FINANSE PRZEDSIĘBIORSTWA – są to zjawiska i procesy pieniężne zachodzące w przedsiębiorstwie.

Majątek przedsiębiorstwa

Majątek trwały To te składniki majątkowe przedsiębiorstwa, które służą przez długi okres czasu i stopniowo tracą swoją wartość w ciągu długiego okresu czasu i w związku z tym ulegają amortyzacji.	Majątek obrotowy To te składniki majątkowe przedsiębiorstwa, które zużywają się w bardzo krótkim czasie i jednorazowo w 100% np. surowce potrzebne do produkcji zużywają się w jednym cyklu produkcyjnym. Wpisywane są jednorazowo w koszty i nie ulegają amortyzacji.
Finansowy majątek trwały Udziały konkretnego przedsiębiorstwa w innych przedsiębiorstwach, spółkach, długookresowe papiery wartościowe (przetrzymywane w przedsiębiorstwie dłużej niż 1 rok) stanowiące własność przedsiębiorstwa np. akcje.	Środki pieniężne Gotówka w kasie przedsiębiorstwa, i na rachunku bankowym oraz krótkoterminowe papiery wartościowe.
Rzeczowy majątek trwały A. Środki trwałe produkcyjne (są używane w produkcji) – Maszyny i urządzenia, budynki gospodarcze i produkcyjne, środki transportowe. Środki trwałe nieprodukcyjne (nie są używane bezpośrednio w produkcji) – budynki socjalne, domy wczasowe, przedszkola zakładowe, stołówki, domy kultury, świetlice, ośrodki zdrowia.	Należności Należności pochodzą ze sprzedaży. Od momentu sprzedaży do momentu uzyskania środków czyli gotówki mija pewien okres czasu i w tym okresie powstają właśnie należności. Jest to przeciwstawne zjawisko do zobowiązań (jesteśmy wtedy dłużnikiem).
Wartości niematerialne i prawne Np. prawo do wieczystego użytkowania gruntów, patenty, wynalazki, programy komputerowe, reputacja przedsiębiorstwa - (good will – konkretna wartość przedsiębiorstwa na którą składa się pozycja rynkowa, opinia współpracujących firm, promocja, reklama) – podlega również wycenie – może być wyliczona w złotówkach	Zapasy (Rzeczowy majątek obrotowy) A. Surowce i materiały do produkcji. B. Półprodukty, bądź produkcja nie zakończona. Gotowe, finalne produkty w magazynie – produkty wytworzone, ale jeszcze nie sprzedane. (Koszty magazynowania + koszty zamrożenia kapitału).

Źródło finansowania - zasób środków pieniężnych (kapitału) finansujących określoną działalność lub przedsięwzięcie gospodarcze.

Z punktu widzenia pochodzenia wyróżnia się źródła wewnętrzne i zewnętrzne, według kryterium zwrotności - źródła własne (kapitał własny) oraz obce (kapitał obcy, zobowiązania).

Źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa są wykazywane w jego bilansie pod postacią pasywów.

Bilans przedsiębiorstwa - jedno z podstawowych pojęć w rachunkowości i sprawozdawczości finansowej podmiotów gospodarczych charakteryzujące stan i strukturę środków (składników majątkowych) przedsiębiorstwa (aktywa) oraz źródeł finansowania tego majątku (pasywa) na dany dzień w roku (ma więc charakter statyczny).

Bilans sporządzany jest na podstawie aktualnych (w dniu jego sporządzenia) księgowych zapisów operacji gospodarczych, występujących w okresie sprawozdawczym, za jaki się go sporządza.

Do podstawowych cech bilansu zalicza się:

- kompletność i udokumentowanie zawartych w nim informacji, czyli pełne i zweryfikowane (np. w wyniku inwentaryzacji) dane na temat całkowitego majątku przedsiębiorstwa oraz źródeł jego pochodzenia;

- podział pozycji bilansu na grupy o zbliżonej treści ekonomicznej oraz
z uwzględnieniem charakteru, w jakim występują w przedsiębiorstwie;

- moment bilansowy, czyli ściśle oznaczony czas, dla którego ustala się stan wszystkich pozycji bilansowych (z reguły przełom dwóch kolejnych okresów sprawozdawczych);

- pieniężną wyceną wszystkich składników bilansu przy zastosowaniu tej samej waluty (z reguły krajowej);

- równowagę bilansową, polegającą na tym, że sumy aktywów i pasywów są zawsze sobie równe.

Przy sporządzaniu bilansów poszczególne podmioty gospodarcze mogą stosować wybrane przez siebie sposoby wyceny składników pozycji bilansowych, różny może być również zakres danych uzupełniających (dodatkowych informacji dołączanych do bilansu, które ułatwiają czytanie i analizowanie danych zawartych w bilansie), jak i układ bilansu (ilość i treść poszczególnych pozycji bilansowych, ich kolejność i ugrupowanie, rozmieszczenie danych uzupełniających).

Wynik finansowy: nadwyżka księgowa działalności przedsiębiorstwa w określonym okresie. Różnica pomiędzy przychodami ze sprzedaży a kosztami ich uzyskania. Dodatni wynik finansowy określany jest mianem zysku, ujemny - mianem straty.

Rachunkowość finansowa zajmuje się pomiarem i ewidencją majątku przedsiębiorstwa, operacji gospodarczych oraz przygotowywaniem na tej podstawie raportów finansowych. Sposób prowadzenia rachunkowości finansowej jest ściśle unormowany przez prawo.

Płynność finansowa - zdolność przedsiębiorstwa do terminowego regulowania bieżących zobowiązań (krótkoterminowych, płatnych w ciągu jednego roku), określający możliwość spłaty zobowiązań w sytuacji, gdyby stały się one natychmiast wymagalne, za pomocą upłynnienia posiadanych zasobów środków obrotowych (zasobów, które mogą być szybko zamienione na gotówkę).

Dla zapewnienia sobie możliwości ciągłego, niezakłóconego działania przedsiębiorstwo powinno dbać o zachowanie określonego poziomu płynności finansowej. Większa bądź mniejsza płynność finansowa zależy od długości czasu, jaki jest potrzebny do zamiany aktywów przedsiębiorstwa (rzeczowych lub finansowych) na gotówkę.

Kryterium płynności finansowej jest jednym z podstawowych kryteriów oceny działalności przedsiębiorstwa: niska płynność (brak płynności) świadczy o utracie lub wysokim prawdopodobieństwie utraty przez przedsiębiorstwo zdolności do terminowego regulowania bieżących zobowiązań. Ryzyko z tego tytułu obciąża kontrahentów przedsiębiorstwa, a w dłuższym okresie może prowadzić do jego upadłości.

Wysoka płynność oznacza z kolei zamrożenie nadmiernie wysokich własnych kapitałów w finansowaniu bieżącej działalności i niemożność zwiększenia ich zyskowności przez efektywne wykorzystanie obcych kapitałów, co może mieć niekorzystny wpływ na rentowność przedsiębiorstwa.

Ocena płynności może dotyczyć zarówno okresów krótszych - bieżąca płynność oceniana na podstawie informacji z podstawowych sprawozdań finansowych w okresach sprawozdawczych (z reguły jeden rok), jak i okresów dłuższych - stanowi wtedy element dynamicznego rachunku opłacalności ekonomicznej przedsięwzięcia gospodarczego.

Wskaźniki płynności finansowej - umożliwiają dokonanie oceny poziomu wypłacalności przedsiębiorstwa. (Jest to ocena zdolności przedsiębiorstwa. do terminowego regulowania wszelkich płatności);

Wskażniki te umożliwiają dokonanie oceny w sytuacji majątkowo-kapitałowej (ocena dostosowania struktury kapitałów do struktury majątkowej przedsiębiorstwa);

Wskaźnik bieżącej płynności: majątek obrotowy/zobowiązania bieżące.

Wskaźnik szybki (stopa wysokości płynności)

płynne środki obrotowe/zobowiązania bieżące

(płynne środki obrotowe = majątek obrotowy - zapasy lub należności + krótkoterminowe papiery wartościowe + środki pieniężne)???????

INWESTOWANIE – proces polegający na zwiększaniu zasobów majątku przedsiębiorstwa. Procesy inwestycyjne angażują kapitały na długie okresy. Są obarczone dużym stopniem ryzyka.

Rodzaje inwestycji

1. mające na celu pozyskanie rzeczowych składników majątku trwałego
   (technologie, urządzenia, maszyny, nieruchomości), zwiększają one zdolności produkcyjne

2. inwestycje w majątek finansowy, głównie inwestycje, udziały w innych podmiotach gospodarczych

3. pozyskiwanie wartości niematerialnych i prawnych (zakup licencji, patenty, znaku firmowego, oprogramowania)

   EFEKTYWNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA – to takie, które osiąga nadwyżkę przychodów nad kosztami działalności, czyli takie które generuje nadwyżkę finansową o charakterze dodatnim.

   ZARZĄDZANIE ZAPASAMI W PRZEDSIĘBIORSTWIE – poddajemy ocenie koszty np.: magazynowanie, strukturę zapasów, dynamikę zmian wielości zapasów w przedsiębiorstwie, rotacje zapasów, długość czasu zamrożenia środków finansowych w zapasach

   PROCES PRODUKCJI – struktura asortymentowa produkcji, wielkość poszczególnych grup asortymentowych, dynamika zmian, koszty związane z utrzymaniem ciągłości procesu produkcji, struktura tych kosztów, rozkład w czasie, potrzeby kapitałowe.

   PROCES SPRZEDAŻY – wielkość obrotów, struktura asortymentowa obrotów, dynamika zmian sprzedaży, koszty związane z procesem sprzedaży

   OCENA SYTUACJI KAPITAŁOWEJ W PRZEDSIĘBIORSTWIE – struktura kapitałów zaangażowanych w przedsiębiorstwo, wielkość poszczególnych grup (rodzajów) kapitału, dynamika zmian, wykorzystanie kapitału (czyli zdolność kapitału do generowania określonych przychodów)

POSTĘPOWANIE UPADŁOŚCIOWE rozpoczyna się gdy:

- majątek przedsiębiorstwa nie wystarcza na spłatę zobowiązań,

- przedsiębiorstwo zaprzestało płacenia zobowiązań.

W przypadku zaistnienia w/w sytuacji zarząd przedsiębiorstwa zobowiązany jest w ciągu dwóch tygodni złożyć w sądzie gospodarczym wniosek o ogłoszenie upadłości przedsiębiorstwa. W przeciwnym wypadku członkowie zarządu odpowiadają własnym majątkiem za wszystkie zobowiązania spółki. Upadłość przedsiębiorstwa jest ogłaszana publicznie, w związku z tym kontrahenci wiedzą o złej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa i mogą ustrzec się ryzyka związanego z udzielaniem mu pożyczek.

Wierzyciele powinni być zaspokojeni z majątku, który pozostał spółce po ogłoszeniu upadłości.

KREDYTY BANKOWE

Kredyty są najłatwiej dostępnym i najbardziej powszechnym źródłem finansowania ze źródeł obcych w szczególności dla małych i średnich przedsiębiorstw.

Zdolność kredytowa - zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w umówionym terminie zwrotu (w/g prawa bankowego).

Banki nieraz kierują się w udzielaniu kredytu nie tyle zdolnością kredytową co posiadaniem przez kredytobiorcę zabezpieczenia. Nie jest to jednak wygodna dla banku sytuacja, gdyż zdarzają się sytuacje w których bank ma problemy z wyegzekwowaniem długu.

Badanie zdolności kredytowej (ocena).

Polega ono na analizie działalności przedsiębiorstwa. Badanie sprawozdawczości finansowej przedsiębiorstwa (sprawdzanie rentowności, wysokości zysków); istotne są cele kredytu oraz termin zwrotu kredytu.

Im kredyt jest zaciągany na dłuższy okres i na większe sumy tym badanie powinno być dokładniejsze. Badanie zdolności kredytowej przeprowadza się przy pomocy analizy wskaźnikowej na podstawie sprawozdań finansowych przedsiębiorstwa (bilans i rachunek wyników). Banki żądają dodatkowo m.in. kopii deklaracji składanych do Urzędu Skarbowego w ramach rozliczeń miesięcznych czyli kopii deklaracji na podatek dochodowy oraz na podatek od towarów i usług. Również wymagane jest przedstawienie planu zagospodarowania kredytu. Banki starają się również na własną rękę uzyskać informacje uzupełniające. Ponadto przedsiębiorstwo ubiegające się o kredyt musi liczyć się z nieustanną ingerencją banku w sprawy wewnętrzne.

Rodzaje kredytów. - Najbardziej istotny jest podział na kredyty obrotowe i inwestycyjne.

Kredyty obrotowe przeznaczone są na finansowanie działalności bieżącej. Są to kredyty używane przy zakupie towarów, materiałów do produkcji i innych elementów niezbędnych do bieżącego funkcjonowania. Istotą kredytu obrotowego jest jego relatywna krótkoterminowość, służyć ma on na sfinansowanie bieżącego obrotu. Cykl obrotu mieści się w okresie nie dłuższym niż rok.

Kredyty inwestycyjne przeznaczone są na finansowanie budowy, przebudowy i rozbudowy (tworzenia) majątku trwałego przedsiębiorstwa. Kredyty takie są zazwyczaj udzielane na dłużej niż jeden rok. Kredytobiorca powinien być w stanie sfinalizować część danego przedsięwzięcia. Wymagany jest udział własny kredytobiorcy. W Polsce jest to od 20 do 40% wartości kredytowanego przedsięwzięcia. Wysokość udziału własnego zależy od zaoferowanych bankowi zabezpieczeń spłaty kredytu. W przypadku kredytów inwestycyjnych często występuje również karencja, czyli odsunięcie w czasie spłat kredytu.

KOSZTY

Kosztem uzyskania przychodów są wydatki poniesione w celu uzyskania przychodów, w tym koszty funkcjonowania osoby prawnej.

Najmniej kontrowersyjnymi elementami kosztu, tzn. takimi, które są bezsprzecznym nośnikiem wydatku na osiągnięcie dochodu, są:

koszty funkcjonowania osoby prawnej, a więc:

- wynagrodzenia pracowników z tytuły umów o pracę (mogą wystąpić wątpliwości w przypadku umów o dzieło, umów zlecenia itp.),

- koszty wynajęcia lokalu, łącznie z utrzymaniem jego stanu funkcjonalnego (oświetleniem, ogrzewaniem, sprzątaniem, wywozem śmieci),

- składki na ubezpieczenie społeczne, fundusz pracy i fundusz gwarantowanych świadczeń pracowniczych,

- koszt zakupu towaru na sprzedaż (aczkolwiek tu istniej rozbieżność związana z chwilą sprzedania towaru; ustawa o rachunkowości pozwala stosować dwie metody: Last In First Out (LIFO), First In First Out (FIFO) wyprowadzania towarów z magazynu),

- odpisy amortyzacyjne od środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych,

- wydatki na reklamę w środkach masowego przekazu, lub też prowadzoną publicznie w inny sposób,

- wydatki na cele reprezentacji i reklamy prowadzonej w sposób niepubliczny (do 0,25% wysokości przychodu),

- wydatki z tytułu delegacji służbowych (jazdy miejscowe do 500km. i inne) do wysokości limitów podanych w ustawie.

RACHUNEK WYNIKÓW – zysków i strat – pokazuje efekty działalności przedsiębiorstwo osiągnięte w określonym czasie, zestawione są tu przychody i koszty

1. przychody ze sprzedaży, koszty działalności operacyjnych, zyski/straty ze sprzedaży, pozostałe przychody i koszty operacyjne, zysk/strata na działalności operacyjnej, przychody i koszty finansowe, zysk/strata brutto na dział operacyjnej, zyski i straty nadzwyczajne, zysk/strata brutto, obciążenia wyniku finansowego, zysk/strata

Przychody całkowite - przychody ze sprzedaży, operacyjne, finansowe

Koszty całkowite – koszty operacyjne, pozostałe koszty operacyjne, koszty finansowe

Krążenie gotówki w przeds – spadek poziomu zapasów = dopływ gotówki do firmy

Źródło środków finansowych – sprzedaż składników majątku trwałego

Każde zmniejszenie stanu aktywów firmy powoduje dopływ środków pieniężnych do przedsiębiorstwa, a zwiększenie aktywów firmy to wykorzystanie (wydatkowanie) środków pieniężnych

Każdy wzrost pasywów w przeds będzie odzwierciedlał dopływ środków pieniężnych w przeds

PROCES PRODUKCJI – struktura asortymentowa produkcji, wielkość poszczególnych grup asortymentowych, dynamika zmian, koszty związane z utrzymaniem ciągłości procesu produkcji, struktura tych kosztów, rozkład w czasie, potrzeby kapitałowe (kapitałochłonność procesu produkcyjnego)

PROCES SPRZEDAŻY – wielkość obrotów, struktura asortymentowa obrotów, dynamika zmian sprzedaży, koszty związane z procesem sprzedaży.

ZARZĄDZANIE ZASOBAMI LUDZKIMI W PRZEDS – wielkość zatrudnienia, struktura osób zatrudnionych, koszty osobowe, ich strukturę, wydajność pracowników.

ANALIZA FINANSOWA – umożliwia całościowe spojrzenie na funkcje przeds, kondycję finansową, przez pryzmat kosztów, przychodów, nakładów, efektów, wpływów, wydatków gotówkowych.

Obszary analityczne

1. ocena sytuacji majątkowej przeds – struktura majątkowa firmy, udział poszczególnych rodzajów majątku w całkowitej strukturze majątku firmy, wielkość poszczególnych grup majątkowych, tempo zmian poszczególnych rodzajów majątku, ocena wykorzystania majątku w przeds,

2. ocena sytuacji kapitałowej – w przeds, struktura kapitałów zaangażowanych w przeds, wielkość poszczególnych grup kapitału, dynamika zmian, wykorzystanie kapitału (zdolność kapitału do generowania określonych przychodów)

3. ocena płynności finansowej – płynność bieżąca firmy, ocena długoterminowej płynności firmy, jak ją ocenić, jaka jest wielkość kapitału pracującego w przeds, jak ocenić stopień zapotrzebowania na kapitał pracujący

4. ocena rentowności – przez pryzmat generowanych przychodów i ponoszonych kosztów przez przeds oceniamy skalę zwrotności zainwestowanych kapitałów, rentowność przychodów, rentowność majątku firmy, dynamika zmian w zakresie rentowności

5. badanie kompleksowe kondycji finansowej z wykorzystaniem różnych modeli finansowych, umożliwiających ocenę firmy

PODSTAWOWE ELEMENTY FINANSOWE

1. Bilans – oceniamy udział majątku trwałego i obrotowego w strukturze aktywów. Firma jest elastyczna, gdy majątek obrotowy przekracza majątek trwały. Istnieje wtedy małe ryzyko utraty płynności finansowej, im wyższa elastyczność tym mniejsze są koszty stałe. Przy pasywach zwracamy uwagę na wielkość kapitału stałego. I wyższy kapitał stały tym bezpieczniejsza struktura finansowania.

2. Rachunek zysków (wyników) – odzwierciedla efekty działania firmy. Ważne są: wielkość zysku operacyjnego (efektywność działalności) do której firma została powołana, zysk na działalności gospodarczej (powiązanie firmy z rynkiem finansowym), zysk brutto – uwzględnia zdarzenia nadzwyczajne i losowe, zysk netto – powstaje po rozliczeniu z budżetem

3. Rachunek przepływów środków pieniężnych – obejmuje przepływy gotówki, które postępowały w okresie na który jest sporządzany, odzwierciedla działalność przedsw3 obszarach:

1. działalność operacyjna – nadwyżka, zakup, produkcja, sprzedaż

2. działalność inwestycyjna – przepływy gotówkowe związane
   z lokowaniem majątku trwałego w przedsiębiorstwie

3. działalność finansowa – odzwierciedla przepływy gotówki związane
   z powiązaniami danej firmy z rynkiem finansowym (obligacje krótkoterminowe)

PODSTAWOWY CEL GOSPODARKI FINANSOWEJ

- wzrost wartości rynkowej przedsiębiorstwa, utrzymanie płynności
i niezależności finansowej przedsiębiorstwa, zapewnienie środków finansowych na bieżącą działalność i rozwój przedsiębiorstwa, minimalizacja ryzyka gospodarczego

POZIOMY PODEJMOWANIA DECYZJI

1. Strategiczny – ukształtowanie struktury aktywów trwałych w przedsiębiorstwie, znajduje odzwierciedlenie w procesach inwestowania, jest to kształtowanie struktury kapitału stałego w procesie finansowania przedsiębiorstwa.

2. Operacyjny – dotyczy kształtowania struktury aktywów bieżących, kształtowanie struktury zobowiązań bieżących. Te dwa aspekty łączą się
   w procesie zarządzania kapitałem pracującym w przedsiębiorstwie.

EFEKTYWNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA – efektywne przedsiębiorstwo to takie, które

- osiąga nadwyżkę przychodów nad kosztami działalności,

- generuje nadwyżkę finansową o charakterze dodatnim.

Do badania oceny efektywności służy: analiza ekonomiczna – obejmuje całokształt działań i procesów w przedsiębiorstwie, które zmierzają do oceny jego poszczególnych obszarów funkcjonalnych jak i całego przedsiębiorstwa, przy wykorzystaniu różnorodnych mierników finansowych i obejmuje:

1. analizę techniczno – ekonomiczną – zajmuje się oceną procesów gospodarczych zachodzących w przedsiębiorstwie, poddaje się ocenie np. proces zaopatrzenia przedsiębiorstwa.

2. analizę finansową – zajmuje się oceną różnych obszarów funkcjonowania przedsiębiorstwa wykorzystując liczby zapisane np. w bilansie i wyniku finansowym.

Wskaźniki finansowe - wskaźniki ilustrujące ekonomiczną sytuację przedsiębiorstwa, stosowane w analizie ekonomiczno-finansowej. Do podstawowych wskaźników finansowych zalicza się:

- wskaźniki płynności,

- wskaźniki zadłużenia

- wskaźniki rentowności

-wskaźniki sprawności działania

Wskaźniki płynności finansowej	Wart.
Wskaźnik płynności bieżącej
Wskaźnik szybki
Wskaźnik natychmiastowej wymagalności.
Wskaźniki zadłużenia
Wskaźnik zadłużenia aktywów	*100%
Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego	*100%
Wskaźnik zadłużenia długoterminowego
Wskaźnik pokrycia obsługi długu I
Wskaźnik pokrycia obsługi długu II
Wskaźnik pokrycia zobowiązań odsetkowych
Wskaźniki rentowności (zyskowności)
Wskaźnik rentowności brutto	‘* 100%
Wskaźnik rentowności netto	* 100%
Wskaźnik rentowności kapitału własnego	* 100%
Wskaźnik rentowności aktywów	* 100%
Wskaźniki operacyjności (sprawności działania)
Wskaźnik rotacji należności
Wskaźnik cyklu należności
Wskaźnik rotacji zapasów
Wskaźnik cyklu zapasów
Wskaźnik rotacji zobowiązań
Wskaźnik cyklu zobowiązań
Wskaźnik rotacji aktywów stałych
Wskaźnik globalnej rotacji aktywów
Wskaźniki oceny rynkowej akcji
Wskaźnik zysku na jedną akcję
Wskaźnik zyskowności akcji
Analiza wskaźnikowa DuPonta
Rentowność sprzedaży netto (ROS)
Rotacja aktywów
Rentowność aktywów (ROA) ROA = ROS * rotacja aktywów
Rentowność kapitału własnego (ROE)=ROA*L
Dźwignia (L)
Quick test
Wskaźnik udziału kapitału własnego (samofinan.)
Udział zysku i amortyzacji w przychodach (obrotach)
Zyskowność aktywów
Zadłużenie w latach

aktywa bieżące = Majątek obrotowy + rozliczenia międzyokresowe (B+C)

zobowiązania bieżące = zobowiązania krótkoterminowe + fundusze specjalne + przychody przyszłych okresów (D+E)

RENTOWNOŚĆ – generowanie zysków, zdolność przedsiębiorstwa do generowania dochodów w długim okresie.

W praktycznym wymiarze - to osiąganie nadwyżek przychodów ze sprzedaży nad kosztami poniesionymi dla ich uzyskania, a zatem uzyskiwanie dodatniego wyniku finansowego.

Pomiar rentowności umożliwiają wskaźniki rentowności obliczane w odniesieniu do wartości: sprzedaży (obrotu) przedsiębiorstwa (rentowność sprzedaży) majątku (aktywów) przedsiębiorstwa (rentowność majątku), kapitału własnego (rentowność kapitału własnego). Traktowanie rentowności jako jednego z celów działalności przedsiębiorstwa prowadzi do stosowania ekonomicznie racjonalnych kryteriów w sferze podejmowania różnorakich decyzji w trakcie jego funkcjonowania.

Wskaźnik progu rentowności – Próg rentowności jest to wartość sprzedaży, bądź wielkość produkcji niezbędna do pokrycia kosztów przedsiębiorstwa.

Jest to taka wielkość sprzedaży, poniżej którego przedsiębiorstwo ponosi straty, a po przekroczeniu tej wielkości osiąga zysk.

Wskaźnik progu rentowności - koszty stałe : cena jednostkowa sprzedaży -jednostkowy koszt wyrobu

Wskaźnik ten pokazuje, ile sztuk jednego wyrobu, przy danej cenie jednostkowej zbytu musimy wyprodukować, aby osiągnąć wartość produkcji równoważącą koszta. Możemy go wyrażać w sztukach lub w złotych

Obliczenie progu rentowności przedsiębiorstwa stanowi podstawę do dalszej analizy, która powinna obejmować ocenę kształtowania się rentowności w przypadku zmian poszczególnych czynników wpływających na jej poziom.

Istotna jest ocena:

1. dopuszczalnego poziomu spadku popytu na oferowane produkty, który nie spowoduje wystąpienia strat w przedsiębiorstwie.;

2. zmian progu rentowności badanego przedsięwzięcia, w przypadku zmian cen sprzedaży produktów (wzrostu lub spadku), zmian kosztów zmiennych lub stałych;

   Do rozwiązania tych problemów służy analiza wrażliwości - wyznaczenie marginesów bezpieczeństwa, czyli oszacowania granicznych poziomów wzrostu poszczególnych czynników, które określają wielkość zysków przedsiębiorstwie.

   Przyczyny celowości analizy wrażliwości:

3. przedsiębiorstwa w warunkach gospodarki rynkowej działają w zmiennym otoczeniu;

4. istnieje niebezpieczeństwo utraty rynków i klientów;

5. istnieje możliwość odchyleń rzeczywistych zjawisk rynkowych od zaplanowanych;

   Marginesy bezpieczeństwa ustala się dla:

6. dopuszczalnego spadku popytu;

7. dopuszczalnego spadku ceny sprzedaży oferowanego produktu;

8. dopuszczalnego wzrostu kosztów jednostkowych zmiennych;

   Ww. analiza dostarcza informacji o potencjalnych możliwościach kształtowania rentowności przedsiębiorstwa poprzez:

9. wzrost wielkości obrotów spowodowanych obniżka ceny sprzedaży;

10. wzrost ceny jednostkowej sprzedaży przy utrzymaniu tego samego, ilościowego poziomu obrotów;

11. odpowiednie kształtowanie kosztów, zarówno stałych, jak i zmiennych Obniżenie poziomu kosztów pozwala rozszerzyć margines bezpieczeństwa przedsiębiorstwa przez zmniejszenie wymaganego progu rentowności, Zwiększenie kosztów przyniesie odwrotne skutki.

    Przykład:

    Firma ABC zajmuje się produkcja portfeli.

    Oszacowane jednostkowe koszty zmienne związane z produkcja portfeli wynoszą 63zł,

    Cena sprzedaży=90zł.

    Koszty stale funkcjonowania firmy 108.000zl. w skali rocznej. Składają się na nie m.in. amortyzacja urządzeń, place, wydatki reklamowe i inne; posiadane zdolności produkcyjne firma ocenia na 10.000 szt.

    Próg rentowności dla produkcji portfeli w ujęciu ilościowym:

    108.000:90-63=4000sztuk

    Próg rentowności w ujęciu wartościowym (pr.rent. w ujęciu ilościowym x cena sprzedaży)

    4000 szt. x 90 zł = 360.000zł.

    Próg rentowności jako procent wykorzystania posiadanych przez firmę zdolności produkcyjnych.

    4000:10.000 x 100% = 40%

    Zp - zdolności produkcyjne

    WNIOSEK: Firma musi sprzedać, co najmniej 4.000sztuk, czyli osiągnąć przychody ze sprzedaży na poziomie 360.000zl., aby zrównoważyć poniesione koszty. Jednocześnie musi wykorzystać 40% zdolności. produkcyjnych., aby zacząć zarabiać.

Wskaźniki rentowności stosowane w ocenie całego przedsiębiorstwa:

• odzwierciedlają korzyści uzyskiwane przez właścicieli inwestujących w dany podmiot oraz odzwierciedlają efekty jego działalności.

1. umożliwiają ocenę przedsiębiorstwa z punktu widzenia osiągniętych wyników i ponoszonych kosztów, oraz z punktu widzenia korzyści osiąganych przez rożnych inwestorów (np. z tytułu dokonywanych inwestycji)

2. mają bardzo istotne znaczenie ponieważ szacują perspektywy rozwojowe firmy: rentowność przedsiębiorstwa, uzyskiwanie nadwyżki przychodów nad kosztami działalności lub zdolność akumulacji nadwyżek finansowych;

W zależności od wielkości zysków wyróżniamy:

1. zysk operacyjny – z bieżącej działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, osiągnięty na sprzedaży

zysk operacyjny = przychody ze sprzedaży – koszty poniesione na wytworzenie sprzedanych produktów

1. zysk netto

zysk netto = całkowite przychody – całkowite koszty przedsiębiorstwa – podatek dochodowy

WSKAŹNIK ZADŁUŻENIA - to relacja zobowiązań do wartości majątku przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo może funkcjonować tylko w oparciu o kapitały obce i własne.

Zadłużenie, finansowanie działalności, wydatków, majątku podmiotów gospodarczych ze źródeł zewnętrznych. Poziom zadłużenia obrazuje strukturę finansowania majątku i działalności przedsiębiorstwa, określa także, przez stopień zaangażowania kapitału obcego w stosunku do kapitału własnego, możliwości pokrycia zobowiązań kapitałami własnymi.

Wskaźniki zadłużenia, inaczej wskaźniki wspomagania finansowego opisują jak duży jest udział zobowiązań w finansowaniu majątku przedsiębiorstwa.

Wskaźnik zadłużenia jest szczególnie ważny dla banków i innych wierzycieli – jaki jest udział kapitału obcego, bo majątek własny stanowi gwarancję dla tych wszystkich, którzy pożyczają nam pieniądze. Szczególnie istotny gdyby doszło do likwidacji przedsiębiorstwa – aby mogli wyegzekwować należności.

Ogólny wskaźnik zadłużenia wyraża stosunek zobowiązań ogółem do aktywów (majątku) przedsiębiorstwa.

Ogólny wskaźnik zadłużenia = zobowiązania : aktywa x 100 (wyrażenie w procentach)

INWESTYCJE W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Proces inwestowania polega na pozyskiwaniu do przedsiębiorstwa różnych składników majątkowych. Efektem procesów inwestycyjnych będą zmiany stanu posiadania przedsiębiorstwa.

Inwestycje polegają na zamrożeniu kapitału w określonych składnikach majątkowych; wobec tego, by decyzje inwestycyjne przynosiły określone efekty musza być spełnione określone warunki racjonalności, efektywności i zwrotności zainwestowanych kapitałów.

Inwestycje mogą dotyczyć różnych grup majątku. Najważniejsze są trzy główne składniki majątku, w które inwestuje przedsiębiorstwo:

1. inwestycje polegające na pozyskiwaniu rzeczowych składników majątku trwałego; m.in. należą tu: zakupy nieruchomości, gruntów, budynków, zakupy maszyn, urządzeń, środków transportu; są to zatem takie aktywa, którymi przedsiębiorstwo dysponuje w okresach dłuższych niż jeden rok. Są to również aktywa, które podlegają procesowi stopniowego umarzania wartości początkowej (amortyzacji);

2. inwestycje w majątek rzeczowy polegają na inwestycjach o charakterze rozwojowym, które zwiększają potencjał wytwórczy przedsiębiorstwa (np. zakup nowej linii technologicznej), albo inwestycjach o charakterze modernizacyjnym, które polegają na zastępowaniu rożnych składników majątku rzeczowego bardziej nowoczesnymi maszynami, albo inwestycje o charakterze odtworzeniowym polegające na zastępowaniu składników majątku rzeczowego takimi samymi składnikami; pozwalają zachować dotychczasowy potencjał wytwórczy przedsiębiorstwa na tym samym poziomie.

3. inwestycje w majątek finansowy, które polegają na nabywaniu udziałów w innych podmiotach gospodarczych. Są to również inwestycje polegające na zakupie długoterminowych papierów wartościowych, np. obligacji przedsiębiorstw (poza akcjami i udziałami).

Inwestycje w majątek finansowy odzwierciedlają tzw. rozwój przedsiębiorstwa tzn. taki rozwój, który w sposób skokowy zwiększa potencjał wytwórczy i wartość rynkową przedsiębiorstwa.

Inwestycje w majątek finansowy nie podlegają amortyzacji, umorzeniu.

W przedsiębiorstwach mogą również występować inwestycje polegające na zwiększaniu wartości niematerialnych i prawnych przedsiębiorstwa.

Do tych inwestycji zakwalifikujemy: zakupy licencji, patentów, oprogramowania komputerowego, wieczysta dzierżawę gruntu.

Istotną cechą takich inwestycji jest możliwość ich umarzania (stopniowe odpisywanie w koszty ponoszonych nakładów inwestycyjnych)

PLANOWANIE PRZEDSIĘWZIĘĆ INWESTYCYJNYCH

1. Określenie potrzeb rozwojowych przedsiębiorstwa, wynikających z przyjętej do realizacji strategii rozwojowej;

2. Określenie możliwości inwestycyjnych firmy - tworzenie alternatywnych projektów;

3. Oszacowanie możliwości sfinansowania projektów inwestycyjnych;

4. Ocena alternatywnych przedsięwzięć inwestycyjnych (oszacowanie wielkości nakładów inwestycyjnych) i skonfrontowanie tych nakładów z dostępnymi źródłami finansowania;

5. Wybór realnych projektów inwestycyjnych;

6. Realizacja i kontrola procesów inwestycyjnych;

7. Żeby można było ocenić projekty inwestycyjne pod względem ich atrakcyjności, efektywności i zwrotności zainwestowanych nakładów, konieczne jest oszacowanie spodziewanych nadwyżek finansowych uzyskiwanych dzięki danej inwestycji.

Metody służące do badania opłacalności planowanych projektów inwestycyjnych.

Elementy potrzebne do ustalenia nadwyżek finansowych.

• ustalenie wartości nadwyżek finansowych, które będą generowane przez dany projekt inwestycyjny (zasadnicza kwestia!);

• Określenie, ile nakładów inwestycyjnych pociągnie za sobą realizacja danej inwestycji;

• ustalenie przez jaki okres będą ponoszone nakłady inwestycyjne w celu oddania (uruchomienia) do eksploatacji danej inwestycji;

• określenie długości okresu eksploatacji danego projektu inwestycyjnego;

• oszacowanie, w którym momencie dany projekt inwestycyjny i jego eksploatacja osiągnie maksymalny poziom wykorzystania zdolności wytwórczej;

W jaki sposób dochodzimy do nadwyżki finansowej uzyskiwanej w kolejnych okresach eksploatacji danego procesu inwestycyjnego?

• oszacowanie przychodów z nowej inwestycji

• od przychodów odejmujemy koszty bieżącej działalności związanej z wdrożoną inwestycją (robocizna, zużycie surowców, materiałów, usługi obce, amortyzacja);

• ta różnica daje nam zysk operacyjny, od którego odejmujemy koszty finansowe (odsetki);

• ta różnica daje nam zysk brutto, który jest jednocześnie podstawą opodatkowania, odejmujemy więc podatek dochodowy;

• daje nam to zysk netto, który powiększamy o wartość amortyzacji;

• zysk netto+amortyzacja daje w sumie nadwyżkę finansowa, z której spłacamy raty kapitałowe od kredytu;

• nadwyżka finansowa–raty kapitałowe od kredytu dają w efekcie końcowym: nadwyżkę finansowa netto, która jest czystym dochodem uzyskiwanym z eksploatacji inwestycji w kolejnych okresach jej funkcjonowania.

Daje to nam podstawę, by można przystąpić do oceny (badania) opłacalności

projektów inwestycyjnych.

ZARZĄDZANIE FINANSAMI PRZEDSIĘBIORSTWA

W zarządzaniu finansami przedsiębiorstwa mamy do czynienia ze strumieniami pieniężnymi.

Strumienie te dzielimy na grupy :

1. strumienie rynkowe zwane ekwiwalentnymi – charakteryzują się bezpośrednim związkiem między strumieniem przepływu pieniężnym a strumieniem dóbr i usług (np. akt kupna i sprzedaży, wynagrodzenie za pracę),

2. strumienie transferowe - przepływ pieniędzy tylko w jedną stronę (np. wypłata nagrody jubileuszowej)

3. strumienie kredytowe – skutkiem bankowej kreacji pieniądza

Te trzy strumienie są strumieniami przepływów pieniężnych w/g kryterium przedmiotowego

1. strumień oszczędności to strumień zatrzymany w ruchu (jest tu zatrzymany strumień pieniężny, który staje się zasobem .(wg kryterium podmiotowego).

Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa może być realizowane przy pomocy określonych instrumentów.

Gospodarkę finansową przedsiębiorstwa określamy, jako czynności polegające na racjonalnym uruchomieniu strumieni pieniężnych oraz ich posiadaniu czyli tworzeniu oszczędności, przy czym jeżeli tworzymy te oszczędności musimy uwzględnić opłacalność związaną z nieruchomieniem pewnego, większego lub mniejszego zasobu pieniędzy. Jeżeli mamy do czynienia ze strumieniem zatrzymanym (oszczędności) wtedy musimy uwzględnić opłacalność związaną z nieruchomieniem tego strumienia .

Gospodarkę finansową możemy rozumieć jako mechanizm ciągłego, odpowiednio zorganizowanego procesu gromadzenia przychodów, dochodów i realizacji wydatków. Da się wyodrębnić cały splot przeróżnych rozliczeń.

Gospodarka finansowa to prowadzenie nieustannej działalności w sferze operacji pieniężnej. Jest ona ciągłym procesem w ramach którego dokonuje się ciągły ruch i dokonuje się zmiana przepływów(przepływy pieniężne spotykają się na swojej drodze z innymi przepływami).

Na gospodarkę należy patrzeć jako na działanie, na proces, mechanizm, na ruch a więc na działanie dynamiczne.

W ramach tej gospodarki finansowej możemy wyodrębnić pewne grupy czynności :

1. czynności poprzedzające ruch pieniądza (z uwzględnienia ryzyka i czasu)

2. czynności związane z rzeczywista realizacją operacji pieniężnych,

3. czynności polegające na zapisie operacji finansowych mających miejsce poprzednio i na podstawie których dokonujemy analizy tego co zostało zrealizowane a co nie i dlaczego.

Te czynności możemy określić także jako fazy albo etapy i wyodrębnić trzy podstawowe etapy:

1. etap przygotowania,

2. etap realizacji,

3. etap ewidencji, analizy, wnioskowania.

Jaki sens ma prowadzenie gospodarki finansowej?

Jakie cele stawiane są przed całym przedsiębiorstwem?

Celem przedsiębiorstwa jest:

1. pewna działalność zarobkowa,

2. osiągnięcie określonych zamierzeń ,określonych przedsięwzięć,

3. uzyskanie nadwyżki ekonomicznej wyrażonej w pieniądzu.

Przykłady celów przedsiębiorstwa

Cele przedsiębiorstwajednoosobowego:

1. otrzymanie nadwyżki służącej do pokrycia potrzeb konsumpcyjnych właściciela ,

2. pokrycie potrzeb rozwojowych,

Cele spółek akcyjnych:

1. osiągnięcie nadwyżki, która zagwarantuje zapłacenie dywidendy akcjonariuszom spółki,

2. rezygnacja z wypłaty dywidendy– motyw rozwojowy,

Cele przedsiębiorstw państwowych:

1. uzyskiwanie nadwyżki zapewniającej dochody budżetowi czy też skarbowi państwa,

Celem wspólnym dla wszystkich przedsiębiorstw jest dążenie do uzyskania wzrostu efektywności, rozumianej jako stosunek pożądanej kategorii nadwyżki ( zysk, dochód) do zaangażowanego kapitału

Wartość przedsiębiorstwa to nie tylko księgowa wycena jego majątku, lecz również takie elementy, jak :

1. jego pozycja na rynku,

2. możliwości pozyskiwania kapitału,

3. opinia w bankach i wśród kontrahentów,

Gospodarka finansowa przedsiębiorstwa funkcjonuje w warunkach gospodarki rynkowej, w której istnieją i działają różne instytucje, właściwe dla tego sposobu gospodarowania, a więc:

1. rynek pieniężny i kapitałowy z charakterystycznymi dla nich przedmiotami obrotu (np. różnymi rodzajami papierów wartościowych) i instytucjami : giełdą papierów wartościowych, biurami maklerskimi, brokerskimi, rozbudowanym systemem bankowym, pozabankowymi instytucjami pośrednictwa finansowego (np. kasy oszczędnościowo – budowlane, towarzystwa kredytu hipotecznego, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne, powiernicze).

