Elementy filozofii religii (dokończenie)

1. Koncepcje ateistyczne Comte’a, Feurebacha, Marxa, Nietzschego, Freuda i Sartre’a;

August Comte

Fazy rozwoju ludzkości:

1. Teologiczna – człowiek wierzy w Boga. Świat ludzi wiary.

2. Metafizyczna – kwestionowanie bogów, ich istnienia. Istnieją jakieś nierozpoznane naturalne, ale nieboskie siły rządzące światem.

3. Pozytywna – człowiek rządzi, steruje światem tak, jak chce, bo pozna prawa kierujące światem. Wiara w człowieka i siłę jego rozumu.

Ludwig Feuerbach – twórca naukowego ateizmu

Znane myśli:

• Homo homini Deus Est – człowiek człowiekowi bogiem

• Religia to fałszywa świadomości;

• Bóg jest zwykły odbiciem człowieka.

Geneza religii – źródłem wiary jest uczucie, fantazja. Człowiek produkuje Boga, który jest nieskończenie dobry, miłosierny itd., ale także narzuca człowiekowi działania itp. ludzki wytwór oczekuje czegoś od człowieka.

Powstanie religii naturalnych = ich źródłem jest strach.

Karol Marx

Wg niego religia jest opium dla ludu. Uważa on, że ludzie wierzący pozwalają się ogłupiać podobnie jak ma to miejsce w przypadku zażycia opium. Bóg jest odbiciem człowieka

Relacja bazy i nadbudowy w ujęciu Marxa

NADBUDOWA = moralność religia ideologia

prawo sztuka obyczajowość

religia literatura filozofia

BAZA= środki produkcji

Struktura własności środków produkcji

Fryderyk Nietsche

Bóg umarł! Bóg nie żyje! – jedno z jego fundamentalnych stwierdzeń

Żyjemy w pustce – nihilizm, ale możliwy jest nowy człowiek – nadczłowiek.

Trzy przemiany człowieka:

1. Wielbłąd – człowiek silnego ducha, który skłania się przed Bogiem i jego zasadami moralnymi. Gardzi powszechnością, ale wielkości upatruje nie w sobie lecz w poddaniu Bogu. Cierpliwie dźwiga ciężary. Zawołanie – musisz!

2. Lew- odrzuca wszelkie ograniczenia i stacza bój z ostatnim Bogiem (przekonaniami o stałości norm). Pokonuje smoka „musisz” i zdobywa wolność.

3. Dziecko – zagospodarowuje wolność wywalczoną przez lwa. Sam siebie stanowi.

Zygmunt Freud

• Sam religijnie obojętny stara się religie wyjaśnić, dziwi go wiara a nie niewiara;

• Religia nie niesie żadnej tajemnicy, to psychika rzutowana na świat zewnętrzny.

• Bogowie stworzeni są przez psychiczne siły człowieka. To powtórzenie religii ojciec – syn.

• Chce przełożyć metafizykę na psychologię, czyli pokazać psychiczny fundament religii.

• Nerwica jest wyrazem konfliktu jaki powstał w człowieku.

Kierunki realizacji popędu seksualnego

Sublimacja – to, co zbiorowe

Popęd seksualny stosunki seksualne z partnerem płci przeciwnej

Stłumienie – to, co prywatne

Sublimacja = religia, moralność, cywilizacja, przyjaźń, filantropia.

Stłumienie = zjawiska codzienne – czynności pomyłkowe, zapomnienia, sny, zjawiska patologiczne, nerwice, psychozy.

Narodziny religii:

1. Kompleks Edypa – z dzieciństwa (4 – 6 lat).

2. Pierwotna horda pod wodzą wielkiego samca – rządy patriarchalne – cała władza i przyjemność dla ojca – na początku religii było morderstwo – zabójstwo i zjedzenie ojca – źródło uczty totemicznej. Aby uniknąć zabójstwa w przyszłości – ustanowienie przez synów zasad życia społecznego – zakaz zabójstwa i kazirodztwa.

3. W synach zrodziło się poczucie winy – ojciec okazał się silniejszy niż za życia.

4. Religie są sposobem radzenia sobie z poczuciem winy. Uczta totemiczna. W chrześcijaństwie śmierć syna najlepszym zadość uczynieniem; komunia – współuczestnictwem; wyrzeczenie się kobiety.

Jean Paul Sartre

Otrzymał nagrodę Nobla, której nie przyjął uznając, iż jest ona sprzeczna z jego ideologią.

Wg niego człowiek jest skazany na wolność. Każdy jest wolny, ale także jest odpowiedzialny wobec wszystkich. Albo Bóg albo człowiek. Nie można znaleźć norm dla działania we własnym wnętrzu. Ważny bowiem jest sam wybór, niezależnie od obranego kierunku.

Ateizm nie był jego najważniejszym wątkiem, ale nie sposób żyć pod okiem Boga.

1. Drugi to ten, który sądzi i potępia, jest po ty by oskarżyć – piekło to inni. Najbliższa osoba jest tym, który patrząc, uprzedmiotawia.

2. Bóg uprzedmiotawia człowieka swoim ciągłym spojrzeniem. Przed nim nic się nie ukryje- to zniewalające. Alienuje i „usztywnia” tego, którego obserwuje. Nie ma dokąd uciekać. Człowiek jest sobą gdy jest wolny, ale kiedy Bóg go ciągle obserwuje to nie jest wolny.

Uznanie Boga czyni z człowieka niewolnika

1. Jeśli Bóg istnieje to wie wszystko – także to, co człowiek zrobi za chwilę – to predestynacja. W tej wersji człowiek jest nieświadomym aktorem w sztuce, którą ktoś inny napisał. Taki Bóg – sprowadza człowieka do roli bezwolnej rzeczy.

2. Ale człowiek jest człowiekiem gdy jest wolny. Takiego Boga należy odrzucać (nawet gdyby istniał) w imię bycia człowiekiem,

Bóg to sprzeczna idea – ontologia Sartre`a i jej rozróżnienia:

1. Byt – w – sobie – byt surowy, istniejący na sposób rzeczy (zanurzony w teraźniejszości, nie reflektujący) jest pełny w tym, jaki jest. Na jego widok odczuwa się mdłości.

