wyjaśnić jego działanie, warto posłużyć się modelem rynku. Podstawami tego modelu są popyt i podaż. Popyt oznacza określoną ilość towarów i usług, którą nabywcy są gotowi kupić przy różnym poziomie ceny. Podaż oznacza ilość towarów i usług, którą sprzedający są gotowi sprzedać przy różnym poziomie ceny. Oznacza to, że określonej cenie odpowiada określone zapotrzebowanie, np. kiedy popyt na bilety na mecz bokserski przewyższa ich podaż, pewna liczba kibiców nie dostanie się do hali sportowej; po podniesieniu ceny biletów następuje zmniejszenie zapotrzebowania i być może nawet nie wszystkie miejsca na trybunach będą zajęte (zmiana ceny powoduje zmianę zapotrzebowania).
Innymi celami działalności gospodarczej są:
poszerzanie rynku zbytu,
utrwalenie własnej pozycji na rynku,
wartości niematerialne, np. produkcja towarów wysokiej jakości, terminowość i solidność w świadczeniu usług.
Działalność gospodarcza społeczeństw oraz dynamika tworzenia produktu krajowego brutto zależą od wielu czynników, do których zaliczamy m.in.:
elementy środowiska przyrodniczego (np. klimat, wody, gleby, ukształtowanie terenu, bogactwa naturalne),
ustrój gospodarczy państwa, który określa, w czyich rękach znajdują się środki produkcji (materialne składniki procesu produkcji, np. surowce, maszyny, urządzenia, budynki), kto jest ich właścicielem; rozróżniamy własność osób fizycznych, osób prawnych, własność komunalną, państwową oraz własność firm i spółek zagranicznych,
ustrój polityczny państwa, czyli zasady określające organizację i metody działania władzy państwowej.
W wielu krajach warunki środowiska przyrodniczego są trudne ze względu na klimat lub ukształtowanie terenu, jednak ustrój polityczny i gospodarczy sprzyjał aktywności gospodarczej mieszkańców i państwa te osiągnęły wysoki poziom rozwoju gospodarczego (np. Szwecja, Szwajcaria, Norwegia, Kanada). Z kolei w innych krajach, w których panują sprzyjające warunki przyrodnicze, ustrój społeczny i gospodarczy doprowadził gospodarkę do ruiny (np. Kuba, Ukraina, Bułgaria, Rumunia).
Przeobrażenia struktury gospodarki przejawiają się m.in. zmianą liczby pracujących w rolnictwie, przemyśle i usługach. Porównując strukturę zatrudnienia w poszczególnych działach gospodarki z zamieszczonym schematem oznaczania faz rozwoju gospodarki, możemy w przybliżeniu powiedzieć, na jakim poziomie rozwoju gospodarczego znajduje się Polska.
Znajomość zmian w strukturze zatrudnienia i orientacja, w których rodzajach działalności gospodarczej następuje przyrost miejsc pracy, a w których ubytek, są przydatne przy wyborze kierunku kształcenia oraz w poszukiwaniu pracy.
Do podstawowych rodzajów działalności gospodarczej zaliczamy:
działalność przemysłową, polegającą na wydobywaniu lub przetwarzaniu zasobów przyrody w celu pośredniego lub bezpośredniego zaspokajania potrzeb konsumentów,
działalność budowlaną, polegającą na wznoszeniu budowli, ich remontowaniu i konserwacji,
działalność usługową, polegającą na zaspokajaniu szeroko rozumianych potrzeb konsumentów (np. nauczanie, ochrona zdrowia, naprawy samochodowe, usługi administracyjne, bankowe, hotelarskie, transport i łączność),
działalność handlową, specjalny rodzaj usług, polegający na pośredniczeniu między sprzedającym a kupującym, czyli na wymianie wyprodukowanych wyrobów, zwanych w handlu towarami.
Podstawą do klasyfikowania działalności gospodarczej w statystyce, rachunkowości, sprawozdawczości, rejestrach urzędowych i systemach urzędowych jest Polska KlasyfikacjaDziałalności (PKD), czyli usystematyzowany wykaz wszystkich rodzajów działalności społeczno-gospodarczej.