2. Obok ogólnych reguł funkcjonowania – prowadzenie gospodarki finansowej określone jest przez system prawno- finansowy państwa (kodeks handlowy, kodeks cywilny i szeroko pojęty system finansowy, w tym podatkowy i bankowo - kredytowy).

System finansowy określamy jako zespół norm prawnych, zasad organizacyjnych i szeroko rozumianych instytucji, służących wykonaniu funkcji rozdzielczej i stymulacyjnej , a w związku z tym – regulowaniu przez władze państwowe i samorządowe zjawisk finansowych.

Przez normy prawne określa się głównie przepisy z zakresu prawa gospodarczego i finansowego.

Zasady organizacyjne stanowią przede wszystkim o formach i trybie regulacji procesów finansowych .

Instytucje – to zarówno podmiotowe jak i przedmiotowe rozwiązania służące regulacji zjawisk finansowych (np. urzędy skarbowe, urzędy kontroli skarbowej, Ministerstwo Finansów).

Ryzyko i niepewność w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo podejmując decyzje odnośnie swojej działalności przygotowuje i wykonuje prognozy co do przyszłych warunków gospodarczych.

W gospodarowaniu finansami przedsiębiorstwa do końca trudno przewidzieć czy podejmowane decyzje będą słuszne czy nie. Zachodzą jednak pewne prawidłowości – im dłuższego okresu dotyczy decyzja tym większe jest ryzyko.

Każda decyzja może być niewłaściwa i może przynieść:

1. mniejsze korzyści od oczekiwanych ( przychód, dochód, większe koszty )

2. może nie uzyskać korzyści w ogóle ( firma „wychodzi na 0”)

3. może spowodować stratę

Ryzyko występuje wtedy, gdy podejmujący decyzję nie może przewidzieć z całkowitą pewnością przyszłych zdarzeń, zna natomiast nie tylko różne etapy podjętej decyzji lecz także prawdopodobieństwo powiązane z każdym z prognozowanych wyników.

Jakie czynniki wpływają na występowanie ryzyka:

1. źródłem ryzyka mogą być czynniki makroekonomiczne a więc niezależne od przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa

2. mogą być czynniki mikroekonomiczne związane z sektorem w którym działa przedsiębiorstwo oraz charakterystyczne dla przedsiębiorstwa.

Czynniki makroekonomiczne:

Źródłem ryzyka mogą być:

1. zjawiska niezależne od przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa:

• niekorzystna koniunktura w kraju,

• występowanie zjawisk inflacyjnych

• zmiany sytuacji rynkowej

• zmiany polityki fiskalnej.

• zmiana ogólnej sytuacji w kraju

• ograniczenie skłonności do inwestowania

• zmiany w stosunkach z zagranicą

• polityka przyjęta przez banki

• wzrost kosztów obcych źródeł finansowania

• niestabilny lub nieskuteczny system prawny

Czynniki mikroekonomiczne:

• .zmiany struktur organizacyjnych i własnościowych,

• .nieodpowiednie proporcje w źródłach finansowania majątku

• postępująca dekapitalizacja majątku i narastające zacofanie techniczne,

• wzrost konkurencji,

• zróżnicowanie w poziomie zmian technologii i innowacjach,

• niekorzystna struktura majątku przedsiębiorstw,

• niewłaściwe decyzje dotyczące zarządzania przedsiębiorstwem.

Przedsiębiorstwo przed skutkami ryzyka broni się poprzez:

1. rzetelną analizę koniunktury gospodarczej,

2. wykorzystywanie bieżących informacji dotyczących szeroko rozumianej polityki gospodarczej i społecznej,

3. obserwację rozwoju stosunków z zagranicą

Przedsiębiorca może zmniejszyć wielkość ryzyka występującego przy podejmowaniu decyzji, gdy:

1. będzie uwzględniał opinię ekspertów,

2. utworzy w przedsiębiorstwie rezerwy na pokrycie skutków złych decyzji

3. skorzysta z usług towarzystw ubezpieczeniowych

Najbardziej ogólny podział ryzyka pozwala wyróżnić:

1. ryzyko właściwe funkcjonujące na zasadach prawa wielkich liczb
   (np. pożary, klęski)

2. ryzyko subiektywne związane z niedoskonałością człowieka, który może subiektywnie ocenić prawdopodobieństwo wystąpienia określonych zjawisk,

Z punktu widzenia przedmiotu ryzyko można podzielić na:

1. ryzyko inwestycyjne,

2. ryzyko transakcyjne,

3. ryzyko kredytowe,

4. ryzyko papieru wartościowego,

5. ryzyko kursu walutowego,

6. ryzyko stopy procentowej,

7. ryzyko płynności,

Przyjmując kryterium rodzajowe można wymienić między innymi:

1. ryzyko gospodarcze,

2. ryzyko polityczne,

3. ryzyko rynkowe, w tym ryzyko handlu zagranicznego,

4. ryzyko bankowe,

Przy uwzględnieniu zakresu oddziaływania ryzyka można wyodrębnić:

1. ryzyko powszechne,

2. ryzyko dotyczące sektora lub gałęzi (np. przemysł żywnościowy)

3. ryzyko przedsiębiorstwa

PRZYCHODY

Przedsiębiorstwa funkcjonują po to aby uzyskać przychody z różnych źródeł np. ze sprzedaży wyrobów gotowych lub usług.

Źródła przychodów:

1. przychody ze sprzedaży,

2. pozostałe przychody operacyjne,

3. przychody finansowe

Od czego zależy wielkość przychodów ze sprzedaży?

• od ilości sprzedanych produktów, towarów lub świadczonych usług

• od ceny po której te towary zostaną sprzedane

Od czego zależy ilość sprzedawanych produktów ?

• od zapotrzebowania na dany produkt (popyt),

• od możliwość produkcyjnych przedsiębiorstwa (podaż)

• wysokości ceny,

• umiejętności marketingowych,

Żeby zwiększyć udział przedsiębiorstwa w rynku firma może stosować sprzedaż na raty, stosować bonifikaty lub upusty w celu zachęcenia do kupna Wtedy jednostkowa cena jest niższa ale przychód z ogólnej sprzedaży jest większy.

Pozostałe przychody operacyjne to należne kwoty niezwiązane z podstawową działalnością przedsiębiorstwa w tym np.:

• przychody ze sprzedaży lub wpływy z likwidacji środków trwałych,

• przychody powstające w wyniku rozwiązania rezerw,

• przychody z umorzonych lub przedawnionych zobowiązań,

• przychodem będzie aktualizacja (wzrost) wartości posiadanych zapasów,

• przychodem będą otrzymywane odszkodowania, kary, grzywny,

• przychodem są otrzymywane dotacje, subwencje lub dopłaty, darowizny oraz nieodpłatne składniki majątku

Przychody finansowe - żeby przedsiębiorstwo mogło je uzyskać, musi najpierw dokonać określonych operacji finansowych z których będzie mogło uzyskać przychody finansowe. Są to np.:

• należności z tytułu posiadanych przez przedsiębiorstwo udziałów w innych przedsiębiorstwach (podmiotach gospodarczych) np. darowizny, udziały w zyskach podmiotów zależnych,

• naliczenie odsetek od powierzonych innym podmiotom środków finansowych, (np. pożyczka, lokata w banku).

• zyski ze sprzedaży posiadanych papierów wartościowych,

• dodatnie różnice kursowe (dot. transakcji z partnerami zagranicznymi),

Przedsiębiorstwo uzyskuje przychody w oparciu o określone koszty.

KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Koszty, to te wydatki, które są związane z bieżącą działalnością przedsiębiorstwa.

Wydatkiem nazywamy każdorazowe pomniejszenie (wypływ) środków z kasy czy rachunku bankowego przedsiębiorstwa.

NIE KAŻDY WYDATEK BĘDZIE KOSZTEM !!!!!!

SPOSOBY EWIDENCJI KOSZTÓW W PRZEDSIĘBIORSTWIE:

Kalkulacyjny układ kosztów stosują zwykle te przedsiębiorstwa, które wytwarzają produkcję o zróżnicowanej strukturze asortymentowej i dla prawidłowego skalkulowania cen poszczególnych jej asortymentów muszą znać koszt własny każdego rodzaju produktu.

Porównawczy układ stosują te przedsiębiorstwa które mają produkcję jednorodną i nie ma potrzeby dokonywania szczegółowej kalkulacji jednostkowego kosztu wytworzenia.

Ważne jest natomiast określenie, jaka część poniesionych w danym czasie kosztów odnosi się do produkcji sprzedanej w tym właśnie okresie.

Rodzajowy podział kosztów:

• koszty rzeczowe,

• koszty osobowe (pracy)

• koszty finansowe,

• koszty pozostałe,

Koszty rzeczowe to:

1. koszty związane ze zużyciem surowców, materiałów i energii potrzebnej do prawidłowego procesu produkcji w przedsiębiorstwie,

2. koszty związane ze zużyciem rzeczowych składników majątku trwałego przedsiębiorstwa (odpisy amortyzacyjne),

3. koszty tzw. usług obcych, takich jak usługi transportowe, telekomunikacyjne , remontowe

Koszty pracy

Ważną grupą kosztów są w przedsiębiorstwie koszty związane z zatrudnieniem pracowników. W ich skład, obok wynagrodzenia za bezpośrednio wykonaną pracę będą wchodziły również inne wydatki pracodawcy na rzecz zatrudnionych, nieobjęte wynagrodzeniem za bezpośrednią pracę.

Będą to:

• wynagrodzenia za czas nie przepracowany,

• specjalne wypłaty: premie , gratyfikacje, nagrody,

• świadczenia w naturze,

• świadczenia ubezpieczenia społecznego

• koszty opieki społecznej i socjalnej

• koszty działalności szkoleniowej

Koszty finansowe

1. płacone przez przedsiębiorstwo odsetki i prowizje od kredytów i pożyczek zaciągniętych na finansowanie bieżącej działalności produkcyjnej

2. dyskonto potrącane przez nabywcę (najczęściej bank) przy zakupie weksli, czeków obcych,

3. straty na sprzedaży papierów wartościowych,

4. ujemne różnice kursowe,

5. rezerwy tworzone na pewne lub prawdopodobne straty dotyczące prowadzonych przez przedsiębiorstwo operacji finansowych,

Przedstawione rodzaje kosztów dotyczą trzech sfer działalności przedsiębiorstwa:

• podstawowej działalności produkcyjnej,

• podstawowej działalności operacyjnej,

• działalności finansowej.

Pozostałe koszty

Przedsiębiorstwo ponosi również pewne koszty niezwiązane bezpośrednio z żadną z tych sfer działalności. Będą to tzw. koszty ogólnozakładowe. Jako przykład takich kosztów można byłoby wymienić koszty ogólnego zarządu przedsiębiorstwa jak również wliczone w ciężar kosztów koszty delegacji służbowych itp.

EFEKTYWNOŚĆ GOSPODAROWANIA I FINANSOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA

Utarg jest podstawowym przychodem przedsiębiorstwa. Jest to efekt zrealizowanej już sprzedaży.

Sprzedaż może być traktowana w dwóch ujęciach:

• memoriałowo,- w tym ujęciu sprzedaż polega na udostępnieniu produktu, wykonaniu usługi, jej zafakturowaniu i ewentualnym przyjęciu wykonanej pracy przez zleceniodawcę (bez środków pieniężnych). Sprzedaż memoriałowa nie jest elementem finansów, bo nie występuje przepływ strumienia pieniężnego.

• Kasowa - jest to gotówkowy lub bezgotówkowy wpływ środków finansowych na rachunek bankowy.

Sprzedaż w ujęciu kasowym czyli utarg jest zjawiskiem finansowym. Utarg stanowi podstawowe źródło finansowania ponawianych cykli działalności przedsiębiorstwa.

Poziom utargu zależy od:

• cen realizacji,

• struktury asortymentowej,

• fizycznych rozmiarów sprzedaży.

Utarg można podzielić na :

• koszt,

• nadwyżkę,

Nadwyżka

Z makroekonomicznego punktu widzenia, finansowym wyrazem nadwyżki ekonomicznej jest akumulacja pieniężna brutto. Inaczej można ją określić jako akumulację pieniężną netto zwiększoną o amortyzację (cash flow brutto = akumulacja + amortyzacja).

Akumulacja netto stanowi różnicę pomiędzy utargiem a kosztami odnoszącymi się do tego utargu (nadwyżka utargu nad kosztami) jest to tzw. akumulacja ze sprzedaży. Akumulacja ta skorygowana o saldo zysków i strat nadzwyczajnych stanowi akumulację z całokształtu działalności.

Akumulacja pieniężna jest zjawiskiem finansowym tzn. musi występować zawsze jako konkretna suma pieniędzy.

Akumulacja pieniężna zwana inaczej akumulacją finansową może składać się z:

• VAT-u

• akcyzy,

• zysku brutto,

Jeżeli jakiś ww. element nie występuje to części składowe są redukowane o ten element, np., jeśli nie występuje VAT i akcyza to akumulacja powinna być równa zyskowi brutto.

W przedsiębiorstwie wysokość akumulacji zależy od poziomu cen, kosztów, fizycznych rozmiarów sprzedaży, asortymentu sprzedaży. Im wyższy jest poziom cen tym większa może być akumulacja przy założeniu, niezmienności popytu.

Dla celów podatkowych koszt jest ściśle określony. Inny może być jednak koszt wyliczony w deklaracji podatkowej inny natomiast jest rzeczywisty – wynikający z niesprzedania części towarów i usług.

Nadwyżka ekonomiczna nie jest pojęciem jednoznacznym. Inna jest nadwyżka w pojęciu makroekonomiczym z punktu widzenia państwa, a inna w ujęciu mikroekonomiczym z punktu widzenia przedsiębiorstwa.

Także typ własności i forma organizacyjna wyznacza charakter nadwyżki ekonomicznej .

W przedsiębiorstwach prywatnych nadwyżką finansową jest zysk netto (zysk po opodatkowaniu) powiększony o amortyzację. Jest to bowiem źródło pomnażania kapitału i tworzenia dochodów osobistych właścicieli.

Podobnie jest w skomercjalizowanych przedsiębiorstwach państwowych tą nadwyżką finansową może być zysk netto powiększony o amortyzację pod warunkiem zainteresowania nią kadry kierowniczej i ewentualnej załogi. W obu tych przypadkach podstawową rolę odgrywa zysk ponieważ zależy od trafności podejmowanych decyzji podczas gdy amortyzacja jest naliczana automatycznie w sposób podyktowany obowiązującymi przepisami prawnymi.

W drobnych przedsiębiorstwach prywatnych nadwyżką finansową jest różnica między przychodem a poniesionymi wydatkami.

W skład tej nadwyżki wchodzą wydatki na konsumpcję właściciela i dalszy rozwój firmy.

Zysk

Zysk stanowi główną treść nadwyżki finansowej rozpatrywanej z mikroekonomicznego punktu widzenia (w większości przedsiębiorstw). Rola zysku wynika z funkcji jaką może on pełnić w przedsiębiorstwie.

Funkcje zysku ( można je określić jako zbiór podstawowych reguł):

1. Zysk jest najbardziej ogólnym i wszechstronnym miernikiem oceny pracy przedsiębiorstwa. Przyjęcie zysku jako miernika oceny pracy przedsiębiorstwa wynika z jego walorów w tej roli:

1. jest wskaźnikiem odzwierciedlającym efekty działalności,

2. ma syntetyczny charakter,

3. wiąże się ze wszystkimi elementami gospodarki przedsiębiorstwa,

4. jest zawsze określony jednoznacznie ilościowo

2.Zysk może motywować właścicieli kapitału i załogi do jego pomnażania,

W przedsiębiorstwie prywatnym zysk jest naturalnym motywem podejmowania dalszej realizacji działalności, czynnikiem sprawczym (motorycznym). Jest tak dlatego, że zysk powoduje powstanie dochodów osobistych właścicieli oraz tworzy podstawę do pomnażania wartości ich kapitału.

W firmach państwowych istnieje potrzeba zbudowania mechanizmu zainteresowania kierownictwa i załogi kształtowaniem zysku. Służyć temu mogą premie wypłacane z zysku a także ocena jakości działania kierownictwa przez pryzmat osiągniętego zysku.

3. Zysk stanowi źródło samofinansowania rozwoju przedsiębiorstwa. Zysk jest istotnym źródłem zwiększania kapitału własnego a pośrednio pozycji firm na rynku. Jest to czynnik wzmagający zainteresowanie właścicieli (kadry kierowniczej i ewentualnie załogi) wynikiem finansowym. Z pewnym uproszczeniem można to sprowadzić do polepszenia warunków pracy i płacy a przynajmniej do utrzymania dotychczasowej jego sytuacji.

Podstawowe postacie wyniku finansowego w przedsiębiorstwie

Wynik finansowy netto (zysk netto) stanowi różnicę pomiędzy wynikiem działalności operacyjnej (w tym na operacjach finansowych) skorygowanym o saldo wyniku na operacjach nadzwyczajnych (straty i zyski nadzwyczajne) a obowiązkowymi obciążeniami z tytułu podatku dochodowego i płatności z nim zrównanych.

Wynik działalności operacyjnej jest różnicą między sumą należnych przychodów ze sprzedaży produktów, towarów i innych składników majątku wyrażonych w rzeczywistych cenach sprzedaży z uwzględnieniem dotacji , upustów, rabatów i innych zwiększeń lub zmniejszeń , bez VAT i ewentualnie akcyzy a wartością sprzedanych wyrobów, usług, towarów i składników majątkowych po koszcie wytworzenia lub cenie nabycia, powiększonych o koszty ogólnego zarządu, koszty operacyjne oraz podatki wliczone w koszty sprzedawcy.

Zysk na operacjach finansowych traktujemy jako różnicę między przychodami z operacji finansowych (udziały własnościowe w innych przedsiębiorstwach, papiery wartościowe i zyski z ich sprzedaży, oprocentowanie lokat, dodatnie różnice kursowe) a kosztami prowadzonych operacji finansowych (zapłacone odsetki i prowizje od pożyczek i zobowiązań , straty poniesione na sprzedaży papierów wartościowych, ujemne różnice kursowe).

Przychody z działalności operacyjnej

_

koszty działalności operacyjnej

=

Wynik na działalności operacyjnej

+

Przychody finansowe

-

Koszty finansowe

=

Wynik brutto na działalności gospodarczej

+

Zyski nadzwyczajne

-

Straty nadzwyczajne

=

Wynik finansowy brutto

-

Podatek dochodowy

=

Wynik finansowy netto

Przyrost zysku

Uczynienie z przyrostu zysku podstawy oceny przedsiębiorstwa może przynieść skutki odwrotne od zamierzonych. Taka polityka może spowodować pogorszenie kondycji przedsiębiorstwa wskutek źle realizowanych oszczędności (unikanie remontów, zmniejszenie nakładów na bezpieczeństwo pracy, nadmierne ograniczenia w płacach) w imię preferowania szybkiego, bieżącego przyrostu zysku ze szkodą dla możliwości rozwojowych, a nawet dla przetrwania w długim okresie podmiotu gospodarczego. Wskaźnik ten wypaczony jest przez zjawiska inflacyjne, stąd może być stosowany w warunkach ustabilizowanej cenowo gospodarki.

Przy analizie wskaźników wyniku finansowego oprócz zysku dobrze jest przeanalizować także:

1. współczynnik rentowności, których rezultat wyrażony jest w procentach,

2. wskaźniki zyskowności przedstawiające jednostki pieniężne określające wartości zysku przypadające na pewną wielkość (sprzedaż, koszty, kapitał np. 1 zł. zysku na 1.000 zł. sprzedaży)

Wskaźniki te stanowią relacje pewnych postaci wyniku finansowego do podstawy , którymi są różne formy wielkości sprzedaży, kosztów, majątku (aktywa) czy też kapitału.

ZYSK OPERACYJNY: SPRZEDAŻ NETTO

Wskaźnik ten informuje o wysokości zysku wygospodarowanego na działalności typowej, który przypada na każdy 1 zł. wykonanego obrotu (w relacji do przychodów ze sprzedaży netto) lub procent wartości przychodów. Omawiany wskaźnik uwidacznia efektywność działania w podstawowej dziedzinie, do której przedsiębiorstwo zostało powołane. Jeśli dla dokonania ocen porównawczych dokonuje się eliminacji z miernika pewnych wielkości finansowych (np. koszty oprocentowania pożyczek, różnice kursowe , skutki strat i zysków nadzwyczajnych). Możliwe jest dokonanie badań analitycznych między przedsiębiorstwami tego samego sektora.