2. Byt – dla – siebie – jest określony przez relację z czymś innym niż on sam. Świadomość jest zawsze świadomością czegoś, ale świadomość

1. Jest tym, czym nie jest (np. świadomością drzewa) objawia się byt, którym nie jest;

2. Ale nie jest tym do czego dąży, bo nie jest rzeczą ku której dąży.

Bóg jest równocześnie bytem, który jest tym, czym jest – jest bowiem całą pozytywnością i podstawą świata. I bytem, który nie jest tym, czym jest. Jest świadomością i wolnością – jest przeniknięty nicością. Jest niezbieżnością siebie ze sobą.

Zagadnienia wstępne

1. Klasyczny podział nauk

Podział nauk szczegółowych na

1. Formalne (logika, matematyka)

2. Realne (fizyka, astronomia, geografia, biologia, filologia)

NAUKI REALNE
Nauki humanistyczne: Archeologia; Bibliologia; Etnologia itd.

Inny podział

Nauki realne:

1. Przyrodnicze (empiryczne);

2. Humanistyczne.

1. Podobieństwa i różnice między naukami humanistycznymi a przyrodniczymi

Nauki przyrodnicze – wynik ich badań musi być zdolny do zakomunikowania. Jeden eksperyment przeprowadzony wiele razy zawsze daje ten sam wynik. Wyjątek niszczy regułę. Intersubiektywna komunikowalność i intersubiektywna sprawdzalność. Natomiast nauki humanistyczne są bardziej zmienne.

1. Rozróżnienie metody i metodologii

Metoda – (naukowa) – to określona procedura postępowania, która jest stosowana w procesie pozyskiwania lub tworzenia rzetelnej wiedzy. Jest zbiorem zasad, na podstawie których przyjmuje się lub odrzuca analizowane hipotezy lub opisy zjawisk.

Zgodność z metodą (zasadami) decyduje o tym, czy dane twierdzenie (teoria) zostanie uznane za rzetelną (naukową)

Metodologia – jest to nauka o metodach prowadzenia badań naukowych. Na cenę wartości metody ma wpływ jej skuteczność i jej wartość poznawcza.

1. Elementy logiki – semiotyka i jej składowe, kategorie semantyczne, klasyfikacja pojęć ze względu na stosunki między nimi

Logika = 1. Semiotyka; 2. Logika formalna; 3. Metodologia nauk.

Semiotyka (ogólna teoria znaków):

1. Syntaktyka (jakie relacje zachodzą między znakami wewnątrz języka?)

2. Semantyka (jakie relacje zachodzą między znakami a rzeczywistością?)

3. Pragmatyka (co łączy język z posługującym się nim człowiekiem?).

KATEGORIE SEMANTYCZNE:

1. Kategoria zdań – należą tu zdania oznajmujące (bo przed nimi można powiedzieć – „prawdą jest, że…);

2. Kategoria nazw – to tylko takie wyrazy, które mogą w zdaniu być użyte jako podmiot lub orzecznik (np. dziewczyna, atrakcyjna itd.);

3. Kategoria funktorów – pełnią funkcję wiązania dwóch zdań w nowe – i, lub, albo, jeżeli, to, więc… (np. kocham Polskę, więc troszczę się o jej dobro.

Pojęcie – w sensie psychologicznym – tożsame z przeżyciem myślowym, przedstawianie sobie czegoś w sposób nieoglądowy, nie ma wyobrażenia zmysłowego. W sensie logicznym – znaczenie nazwy indywidualnej (np. dom, kwadrat).

Zakres pojęcia – zbiór przedmiotów, do których odnosi się to pojęcie.

Treść pojęcia – zbiór cech przedmiotu o którym myślimy lub zespół cech, które tworzą pojęcia:

• Proste – przedstawia jedną cechę;

• Złożone – można je rozłożyć na wiele cech;

• Konkretne – przedstawia cechy lub osoby;

• Oderwane – są samymi cechami bez osoby lub rzeczy;

• Pozytywne – składa się z cech pozytywnych;

• Negatywne – zawiera w treści brak lub zaprzeczenie jakiejś cechy.

Klasyfikacja pojęć ze względu na stosunki między nimi

1. Równoważne

2. Podrzędne

3. Nadrzędne

4. Współrzędne

5. Krzyżujące się

6. Wykluczające się

Lub C

Metodologia nauk przyrodniczych

1. Różne koncepcje początku nauk przyrodniczych – dokonane ze względu na jakąś koncepcję wiedzy naukowej (a nie nienaukowej), którą z jakichś powodów zaakceptowano i nazwano nauką:

1. Dążeniem do prawdy – źródła w kosmologicznych i filozoficznych koncepcjach antycznych Greków;

2. Umiejętność skutecznego manipulowania (posługiwania się) przedmiotem i podporządkowania sobie środowiska naturalnego – początki związane z nabywaniem technicznych umiejętności przez rozmaite ludy oraz z magią;

3. Związana jest z matematyką – podkreśla osiągnięcia Babilończyków, Pitagorasa i Arabów.

1. Zagadnienie matematyczności przyrody

Starożytni Grecy nie stworzyli fizyki matematycznej (ale rozwijali astronomię, optykę, statykę – hydrostatykę). Przyczyną tego było przekonanie, że byty matematyczne = byty idealne – dlatego istnieją poza światem podksiężycowym, w świecie idei. Wiedza techniczna nie uchodziła za naukową – była to kwestia wynalazków i techniki.

Galileusz odkrył, że księga przyrody pisana jest językiem linii prostych, kół i trójkątów. ŚWIAT JEST PEŁEN REGUŁ MATEMATYCZNYCH (podobno:P)

1. Świat oczywistości epoki średniowiecza i świat oczywistości post-nowoczesności

Świat oczywistości danej epoki, czyli zestaw prawd przyjętych bezwiednie jako a`priori prawdziwe i oczywiste. Każdy kto myśli (tzn. nie jest głupkiem, ani dzieckiem) to wie i nie pyta głupio.

Oczywistości doby średniowiecza:

1. Jest Bóg, jest niebo (u góry) i piekło (na dole), niebo jest niezmienne.

2. Społeczeństwo jest zróżnicowane.

3. Dzieci winny posłuszeństwo swoim rodzicom.

4. W świecie przyrody i w świecie ludzkim panuje ład, który jest zgodny z codziennym doświadczeniem.

5. O losie człowieka decyduje Bóg, a Jego rozstrzygnięcia są nieznane. On układa ludzkie losy tak, by było jak najlepiej dla człowieka, lecz człowiekowi (szczególnie cierpiącemu) czasami może wydawać się, że jest inaczej.

6. Wyjaśnienie ludzkiego losu odbywa się poprzez boży plan, jaki ma Bóg wobec człowieka i wobec świata.

7. Teoria geocentryczna.

W świecie post –nowoczesnym zupełnie odwrotnie.

1. Między Franciszkiem Baconem a Karlem Popperem – indukcja i dedukcja

Franciszek Bacon – zaprojektował metodologię zanim powstały nauki nowożytne (zanim to stało się modne :P). przewidywał, że będzie posługiwał się metodą indukcji, czyli wykonywaniem wielu doświadczeń i uogólnień ich wyników do postaci godnych praw (od szczegółu do ogółu).

Karl Popper – indukcja nie jest metodą fizyki. Tylko teorie falsyfikowane są teoriami naukowymi, czyli falsyfikowalność ma być metodą demarkacji nauki. Twierdzenie nieobalalne nie jest twierdzeniem naukowym (np. o niewidzialnym eterze, teoria Freuda, wiary religijne).

Różnica między:

1. Nieobalalny (niefalsyfikowany);

2. Nieobalony (do tej pory – falsyfikowany).

Wg niego nie indukcja niezupełna rządzi nauką. Nieeksperyment wyraża wszystko.

1. Zagadnienie faktu w naukach przyrodniczych (Comte, Mill, Avenarius, Mach)

Fakt – wynik obserwacji lub doświadczenia. Wynikiem – pomiar, ciąg liczb. Fakty tworzyć miały empiryczną bazę fizyki.

Comte – w rozwoju wiedzy ludzkiej wyróżnia się etapy;

Mill i Avenarius– fakt to, to co wskazuje przyrząd pomiarowy;

Avenarius i Mach– fakt zostaje zredukowany do wrażeń zmysłowych;

1. Rola modeli idealnych i koncepcji filozoficznych w budowaniu teorii naukowych (Kopernik, Kukele, Einstein)

Kopernik - kształt kulisty prostszy niż epicykliczny (dwa rodzaje, a nie trzy ruchu);

Einstein – prostota i piękno jako przed-założenie sensowności formuł

1. Zakres stosowania indukcji zupełnej i indukcji niezupełnej

Indukcja (zupełna i niezupełna):

1. Indukcja zupełna – przypisuje pewną własność tylko tym przedmiotom jednostkowym lub tym klasom przedmiotów, których dotyczą zdania jednostkowe lub zdania ogólne, stanowiące punkt wyjścia rozumowania (np. sprawdzenie listy studentów –wszyscy obecni);

2. Indukcja niezupełna – wychodzi od obserwacji pewnej skończonej liczby przedmiotów, zdarzeń lub sytuacji, należącej do jednej skończonej klasy – Z. za pomocą tej obserwacji stwierdza się, że niektórym przedmiotom należącym do klasy Z przysługuje jakaś cecha. Wnioskowanie polega tu na stwierdzeniu, że skoro niektórym przedmiotom należącym do klasy Z przysługuje ta cecha, to wszystkim przedmiotom należącym do klasy Z przysługuje ta cecha. Ale wystarczy jeden kontrprzykład tzn. chociaż jeden przedmiot należący do klasy Z, któremu ta cecha nie przysługuje, by uznać wniosek otrzymany przez indukcję niezupełną za fałszywy.

Kryterium odróżniania wartościowych bezwartościowych wnioskowań dokonywanych za pomocą indukcji niezupełnej jest zdrowy rozsądek.

1. Konwencjonalizm i neopozytywizm (zdania elementarne, baza empiryczna teorii oraz zagadnienie weryfikacji i w odniesieniu do wiedzy empirycznej i humanistyczno – społecznej

KONWENCJONALIZM – Henri Poincare, Piere Duhem, Eduard Le Roy, K. Ajdukiewicz

Wiedza pochodzi z doświadczenia. Ale między badaczami istnieje milcząca umowa (nie zmowa) – konwencja, dotycząca tego, co jest faktem naukowym. Każdy fakt przesiąknięty jest teorią, w której są czysto umowne elementy. Na przykład:

• Badanie światła przy pomocy luster i soczewek, które projektuje się już te prawa zakładając.

• Błąd pomiaru przy pomiarze rzeki;

• Konstruując termometr zakłada równomierną rozszerzalność rtęci.

NEOPOZYTYWIZM –

Zdania elementarne – (protokolarne, spostrzeżeniowe, atomowe) – zdają sprawę z bezpośrednich doznań zmysłowych, od nich przechodzi się do teorii.

Carnap – odkrył, że jednak każda teoria zawiera „teoretyczny naddatek”, dzięki któremu staje się ona logiczną strukturą, mogącą wejść w kontakt ze strukturą świata.

Dlatego empiryści logicznie wyróżnili bazę empiryczną teorii – dzięki niej teoria ma stać się konstrukcją sensowną, tj. nabierającą odniesienia do świata.

Z teorii winno dać się wyprowadzić nowe zdanie empiryczne, które można by porównać z doświadczeniem – proce weryfikacji.

Uważali, że teorie nieweryfikowalne są bezsensowne, a więc nienaukowe.