Zasilenie finansowe przedsiębiorstwa

Kapitał zastosowany do finansowania działalności bieżącej i rozwojowej przedsiębiorstwa może pochodzić z różnych źródeł i dopływać w różnej formie. Jeżeli za kryterium przyjmujemy źródło pochodzenia kapitału to wyróżniamy:

1. źródła zewnętrzne – finansowanie zewnętrzne

2. źródła wewnętrzne – finansowanie wewnętrzne

Finansowanie zewnętrzne obejmuje kapitał pieniężny i rzeczowy, jaki dopływa do przedsiębiorstwa od podmiotów w zróżnicowanej formie z wyłączeniem strumienia pieniężnego z tytułu sprzedaży wyrobów , towarów lub świadczenia usług.

Finansowanie zewnętrzne można podzielić na :

1. zewnętrzne własne,

2. zewnętrzne obce,

Finansowanie zewnętrzne własne

Uzyskanie kapitału ze źródeł zewnętrznych własnych następuje w różnej postaci w zależności od formy prawnej przedsiębiorstwa. Kapitał dopływa do przedsiębiorstwa między innymi w postaci :

1. wkładów,

2. udziałów,

3. z tytułu sprzedaży akcji z pierwszej i kolejnej emisji,

4. dotacji,

Ważną cechą finansowania zewnętrznego własnego jest to że uzyskany kapitał pieniężny lub rzeczowy pozostaje do dyspozycji przedsiębiorstwa przeważnie na czas nieokreślony . Konsekwencją bezterminowego angażowania kapitału jest powstanie stosunków własnościowych z których wynika prawo do udziałów w podziale zysku lub obowiązek uczestniczenia w pokrywaniu strat. Ponadto uzyskany ze źródeł zewnętrznych własnych kapitał stanowi z reguły bazę gwarancyjną dla wierzycieli.

Finansowanie zewnętrzne obce obejmuje wiele form zasilania przedsiębiorstw w kapitał. Dopływ tego kapitału następuje poprzez rynek finansowy i jego segmenty, poprzez rynek towarowy oraz w drodze szczególnych form finansowania. Podstawową cechą finansowania zewnętrznego obcego na tle zewnętrznego własnego jest to że kapitał odstępowany jest przedsiębiorcom na czas określony i w uzgodnionym terminie podlega zwrotowi. W tym przypadku powstają skutki dłużnicze. Istotną cechą tego finansowania jest także to, że od pożyczonego kapitału należy z reguły płacić odsetki. Kapitał obcy może być w części utracony w wyniku występujących strat, wtedy gdy dla ich pokrycia okaże się niewystarczający kapitał własny.

Finansowanie zewnętrzne

I. własne	I . obce
emisja akcji

1. dopłaty akcjonariuszy a. Kredyty krótkookresowe

2. udziały b.Kredyty w r-ku kredytowym

3. dopłaty wspólników c. Kredyty wekslowe

4. wkłady wpisowe d. Kredyty pod zastaw ruchomości

6. dotacje e.pozostałe Pozostałe kredyty

II. długoterminowe pożyczki i kredyty

A . pożyczka obligacyjna,

b. pozostałe pożyczki

c. kredyty inwestycyjne i hipoteczne

III. poprzez rynek towarowy

1. kredyty dostawcy

2. kredyt odbiorcy

IV. szczegółowe formy finansowania

1. faktoring

2. leasing

Finansowanie wewnętrzne polega w szczególności na uzyskiwaniu środków finansowych poprzez przekształcenia majątkowe i przez gromadzenie( kształtowanie ) kapitału. Poszczególne sposoby mają różny wpływ na finansowanie działalności bieżącej i rozwojowej przedsiębiorstwa. Przemiany majątkowe bezpośrednio oddziałują na kształtowanie płynności finansowej a w konsekwencji na finansowanie działalności operacyjnej oraz pośrednio na finansowanie działalności rozwojowej.

Zasilenie wewnętrzne w środki finansowe następuje głównie w wyniku realizacji przychodów ze sprzedaży wyrobów lub usług. Choć środki te napływają z zewnątrz do przedsiębiorstwa to nie można ich zaliczyć do finansowania zewnętrznego . Mamy tu bowiem do czynienia z zamianą formy rzeczowej w formę pieniężną, charakterystyczną dla ruchu okrężnego środków w przedsiębiorstwie.

Drugim ważnym źródłem finansowania wewnętrznego a zarazem specyficznej transformacji majątku jest fundusz amortyzacji i stosowany mechanizm jej naliczania.

Przedsiębiorstwo może także uzyskać środki pieniężne sprzedając te składniki majątku, które nie mają wpływu na jego zdolności produkcyjne i ogólne prawidłowe funkcjonowanie. Podobne skutki na proces finansowania będą wywierały podejmowane w przedsiębiorstwie działania racjonalizatorskie prowadzące do skrócenia czasu ruchu okrężnego środków.

Źródłem finansowania wewnętrznego może być zysk i strata.

Jeżeli sprzedaż zapewnia zysk i nie jest on w całości przejmowany przez budżet i właścicieli to zysk jest czynnikiem wzrostu majątku i kapitału przedsiębiorstwa. Oznacza to że jest równocześnie źródłem finansowania wewnętrznego .

Mogą być tym źródłem tworzone w przedsiębiorstwie rezerwy długookresowe np. fundusz emerytalny.

Przynoszą one korzyści:

1. są traktowane jako koszty uzyskania przychodów i wpływają na obniżenie podstawy opodatkowania,

2. naliczone składki pozostają do dyspozycji przedsiębiorstwa przez okres zatrudnienia pracownika

Finansowanie wewnętrzne

1. z transformacji majątku

   1. z bieżących wpływów

   2. z odpisów amortyzacyjnych

   3. ze sprzedaży zbędnego majątku

   4. z przyspieszenia obrotu kapitału ]

   5. pozostałe źródła,

2. poprzez kształtowanie kapitału

   1. zatrzymanie zysku

   2. kształtowanie długookresowych rezerw, funduszy emerytalnych

Cechy kapitału własnego i obcego

Podstawowe zalety kapitału własnego:

1. stabilne źródło finansowania działalności przedsiębiorstwa

2. wpływa na zwiększenie płynności finansowej przedsiębiorstwa

3. stanowi bazę gwarancyjną dla wierzycieli

4. angażowany jest na czas nieokreślony i stanowi podstawę do powstania stosunków własnościowych

5. ze stosunków własnościowych wynika prawo do udziału w podziale zysku

Wady kapitału własnego:

1. nie zawsze przynosi oczekiwane korzyści ( gdy występują straty to on się uszczupla)

2. w zależności od formy prawnej przedsiębiorstwa właściciel uczestniczy bądź nie uczestniczy w jego stratach

3. straty uszczuplają kapitał własny

4. w sytuacji upadłości i likwidacji przedsiębiorstwa roszczenia właścicieli są zaspakajane po uregulowaniu zobowiązań wobec różnych wierzycieli

5. jest mniej elastyczny niż kapitał obcy ( bo możemy realizować przedsięwzięcie tylko wtedy gdy mamy potrzebny kapitał)

Cechy kapitałów obcych

Zalety:

1. stanowi elastyczne źródło finansowania

2. umożliwia podjęcie i realizację przedsięwzięć przekraczających własne możliwości finansowe,

3. jego wykorzystanie może wpływać na obniżenie obciążeń podatkowych oraz wzrost rentowności kapitału własnego

4. wierzyciel z reguły nie ma prawa głosu przy podejmowaniu decyzji w przedsiębiorstwie ( dawca kapitału)

5. umożliwia kształtowanie optymalnej struktury kapitału

Wady

1. oddawany jest do dyspozycji danego przedsiębiorstwa na określony czas po którym podlega zwrotowi

2. wierzyciel ma prawo do odsetek

3. uzyskanie kapitału obcego często wymaga zabezpieczeń lub gwarancji

4. w warunkach inflacji wierzyciele mogą żądać dodatkowych gwarancji, aby zapewnić realne wartości pożyczonego kapitału

5. wraz ze wzrostem zadłużenia może się zmienić struktura kapitału w przedsiębiorstwie i może rosnąć ryzyko i koszt kapitału obcego

6. wysoki stopień zadłużenia może prowadzić do przyznania pewnych uprawnień wierzycielowi

7. w przypadku likwidacji przedsiębiorstwa wierzyciel zaspakajany jest przed właścicielem

Czynniki wpływające na strukturę kapitału

1. forma organizacyjno – prawna przedsiębiorstwa

2. sytuacja finansowa danego przedsiębiorstwa

3. stan gospodarki

4. stan rynku finansowego i jego segmentów

Forma organizacyjno prawna określa w pewnym stopniu możliwości pozyskiwania kapitału pierwotnego w postaci kapitału zakładowego, akcyjnego, funduszu założycielskiego czy udziałowego. Determinuje także zakres i sposoby zwiększania tych kapitałów a w konsekwencji także kapitału własnego. Z kolei kapitał własny przedsiębiorstwa i finansowany nim majątek stanowi zabezpieczenie, bazę gwarancyjną przy pozyskiwaniu kapitału obcego.

Sytuacja finansowa danego przedsiębiorstwa

Ważne znaczenie w kształtowaniu struktury kapitału ma sytuacja finansowa przedsiębiorstwa . Jeżeli osiąga ono wysoką efektywność, wyrażoną dynamiką zysku, wzrostem zyskowności kapitału własnego to z reguły nie ma trudności, przykładowo w przypadku spółki akcyjnej z podwyższeniem kapitału akcyjnego lub pozyskaniem w różnej formie kapitału obcego.

Stan gospodarki, który cechuje wzrost z reguły wpływa na zwiększenie zainteresowania przedsiębiorstw podejmowaniem inwestycji rozwojowej. W ustabilizowanej i rozwijającej się gospodarce łatwiej uzyskać niezbędny kapitał.

Stan rynku finansowego i jego segmentów

Formy pozyskiwania kapitału zależą także od sprawnie działającego rynku finansowego i jego segmentów. Sytuacja w gospodarce w tym także finansowa przedsiębiorstw realizowana polityka fiskalna państwa oraz polityka systemu bankowego wpływają na koszt kapitału.

Kształtuje się on również , między innymi w zależności od relacji między podażą kapitału a popytem kapitału oraz od tego czy jest to kapitał własny czy obcy czy jest angażowany na czas określony , długoterminowo lub krótkoterminowo.

Elementarne metody finansowania przedsiębiorstwa

Procesy gospodarcze w przedsiębiorstwie są finansowane różnymi metodami.

Wyróżniamy następujące metody finansowania :

1. samofinansowanie

2. samospłata

3. kredytowanie bankowe

4. dotowanie

5. czerpanie środków z rynku finansowego

Samofinansowanie

Jest źródłem wewnętrznym , własnym .

Występuje samofinansowanie:

1. szerokie,

2. wąskie,

Szerokie – pokrywanie wydatków z wszelkiego rodzaju własnych przychodów. Odbywa się to automatycznie.

Wąskie – to przeznaczenie własnych nadwyżek finansowych na finansowanie procesów wzrostu.

Samozapłata

Jest odwrotnością procesu samofinansowania . Przy samofinansowaniu najpierw wygospodarowuje się fundusze a następnie podejmuje działalność.

Przy samospłacie najpierw uzyskuje się określony przedmiot i dzięki jego eksploatacji odtwarza się środki na spłatę zobowiązania.

Tu także można mówić o samospłacie w szerokim i wąskim znaczeniu tego określenia. Jest to albo pokrywanie zobowiązań „ brutto”( handluje się pożyczonymi towarami „ netto” ( pokrywanie zobowiązań rozwojowych).

Na pozór samospłata nie odpowiada gospodarce rynkowej lecz systemowi nakazowo- rozdzielczemu.. Jednak w gospodarce rynkowej typowym przykładem samospłaty jest leasing.

Kredytowanie bankowe

Zaleta jest optymalne oddziaływanie na efektywność. Kredyt bowiem zmusza do kalkulowania opłacalności.

Kredyt trzeba spłacić w terminie wraz z odsetkami. Jest to w przeciwieństwie do samofinansowania forma elastyczna.

Kredyt można swobodnie kształtować zależnie od tempa realizacji inwestycji (zwalniać lub przyspieszać jego wykorzystanie) w stosunku do pierwotnych założeń. O ile samofinansowanie jest procesem mało elastycznym, w tym sensie, że nie można go realizować powyżej zgromadzonego funduszu, o tyle z punktu widzenia kredytobiorcy – kredyt jest nieograniczoną formą finansowania.

Dotowanie

Jest formą bezzwrotnego finansowania z budżetu – podlega obecnie totalnej krytyce i jest w praktyce stopniowo eliminowane.

Jest to bowiem źródło darmowe i przedsiębiorstwo w związku z jego wykorzystaniem nie ponosi żadnych kosztów, z wyjątkiem starań o jego uzyskanie. Z psychologicznego punktu widzenia nacisk położony jest tu na staranie się o ową dotację, a nie na rzeczywistą poprawę rezultatów działalności. Oznacza to, że dzięki dotacji utrzymuje się na koszt społeczeństwa nieefektywną działalność.

Występowanie dotacji jest jednak przynajmniej z dwóch przyczyn uzasadnione

1. gdy o ocenie decyduje lub współdecyduje władza państwowa i owa cena kształtowana jest w konsekwencji relatywnie na niskim poziomie. Jest to dotacja przedmiotowa, tworząca zysk,

2. gdy jest to działalność o ważnym znaczeniu społeczno- gospodarczym, ale nie przynoszące jednak bezpośrednio zwrotu nakładów przynajmniej w postaci amortyzacji ( np. budowa dróg, jeśli za ich wykorzystanie nie pobiera się opłaty).

Majątek z punktu widzenia roli jaką spełnia w procesach gospodarczych dzieli się na

1. majątek trwały,

2. majątek obrotowy,

Podział majątku na trwały i obrotowy jest konsekwencją ruchu okrężnego środków. Charakterystyczną cechą majątku trwałego jest to, że jest on wykorzystywany w działalności gospodarczej na ogół w wielu cyklach produkcyjnych przez stosunkowo długi okres , dłuższy niż jeden rok i nie wchodzi w naturalnej postaci do wytworzonego produktu.

Środki trwałe więc przenoszą w każdym procesie produkcyjnym na wytworzony produkt gotowy tylko niewielką część swojej wartości.

Składniki majątku trwałego możemy sklasyfikować wg funkcji, które one pełnią w procesach gospodarczych . Można więc wyodrębnić cztery podstawowe grupy majątku trwałego:

1. rzeczowy majątek trwały,

2. wartości niematerialne i prawne,

3. finansowy majątek trwały,

4. należności długoterminowe.

Do rzeczowego majątku trwałego możemy zaliczyć:

1. grunty własne,

2. budynki o różnym przeznaczeniu np. hale, magazyny, biurowce, budynki mieszkalne,

3. budowle np. bocznice kolejowe, gazociągi, wodociągi,

4. urządzenia techniczne i maszyny,

5. środki transportu

6. inwentarz żywy,

7. inwestycje rozpoczęte,

8. zaliczki na poczet inwestycji,

Do wartości niematerialnych i prawnych zaliczamy:

1. nabyte prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania
   o przewidywanym okresie użytkowania dłuższym niż rok,

2. koszty organizacji poniesione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu przedsiębiorstwa,

3. wartość firmy, którą jest różnica między ceną nabycia określonego przedsiębiorstwa (lub jego części) a niższą od niej wartością rynkową wszystkich składników majątkowych przedsiębiorstwa

4. koszty zakończonych prac rozwojowych, przez które rozumie się badania albo w inny sposób uzyskaną wiedzę, której wynik może być wykorzystywany do produkcji nowych lub ulepszonych określonych produktów lub technologii

Do finansowego majątku trwałego przedsiębiorstwa zaliczamy:

1. udziały w obcych podmiotach gospodarczych

2. pożyczki długoterminowe udzielane innym przedsiębiorstwom

3. długoterminowe papiery wartościowe, które uznano za lokaty a ich termin realizacji przypada co najmniej po upływie roku

Przedsiębiorstwo może zaliczyć do majątku trwałego te środki, które :

1. wykorzystuje dłużej niż jeden rok

2. w momencie przekazania są kompletne i zdatne do użytkowania

3. są jego własnością lub współwłasnością

4. są przeznaczone na jego własne potrzeby lub do oddania
   w użytkowanie na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej
   o podobnym charakterze,

Na majątek trwały przedsiębiorstwa składają się środki trwałe, które przedsiębiorstwo:

1. zakupiło,

2. wytworzyło, przebudowało,

3. otrzymało bezpłatnie w formie darowizny, spadku lub w inny nieodpłatny sposób,

4. przyjęło w formie aportu (wkład niepieniężny) od udziałowca, akcjonariusza lub wspólnika

5. użytkuje w oparciu o umowę najmu, darowizny lub leasingu

• Wartość początkową nowych środków trwałych, które przedsiębiorstwo wykorzystuje w procesach gospodarczych zalicza się do majątku trwałego w wysokości rzeczowej ceny nabycia lub kosztów poniesionych na ich wytworzenie, rozbudowy lub modernizacji.

• Wartość początkową nabywanych używanych środków trwałych ustala się w wysokości rzeczywistej ceny zakupu powiększonej o koszt transportu, remontu, zainstalowania.

• Środki trwałe, które przedsiębiorstwo otrzymało nieodpłatnie powiększają wartość majątku przedsiębiorstwa o kwotę stanowiącą wartość rynkową tego środka w dniu otrzymania go chyba, że umowa o nieodpłatnym przekazaniu określa tę wartość w niższej wysokości.

• Wartość środków trwałych wniesionych do przedsiębiorstwa w postaci aportu zwiększa kwotę ustaloną przez dany podmiot gospodarczy samodzielnie, przy czym nie może być ona wyższa od ich wartości rynkowej.

Do środków trwałych nie zalicza się:

1. dzieł sztuki,

2. eksponatów muzealnych,

3. mebli i dywanów,

4. książek,

5. środków dydaktycznych,

6. urządzeń rozbieralnych stanowiących wyposażenie placów i zaplecza budów

7. urządzeń sygnalizacyjnych

Zużycie środków trwałych może mieć charakter:

1. zużycia fizycznego,

2. zużycia ekonomicznego (moralnego),

Zużycie fizyczne środków trwałych polega na zmianie ich początkowych

właściwości i zależy bezpośrednio od materiałów , z których środki trwałe były wykonane, konstrukcji tych środków, od stopnia ich wykorzystania itp.

Można wyróżnić dwa rodzaje fizycznego zużycia:

1. zużycie wynikające z uczestnictwa środka trwałego w procesach produkcyjnych

2. zużycie wynikające z oddziaływania na ten sam środek trwały sił przyrody i warunków zewnętrznych takich jak deszcz, śnieg, zmiany temperatury itp.

Zużycie ekonomiczne zwane moralnym środka trwałego polega na utracie przez te środki wartości jeszcze przed upływem okresu ich rzeczywistego fizycznego wykorzystania. Może to być spowodowane przez :

1. tempo postępu technicznego,

2. skonstruowanie bardziej wydajnych środków trwałych,

3. unowocześnienie technologii produkcji wytworzenia środków trwałych,

4. import nowocześniejszych linii produkcyjnych,

5. brak popytu na wyroby wytworzone przez dane środki trwałe

6. konieczność zmian charakteru produkcji,

O środki trwałe przedsiębiorstwo powinno dbać i przywracać utracone właściwości środka trwałego poprzez przeglądy, remonty itd.

Proces zużywania fizycznego i ekonomicznego środka trwałego powodujący w konsekwencji zmniejszenie się wartości majątku trwałego określa się mianem umorzenia.

Natomiast to samo zmniejszenie w procesie produkcji wartości środka trwałego poprzez stopniowe przenoszenie ich wartości na nowe produkty wytworzone za ich pomocą i zaliczane do kosztów produkcji prowadzonej przez przedsiębiorstwo działalności gospodarczej nazywa się amortyzacją.

Funkcje amortyzacji

1. funkcja umorzeniowa,

2. funkcja kosztowa,

3. funkcja finansowa,

Funkcja umorzeniowa polega na korekcie wartości początkowej środka trwałego przez uwzględnienie zużycia fizycznego i ekonomicznego.

Funkcja kosztowa polega na obciążeniu kosztów przedsiębiorstwa kwotą wyliczonej amortyzacji.

Funkcja finansowa polega na gromadzeniu funduszy pieniężnych przeznaczonych na reprodukcję środka trwałego.