1. Stanowisko Imre Lakatosa w sprawie obalalności teorii naukowych

Twierdził, że w nauce lepsza jest nawet zła teoria niż żadna.\

1. Próby falsyfikacji ogólnej teorii względności Alberta Einsteina

Karl Popper uznawał wynikanie nowych nieprzewidzianych zjawisk z teorii jako wskazówkę pozwalającą na jej potwierdzanie (“corroboration”). Jednak jest to u niego jedynie pomocnicze kryterium wobec falsyfikacji.

Pytanie - co jest ważniejsze: nowe przewidywania teorii czy wyjaśnienie znanych sprzeczności?

Przykład - Ogolna Teoria względności Einsteina (1916):

● wyjaśnienie niezrozumiałego zachowania orbity Merkurego

● przewidzenie ugięcia światła gwiazd przez Słońce

1. Teoria rewolucji naukowych Thomasa Kuhna (paradygmat, nauka normalna i rewolucja w nauce, hipoteza)

Badania historyków nauki pokazują, że rzeczywisty rozwój nauki przebiegł inaczej niż ten jaki „rekonstruowali” metodologowie nauki. Nauka nigdy nie była odizolowana od wpływów filozofii i religii.

W okresie normalnej nauki (nauki instytucjonalnej) uczeń pracując w ramach jednego paradygmatu – to jest według pewnych ustalonych poglądów, metod i tradycji badawczych.

Paradygmat – termin związany z pojęciem nauki normalnej (instytucjonalnej). To pewne akceptowane wzory praktyki naukowej. Obejmują one równoczesnie:

1. Prawa;

2. Teorie;

3. Zastosowania;

4. I wyposażenie techniczne.

-tworzą model z którego wyłania się jakaś szczególna i zwarta tradycja badań naukowych.

Hipoteza (greckie hipotesis – przypuszczenie) – to osąd lub robocza teoria, która winna podlegać jeszcze sprawdzeniu czy falsyfikacji.

Stawianie i testowanie hipotez – to jeden z podstawowych procesów twórczego myślenia oraz fundamentalny element procesu tworzenia nauki.

1. Paradygmaty fizyki – starożytno-średniowieczny, nowożytny, dwudziestowieczny (i najważniejsi przedstawiciele)

2. Wizja kosmosu (system geocentryczny a system Kopernika, Tycho de Brache, Keplera i Newtona)

SYSTEM GEOCENTRYCZNY - teoria budowy Wszechświata, której istotą jest założenie, że nieruchoma Ziemia znajduje się w centrum Wszechświata, a wokół niej krążą pozostałe ciała niebieskie: Słońce, planety, Księżyc i gwiazdy.

SYSTEM KOPERNIKA – inaczej teoria heliocentryczna, teoria budowy Układu Słonecznego, według której w wersji historycznej Słońce znajduje się w środku Wszechświata, zaś w jego współczesnym wydaniu w centrum Układu Słonecznego jest Słońce, a wszystkie planety, łącznie z Ziemią, je obiegają.

SYSTEM TYCHO DE BRACHE - teorii budowy Układu Słonecznego, w którym Ziemia miała być nieruchomym względem innych ciałem centralnym (wirującym wokół własnej osi), wokół niej krążyły Księżyc i Słońce, zaś wokół Słońca krążyły pozostałe planety: Merkury, Wenus, Mars, Jowisz i Saturn.

SYSTEM KEPLERA - Wszystkie planety poruszają się po eliptycznych orbitach, w których ognisku znajduje się Słońce.

SYSTEM NEWTONA – dynamika a statyka ciał (więcej mi nie przychodzi do głowy)

1. Praca badawcza i teorio-twórcza naukowca (eksperyment, poszukiwanie prawidłowości, publikacja wyników i ich krytyczna analiza przez środowisko naukowe) + kontekst odkrycia, uzasadnienia i akceptacji.

Uproszczony opis teorii naukowej, jaką budują uczeni:

1. wstępne obserwacje

2. intuicje co do zachodzenia jakichś prawidłowości

3. budowanie hipotezy

4. wykonanie rzetelnych eksperymentów, które potwierdzają lub obalają hipotezę

5. rozbudowanie wstępnej hipotezy

6. poszukiwanie obserwacji lub eksperymentów krzyżowych

7. przeprowadzenie eksperymentów krzyżowych, czyli falsyfikacja

Publikacja wyników i ich krytyczna analiza:

1. wyniki badań poddane są krytyce innych naukowców

2. nauka to proces społeczny, w którym jedni naukowcy przyglądają się krytycznie wynikom innych i akceptują je lub odrzucają w oparciu o obiektywne kryteria

3. najpopularniejszy sposób – publikacja wyników prac w pismach naukowych

4. zanim publikację przyjmą do druku, recenzują ją min. 2 osoby z tej samej dziedziny badań i może się ona ukazać dopiero po pozytywnej opinii

5. opublikowany artykuł krytykują, komentują i oceniają inni badacze. Jeśli uznają, że informacje nie są wiarygodne, mogą publikować wyniki badań opozycyjne do kontrowersyjnej pracy

6. w życiu naukowym istotną rolę mają konferencje

Droga do przyjęcia jakiejś teorii:

1. kontekst odkrycia

2. kontekst uzasadnienia

3. kontekst akceptacji

4. Sterowanie nauką może się odbyć poprzez udzielenie (lub nie) wsparcia naukowego i budowanie chcianych instytucji naukowych i urządzeń badawczych.

METODOLOGIA NAUK HUMANISTYCZNYCH

1. Po co humaniście metodologia nauk humanistycznych?

- wypracowane pojęcia

- punkt odniesienia w poszukiwaniu właściwej metody

- zabija ufność w swoją metodę przedstawicieli nauk ścisłych (tego zdania nie jestem pewna ale tak mam w notatkach…)

Modele naukowe buduje się nie tylko przez zbieranie danych i uogólnienie, ale też intuicyjne prognozowanie.

1. Propozycje demarkacji nauk humanistycznych i przyrodniczych według Wilhelmia Dilthey’a i Edmunda Husserla

WILHELM DILTHEY – podział nauk ze względu na ich metodę:

- nauki ścisłe – wyjaśnianie zjawisk

- nauki humanistyczne – rozumienie zjawisk

EDMUND HUSSERL – podział:

- przyrodoznawstwo – nauka odkrywająca zależności przyczynowo – skutkowe

- humanistyczne – odkrywające związki motywacyjne. Nauki te są człowiekowi bliższe. Sfera społeczna i kultury jest dla człowieka przestrzenią realizacji jego własnej natury.

1. Koncepcje relacji człowieka do świata – od starożytności (kosmos) po współczesność (kartezjańska, freudowska, dialogiczna)

Pytanie o koncepcję człowieka – o rozumienie:

- fenomen rozumienia – metoda nauk humanistycznych i społecznych

- samorefleksja

- problem rozumienia pojawia się wraz z sukcesami nowego podejścia do przyrody.

Ludzie poznają poprzez:

- postrzeżenie wewnętrzne

- introspekcję (wgląd w siebie)

- rzeczy w sobie

- postrzeżenie zewnętrzne

Nowa metoda nauk empirycznych to objęcie przyrody myśleniem matematycznym. Nasz świat to świat przeżywany.

Rozwój nauki europejskiej ery nowożytnej – wypieranie paradygmatu arystotelesowskiego z kolejnych dyscyplin naukowych i zastępowanie wyjaśnień celowych wyjaśnieniami przyczynowymi.

Zastosowanie modelu mechanistycznej przyczynowości w fizyce stosuje się też do zachowań człowieka:

- psychofizyczna biologia

- psychofizyczne psychologia.

Wyjaśniając zachowania wskazuje na cele, jakie chcielibyśmy osiągnąć, motywy, intencje i normy, jakie chcielibyśmy uwzględnić. Tylko w przypadku utraty kontroli nad sobą wyjaśniamy zachowanie przyczynowo.

Twierdzenie, że ludzkie zachowania można wyjaśniać i włączyć w układ przyrody ma założenia ontologiczne dotyczące natury ludzkich zachowań. (tylko nie wiem, czy o taką odp mu chodzi…)

1. Koncepcja faktów społecznych Emila Durkheima i zarzuty pod jej adresem kierowane

EMIL DURKHEIM - uważał, iż FAKTY SPOŁECZNE należy traktować jak rzeczy. Każdą naukę poprzedza potoczna wiedza o świecie. Żyjąc pośród rzeczy ludzie tworzą sobie o niej wyobrażenia próbujące ją zrozumieć i wyjaśnić - jest to wiedza nieprecyzyjna, pełna przeinaczeń i błędów. Zadaniem nauki jest przedrzeć się poprzez tę zasłonę skrywającą świat i dotrzeć do rzeczy samych i poddać je badaniu - tak dzieje się w fizyce i chemii i powinno również w socjologii. Zamiast badać wyobrażenie ludzi o zjawiskach społecznych należy badać same zjawiska - rozpatrywać je samo w sobie w oderwaniu od świadomych podmiotów i rozpatrywać z zewnątrz jako rzeczy świata zewnętrznego.

Durkheim założył, że rzeczywistość społeczna doświadczana jest podobnie jak rzeczywistość przyrodnicza i w związku z tym można ją badać według tych samych procedur.

1. Koncepcja Theodora Abla jako kontynuacja neopozytywizmu na obszarze nauk humanistycznych (behawioryzm, empatia, ekstraspekcja i introspekcja)

Behawioryzm - jest próbą zastosowania ścisłych, znanych z nauk przyrodniczych metod badawczych do badania ludzkiej psychiki.

Empatia - jej podstawowe pytanie brzmi – jak poznać innych ludzi?

- historyk (i nie tylko) stara się wyobrazić sobie, jak działałby w danych warunkach, powodowany racjami swoich bohaterów

- próbuje dokonać generalizacji swoich odkryć w postaci ogólnej reguły

- następnie używa jej jako zasady wyjaśniającej zachowania osób uwikłanych w badane zdarzenia

- ostateczne kryterium rozstrzygające właściwość podejścia to słuszność hipotez

THEODOR ABEL – badał rozumienie w ujęciu metodologii neopozytywistycznej

- doświadczenie zewnętrzne – ekstraspekcja

- doświadczenie wewnętrzne – introspekcja

Rozumienie = ekstraspekcja + introspekcja

Nie dysponujemy sprawdzonym eksperymentalnie zestawem zasad zachowania, które pełnią w wyjaśnianiu zachowania rolę zasadniczą. Przy zastosowaniu zasady empatii są one generalizacjami doświadczenia osobistego.

Operacja rozumienia polega na zastosowaniu własnego doświadczenia do obserwowanego zachowania.

Abel rozszerza zastosowanie metody z opisu zachowania jednego człowieka na grupy ludzkie:

- tworzenie „prawd wiecznych” jako reakcji na obcy i wrogi świat

- spadek ilości zawieranych małżeństw wśród rolników jako reakcja na złe zbiory

Rozumienie to droga dochodzenia do pewnych twierdzeń:

- wchodzą w kontekst odkrycia (domena psychologii)

- rozumienie nie jest tu sposobem weryfikacji twierdzeń – to domena kontekstu uzasadnienia.

Ma tu miejsce nieprawidłowość dojścia do twierdzenia ogólnego.

1. Polemika z teorią rozumienia Theodora Abla z hermeneutycznego punktu widzenia

Innych ludzi poznajemy poprzez zachowanie, ale zachowanie nie jest tylko fizycznym ruchem, lecz też swoistą, nieredukowalną do innych rzeczywistością.

Widzimy znacznie więcej niż tylko zmianę położenia jakiegoś ciała. Widzimy nie tylko ruch człowieka, ale i jego nastawienie, intencje towarzyszące temu ruchowi (np. zapał, wyraz twarzy, ubranie…). Ruchy ciała są zawsze rozumiane jako zachowania lub działania, nie ma tu dwóch aktów – spostrzegania i rozumienia, a potem trzeciego – wypowiadania tego rozumowania.