W naszym kraju w celu ustalenia odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych przyjęto zasady, że podstawą dla tych odpisów jest wartość początkowa środka trwałego. Możliwe są cztery sposoby ustalenia wartości początkowej a mianowicie:

1. cena nabycia,

2. koszt wytworzenia,

3. wartość rynkowa,

4. indywidualne ustalenie wartości początkowej, gdy inny sposób nie jest możliwy.

W praktyce stosowane są cztery grupy metod amortyzacji środka trwałego jakimi są:

1. metoda naturalna,

2. metoda czasowa,

3. metody specjalne,

4. metoda jednorazowego odpisu.

Metoda naturalna amortyzowania środków trwałych zwana jest również metodą produkcyjną, bierze za podstawę do wyliczenia nakłady na środki trwałe oraz efekt jaki można uzyskać dzięki wykorzystaniu tego środka .

Uzależnia więc wysokość stawek amortyzacyjnych od wielkości produkcji
w ujęciu fizycznym w danym okresie . Metoda ta może być wykorzystywana przez przedsiębiorstwa które mają produkcje jednorodną.

Metoda czasowa -przedsiębiorstwo najczęściej stosuje czasowe metody amortyzacyjne na fundusz amortyzacyjny do których zaliczamy :

1. metodę liniową,

2. metodę degresywną

   1. metoda malejącej wartości bieżącej

   2. metoda zmodyfikowana ( łącząca metody czasową i degresywną)

   3. metoda wykorzystująca sumy lat użytkowania,

3. metoda progresywna ( która jest odwrotnością metody degresywnej).

Metoda liniowa jest najprostszą, najczęściej stosowaną metodą liczenia amortyzacji. Polega ona na tym, że cały okres użytkowania wartość odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych jest jednakowa niezależnie od intensywności wykorzystywania jego środka i jego rzeczywistego zużycia . Przy zastosowaniu tej metody równomiernie rozkłada się wartość środka trwałego na poszczególne lata użytkowania.

Metoda degresywna polega na zastosowaniu malejących odpisów amortyzacyjnych od środka trwałego w miarę upływa lat ich użytkowania.

Jest to uzasadnione tym, że w miarę upływu lat zmniejsza się przydatność środka trwałego oraz jego wartość.

Dlatego też na początku okresu użytkowania, gdy przy pomocy tego środka można wykonać większą ilość określonych wyrobów odpisy są większe, a następnie się zmniejszają, gdy środek trwały się zużywa i dodatkowo wymaga nakładów na remonty, które co prawda przywracają utraconą w procesie produkcji wartość środka trwałego ale powiększają także koszty danego okresu.

W naszym kraju stosuje się zmodyfikowaną metodę malejącej wartości bieżącej środka trwałego. W ten sposób przyspieszono tempo odtwarzania środka trwałego i tworzenia funduszu amortyzacyjnego.

Przy zastosowaniu metody wykorzystującej sumę lat użytkowania do naliczania stawki odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej środka trwałego stawka amortyzowana na początku jest wysoka i z rokiem maleje.

Wartość rocznych stawek odpisów amortyzacyjnych uzależniona jest od przypisanego ułamka.

Licznik ułamka – to lata użytkowania maszyny uporządkowane od najwyższego do najniższego

Mianownik – jest stały i odpowiada sumie wszystkich lat użytkowania

Np. środek trwały na 8 lat użytkowania

To 1 rok - w liczniku 8 a w mianowniku 36 ( 1+2+3+4+5+6+7+8 )

I tak 2 rok - w liczniku 7 a w mianowniku 36

Stopy % mogą być podwyższone gdy środki trwałe pracują w specyficznych warunkach ( trudnych )

Przyspieszona amortyzacja daje szybsze odtworzenie środka trwałego i wpływa na postęp technologiczny

.

Metody progresywne

Naliczanie odpisów amortyzacyjnych polega na tym, że w pierwszym roku odpisy są najniższe a następnie rosną.

Metody te nie odpowiadają procesowi zużywania się środków trwałych
i dlatego są stosowane rzadko.

Są stosowane w tych przedsiębiorstwach, które zakupiły majątek trwały w oparciu o kredyty.

Metody specjalne.

Gdy przedsiębiorstwa wykorzystują unikalne składniki majątku trwałego, albo gdy nie istnieje możliwość wyliczenia stawek amortyzacyjnych dla pojedynczych składników majątku trwałego stosowane są specjalne metody amortyzacji do których zaliczamy:

1. metodę szacunkową amortyzacji

2. metodę kosztów likwidacji lub wymiany

3. metodę grupową amortyzacji

Metoda jednorazowego odpisu.

Jest stosowana w przypadku gdy ich wartość początkowa jest równa lub niższa od pewnej kwoty np. 3.500 zł.

Metody różnią się wielkością odpisów, okresami amortyzowania, szybkością gromadzenia funduszy odtworzeniowego, szybkością gromadzenia środków pieniężnych.

Wielkość odpisu zależy od wyceny środka trwałego i metody amortyzacji.

Majątek obrotowy.

Do majątku obrotowego zaliczamy wszystko to czego nie zaliczyliśmy do środków trwałych a co przedsiębiorstwo zamierza zużyć, spieniężyć lub sprzedać w ciągu jednego cyklu gospodarczego.

Mamy 5 podstawowych grup:

1. zapasy

2. należności i roszczenia

3. papiery wartościowe przeznaczone do obrotu

4. środki pieniężne

5. nakłady przyszłych okresów

Zapasy :

1. zapasy materiałowe:

   • materiały podstawowe

   • materiały pomocnicze

   • paliwo

   • opakowania

   • części zapasowe do maszyn i urządzeń

2. zapasy produkcyjne:

   • produkcja w toku

   • półfabrykaty

   • wyroby gotowe

3. towary- czyli środki obrotowe przeznaczone do sprzedaży ale które nie zostały wytworzone w naszym przedsiębiorstwie.

Należności i roszczenia.

Należności - powstają wtedy, gdy materialnej sprzedaży wyrobów gotowych, towarów czy usług nie towarzyszy moment zapłaty – nie pokrywają się z momentem zapłaty.

Roszczenia – powstają, gdy kontrahent nie akceptuje w całości lub częściowo należności.

Mogą wystąpić następujące należności i roszczenia:

1. należności z tytuły dostaw i usług

2. należności z tytułu podatków

3. dotacje i ubezpieczenia

4. wewnątrzzakładowe

5. dochodzone na drodze sądowej

6. pozostałe

Podatkowe i niepodatkowe obciążenia przedsiębiorstwa na rzecz finansów publicznych.

Związek gospodarki finansowej przedsiębiorstwa z finansami publicznymi.

Obciążenia mogą dotyczyć zarówno kosztów, jak i akumulacji pieniężnej przedsiębiorstw.

Obciążenia kosztowe - ze względu na powszechność i neutralność wobec konkurencyjności w sprzedaży – mają charakter cenotwórczy , tzn. są z reguły wkalkulowane w cenę.

W odniesieniu do akumulacji finansowej przedsiębiorstw niektóre obciążenia nie mają charakteru cenotwórczego (podatek dochodowy) , inne mają charakter cenotwórczy (podatek od towarów i usług - VAT , akcyza).

Niepodatkowymi obciążeniami kosztów są składki na :

- ZUS,

- Fundusz Pracy

- Fundusz Świadczeń Gwarantowanych.

Podatkowe obciążenia kosztów to głównie podatki lokalne i opłaty, np. podatek od nieruchomości płacony do urzędu gminy na terenie której znajduje się przedsiębiorstwo.

Ponadto koszty obciążają:

1. odsetki z tytułu różnych zobowiązań ( np. kredytu bankowego, zobowiązań wobec dostawców i innych)

2. Obowiązkowe ubezpieczenia ( OC)

3. dobrowolne składki ubezpieczeniowe ( głównie towaru w transporcie)

W kosztach jako obciążenie może także tkwić cło.

Akumulację finansową obciążają świadczenia o charakterze podatkowym:

1. VAT

2. akcyza

3. podatek dochodowy od osób prawnych i osób fizycznych, prowadzących działalność gospodarczą.

Podatki pośrednie – cenotwórcze, przerzucane w zasadzie na końcowego odbiorcę, bowiem płaci on ten podatek, uiszczając zapłatę za towar czy też usługę w ich cenie. Ponadto w przedsiębiorstwach państwowych występuje obowiązkowa dywidenda.

Podatkami pośrednimi w Polsce są:

1. podatek od towarów i usług(VAT)

2. akcyza

Podatki pośrednie stanowią ok. 50% dochodów budżetowych na świecie.

Przesłankami wprowadzenia VAT-u w Polsce były:

• Upodobnienie systemu podatkowego do rozwiązań europejskich,

• Znaczna neutralność podatku , co oznacza że w założeniu nie interweniuje on w relację popyt – podaż,

• Wygoda dla budżetu poprzez uproszczenie procesu egzekwowania podatku,

Vat to podatek wielofazowy tzn. pobierany od każdej sprzedaży , obciążony stawkami VAT. Jest on jednak podatkiem netto. Każdy podmiot bowiem płaci go od wielkości o którą zwiększył obroty.

Występuje szereg zwolnień od podatku:

1. nie przetworzone produkty rolne,

2. nie przetworzone produkty leśne, łowieckie, pochodzące z połowów

3. usługi na rzecz rolnictwa leśnictwa, poczty,

4. usługi komunalne z wyjątkiem dostarczenia energii,

5. usługi mieszkaniowe z wyjątkiem wynajmu,

6. usługi w zakresie nauki, jej rozwoju, techniki, oświaty, wychowania , kultury sztuki, zdrowia, opieki społecznej, kultury fizycznej, administracji państwowej i samorządowej:

7. usługi finansowe oraz ubezpieczenia osobowe i majątkowe,

8. usługi świadczone przez organizacje polityczne

9. zwolniony jest taż obrót do 80.000 zł. w skali roku,

W Polsce występują następujące stawki:

1. podstawowa 22%

2. preferencyjna 7%

3. przejściowa

4. 0% tzw. zerowa – stosowane powszechnie w eksporcie.

Stawka podstawowa (22%) dotyczy wszystkich towarów i usług, produkowanych na zaopatrzenie krajowe, z wyjątkiem wspomnianych już zwolnień od podatków oraz tych które są obciążone stawką preferencyjną albo przejściową.

Stawki preferencyjne dotyczą:

1. towarów na rzecz produkcji roślinnej i leśnej

2. towarów związanych z ochroną zdrowia

3. niektórych towarów spożywczych

4. artykułów dziecięcych ( dla dzieci do lat 11)

Przy pośrednim sposobie zwrotu podatku który dotyczy artykułów o O% -owej stawce VAT, podatek potrąca się od kwoty naliczeniowego VAT-u który byłby wpłacany do budżetu.

Bezpośredni zwrot to dotacja z Urzędu Skarbowego.

Występuje wówczas gdy cała sprzedaż jest kierowana na eksport lub gdy poprzednich fazach pobierano stawkę podstawową a w ostatniej fazie – stawkę prefernecyjną 7% lub 0%.

Wtedy następuje trwała nadpłata podatku.

W Polsce przyjęto zasadę odliczania VAT-u także od inwestycji, podejmowanych przez płatnika VAT-u.

W drobnej wytwórczości i handlu istnieją zasady uproszczonego pobierania VAT-u.

Są to :

• VAT rozlicza się strukturą zakupu ( restauracje, kawiarnie ) i uznaje się że ta struktura jest taka sama jak sprzedaży

• Przy jednorodnej sprzedaży istnieje możliwość pobierania stawek uproszczonych: przy stawce podstawowej – 18,03% i przy stawce preferencyjnej – 6,54%.

Akcyza stanowi obciążenie z tytułu sprzedaży różnych artykułów które z uwagi na swoje przeznaczenie nie mogą być sprowadzone do jednego mianownika.

Wyroby obciążone akcyzą można podzielić na 4 grupy:

1. prohibity ( papierosy, alkohol )

2. artykuły i usługi luksusowe ( broń myśliwska, gry losowe, samochody osobowe, jachty, sprzęt elektroniczny, kosmetyki)

3. paliwa płynne do silników

4. artykułu tradycyjnie obciążone akcyzą ( sól)

W podatku akcyzowym występują stawki kwotowe i procentowe

Przy imporcie cena kształtuje się następująco:

Wartość celna, naliczane cło zwiększone o akcyzę a następnie o VAT.

Podatki bezpośrednie - obciążające wynik finansowy przedsiębiorstwa..

Są to ogólnie podatki dochodowe, czyli pobierane od nadwyżki przychodów nad kosztami, po potrąceniu ewentualnie podatku akcyzowego oraz VAT-u.

W wielu wypadkach podatek dochodowy jest pobierany od przychodów istnieje bowiem albo pewność że podatnik osiąga dochód ale ma trudności z jego ustaleniem ( drobna działalność gospodarcza ) albo też ustawodawca chce w ten sposób uniknąć potencjalnych nadużyć wynikających z ukrywania zysków i wykazywania strat.

Od przychodów płacone są:

• Podatek od udziałów z zysku ( dywidenda i udziały własnościowe ) – 20 %

• Podatek od przychodów kapitałowych – ( odsetki od pożyczek ) 20 %

• Zryczałtowany podatek od przychodów

• Opodatkowanie w formie karty podatkowej

• Wykorzystywanie myśli technicznej ( sprzedaż licencji, patentów )

Osoby fizyczne płacą podatek progresywny na zasadzie: im większy dochód tym większa partycypacja państwa w tym dochodzie.

Do osób prawnych zaliczamy:

• przedsiębiorstwa państwowe

• spółdzielcze

• spółki prawa handlowego

• banki

• instytucje ubezpieczeniowe

• fundusze powiernicze i inwestycyjne

• przedsiębiorstwa zagraniczne i ich przedstawicielstwa

• podmioty nie mające osobowości prawnej ( spółki: cywilna, jawna, komandytowa, organizacje społeczne, zawodowe, polityczne prowadzące działalność gospodarczą )

Zwolnione podmiotowo od płacenia podatku dochodowego od osób prawnych są:

- skarb państwa

- Narodowy Bank Polski

- jednostki budżetowe

- scentralizowane fundusze celowe

- przedsiębiorstwa międzynarodowe

- zakłady pracy chronionej

- kościelne osoby prawne

Podatku dochodowego osoby prawne nie płacą gdy:

- działają w sferze rolnictwa i leśnictwa ( podatek rolny lub leśny )

- uzyskują przychody z tyt. realizacji działalności która nie może być przedmiotem skutecznej umowy prawnej ( dochody z tyt. łapówki )

W podatku dochodowym od osób prawnych ważne jest określenie przychodu, jego formy i kosztu uzyskania przychodu.

Przychód ma charakter memoriałowo- kasowy, tak jak i koszt w zasadzie jest realizowany w roku kalendarzowym

Charakter kasowy – wpływ pieniędzy do kasy lub na rachunek bankowy.

Charakter memoriałowy – data wystawienia faktury.

Przychód stanowią:

• Wpływy w walucie polskiej.

• Przychody w naturze oraz dewizowe po przeliczeniu na walutę krajową wg średniego kursu NBP z uwzględnieniem różnic kursowych zakupu i sprzedaży.

Tytuły przychodów:

- działalność gospodarcza

- kapitały pieniężne ( odsetki od pożyczek, dywidendy )

- prawa majątkowe

- nieruchomości

- najem

- darowizny

- subwencje

- dotacje

- uzyskane wierzytelności które zostały spisane w koszty lub sfinansowane z rezerw oraz umorzone zobowiązania z tyt. pożyczek

Przychodami nie są:

- zaliczki

- otrzymane pożyczki

- nie uzyskane odsetki

- umorzenia

- umorzone, poniechane podatki i opłaty skarbowe

- inne wydatki nie zaliczane do kosztów

Kosztami uzyskania przychodów są:

- koszty bezpośrednie:

- zakup surowców , materiałów , energii wraz z kosztami transportu i cła

- wynagrodzenia z obciążeniami

- koszty usług

- wydatki na zakup elementów majątku

- opłaty telekomunikacyjne

- wydatki na szkolenie, remonty, naprawę środków trwałych

- koszty pośrednie :

- amortyzacja, koszty likwidacji

- losowe straty

- wydatki na prace rozwojowe

- odsetki od zobowiązań

- podatki obciążające koszty ( od nieruchomości )

- odpis na fundusz świadczeń socjalnych

- wydatki na reklamę ( 0,25% obrotu )

Kosztami nie są:

- nabycie gruntów

- w zasadzie nabycie środków trwałych

- nabycie praw majątkowych ( akcje, udziały )

- zakup obligacji

- wydatki na fundusze celowe ( oprócz funduszu świadczeń socjalnych )

- spłaty zobowiązań

- kary

- darowizny

Zwolnienia stosowane dotychczas:

- nowe spółki o charakterze mieszanym , zagraniczno – krajowym

- nowe spółki krajowe

- niektóre rodzaje działalności ( z reguły na 3 lata )

Obecnie stosowane ulgi z tytułu:

- inwestycji

- zakładania firm na terenach o dużym stopniu bezrobocia

Elementy rozliczeń międzynarodowych

W polskim prawie dewizowym wyróżniamy:

1. osoby fizyczne,

2. osoby prowadzące działalność gospodarczą,

Ponadto wyróżniamy :

rezydentów – są to osoby prawne i fizyczne, które mają stałą siedzibę w Polsce,

nierezydentów – inne osoby zlokalizowane poza Polską

Osoba fizyczna ma prawo gromadzić walory dewizowe bez ograniczeń, a także sprzedawać. Natomiast wolno jej wywozić za granicę walory dewizowe do równowartości 5000 Euro.

Osoby prowadzące działalność gospodarczą w zakresie eksportu mogą sprzedawać uzyskane obce środki płatnicze bankowi dewizowemu po odpowiednim kursie , a z kolei importer może nabyć owe środki w banku dewizowym w/g obowiązującego w danym dniu, wyznaczonego przez dany bank kursu.

Przedsiębiorstwa upoważnione są także do zakupów inwestycyjnych za granicą ( papiery wartościowe, udziały kapitałowe, nieruchomości dla celów gospodarczych do kwoty 1 mln. EURO), Mogą być także dokonywane zakupy obligacji rządowych innych państw do 1 mln. EURO. Podmioty gospodarcze mogą zaciągać pożyczki zagraniczne, powiadamiając o tym NBP, jeżeli kwota pożyczki przekracza 10.000 EURO. Z kolei podmioty polskie mogą występować w stosunku do zagranicznych jako pożyczkodawcy, udzielając kredytów na okres 5 lat bez pośrednictwa banku przy transakcjach handlowych do wysokości 20,000 EURO. ZA zezwoleniem NBP przedsiębiorstwa mogą utrzymywać rachunki w bankach zagranicznych.

Rygory odnoszące się do rezydentów nie odnoszą osób nierezydentów prowadzących działalność gospodarczą. Mogą oni na terenie Polski mieć rachunki dewizowe, opłacać wynagrodzenia w dewizach, transferować zyski w walutach obcych.

Wybrane elementy z problematyki kursów walutowych.

Kurs walutowy ustala z reguły bank centralny lub rynek, w zależności od wahań popytu i podaży walut obcych.

W Polsce kurs walutowy ma z jednej strony charakter arbitralny a z drugiej – w pewnym zakresie- rynkowy. Arbitralność polega na tym, że kurs złotego jest ustalony przez NBP wobec koszyka dwóch walut: dolara, EURO , przy czym przyjęty jest ze względu na inflację współczynnik dewaluujący wartość złotego z miesiąca na miesiąc. Współczynnik ten wynosi obecnie 0,3% miesięcznie. Jednocześnie w stosunku do dolara USA i marki niemieckiej stosuje się „ względnie rynkową „ metodę ustalania kursu.

Jest to tzw. Kurs fixingowy. Ustala się go na zasadzie międzynarodowego przetargu dotyczącego wysokości kupna i sprzedaży walut.

Ustalony w drodze fixingu kurs nie ma teoretycznie znaczenia dla rozliczeń banku dewizowego z klientami.

Wyznacza on jednak:

• kurs kupna i sprzedaży walut przez banki dewizowe w stosunkach z bankiem centralnym,

• stanowi podstawę przeliczeń wartości dewizowych w bankach na złote

• jest podstawą kształtowania wartości celnej w obrotach zagranicznych

W Polsce poszczególne banki , mające uprawnienia dewizowe, oraz kantory wymiany walut mogą w zasadzie dowolnie kształtować kurs dewizowy ( zakup – sprzedaż) na zasadzie rynkowej.

Ryzyko w handlu zagranicznym

W dziedzinie handlu zagranicznego wymienić można trzy rodzaje ryzyka :

• polityczne – brak stabilności – szczególnie w sferze polityki gospodarczej i stanowienia prawa,

• kulturowe – często nadmierna biurokracja, wykorzystanie określonego sposobu płacenia itp.