Spostrzeżenie jest zarazem interpretacją. Zobaczyć możemy zawsze jako coś tak rozumiane. Obserwujemy celowe zachowania podmiotów intencjonalnie odniesionych do otaczającego świata (zachowanie to nie odruch). Zachowania ludzi są częścią świata przeżywanego, w którym nie istnieją czyste rzeczy i nagie fakty, ale rzeczy i zdarzenia mające sens. Obserwator posiada już kompetencję kulturową, bo potrafi prawidłowo zidentyfikować i nazwać poznawane obiekty.

Rozumienie to uchwycenie sensu działania. Rozumienie czyichś ruchów jako zachowań intencjonalnych jest najbardziej podstawowym szczeblem procesu rozumienia ludzkich zachowań.

Zastrzeżenia do przykładu Abla:

- sytuacja i motyw: nie zawsze jest nim doznanie, np. zwyczaj. Chęć sprawiania radości to intencja i motyw, ale nie ma doznania. Nie ma powodu, by motywy oparte na mechanizmach fizjologicznych określały zachowanie człowieka.

- motyw i intencja: nie jest zależnością empiryczną – jedno uczucie różni się od drugiego rodzajem sytuacji, np. strach może powodować chęć ucieczki lub chęć wyjaśnienia go

- intencja i działanie: jedno działanie może być przyczyną wielu efektów (rozpalenie ogniska – ciepło, jasno…)

Koło hermeneutyczne – charakter działania charakteryzuje jego intencję i na odwrót.

Zachowanie i rezultat – ważna intencja działającego (np. czy zrobił to zgodnie z zamiarem czy też wbrew sobie)

WNIOSEK:

Ujecie rozumienia jako internalizacje zewnętrznej sytuacji nie oddaje prawdziwego stanu rzeczy, pominięty zostaje aspekt interpretacji, jakie działający nadaje prowadzonym przez siebie działaniom.

Stwierdzenie, iż jakieś zachowanie nastąpiło nie da się oddzielić od rozumienia intencji, motywacji, sytuacji w oczach działającego oraz rozumienia tych wewnętrznych zdarzeń nie da się oddzielić od stwierdzenia, jakie zachowanie nastąpiło.

Gdzie mamy do czynienia z inną kulturą, internalizacja staje się możliwa tylko wówczas, gdy poznamy kosmologię i etykę żyjących nią ludzi, czyli jak zanurzeni w tej sytuacji ludzie postrzegają rzeczywistość i swoje w niej miejsce.

Rzeczywista struktura rozumiana (koło hermeneutyczne):

- zaczynamy od pewnego projektu całości

- odwołując się do tego „tła” staramy się wyjaśnić to, co się rozgrywa

- to poznanie części pozwala z kolei pogłębić rozumienie całości

1. Wilhelm Dilthey i specyfika przedmiotu nauk humanistycznych. Polemika z kartezjanizmem

WILHELM DILTHEY – upowszechnił pojęcie rozumienia jako metody nauk humanistycznych. Odrzuca schemat kartezjański, oznacza to odcięcie się od pozytywizmu nastawionego na eksperyment i fakty, które można zmierzyć i zważyć.

Wyjaśnienie (nauki przyrodnicze) – wskazanie ogólnych zasad i praw, z których dają się wyprowadzić poszczególne zjawiska dane w doświadczeniu

Rozumienie (termin podstawowy) – umieszczenie danego faktu jako części większej całości (kultury lub społeczeństwa, mającej system znaczeń i hierarchię wartości), a także ukazaniu związków z innymi jej częściami oraz funkcji, jaką pełni ten fakt w całości.

Rozumienie w sensie elementarnym odnosi się do świata praktycznego, jest umiejętnością posługiwania się narzędziami i ludźmi, a w sensie wyższym do dzieł ludzkiego ducha, czyli systemów kultury i organizacji społeczeństw.

Rozumienie ma większą wartość poznawczą niż wyjaśnianie, gdyż czerpie ją z bezpośredniości doświadczenia życia. Angażuje nie tylko intelekt podmiotu panującego, ale także jego wolę i emocje.

Warunkiem tego procesu są własne przeżycia, które przenosimy w cudze wnętrze. Rozumienie jest odnajdywaniem się ja w ty – w ten sposób dokonuje się powtórne przeżycie. Nie jest więc ono czysto biernym, receptywnym poznawaniem czyichś przeżyć, gdyż w ten sposób dane są nam tylko zewnętrzne znaki, lecz jest rodzajem duchowej aktywności rozumiejącego.

Teoria rozumienia zbudowana jest na triadzie „przeżycia – ekspresja - rozumienie”, które stanowią strukturalną jedność.

Nauki humanistyczne wyrosły spontanicznie jako odpowiedź na potrzeby praktyczne i dotyczą ludzkości i jej wytworów. To, co je wyróżnia, to nastawienie do faktów. Przedmiot nauk humanistycznych tworzy się w rozumieniu. W ten sposób rozumienie nie jest metodą badawczą, lecz warunkiem wszelkich badań w humanistyce.

W naukach humanistycznych podmiot i przedmiot mogą być ujęte w pełni – podmiot przeżywa i angażuje się w proces poznania.

Wilhelm Dilthey staje w opozycji do kartezjańskiego rozumienia świadomości:

• że istnieje radykalny dualizm duszy i ciała,

• że świadomość to rodzaj pojemnika, w którym znajdują się „kopie” rzeczy zewnętrznych, powstałe przez ich oddziaływanie na świadomość

• że świadomość składa się z odrębnych elementów, których wzajemne oddziaływanie podlega tym samym zasadom co wzajemne oddziaływanie obiektów fizycznych.

1. Hermeneutyka czasowości w ujęciu Wilhelma Diltheya (przeżycie, strumień przeżyć, rozumienie tworzone przez historię)

Podstawową kategorią jest CZASOWOŚĆ – przeżycie nie jest kawałkiem świadomości, jest w strumieniu przeżyć, a czasowość jest jego wewnętrzną właściwością. Czas jest doświadczany w sposób pierwotny.

Teraźniejszość jest zawieszona między przeszłością a przyszłością.

Przeżywany czas jest wypełniany, tzn.

- teraźniejszość jest wypełnieniem momentu czasowego – realności

- przeszłość dana jest we wspomnieniach

- przyszłość dana jest w oczekiwaniach, planach, marzeniach

• Wypełnienie realnością zachodzi stale, jednak nieustannie zmienia się treść przeżycia

• Rozróżnienie na przeszłość, przyszłość i teraźniejszość jest abstrakcją

• Teraźniejszość jest wypełniona przeszłością i nosi w sobie przyszłość

• Właściwie teraźniejszości nie ma nigdy - to, co przeżywamy, zawiera w sobie zawsze przypomnienie, co było przed chwilą teraźniejsze

• Przeszłość i przyszłość dane są tylko temu, kto żyje w teraźniejszości.

Dilthey kwestionuje pozytywistyczną wykładnię rozumienia. Uważa on za sposób istnienia człowieka życie, a nie świadomość.

O rozumieniu życia:

Biografia lub autobiografia jest najlepszym przykładem tego, jak odbywa się rozumienie życia.

Mimo wielu odkrywanych „przyczyn zewnętrznych” nie uważamy życia za szereg odruchowych reakcji. Jawi się jako całość ujęta w takie kategorie, jak cel, wartość, sens i znaczenie, rozwój. Stąd wypowiedzi nauk humanistycznych ujmuje się w kategoriach teologicznych, wartościujących i historycznych.

W rozumieniu usiłujemy dotrzeć do „zewnętrznych powodów”, dla których życie w określonym środowisku miało taki, a nie inny przebieg. Także w wypadku innych manifestacji życia i tworów historycznych ma miejsce idea jedności twórcy i interpretatora.

Świat duchowy, historyczne jest nam zawsze dany pierwotniejszy niż uwikłany weń podmiot poznający, który nie jest jednostkowym podmiotem, a jest uwikłany w poznawany przez siebie kontekst historyczny i podlega oddziaływaniom wykraczającym poza jego świadomość.

Rozumienie nie jest tworem subiektywności jednostkowej, lecz jest tworem historii. Znika zatem jasne rozszczepienie na podmiot i przedmiot oraz nagi fakt i nieuprzedzone poznanie. CZŁOWIEK JEST ISTOTĄ HISTORYCZNĄ.

1. Metodologiczna granica między naukami według Henricha Rickerta

Rickert – początki kulturoznawstwa;

Z formalnego punktu widzenia pojęcia przyrody i historii nie oznaczają dwóch różnych rzeczywistości ale tę samą rzeczywistość lecz postrzegana z dwóch różnych punktów widzenia.

1. Niemożliwe według neokantystów jest poznanie rzeczywistości samej w sobie.

2. Nauki o kulturze tworzą pojęcia inaczej niż nauki przyrodnicze.

3. Każda wypowiedź o rzeczywistości jest wyposażona w pojęcia oraz metody ją porządkujące i nadające jej odpowiednią formę. Każde nauki mają swoje metody.

4. Zatem nie przedmiot poznania lecz metoda stanowi o odmienności nauk o kulturze.

1. Max Weber i niemożność pominięcia selekcji i abstrakcji w procesie poznawania rzeczywistości

Czym innym jest wiedzieć, czym innym przeżywać. W bezpośrednim przezywaniu nie ma rozdziału na to, co psychiczne i na to, co fizyczne.

Treść przeżyć możemy uchwycić dopiero w interpretacji – jest to wówczas gdy przeżyte treści uczynimy przedmiotem sądów – wyjście poza przezywanie.

Nie można zbudować nauki na bezpośrednim przezywaniu. Każdy akt poznania ma charakter pojęciowy i przekracza sferę przeżycia. Nie można wrócić do przeżycia i ponownie go tak samo doświadczyć.

Każde poznanie jest poznaniem obiektywizującym – nie polega na odtworzeniu przeżycia lecz na pojęciowym ujęciu, będącym czymś więcej niż samo przeżycie.

To, co uczynimy z przeżywanym materiałem zależy od kategorii jakich użyjemy. Uważa się, że przeżycie jest czymś najbardziej pewnym – tak, ale tylko w odniesieniu do samego faktu przezywania.

Treść przeżycia możemy uchwycić dopiero w akcie interpretacji. A możliwe jest gdy treść przeżycia uczynimy przedmiotem sądów (czyli wyjdziemy poza przeżycie).

Formułowanie praw oznacza oddalanie się od rzeczywistości – i tym bardziej, im ogólne jest prawo.

2 kierunki naukowych dążeń i wynikające z nich dwa typy nauk:

1. Nauka poszukująca ogólnych prawd;

2. Nauka badająca konkretną rzeczywistość.

I tu nie natura zjawisk ale logiczna swoistość celu poznawczego wyznacza dwa typy nauk. Weber dopuszcza istnienie nauk o człowieku, które poszukiwałyby ogólnych prawd.

1. Odniesienie do wartości jako aprioryczne założenie przy badaniu kultury

W dziedzinie nauk o kulturze nie jest możliwe podejście bezzałozeniowe:

• Wartości, które wyznajemy są warunkiem możliwości pojawienia się zjawiska kulturowego;

• Wartości wprowadzają porządek w chaos obserwowanych zdarzeń i pozwalają na ich selekcję.

Nie chodzi tu o to, że jakąś kulturę uznajemy za wartościową lecz to ,że jesteśmy „ludźmi kultury”, czyli kimś, kto potrafi zająć wobec świata jakieś stanowisko i nadawać temu światu jakiś sens.

• Wartości istnieją realnie w sferze kultury i obowiązują faktycznie;

• Człowiek posiada zdolność do nadawania sensu rzeczywistości.

Nauki o kulturze mają do czynienia z przedmiotami ontologicznie różnymi:

1. Ludźmi działającymi w sposób racjonalny, nadającymi sens otaczającemu ich światu;

2. Światem jako już uporządkowanym, światem mającym sens. Ja nie jestem pierwszym człowiekiem. Przychodzę na świat już ukształtowany.

Zadaniem nauk o kulturze jest odkrycie tego porządku i zrozumienie nadanego mu sensu.