• kursowe – wyrażające się w ryzyku zmiany kursu dla importera, eksportera i państwa,

Generalnie rzecz biorąc , ryzyko to polega na zmianach relacji naszej waluty do jakiejś konkretnej waluty i na zmianach relacji waluty między sobą. Od tego ryzyka można się ubezpieczyć klauzulą waloryzacyjną w kontrakcie , operacjami futures, ubezpieczeniem w wyspecjalizowanych instytucjach ubezpieczeniowych.

Dodatkowymi zabezpieczeniami w transakcji handlu zagranicznego prowadzonych przez podmioty gospodarcze z tytułu ryzyka są:

• zaliczka , która może być utracona gdy transakcja nie dochodzi do skutku,

• kaucja gwarancyjna – pewna kwota wpłacona przez importera,

• gwarancje bankowe, które mogą występować jako:

1. poręczenie ( awal – poręczenie na wekslu),

2. list gwarancyjny – zobowiązanie banku do pokrycia należności.

Formy rozliczeń

W kontrakcie przewiduje się formę płatności:

• wolnodewizową ( głównie)

• kompensacyjną po to by odpowiednio zabezpieczyć interesy dostawcy

Odmiennymi formami są:

• tzw. inkaso ( natychmiastowe) gotówkowe,

• akredytywa

Przy inkasie gotówkowym – eksporter po wykonaniu umowy składa w swym banku dokumenty, które upoważniają importera do odbioru towarów wraz z fakturą i wekslem wskazującym na siebie jako rentiera, a także przesyła instrukcję wydania dokumentów upoważniających do odebrania dobra w zamian za dokonanie inkasa. Bank eksportera przekazuje dokumenty do banku importera, bank importera przedkłada je swojemu klientowi, wydaje te dokumenty po wpłaceniu należności, przekazuje ową sumę do banku eksportera, który wpłaca te pieniądze na rachunek eksportera .

Najczęściej jednak w handlu zagranicznym występuje sprzedaż kredytowa. Mamy wówczas do czynienia z inkasem akceptacyjnym. Ten typ rozliczeń jest analogiczny do poprzedniego, z tym ze bank importera przekazuje swojemu klientowi dokumenty umożliwiające wejście w posiadanie dobra importowego po zaakceptowaniu przez niego weksla, na którym znajduje się odroczony termin płatności. Weksel wraca do banku eksportera a ten przekazuje go klientowi.

Przy rozliczeniu tym działają rygory wekslowe ( instytucja protestu weksla).

Akredytywa dokumentowa zwiększa pewność zapłaty. Akredytywa to zobowiązanie banku importera na rzecz eksportera na zlecenie importera.

Zobowiązanie to świadczy o tym, że należność zostanie zapłacona po złożeniu odpowiednich dokumentów. Akredytywa jest dodatkowym zabezpieczeniem dla eksportera , w sytuacji –gdy importer rezygnuje z transakcji.

Są dwie formy akredytywy:

- odwołalna – jest tania i o niskiej prowizji

- nieodwołalna – jest droga, występuje niekiedy konieczność zdeponowania na rachunku akredytywy części pieniędzy importera.

Można ją zlikwidować na wniosek importera i to bez zgody eksportera.

Dobra inwestycyjne z reguły sprzedawane są na kredyt i to średnioterminowy.

Można wyróżnić ze względu na osobę kredytodawcy kredyty:

- kupieckie

- bankowe

- rządowe

- międzynarodowych instytucji finansowych

Z uwagi na czas trwania :

- krótkoterminowe

- średnioterminowe

- długoterminowe

Ze względu na swobodę wykorzystania kredytu:

- transakcyjne

- finansowe

Z punktu widzenia formy:

- w rachunku otwartym

- pod zastaw weksli

- inne formy

Kredyty kupieckie – udzielane bezpośrednio przez eksportera importerowi.

Funkcjonują w rachunku otwartym – eksporter przesyła faktury a importer spłaca zobowiązania ratami w ustalonych terminach ( duże zaufanie kontrahentów). Jest to kredyt drogi.

Forfaiting – to przykład innej formy kredytowania .

Polega na zakupie przez forfaitera od klientów lub innego forfaitera terminowych należności pod warunkiem że wierzytelność zabezpieczona jest instrumentem finansowym akceptowanym przez forfaitera.

Leasing – rodzaje, wady i zalety

1. Leasing – charakterystyka.

Leasing jest specyficzną formą kredytu, która polega na wypożyczeniu lub wydzierżawieniu dóbr materialnych przez ich właściciela leasingobiorcy za określoną opłatą.

Przedmiotem umowy leasingowej bywają nieruchomości ( budynki, grunty ), a także niektóre ruchomości ( maszyny, urządzenia, samochody i inne ). W leasingu bezpośrednim sam producent środków trwałych prowadzi transakcje leasingowe, zaś w leasingu pośrednim pojawia się między producentem a użytkownikiem dobra pośrednik ( specjalistyczna firma lub bank ). Leasing funkcjonuje na podstawie umowy zawieranej między uczestnikami tej transakcji, która reguluje prawa i obowiązki stron, związanie z przekazaniem w leasing odpowiednich dóbr. W zależności od treści umowy leasingowej – dotyczącej danego przedmiotu – rozróżniamy leasing operacyjny i leasing finansowy.

Leasing operacyjny – ( usługowy ) w leasingu typu operating lease chodzi o umowy krótkoterminowe, z możliwością ich wypowiedzenia przez leasingobiorcę w trakcie trwania, z zachowaniem odpowiedniego terminu wypowiedzenia. Zawsze zostaje zastrzeżony okres minimalny ( podstawowy ) i dopiero po jego upływie leasingobiorca może skorzystać z tej możliwości. W ten sposób zabezpieczony jest zwrot określonej części nakładów i kosztów, co ma oczywiście istotne znaczenie z punktu widzenia kalkulacji całego przedsięwzięcia i to dla obu stron biorących w nim udział.

Okres najmu jest w tym wypadku krótszy od okresu eksploatacji przedmiotu leasingu. Ryzyko inwestycji ponosi leasingodawca. Po upływie okresu najmu leasingodawca odnajmuje przedmiot leasingu lub sprzedaje go dalej. Nakłady poczynione przez dawcę nie zwracają się w ramach jednej operacji – jednej umowy. Leasingodawca osiągnie całkowite pokrycie nakładów i kosztów dzięki następnym operacjom z tym samym przedmiotem, a więc dzięki operacjom o charakterze second – hand, a nawet third – hand leasing, dokonywanym z kolejnymi klientami.

Leasing finansowy – są to długoterminowe kontrakty bez możliwości wypowiedzenia w czasie określonym w umowie. W tym czasie ryzyko inwestycyjne ponosi biorca raty leasingowej zsumowane za cały okres pokrywają koszty zakupu i instalacji obiektu leasingowego. W przypadku gdy czas najmu jest krótszy niż przewidziany czas wykorzystywania przedmiotu leasingowego, proponuje się dostawcy opcje zakupu lub przedłużonego najmu. Cena zakupu lub przedłużenia użytkowania jest ustalona z uwzględnieniem amortyzacji. Przy leasingu finansowym biorca traktowany jest jako inwestor. Zasadniczą funkcją tego rodzaju leasingu jest finansowanie inwestycji tzn. maszyn, instalacji i pełnego wyposażenia zakładów. Wybór środków inwestycyjnych u wytwórców należy do leasingobiorcy.

W ramach leasingu finansowego, rozpatrując sumę przypadających rat w okresie najmu w reakcji do kosztów dawcy, rozróżniamy leasing z pełną amortyzacją ( full – pay – out leasing) oraz leasing z niepełną amortyzacją (non – full – pay – out leasing ).

W praktyce gospodarczej mogą występować różne odmiany umów leasingowych ( tab. 1 )

• Znaczna rolę i to w skali ogólno światowej w leasingu bezpośrednim odgrywają wytwórcy różnorakich przedmiotów majątkowych. Mogą oni funkcjonować w różnych formach organizacyjno – prawnych, jakie są dopuszczone przez porządek prawny kraju ich działalności podstawowej.

• Przedsiębiorstwa wytwórcze mogą prowadzić określoną działalność produkcyjną w ramach utworzonych koncernów lub holdingów. W granicach takich struktur (powiązań ekonomiczno – prawnych ) stosują one także leasing i to na dość wysoką skale. Jego istota jurydyczna nie ulega wówczas zmianie. Dla uwypuklenia tej okoliczności natury organizacyjno – prawnej zwykło się w takich wypadkach mówić o leasingu koncernowym i leasingu holdingowym.

• Do innych podmiotów stosujących leasing bezpośredni należą także liczne przedsiębiorstwa handlowe. Organizacyjno – prawne formy tych przedsiębiorstw mogą być kształtowane dowolnie w ramach obowiązującego w danym kraju systemu prawnego.

• Podmiotami stosującymi leasing bezpośredni mogą być także przedsiębiorstwa organizowane stosownie do zasad rządzących franchisingiem. Zainteresowani stosowaniem tego leasingu są nierzadko biorcy franchisingu rozwijający tego typu działalność w różnych dziedzinach gospodarki i handlu.

• W roli podmiotów stosujących leasing bezpośredni może wreszcie występować także państwo. Okazji do tego dostarczają przeprowadzone w niektórych krajach procesy prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.

Tab. 1 Formy leasingu w zależności od przyjętego kryterium klasyfikacji

Kryterium klasyfikacji	Rodzaje leasingu	Uzupełnienie treści leasingu
Ilość podmiotów biorących udział w transakcji	Leasing bezpośredni	umowa zawarta pomiędzy producentem a użytkownikiem
	Leasing pośredni	Występuje pośrednik- wyspecjalizowana firma leasingowa
Rodzaj podmiotu leasingu	Leasing dóbr inwestycyjnych	a)ruchomych środków trwałych b) nieruchomości
	L. dóbr konsumpcyjnych
Okres trwania umowy	l. krótkoterminowy	Do 3 lat
	l. średnioterminowy	Od 3 do 10 lat
	l. długoterminowy	Powyżej 10 lat
Opcje zawarte w umowie	l. z opcją zwrotu	Leasingobiorcy korzystają z wszystkich możliwych opcji
	l. z opcją sprzedaży
	l. z opcją przedłużenia kontraktu
Charakter zobowiązania leasingobiorcy W tym ze względu na rodzaj usług eksploatacyjnych	Leasing operacyjny	dobro może zmieniać użytkowników okres krótszy od okresu gospodarczej używalności
	l. operacyjny „mokry”	Leasingodawca wykonuje remonty i inne usługi. Dokonuje też odpisów amortyzacyjnych.
	l. operacyjny „suchy”	Koszty eksploatacyjne ponosi użytkownik
	l. finansowy ( usługowy, handlowy )	Czas zbliżony do okresu używalności gospodarczej danego dobra ( grunty, budynki, maszyny, urządzenia itp. ). Leasingobiorca dokonuje odpisów amortyzacyjnych, ma prawo pierwokupu.

2. Wady, zalety dla przedsiębiorstwa.

Leasing uznaje się za efektywną formę finansowania środków trwałych, która sprzyja wprowadzeniu nowych technologii, gwarantuje postęp technologiczny w produkcji. Do jego zalet można zaliczyć:

• leasing jako swoisty kredyt urzeczowiony – stanowi atrakcyjna formę pozyskania kapitału

• przyspiesza międzynarodowy transfer nowoczesnych technologii, co dla polskich firm stanowi podstawę rozwoju;

• jest alternatywnym sposobem pozyskania kapitału, który charakteryzuje się stałym oprocentowaniem;

• stwarza możliwości okresowego zwiększania mocy produkcyjnych przy minimalnym zaangażowaniu kapitału własnego leasingowbiorcy;

• wskazuje na relatywną dogodność formy obrotu dobrami – szczególnie inwestycyjnymi;

• jest korzystny zwłaszcza dla małych i średnich firm, nie dysponujących dużym kapitałem ( raty leasingowe mogą być pokryte z wpływów z eksploatacji użytkowanego przedmiotu leasingu );

• pozwala na sfinansowania aktywów po niższym koszcie kapitału w stosunku do finansowania kapitałem własnym;

• jest sposobem redukowania podatków i akwizycji towarów;

• stwarzając dodatkowe źródło zewnętrznego finansowania aktywów leasingobiorcy- dywersyfikuje portfel zobowiązań inwestora;

• elastyczne warunki umów leasingowych pozwalają na uwzględnienie interesów leasingobiorcy i leasingodawcy;

• ryzyko inwestycyjne rozkłada się równomiernie między strony umowy leasingowej;

• zdobywa popularność dzięki prostym i szybkim procedurom określania zdolności kredytowej firmy;

• wykorzystanie leasingu do nabycia kapitału pozwala na zachowanie przez inwestora dotychczasowego poziomu aktywów, a wiec i zdolności kredytowej, umożliwiając w ten sposób zaciąganie kredytów na inne cele;

• korzystanie z niezbędnych środków trwałych, ich wymiany na nowocześniejsze, nawet przy braku odpowiedniego kapitału finansowego;

• większe możliwości efektywniejszego zaangażowania kapitału obrotowego niż w przypadku zakupu dóbr trwałych. Oznacza to, nie zamrażanie na długi okres środków pieniężnych, a jedynie stopniową zapłatę za wydzierżawienie obiektu. Dzięki temu jest możliwa większa płynność finansowa, a tym samym, uzyskuje się dodatkowe możliwości rozwoju przedsiębiorstwa;

• zmniejszenie podstawy naliczania podatku dochodowego, poprze włączenie opłat leasingowych w koszty działalności bieżącej, podobnie też amortyzacji;

• możliwości uniknięcia kosztów i kłopotów związanych za sprzedażą przestarzałych i niepotrzebnych maszyn i urządzeń.

Nie należy jednak zapomnieć o niektórych wadach leasingu, takich jak:

• wysokie koszty związane z ta formą finansowania kapitału. Zawierają one w sobie wartość kapitału zainwestowanego przez firmę leasingową, jego oprocentowanie, premię za pojęcie ryzyka finansowego przez leasingodawcę, koszty administracyjne firmy, ewentualnie serwisu i marży firmy leasingowej.

• Surowe konsekwencje dla leasingobiorcy w razie niedotrzymania umowy. Zgodnie z obowiązującym prawem leasingodawca może zażądać natychmiastowego zwrotu mienia, nałożyć wysokie sankcje typu: przyśpieszenia rat czynszowych, spłacania rat leasingowych nawet w przypadku utraty lub uszkodzenia dóbr podlegających leasingowi.

Wymienione zalety i wady leasingu oraz finansowe możliwości przedsiębiorstwa powinny być uwzględnione przy podjęciu decyzji o skorzystaniu z leasingu i przyjęciu konkretnych ofert leasingodawcy. W każdym przypadku dobrze jest zrobić rachunek opłacalności leasingu , a przy możliwości skorzystania z kredytu bankowego, porównać koszty leasingu i kredytu. Przy opracowywaniu rachunku opłacalności leasingu finansowego wykorzystuje się dane o wartości obiektu, okresie jego umorzenia, wielkości raty kapitałowej, stopie oprocentowania kapitału. Na poziom stopy oprocentowania kapitału maja wpływ: poziom inflacji, rentowność obrotu papierów wartościowych, oprocentowanie depozytów w bankach, stopa dyskontowa i redyskontowa weksli, oprocentowanie kapitału w transakcjach leasingowych innych ( konkurencyjnych ) firm.

W podsumowaniu można stwierdzić, że leasing w Polsce – z powodu braku uregulowań prawnych w tym zakresie – stanowi formę porozumienia cywilnoprawnego ( funkcjonuje jako umowa nienazwana, na podstawie „podatkotwórczego” oddzielenia własności ekonomicznej od własności prawnej.)

Oczekiwana stabilizacja precyzyjnie sformułowanych przepisów prawnych, dotyczących leasingu oraz prywatyzacja przedsiębiorstw ( szczególnie z udziałem kapitału zagranicznego ) stwarzają szanse wzrostu popytu na usługi leasingowe, a zatem i na rozwój aktywnych podmiotów gospodarczych na tym rynku. Firmy prywatne przywiązują bowiem większą wagę do zarządzania kapitałem niż państwowe, a zagraniczni menadżerowie, od lat znający leasing, będą prawdopodobnie bardziej skłonni do korzystania z tej formy finansowania inwestycji.

Mimo różnic polska struktura leasingu nie odbiega zasadniczo od struktury europejskiej. Wyjątek stanowi leasing samochodów osobowych, traktowany przez polskiego fiskusa dość restrykcyjnie ( wychodzi z założenia, że samochody osobowe nie są środkami produkcji ).

Badania naukowe dowodzą, że istotnym warunkiem sukcesu na rynku leasingowym staje się tzw. nacelowany marketing. Finalni użytkownicy, wybierają leasingodawców, kierują się w dużej mierze stopniem specjalizacji oferty. Specjalista na podstawie pogłębionej wiedzy na temat produktu i znajomości tendencji, występujących w danej branży ( kredyty, wtórny rynek itp.) jest w stanie przedstawić dużo atrakcyjniejszą ofertę.

Zaufanie do firmy leasingowej w kwestii zobowiązań płatniczych i sprawnej procedury występowania o kredyty są często ważniejsze od ceny.

Firmy leasingowe finansują zakupy przedmiotów oddawanych w leasing w około 90% z kredytów bankowych. Im większy kapitał własny ma firma i im większym zaufaniem banku cieszy się, tym usługa leasingowa przez nią świadczona powinna być tańsza.

Konferencja Przedsiębiorstw Leasingowych, przy ogólnym optymiźmie dotyczącym wzrostu rynku leasingowego, wyraża niepokój o traktowanie leasingu jako usług sprzecznych z interesami fiskusa. Są to zjawiska komplikujące interesy firm leasingowych. Dotyczy to zwłaszcza leasingu finansowego, a w szczególności leasingu nieruchomości.

Aby leasing nie powodował uszczerbku wpływów podatkowych, czas korzystania z dóbr przez leasnigobiorców nie powinien odbiegać od okresu ich ekonomicznej przydatności. Podatkowe skutki leasingu są – co do zasady – tożsame ze skutkami podatkowych ulg inwestycyjnych. Zmniejszenie obciążeń podatkowych w okresie finansowania powoduje ich zwiększenie po jego zakończeniu.

Na leasingu budżet państwa nie traci, gdyż leasing wpływa na koniunkturę gospodarczą. Jeżeli inwestor weźmie w leasing na przykład linię technologiczną do produkcji wyrobu rynkowego, ewentualne straty fiskusa będą przejściowe. Nawet gdyby w przyszłości leasingobiorca nie wykazywał dochodów, to do budżetu i tak wpłynie podatek VAT od opłat leasingowych, VAT od wyprodukowanych i sprzedanych wyrobów oraz podatek od dochodów osób zatrudnionych przy produkcji.

Ryzyko w działalności przedsiębiorstw

Wstęp

Ryzyko jest nieodłącznym elementem każdego przedsięwzięcia gospodarczego i niemożliwe jest jego całkowite wyeliminowanie. Kluczowym problemem dla przedsiębiorcy jest zatem określenie źródeł powstawania tego ryzyka, jego wielkości oraz wpływu, jakie może ono mieć na prowadzoną działalność, a następnie podjęcie takich działań, by wpływ ten zminimalizować.

Zarządzanie działalnością gospodarczą obejmuje swoim zakresem nie tylko procesy planowania i podejmowania decyzji, lecz także powinno uwzględniać czynnik ryzyka. Każdy zarządzający powinien traktować go jako nieodłączny element zarządzania i uwzględniać go przy podejmowaniu decyzji. Pomijanie tego czynnika jest jednoznaczne z oderwaniem się w zarządzaniu od rzeczywistości. Współcześnie należy uznać ryzyko za czynnik powszechny i naturalny w procesie gospodarowania. Występuje ono we wszystkich rodzajach działalności;. po stronie postępu technicznego i prac rozwojowych, w gospodarce środkami trwałymi, gospodarce materiałowej, gospodarce finansowej, procesach produkcji, sprzedaży i odtwarzania zużytych czynników produkcji Tak rozumiane ryzyko jest niemożliwe do wyeliminowania z działalności gospodarczej. Każdy zarządzający podejmując decyzje gospodarcze bazuje na pewnych prognozach (przewidywaniach) dotyczących przyszłych warunków działania. Przewidywania te mogą stanowić jednak tylko przybliżenie, bowiem na podstawie danych z przeszłości można określić tylko trendy rozwojowe w kształtowaniu się danych czynników, nie można więc w sposób pewny ustalić jak interesujące nas czynniki, stanowiące podstawę podejmowanej decyzji, będą kształtowały się w przyszłości. Zatem podejmując decyzję menadżer ponosi ryzyko, że okaże się ona błędna i nie przyniesie oczekiwanych efektów. Menadżer nie może jednak dopuścić do tego by był zaskakiwany przez sytuacje, których w ogóle nie przewidywał, a które znajdowały się w obszarze podejmowanych przez niego decyzji. W warunkach gospodarki rynkowej nie może on także liczyć tylko na szczęśliwe sploty sytuacji. Powinien uprzedzać przyszłość i ruchy konkurencji, adaptować się do przyszłości, starając się nawet w pewnej mierze ją kreować, wykorzystując do tego dostępne informacje, a niekiedy nawet własną intuicję. Głównym kierunkiem jego działań powinno być ustalenie obszarów (dziedzin) występowania ryzyka, rozmiarów ryzyka, wpływu ryzyka na organizację oraz poszukiwanie takich decyzji by je ograniczyć. Działania w tym zakresie mogą być źródłem umożliwiającym uzyskanie przewagi konkurencyjnej, bowiem tradycyjne jej źródła takie jak kapitał czy środki trwałe nie pełnią już roli atutów, które dają w miarę stabilną perspektywę realizacji wybranej strategii zarządzania przedsiębiorstwem. Aby więc podejmowane decyzje były trafne i słuszne z punktu widzenie sytuacji w jakiej znajduje się przedsiębiorstwo należy dążyć do ograniczenia ryzyka i nadania jemu takiej formy użyteczności by uczynić z niego zjawisko pozytywne, a w ostateczności, takie, które nie szkodzi Niedocenianie ryzyka oraz zbyt powszechna nonszalancja w jego ocenie powoduje niedoskonałość planowania, co prowadzi najczęściej do powstawania planów nadmiernie optymistycznych kończących się niepowodzeniem. Z kolei zbytnia ostrożność, przejawiająca się w zachowawczości, powoduje planowanie nadmiernie pesymistyczne, a takie projekty, z powodu konkurencji, która może się szybciej rozwijać mają niewielkie szanse powodzenia już w fazie inicjacji.

Rozdział 1: Źródła ryzyka w działalności przedsiębiorstw

Źródła zagrożeń (ryzyk) projektu są bardzo liczne i wynikają nie tylko z jego wyjątkowości i niepowtarzalności. Specyfikację źródeł ryzyka ułatwia ich lokalizacja w różnych obszarach środowiska i otoczenia projektu. Projekt wykonywany jest przez zespół, stanowiący część pewnej organizacji lub grupy kilku organizacji. Organizacje te działają z kolei w określonych otoczeniach rynkowych, biznesowych i technologicznych, a całość jest osadzona w świecie zewnętrznym(zob. rys. 1.)

Rysunek 1. Schemat środowiska realizacji projektu.

Źródło: Żurek B.: „Zarządzanie ryzykiem z wykorzystaniem oprogramowania wspomagającego RMS”, Materiały I Konferencji Project Management – Doświadczenia i Metody, Gdańsk 1999.

Zagrożenia projektu mogą pojawić się w każdym elemencie jego środowiska, przy czym najłatwiej je dostrzec i kontrolować, jeśli pojawiają się w najbliższym otoczeniu projektu.

Czynniki będące źródłem ryzyka można też podzielić na zewnętrzne, które są niezależne od przedsiębiorstwa takie jak: cykl koniunkturalny, inflacja, kurs walutowy, stopa procentowa, stosunki rynkowe czyli tzw. czynniki makroekonomiczne oraz mikroekonomiczne, czyli związane z sektorem, branżą w której działa przedsiębiorstwo (zależność od energii, możliwości wyjścia z danego przemysłu, zmiany struktur organizacyjnych i własnościowych, nieodpowiednie proporcje w źródłach finansowania majątku, postępująca dekapitalizacja majątku i narastające zacofanie techniczne, poziom konkurencji, zagrożenia ze strony substytutów, siła przetargowa dostawców, niekorzystna struktura majątku przedsiębiorstwa, sprawność zarządzania przedsiębiorstwem.

1.1. Czynniki makroekonomiczne

Czynniki makroekonomiczne to takie, które maja wpływ na całą gospodarkę, a nie tylko na sektor, w którym działa przedsiębiorstwo. Zalicza się do nich¹:

• inflacja,

• stopa procentowa,

• kurs walutowy,

• stosunki rynkowe,

• koniunktura.

Inflacja jest źródłem niepewności, a przez to ryzyka zarówno dla producentów jak i konsumentów, zwłaszcza w gospodarce, w której utrwaliła się tendencja wzrostu cen. W przedsiębiorstwie inflacja wpływa przede wszystkim na kształtowanie się cen produktów i kosztów. Ceny i koszty w warunkach inflacji rosną zazwyczaj w różnym tempie i w niejednakowym stopniu w różnych dziedzinach co powoduje, że tempo i kierunki zmian w strukturze dochodów i kosztów przedsiębiorstwa są zróżnicowane. W warunkach inflacji maleje skłonność do długoterminowych inwestycji na rzecz inwestycji spekulacyjnych. Powoduje to większe trudności w przewidzeniu cyrkulacji kapitału, co wzmaga ryzyko gospodarcze.

Korzystając z kapitału obcego przedsiębiorstwo ponosi koszty użytkowania tegoż kapitału, których wielkość określona jest przez stopę procentową, osiąga ono jednak też korzyści dzięki efektowi tak zwanej dźwigni finansowej². Dźwignię tę jednak nie zawsze można zastosować z uwagi na wysoki poziom stopy procentowej. Zmiany stopy procentowej wprowadzają przedsiębiorstwo w stan niepewności i przez to są źródłem ryzyka w działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwo może zaciągnąć kredyt o zmiennym oprocentowaniu i wtedy wzrost stopy procentowej spowoduje nieoczekiwany wzrost kosztów, w przypadku kredytu o stałym oprocentowaniu spadek stopy procentowej powoduje, że przedsiębiorstwo korzysta z relatywnie droższego kapitału.

Zmiany kursu walut wpływają mogą być dla przedsiębiorstw źródłem ryzyka. Czynnik ten ma szczególne znaczenie dla firm działających na rynkach międzynarodowych. Umiarkowane zmiany tego elementu dają możliwość racjonalnego podejmowania decyzji choć nie są one pozbawione ryzyka. Ryzyko to często sumuje się z ryzykiem stopy procentowej, np. zaciągając kredyt w walucie obcej ponosimy ryzyko niekorzystnej zmiany kursu, jak i ryzyka zmiany stóp procentowych w danej walucie.

Stosunki rynkowe mogą także stwarzać ryzyko w działalności przedsiębiorstwa. Można do nich zaliczyć niestabilność zewnętrznych rynków zbytu co stwarza ryzyko w eksporcie dóbr i usług na te rynki. Ryzyko może też zostać wywołane przez działania protekcyjne podjęte na rynkach zewnętrznych. Na poziom ryzyka może wpływać też wzrost znaczenia pewnej branży na danym rynku. Może ona zyskać większą siłę przetargową, lub zostać uznaną za branżę strategiczną co powoduje, że łatwiej jej konkurować z pozostałymi gałęziami co powoduje wzrost ryzyka w tych gałęziach

Stan w jakim znajduje się gospodarka może powodować, że, zależnie od koniunktury różne jest ryzyko gospodarcze. W czasie recesji pogorszeniu ulegają wszystkie wskaźniki ekonomiczne. Spada PKB i popyt globalny, rośnie inflacja i bezrobocie. W takich warunkach trudno jest podejmować racjonalne decyzje, gdyż wszystkie projekty obarczone są większym ryzykiem. W czasie rozkwitu ryzyko ponoszone przez przedsiębiorstwo ulega zmniejszeniu, jednak ciągle istnieje.

1.2. Czynniki mikroekonomiczne

Czynniki mikroekonomiczne obejmują czynniki specyficzne dla przemysłu, w którym działa przedsiębiorstwo oraz czynniki właściwe dla samego przedsiębiorstwa.

Do czynników specyficznych dla przemysłu zalicza się zależność od energii – czynnik ten ma szczególne znaczenie w odniesieniu do gałęzi energochłonnych, charakteryzujących się niską zdolnością do przestawienia na substytucyjne źródła energii. Duża wrażliwość przedsiębiorstw należących do takich gałęzi na zmiany charakterystyk ekonomicznych źródeł energii (np. wzrost ceny prądu, wahania cen ropy naftowej) podnosi ryzyko inwestowania. Kolejnym czynnikiem specyficznym dla przemysłu jest możliwość wyjścia z danego przemysłu – im większa tym mniejsze ryzyko w działalności gospodarczej. Można ją określić poprzez stopień przestawialności stosowanej technologii, jej kapitałochłonności oraz rynkowych szans upłynnienia majątku trwałego;

Do czynników specyficznych dla przedsiębiorstwa zalicza się konkurencja – im wyższy poziom konkurencji na danym rynku, tym większe ryzyko w działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwo konkurując z firmami, które oferują podobne produkty musi cały czas uważać, aby nie dać się prześcignąć. Czynnik ten ma szczególne znaczenie w perspektywie wejścia Polski do Unii Europejskiej i otwarcia naszego rynku, wtedy polskie przedsiębiorstwa będą musiały stawić czoła silnej konkurencji ze strony firm zachodnich. Struktura kapitału – następny czynnik specyficzny dla przedsiębiorstwa - bardzo ważne jest, aby przedsiębiorstwo miało optymalną strukturę kapitału uzależnioną od charakteru prowadzonej działalności. Zbyt duża ilość majątku obrotowego (np. zapasów) może powodować wzrost kosztów i zamrażanie środków pieniężnych (zbyt duża ilość zobowiązań). Podobnie jest z majątkiem trwałym. Nieodpowiednia struktura majątku przedsiębiorstwa powoduje wzrost ryzyka w działalności, przy czym należy pamiętać, iż pojęcie „optymalna struktura kapitału” jest różne dla poszczególnych rodzajów przedsiębiorstw, inne dla firm handlowych, inne dla produkcyjnych czy usługowych. W tych pierwszych przeważa majątek obrotowy, w drugiej i trzeciej zaś majątek trwały.

Rozdział 2: Rodzaje ryzyka w działalności przedsiębiorstw

2.1 Klasyfikacja ryzyka

Istnieje wiele różnych klasyfikacji ryzyka. Wśród ryzyk dotyczących organizacji wyróżnia się ryzyko zewnętrzne dotyczące całego systemu gospodarczego oraz ryzyko wewnętrzne, dotyczące danej firmy. Ze względu na to rozróżnienie można mówić o³:

- ryzyku właściwym, czyli takim, które można prognozować w oparciu o prawo wielkich liczb. Dotyczy ono zjawisk niepewnych, takich jak klęski żywiołowe, choroby, wahania kursów walut, awarie sprzętu, itp., mających jednak znaną i opisaną historię i przez to podlegających opisowi probabilistycznemu,

- ryzyku subiektywnym - wynikającym z niekompetencji człowieka dokonującego analizy i podejmującego decyzje,

- ryzyku obiektywnym – wynikające z nieprzewidywalności przyszłych zdarzeń, np. odkrycia naukowe, nowe technologie, przewroty polityczne, itp.

W przedsięwzięciach gospodarczych powinno się kontrolować ryzyko właściwe i eliminować ryzyko subiektywne. Na zagrożenia wynikające z ryzyka obiektywnego nie mamy na ogół wpływu i zagrożenia tego rodzaju pozostają na ogół poza kontrolą. W zależności od prawdopodobieństwa pojawienia się ryzyka określa się ryzyko

- normalne, które musimy podjąć, bo jest ono naturalne dla danego typu projektów,

- dopuszczalne, na które możemy sobie pozwolić,

- niedopuszczalne, przekraczające poziom dopuszczalny,

- niezbędne, na które nie można sobie nie pozwolić (trzeba je podjąć).

Podane przykłady klasyfikacji rodzajów ryzyka pomagają uświadomić złożoność ewentualnych zagrożeń, na jakie narażone przedsięwzięcie. Praktyka pokazuje bezlitośnie, że prawie wszystkie przedsięwzięcia przebiegają inaczej, niż je planowano (ryzyko obiektywne), ale bardzo wiele przedsięwzięć kończy się niepowodzeniem spowodowanym wyłącznie niewłaściwą „obsługą” ryzyka właściwego.

Ryzyko można też podzielić ze względu na rodzaj działalności gospodarczej, którą można podzielić na trzy główne działy:

- działalność produkcyjną,

- działalność handlową,

- działalność finansowo-bankową

Odpowiednio do tego podziału możemy mówić o ryzyku produkcyjnym, handlowym i finansowym, które to rodzaje podlegają dalszemu podziałowi w zależności od charakteru prowadzonej działalności gospodarczej

2.2. Ryzyko w sferze działalności produkcyjnej

Ryzyko produkcyjne występuje we wszystkich sferach działalności produkcyjnej. Możemy wyróżnić ryzyko związane z produkcją przemysłową, budowlaną, rolną, działalnością usługową itp. pomimo wielu istotnych różnic pomiędzy powyższymi segmentami można wśród nich wyodrębnić cztery główne rodzaje ryzyka związanego z działalnością produkcyjną. Są to: ryzyko techniczne, ryzyko w działalności badawczej, rozwojowej i innowacyjnej, ryzyko zagrożenia środowiska naturalnego i ryzyko rynkowe⁴.

2.2.1. Ryzyko techniczne

Ryzyko techniczne jest związane z nowymi systemami technicznymi i wyraża zagrożenia, które mogą oddziaływać na grupy użytkowników bądź grupy społeczne.

Nowe systemy techniczne charakteryzują się coraz większym stopniem skomplikowania technicznego oraz tym, że operują coraz większą masą energii. Stale wzrastają też rozmiary tych systemów, szybkość ich rozprzestrzeniania i masowość wykorzystywania.

Z punktu widzenia skali zagrożeń systemy techniczne dają podzielić się na cztery rodzaje⁵:

1. systemy pracujące dla dużych zbiorowości ludzkich, do których zaliczyć trzeba system zaopatrzenia miast w wodę, systemy techniczne w rolnictwie, systemy produkcji i dystrybucji środków żywnościowych, leków itp.; podejmowane tutaj ryzyko zagraża wszystkim uczestnikom,

2. systemy o dużym zasięgu i znacznej liczbie użytkowników od siebie niezależnych, mogących jednak wzajemnie sobie zagrażać – głównie systemy ruchu kołowego

3. duże, osobowe środki transportowe, np.: kolej, samolot, statek

4. systemy będące źródłem energii o potencjalnej możliwości szybkiego jej wyzwolenia lub zanieczyszczenia środowiska

W ramach ryzyka technicznego mieści się także ryzyko związane z awariami maszyn i urządzeń technicznych, a jego skutkiem mogą być straty gospodarcze związane z przestojem maszyn i ich remontem. Wielkość tego ryzyka w dużym stopniu zależy od nowoczesności maszyn, ich niezawodności, doskonałości rozwiązań technicznych, jakości materiałów, z których są wykonane oraz umiejętności eksploatacji.

2.2.2. Ryzyko postępu naukowo-technicznego

Postęp techniczny jest bardzo szczególnym źródłem niepewności. Prowadząc badania nad rozwojem, ponosimy wysokie koszty, które mogą się nie zwrócić, ponosimy też ryzyko, że konkurencja, zrobi coś od nas szybciej, czy lepiej, jednak postęp jest nieunikniony, dlatego przedsiębiorcy podejmują to ryzyko.

2.2.2.1. Ryzyko zagrożenia środowiska naturalnego

Ryzyko zagrożenia środowiska naturalnego można podzielić na dwie części:

1. ryzyko wyczerpywania się zasobów naturalnych,

2. ryzyko zanieczyszczenia i zatrucia środowiska naturalnego człowieka.

Ciągły rozwój technologii i wzrost liczby ludności powoduje wzrost zapotrzebowania na zasoby, z których wielka część jest nieodnawialna. W związku z tym istnieje ryzyko wyczerpania się tych zasobów i ludzkość będzie musiała ponieść ogromne koszty związane z przestawieniem się na nowe, alternatywne technologie. Aby ograniczyć to ryzyko prowadzi się badania nad nowymi technologiami.

Ryzyko zanieczyszczenia i zatrucia środowiska naturalnego wyraża się poprzez zagrożenie zanieczyszczeniem powietrza, wody, deformacji powierzchni ziemi, degradacji gleb, niszczenia i degradacji żywych zasobów środowiska, zanieczyszczenie odpadami stałymi i poprodukcyjnymi. Zanieczyszczenie to może być całkowite lub częściowe.

Ryzyko zagrożenia środowiska naturalnego jest produktem epoki cywilizacji i burzliwego rozwoju technik wytwarzania. Można zauważyć ścisły związek między stopą wzrostu gospodarczego, a stopą zanieczyszczenia środowiska. W krajach wysoko rozwiniętych dąży się do minimalizacji tego ryzyka poprzez zwiększanie nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska, jednak w krajach biednych ryzyko to ciągle zwiększa się.

Często kosztami ponoszonymi przez przedsiębiorstwa, są wysokie kary, za emisję zanieczyszczeń i konieczność montowania instalacji zmniejszających emisję zanieczyszczeń. Państwo może też nakładać dodatkowe podatki, czy innego rodzaju opłaty dodatkowe na towary, które zostały wyprodukowane przy użyciu technologii szkodliwej dla środowiska, lub nawet zakazać takiej działalności, co wiąże się dla przedsiębiorstwa z wysokimi kosztami zmiany technologii. Przykładem tego może być przemysł azbestowy w Polsce w ostatnich latach.

2.2.2.2. Ryzyko ekonomicznego starzenia się procesów i produktów

Ciągły postęp techniczny powoduje, że produkty i technologie szybko się starzeją, a wytwarzanie produktów przestarzałych nie daje przedsiębiorcom szans na rynkach charakteryzujących się silną konkurencją. Nauka i technika tworzą ryzyko ekonomicznego starzenia się procesów i produktów. Często zużycie ekonomiczne jest szybsze niż zużycie techniczne i dochodzi do sytuacji, że w pełni sprawny park maszynowy musi zostać wymieniony, gdyż koszty jego użytkowania są zbyt wysokie, bo dostępne są bardziej nowoczesne tańsze technologie. Może to doprowadzić do obniżania kosztów przez konkurencję i w efekcie do wyeliminowania przedsiębiorstwa z rynku.

2.2.2.3. Ryzyko stresu innowacyjnego

Innowacje niosą za sobą wiele zmian, które odznaczają się różnym stopniem komplikacji. Stwarza to konieczność dostosowywania się ludzi do ciągle zmieniających się warunków. Człowiek musi się przystosować do nowych rozwiązań i jest do tego przymuszany za pomocą systemu nagród i kar. Fakt ten rodzi ryzyko stresu innowacyjnego, który zakłóca normalny tok aktywności ludzkiej. Ryzyko stresu jest bardzo wysokie i odnosi się głównie do osób zajmujących stanowiska kierownicze różnych szczebli. W skrajnych przypadkach może doprowadzić do zachwiania równowagi psychicznej. Pracownicy tacy mogą przyczyniać się do powstawania strat, pogorszenia jakości.

2.2.3. RYZYKO RYNKOWE

Ryzyko rynkowe występuje we wszystkich sferach działalności gospodarczej przyjmując w każdej z nich pewne cechy specyficzne. W gospodarce rynkowej rynek jest miejscem akceptacji stopnia użyteczności lub w ogóle nieużyteczności wytwarzanych towarów, dóbr i usług. Na rynku przedsiębiorca i menedżer dowiaduje się, czy podjęte przez nich przedsięwzięcia przyniosły im powodzenie i sukces, czy też okazały się niekonkurencyjne.

W najogólniejszym ujęciu można stwierdzić, że ryzyko rynkowe jest funkcją niepewności rynkowej. Jest ono powodowane przez zmiany wywołane przez konkurencję, która może doprowadzić nawet do nagłych i głębokich, ale nieprzewidzianych dokładnie zmian w kształcie krzywych podaży i popytu sprzedawanych dóbr i usług. Ryzyko rynkowe jest więc wywoływane przez czynniki zewnętrzne w stosunku do przedsiębiorców i przedsiębiorstw.

Na wielkość ryzyka rynkowego wpływa wiele czynników, które powodują zmiany w układzie dat rynkowych. Ryzyko to jest na pewno znacznie większe na rynku trapionym inflacją, a stosunkowo niewielkie na rynku ustabilizowanym, na którym można w miarę poprawnie szacować jego wielkość. Na takim rynku znani są bowiem jego uczestnicy tworzący podaż, dają się również oszacować możliwości poszczególnych producentów.