Kategorie w jakich jest ujmowana rzeczywistość są „rekonstrukcją” kategorii w których świat jest zrozumiany przez ludzi w życiu.

ZAŁOŻENIE O RACJONALNOŚCI CZŁOWIEKA STANOWI APRIORI NAUK O KULTURZE.

Nauka o kulturze nie jest odbiciem rzeczywistości lecz jej projektem.

1. Sposób istnienia wartości w ujęciu Maxa Webera

• Wartości istnieją realnie w sferze kultury i obowiązują faktycznie;

• Człowiek posiada zdolność do nadawania sensu rzeczywistości.

1. Modele interpretacyjne jako naukowy sposób „chwytania” rzeczywistości

Plan działań badawczych naukowca

1. Buduje model interpretacyjny – idealny typ racjonalnego działania, czyli opisuje jak powinno ono wyglądać gdyby działający byli w pełni świadomi swoich celów.

2. Następnie odnosi (stosuje) go do rzeczywistości.

3. Bada odchylenie rzeczywistości od typu idealnego.

Metoda w naukach o kulturze, które posługują się typami idealnymi buduje modele z którymi porównuje rzeczywistość:

1. Gdy nie ma odchylenia – zachowanie rzeczywiste jest zachowaniem racjonalnym. Interpretacja jest tu zarazem wyjaśnieniem.

2. Gdy jest odchylenie zachowania rzeczywistości od idealnej konstrukcji można, a nawet należy dążyć do zidentyfikowania przyczyny tych odchyleń.

1. Charakterystyka sposobu egzystencji Dasein według Martina Heideggera

Filozofia hermeneutyczna sprzeciwia się absolutyzacji metody naukowej. Rozumienie hermeneutyczne zaciera podział na ducha i przyrodę. Bo odnosi się ono do wszelkich bytów zjawiających się tak, a nie inaczej, mając taki, a nie inny sens.

Dasein – zajmuje byt przytomny – pyta jaki jest rodzaj bycia bytu, w jakim konstytuuje się świat?

1. Człowiek nie istnieje (nie żyje) w taki sposób jak rzeczy martwe – człowiek egzystuje.

2. Ego –jego substancją (tym, co fundamentalne) jest jego egzystencja.

3. Dasein w jego byciu chodzi o jego własne bycie.

Dasein jest zawsze w świecie. Egzystować znaczy być w świecie. Sposobów na jakie może odbywać się ludzkie bycie w świecie jest wiele. Świat jest dany na sposób poręczności: coś – do – czegoś – ze – względu – na – coś

1. Praktyka bycia – w – świecie jest zawsze wcześniejsza od teorii.

2. Poznanie wymaga zredukowania kontaktu z rzeczami do zainteresowania czysto poznawczego.

3. Dasein staje się wówczas w pozycji niezaangażowanego obserwatora.

Tej przemianie bytu poznającego towarzyszy przemiana bytu poznawanego. Byt przestaje być czymś poręcznym (użytecznym),a staje się „obiektem poznania” – „rzeczą czystą, czyli przyrodą”.

Dasein poznaje samego siebie poprzez rozumienie. Człowiek jako byt egzystujący nie jest sobie dany w doświadczeniu wewnętrznym.

Dasein odnajduje siebie odwracając się od siebie ku temu, co jest w świecie. Rozumiejąc świat i innych. Dasein rozumie siebie.

1. Charakterystyka sposobów zjawiania się świata Dasein

Dasein jest zawsze w świecie. Egzystować znaczy być w świecie. Sposobów na jakie może odbywać się ludzkie bycie w świecie jest wiele. Świat jest dany na sposób poręczności: coś – do – czegoś – ze – względu – na – coś

1. Praktyka bycia – w – świecie jest zawsze wcześniejsza od teorii.

2. Poznanie wymaga zredukowania kontaktu z rzeczami do zainteresowania czysto poznawczego.

3. Dasein staje się wówczas w pozycji niezaangażowanego obserwatora.

Tej przemianie bytu poznającego towarzyszy przemiana bytu poznawanego. Byt przestaje być czymś poręcznym (użytecznym),a staje się „obiektem poznania” – „rzeczą czystą, czyli przyrodą”.

1. Sposoby odnajdowania się Dasein pośród rzeczy. Problem autentyczności

Dasein odnajduje siebie pośród rzeczy. Rozumie siebie, rozumiejąc świat. W codziennym życiu człowiek rozumie siebie w swej egzystencji na podstawie tego, co robi i o co się troszczy. Ale nie chodzi tu o bierne samo poznawanie (jakie towarzyszy wielu czynnościom) ale o samo projektowanie się – wybieranie odpowiedniej (swojej) możliwości bycia – w -świecie i egzystowanie w tych możliwościach.

1. Ale to potoczne rozumienie siebie jest nieautentyczne

2. Autentyczne siebie Dasein odnajduje w :

1. Doświadczeniu sumienia;

2. Doświadczeniu śmierci.

Byt egzystencjalny nie jest rzeczą pośród rzeczy

1. Różnice i podobieństwa w odnoszeniu się Dasein do innych i do rzeczy

1. Być to znaczy być między ludźmi – Mitsein

2. Świat jest zawsze światem wspólnym – Mitwelt

3. Narzędzia i przedmioty odsyłają do innych ludzi, wskazują na ich istniene.

Mitdasein – inni współegzystują.

• Innych napotykamy nie jako innych ode mnie – czyli podmioty. Innych napotykamy jako egzystujących, niejako „przy pracy”.

• Jedno Dasein z drugim dasein łączy opiekuńczość, czyli troska jest podstawą mojego kontaktu z drugim. Niechęć albo brak troski jest zawsze jej negacją.

• Rozumienie innych jest rezultatem jakiegoś procesu poznawczego. Rozumienie innych stanowi pierwotny, egzystencjalny sposób bycia.

• Jedno Dasein z drugim Dasein łączy rozumienie nawzajem swoich egzystencji. Gdy staramy się drugiego bardziej zrozumieć tak jako logos przed rozumieniem.

1. Charakterystyka poznania naukowego według Martina Heideggera.