2.3. Ryzyko w działalności handlowej

Handel jest sfera działalności, z którą najszerzej łączy się problem ryzyka. Wynika to z faktu, że w handlu można najszybciej osiągnąć sukces i pomnożyć kapitał. Jednak w sferze tej bardzo duży wpływ ma konkurencja rynkowa, co sprawia, że równie szybko można ponieść stratę i zostać z rynku wyeliminowanym.

W działalności handlowej dominuje ryzyko związane z funkcjonowaniem rynku, i jest spowodowane przez zmiany w położeniu krzywych podaży czynników produkcji nabywanych przez przedsiębiorstwo i krzywych popytu sprzedawanych produktów. Jednak ryzyko handlowe jest pojęciem szerszym od ryzyka rynkowego, gdyż obejmuje także ryzyko związane z tworzeniem i wdrażaniem innowacji technicznych, organizacyjnych i finansowych w funkcjonowaniu działalności handlowej, a także ryzyko związane z przemieszczaniem towarów i ubytkami towarów w handlu.

Ryzyko handlowe dzieli się na ryzyko operacyjne i finansowe. Ryzyko operacyjne odnosi się do oczekiwanego poziomu zysku operacyjnego. Jest ono uwarunkowane trudnymi do przewidzenia zmianami kształtu krzywych popytu i podaży. Jego wielkość zależy od zdolności przedsiębiorstwa do dostosowywania się do zmian zachodzących na rynku. Jest ono szczególnie wysokie na rynkach, które charakteryzują się wysokimi wahaniami cen czynników produkcji i sprzedawanych wyrobów.

Ryzyko finansowe związane jest przede wszystkim z analizą kosztów obsługi zadłużenia przedsiębiorstwa. Dotyczy ono firm, które zaciągają kredyty bądź emitują obligacje, od których trzeba płacić oprocentowanie.. Poziom tego ryzyka zależy od wysokości stopy procentowej i wielkości zadłużenia przedsiębiorstwa.

2.4. Ryzyko w sferze działalności finansowej

2.4.1 Ryzyko finansowe

Ryzyko finansowe związane jest z inwestowaniem w papiery wartościowe. Występuje ono, gdy zrealizowana stopa zwrotu w przyszłości może różnić się od stopy oczekiwanej. Przyczyną tego ryzyka mogą być wahania kursów papierów, w które inwestuje przedsiębiorstwo, wysoka inflacja czy niekorzystne zmiany kursów walut obcych w przypadku inwestowania w papiery zagraniczne.

2.4.2. Ryzyko giełdowe

Giełdę można traktować jako swego rodzaju grę, w której inwestorzy, którzy są jej uczestnikami w nadziei na sukces godzą się na ponoszenie ryzyka. Giełdę cechuje ciągłe zagrożenie niepowodzeniem, ale uczestnictwo w niej stwarza szanse osiągnięcia sukcesu finansowego. Aby jednak ten sukces osiągnąć nie można być biernym uczestnikiem tej gry, należy dokładnie analizować sytuację na giełdzie i z analizy tej wyciągać odpowiednie wnioski, które przyczynią się do osiągnięcia sukcesu. Podejmując decyzje na giełdzie musimy liczyć się z kilkoma rodzajami ryzyka. Główne składniki ryzyka giełdowego to:

• ryzyko firmy,

• ryzyko rynku,

• ryzyko inflacji,

• ryzyko spowodowane przez uwarunkowania makroekonomiczne,

• ryzyko płynności.

Każdą spółkę giełdową można ocenić za pomocą pewnych wielkości, którymi się ona charakteryzuje i na tej podstawie określić poziom ryzyka firmy. Ryzyko firmy wiąże się m. in. z wielkością obrotu firmy wraz z jego wahaniami, portfelem zamówień lokowanych u emitenta, inwestycjami w firmie, wielkością eksportu, stanem zobowiązań podatkowych, zadłużeniem firmy i kosztem jego obsługi. Niekorzystne kształtowanie się ww. czynników powoduje wzrost ryzyka firma, co pociąga za sobą spadek zainteresowania nią na giełdzie.

Ryzyko rynku wiąże się z kształtowaniem podaży i popytu na papiery wartościowe. Może być ono zwiększane na skutek manipulacji dużymi pakietami akcji. Sztucznie zwiększona podaż, lansowanie fałszywych informacji mogą znacząco wpłynąć na ceny akcji zwiększając przez to niepewność w obrocie akcjami

Stopa inflacji wpływa na dochody uzyskiwane ze sprzedaży akcji oraz na kondycję spółek giełdowych. Czym większa inflacja tym większe ryzyko poniesienia straty. Wzrost inflacji może też wpłynąć na wzrost stopy procentowej co wpływa z kolei na wzrost kosztów, a zarazem spadek zysku spółek korzystających z kredytów co odbija się ujemnie na ich wartości rynkowej.

Rozdział 3: Metody identyfikacji ryzyka

Identyfikacja ryzyka polega na określeniu pewnych możliwych zdarzeń, które mogą okazać się zagrożeniami dla realizacji celów organizacji. Identyfikacja jest czynnością poznawczą i sama w sobie nie ma na celu ustalenia wielkości ryzyka, służą do tego celu jego ocena i pomiar. Celem identyfikacji jest natomiast odszukanie potencjalnych czynników, które mogą stanowić przyczynę problemów w działalności przedsiębiorstwa, bowiem ryzyko można zmierzyć dopiero wtedy, gdy znamy przedmiot pomiaru, co uzyskujemy właśnie w drodze identyfikacji. Poznanie ryzyka więc to nie tylko wskazanie możliwych bezpośrednich skutków jego realizacji, ale przede wszystkim wskazanie wszystkich możliwych przyczyn oraz wszystkich następstw wystąpienia konkretnego zdarzenia. Wynikiem identyfikacji ryzyka powinien być raport wskazujący obszary ryzyka, czynniki ryzyka oraz możliwe skutki, pośrednie i bezpośrednie realizacji zdarzeń. Raport ten powinien być podstawą do oceny i pomiaru ryzyka

3.1. Metryka ryzyka

Kolejnym sposobem identyfikacji zagrożeń jest metryka ryzyka. Metoda ta polega na systematycznym przeglądzie katalogu kilkudziesięciu typowych czynników ryzyka i przypisaniu każdemu z nich odpowiedniej miary. Po zsumowaniu miar przypisanych poszczególnym czynnikom możemy dokonać klasyfikacji ryzyka, np. określić czy ryzyko przedsięwzięcia jest małe, średnie, duże lub ekstremalnie wysokie. Metoda ta jest bardzo wygodna w użyciu, jednak stosowana może być tylko w przypadku projektów o pewnych typowych charakterystykach (np. małe i średnie projekty realizowane zgodnie z pewną określoną technologią). W przypadku projektów niestandardowych, wykorzystujących nowe technologie powinno stosować się inne metody identyfikacji ryzyka.

3.2. Katalog zagrożeń

Podstawową metodą identyfikacji ryzyka jest katalog zagrożeń. Obejmuje on funkcje zarządzania i przypisane im czynniki zagrożeń. Katalog taki buduje się indywidualnie dla każdej organizacji, wykorzystując w tym celu informacje od członków zarządu i pracowników komórek funkcjonalnych, a także planów i sprawozdań z działalności. Przykładowy katalog zagrożeń może obejmować następujące funkcje i czynniki ryzyka (zob. tab. 1)

Tabela 1. Katalog czynników ryzyka

FUNKCJE ZARZĄDZANIA	CZYNNIKI RYZYKA
1	2
Planowanie sprzedaży	zmienność popytu moda stosunki z kontrahentami siły konkurencyjne na rynku potencjał rynku inflacja zmienność regulacji prawnych siła oddziaływania promocji i reklamy struktura i siła odbiorców substytucja produktów
Prace badawczo-rozwojowe	niedopracowanie rozwiązań niewiara w sukces brak doświadczenia naśladownictwo rozwiązań niedoszacowanie przewidywanych kosztów nietrafienie w gusta odbiorców zużycie ekonomiczne projektowanych rozwiązań niedotrzymanie określonych terminów realizacji niedobór kapitałów opóźnienie w stosunku do konkurencji
Planowanie produkcji	awarie maszyn i urządzeń stosunki z kontrahentami niezbilansowanie układu produkcyjnego ograniczenia w transformacji produktów niedobory czynników produkcji elastyczność linii produkcyjnych
Gospodarka materiałowa	niedotrzymywanie przez dostawców norm technicznych system kontroli jakości materiałów terminowość dostaw wady ukryte materiałów osiadanie zapasów zbędnych zmienność cen materiałów zmiany warunków dostaw
Gospodarka remontowa	zakres informacji o stanie maszyn i urządzeń stan zapasów części zamiennych poziom nowoczesności maszyn i urządzeń kwalifikacje obsługi jakość usług remontowych w systemie zleconym
Gospodarka czynnikiem ludzkim	kwalifikacje i doświadczenie pracowników zaangażowanie w pracy możliwości naboru pracowników
Gospodarka finansami	struktura kapitałów płynność finansowa rentowność sprzedaży inflacja
Inwestycje	stopa procentowa zużycie moralne maszyn i urządzeń

Źródło: W. Grzybowski Ryzyko i sukcesy str. 62-63

3.3. Metoda punktowa

Metoda punktowa identyfikacji jest prosta w zastosowaniu i umożliwia uzyskanie informacji niezbędnych do obliczeń. Polega ona na tym, że:

• ustala się zbiór wskaźników finansowych,

• dla każdego z wskaźników należących do zbioru określa się przedziały ich wartości,

• dla każdego przedziału wartości wskaźnika przyporządkowuje się wartości punktowe, od 1 do 5,

• oblicza się sumę punktów przyporządkowanych poszczególnym wskaźnikom,

• ustala się klasy ryzyka i odpowiadające im przedziały wartości punktowych,

• oblicza się wskaźnik poziomu należności nieściągalnych danej klasy ryzyka kredytowego, rozumiany jako iloraz nieściągalnych należności w danej klasie ryzyka kredytowego do należności ogółem w tej klasie.

Metodę punktową przedstawia się w formie systemu wskaźników (tab. 3) oraz zestawieniu klas ryzyka finansowego (zob. tab. 2)

Tabela 2. System wskaźników i wartości punktowych

WSKAŹNIK	LICZBA PUNKTÓW (POZIOM WSKAŹNIKA)	WYNIK (w punktach)
	1	2
Wskaźnik bieżący	≥2,5	<2;2,5)
Wskaźnik szybki	≥1,5	<1,25;1,5)
Wskaźnik długu	≤0,5	0(0,5;0,75>
Wskaźnik limitu kredytu	≤5%	(5%;10%>
Wskaźnik rentowności netto sprzedaży	8%>	<8%;6%)
Wskaźnik cyklu należności	30 dni≤	(30;40>dni
Wskaźnik cyklu zapasów	30 dni≤	(30;40>dni
Wskaźnik pozycji kredytowej	>2,0	(1,5;2,0>
Wskaźnik udziału zapasów w aktywach bieżących	≤0,3	(0,3;035>
Wskaźnik cyklu zobowiązań z tytułu dostaw i usług	≤30 dni	(30;40>dni

Źródło: S. Nahotko Ryzyko ekonomiczne w działalności gospodarczej str. 63-64

Metoda ta posiada jednak pewne wady. Można do nich zaliczyć:

• umowny sposób wyróżniania wskaźników oceny ryzyka kredytowego,

• umowny sposób ustalania przedziałów wartości wskaźników,

• potrzebę adaptacji metody do specyfiki branży, adaptacja powinna dotyczyć zestawu wskaźników jak i przedziałów ich wartości.

Tabela 3. Zestawienie klas ryzyka kredytowego

NAZWA KLASY RYZYKA KREDYTOWEGO	Przedziały klasy ryzyka (w punktach)	Wskaźnik ryzyka kredytowego
Klasa małego ryzyka	10 - 15	p1
Klasa umiarkowanego ryzyka	16 - 25	p2
Klasa umiarkowanego ryzyka wymagającego kontroli	26 – 35	p3
Klasa dużego ryzyka	36 – 40	p4
Klasa bardzo dużego ryzyka	41 - 50	p5

Źródło: S. Nahotko Ryzyko ekonomiczne w działalności gospodarczej str. 64

3.4. Metoda opisowa oceny ryzyka

Alternatywnym dla sposobu liczbowego (za pomocą miar ryzyka) identyfikacji ryzyka charakterystycznego dla działalności gospodarczej jest sposób opisowy. W tej metodzie wielkość ryzyka określana jest za pomocą opisu słownego np. ryzyko małe, ryzyko średnie, ryzyko duże. Przykład oceny opisowej ryzyka dla funkcji wdrażanie nowych wyrobów do produkcji przedstawia tab. 4.

Tabela 4. Opisowa ocena ryzyka dla funkcji wdrażanie nowych wyrobów

KRYTERIUM	RYZYKO MAŁE	RYZYKO ŚREDNIE	RYZYKO DUŻE
Nakłady inwestycyjne			X
Czas życia produktu		X
Substytucja produktów	X
Doświadczenie i kwalifikacje pracowników	X
Zachowanie konkurencji	X

Źródło: W Grzybowski Ryzyko i sukcesy str. 66

Metoda ta jest bardzo prosta w zastosowaniu. Jakość oszacowania ryzyka za jej pomocą zależy od doboru kryteriów ocen przedsięwzięcia z punktu widzenia ryzyka, jak też od umiejętności i intuicji ekspertów oraz od doświadczenia podejmujących decyzje.

3.5. Analiza najsłabszych ogniw

Metoda ta polega na ustaleniu pewnych obszarów, gdzie realizowany projekt może przynieść największe straty (tzw. najsłabsze ogniwa). Przedsiębiorstwo może posiadać wiele takich słabych ogniw. Może to być np. zbyt mały rynek zbytu przy jednoczesnej wysokiej konkurencji. W tym przypadku przerwa w produkcji oznacza stratę klientów, która jest bardzo wielkim zagrożeniem dla organizacji. Innym przykładem zagrożenia są pracownicy przedsiębiorstwa. Ich błędy mogą być dla przedsiębiorstwa źródłem wielkich strat, a opuszczanie przez nich przedsiębiorstwa może doprowadzić do paraliżu działalności

3.6. Analiza wrażliwości

Analiza wrażliwości jest jedną z najnowszych metod identyfikacji ryzyka. Polega ona na badaniu wpływu przyjmowania różnych wielkości przez zmienną wejściową (np. wielkości produkcji) na zachowanie się zmiennej wyjściowej (np. wyniku finansowego). Aby ją zastosować należy zbudować odpowiedni model ekonomiczny, który obrazuje w jaki sposób zmienna wejściowa wpływa na kształtowanie się zmiennej wyjściowej.

Rysunek 2. Analiza wrażliwości

Źródło: W. Grzybowski Ryzyko i sukcesy str. 67

Obserwacja (rys.1) polega na porównywaniu zmian wielkości wyjściowej w stosunku do zmian wielkości wejściowej. Można ją przeprowadzić jeżeli zbudujemy odpowiedni model ekonomiczny, ustalimy zmienne wejściowe i zdefiniujemy wskaźnik jako miarę wrażliwości (WW). Definiuje się go za pomocą wzoru ⁶:

gdzie:

WY – wielkość wyjściowa

SWY – skorygowana wielkość wyjściowa

WE – wielkość wejściowa

SWE – skorygowana wielkość wejściowa

Wskaźnik ten określa siłę reakcji zmiennej wyjściowej na zmiany wartości zmiennej wejściowej. Im reakcja ta jest silniejsza tym większe jest ryzyko w działalności gospodarczej.

Metoda ta jest dotychczas słabo wykorzystywana w zarządzaniu, a trzeba zauważyć, że wykorzystanie jej pozwala nie tylko na identyfikację ryzyka występującego w działalności gospodarczej, ale również stwarza możliwości na głębsze wniknięcie w naturę obiektu badań jakim jest przedsiębiorstwo.

3.7. Analiza wskaźnikowa

Kolejnym sposobem w identyfikacji ryzyka jest metoda wskaźnikowa. Polega ona na przyporządkowaniu poszczególnym wskaźnikom różnych rodzajów ryzyka (tab. 5)

Tabela 5. Wskaźniki ryzyka

RODZAJE RYZYKA FINANSOWEGO	DEFINICJE WSKAŹNIKÓW
Ryzyko płynności	Krótkoterminowe papiery wartościowe/depozyty
Ryzyko stóp procentowych	Aktywa wrażliwe na stopy %/zobowiązania wrażliwe na stopy %
Ryzyko kredytowe	Kredyty poniżej standardu/aktywa
Ryzyko kapitału	Kapitał/aktywa ryzykowne

Źródło: S. Nahotko Ryzyko ekonomiczne w działalności gospodarczej, str. 68

Nie należy interpretować pojedynczych wskaźników, ponieważ może to prowadzić do niewłaściwych ocen, a w konsekwencji do błędnych decyzji. Trzeba pamiętać, że same wartości wskaźników nie świadczą o ryzyku. Dopiero ich porównanie do wartości modelowych i analiza ich zmian w czasie umożliwia właściwą ocenę i identyfikację ryzyka.

PODSUMOWANIE

Mimo dostępnych procedur, opisanych w wielu opracowaniach, zarządzanie ryzykiem nie jest wcale łatwe. Wymaga ono dodatkowo wysokiej kultury zespołu projektowego, dobrych relacji z klientem i inwestorem, dużej wyobraźni i twórczego, adaptacyjnego podejścia do niepewnej przyszłości. Praktyka ujawnia jednak, że w wielu projektach ryzykiem zarządza się niewłaściwie a nawet zupełnie je się pomija, co jest już niedopuszczalne, gdyż taki projekt przypomina raczej loterię, niż poważne przedsięwzięcie. Badania nad projektami prowadzonymi w Europie wykazały, że⁷

• w ponad połowie badanych przypadków nie wyznaczono menedżerów ryzyka,

• w ponad 25% przypadków w ogóle nie oceniono najważniejszych ryzyk zagrażających przedsiębiorstwu

• w ponad 30% przypadków nie stosowano żadnej formalnej metodyki zarządzania ryzykiem a nawet ich nie identyfikowano,

• mniej niż połowa ankietowanych dyrektorów była choćby częściowo przekonana o skuteczności zarządzania ryzykiem w ich przedsiębiorstwach a tylko 10% z nich mogło stwierdzić, iż polegają w pełni na działających w ich przedsiębiorstwach systemach zarządzania ryzykiem.

Można domyślać się, że praktyka polskich projektów nie jest wcale lepsza, o ile nie jest jeszcze gorzej. Dotyczy to zwłaszcza projektów o małej lub średniej skali. W przypadku dużych projektów, finansowanych zwykle ze środków pochodzenia zewnętrznego, można założyć, że inwestor (instytucja finansowa kredytująca projekt) zadba ze swej strony o odpowiednią analizę ryzyka, co jest najczęściej wstępnym warunkiem finansowania. Jednym z etapów planowania wstępnego w tzw. project finance jest określenie możliwie precyzyjnej listy ryzyk związanych z projektem⁸,. Nie jest to jednak możliwe bez udziału kierownictwa projektu i również w takich przypadkach znajomość wymaganych procedur jest niezbędna w zespole kierującym i realizującym projekt.

---

1. http//:manager.ae.wroc.pl↩

2. Zjawisko dźwigni finansowej związane jest z wykorzystaniem kapitałów obcych w celu podniesienia efektywności wykorzystania kapitałów własnych. Dodatni efekt dźwigni finansowej występuje, gdy w miarę powiększania się udziału obcych kapitałów w finansowaniu majątku rośnie stopa zyskowności kapitałów własnych (przy stopie odsetek od zaciągniętych kredytów niższej od zyskowności majątku przedsiębiorstwa). Miarą zmiany rentowności kapitału własnego, wywołanej zwiększeniem zysku (EBIT) o określony procent, jest tzw. stopień dźwigni finansowej. Stopień dźwigni finansowej uzależniony jest od struktury kapitału, stopy oprocentowania kapitału obcego oraz wielkości zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem↩

3. ZARZĄDZANIE I ROZWÓJ P. Stępień, Zarządzanie ryzykiem projektów, str. 7, luty, nr 9 (2/2001), wyd. Instytut Zarządzania↩

4. W Grzybowski Ryzyko i sukcesy str. 40↩

5. Tamże, str. 41↩

6. Źródło: S. Nahotko Ryzyko ekonomiczne w działalności gospodarczej, str.67↩

7. Żurek B.: „Zarządzanie ryzykiem z wykorzystaniem oprogramowania wspomagającego RMS”, Materiały I Konferencji Project Management – Doświadczenia i Metody, Gdańsk 1999↩

8. Parteka W.: „Project finance – metoda finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych”. Materiały I Konferencji Project Management – Doświadczenia i Metody, Gdańsk 1999↩