Wykład nr. 3 17.10.2013

1.Gospodarka i produkcja towarowa.
2. Rynek i jego rodzaje.
3. Popyt i czynniki go określające.
4. Podaż i ją czynniki określające.
5. Cena, w tym cena równowagi rynkowej.
6. Mechanizm rynkowy w gospodarce wolnokonkurencyjnej.

1. Gospodarka i produkcja towarowa.

Gospodarka naturalna w ekonomii to taka gdzie dominuje produkcja naturalna to jest taka gdzie producent wytwarza dla siebie i swoich bliskich na własne potrzeby. Taki charakter dominował
w dawnej przeszłości.

Współcześnie od XVIII w. zaczyna dominować produkcja towarowa oraz gospodarka towarowa. Produkcja towarowa to jest taka gdzie od razu z góry jest przeznaczona na sprzedaż na rynku. Główną cechą i zaletą produkcji towarowej jest możliwość specjalizacji. A w konsekwencji racjonalizacji metod i podnoszenia efektywności, np. sad owocowy naturalny i towarowy.

Z produkcją towarową wiąże się pojęcie towaru, czyli wszystko, co jest na sprzedaż. Może być to dobro materialne oraz usługi albo inne dobra niematerialne, np. projekt, informacja.

Każdy towar posiada :

• Cenę – inaczej tzw. Wartość wymienną

• Musi mieć wartość użytkową , żeby był towarem, tzn. musi być dla kogoś użyteczny. Ma charakter subiektywny tzn. dla każdego może być inna, np. papierosy dla niepalącego.
  Stąd wartość użytkowa jest niezbędna, ale nie jest podstawą do wyznaczania ceny.
  Np. bardzo użyteczny jest chleb dla wszystkich, ale jest tani. Diamenty zaś są drogie.

O cenie decydują wzajemne relacje popytu i podaży !

2.Rynek i jego rodzaje.

Rynek w języku potocznym to miejsce handlowania- targowisko.

W ekonomii rynek jest pojęciem szerszym i można go zdefiniować, jako proces wzajemnego kontaktowania się kupujących i sprzedających.

Rodzaje rynków w zależności od różnych kryteriów :

I .W zależności od zasięgu przestrzennego kontaktowania się kupujących i sprzedających rozróżnia się rynki :

a) Lokalne – miejscowości.
b) Regionalne

c) Krajowe
d) Międzynarodowe
e) Światowe- globalny rynek

Zasięg przestrzenny rynku systematycznie się zwiększa w raz z rozwojem technologii, transportu, komunikowania się, a także przechowywania produktów. Ponad to zasięg przestrzenny zależy od relacji kosztu transportu danego produktu do wartości tego produktu, np. transport tony cementu i tony złota kosztuje tyle samo. Dodatkowo o zasięgu decyduje rzadkość występowania danego produktu, np. ropa naftowa.

II.Mogą być różne rynki w zależności od rodzaju towaru :

Rynek produktów spożywczych, przemysłowych, ropy naftowej, materiałów budowlanych , rynek usług, pracy, kapitałowy .

III. Rynki różnią się z uwagi na poziom równowagi między popytem a podażą :

a) rynek konsumenta ( nabywcy ) – to jest taki gdzie konsument lub nabywca jest w lepszej sytuacji, bo podaż jest większa od popytu. Konsument łatwo może kupić produkt.

b) sprzedawcy (producenta) – rynek sprzedawcy tj. taki gdzie sprzedawca jest w korzystniejszej sytuacji, bo popyt jest większy od podaży. Wszystko mu się łatwo sprzedaje.

Każdy z tych rynków ma swoje wady.

Rynek konsumenta oznacza, że producent ma problemy ze znalezieniem nabywcy. A to może hamować wzrost produkcji i prowadzić do bezrobocia, tzn. hamować rozwój.

Rynek sprzedawcy powoduje, że producent nie musi zabiegać o polepszanie swoich produktów, bo wszystko mu się łatwo sprzedaje, co powoduje, że też staje się hamulcem rozwoju technologicznego.

Rynek niezrównoważony jest gorszy od rynku zrównoważonego, kiedy nie ma dłużysz różnic między popytem a podażą.

IV .W zależności od sposobu ustalania ceny rozróżnia się tzw .rynki wolne takie, gdzie cena ustalana jest swobodnie na rynku w zależności od relacji popytu i podaży.

Po drugie rynki regulowane, czyli gdzie cena jest regulowana przez państwo albo inne organy, np. unijne. Np. poprzez wyznaczenie tzw. granicznej ceny minimalnej lub maksymalnej.

Cena minimalna ma chronić konsumenta ,żeby w niekorzystnej sytuacji bankowej on nie zbankrutował.

Cena maksymalna ma chronić konsumenta, żeby w niekorzystnej sytuacji nie były te ceny aż tak niekorzystne dla niego.

V.Rynki różnią się też z uwagi na charakter i stopień konkurencji:
a) rynki wolnokonkurencyjne – takie gdzie cena jest wolna. Gdzie jest bardzo dużo podmiotu, czyli jest dużo kupujących i sprzedających i żaden z tych podmiotów nie może dyktować ceny. Cenę ustala się w wyniku tzw. wolnej gry popytu i podaży.

b)niedoskonale konkurencyjne- mniej lub bardziej zmonopolizowane.

Każdy rynek określają trzy podstawowe elementy :
1.popyt
2.podaż
3.cena

3.Popyt i czynniki go określające.

Popyt to ilość danego dobra lub usługi, którą nabywcy chcą i mogą nabyć w danych warunkach przy każdym poziomie ceny- jest to definicja teoretyczna, którą ilustruje krzywa popytu.

W praktyce popyt rozumiany jest często, jako konkretna wielkość zapotrzebowania na dany produkt przy danej, konkretnej cenie- jest to inaczej punkt na krzywej popytu.

Potocznie popyt to zapotrzebowanie, które ma pokrycie w sile nabywczej.

Popyt zależy od tzw. czynników mierzalnych lub słabo mierzalnych .

Mierzalne : to cena danego produktu, ceny innych produktów ( zwłaszcza substytucyjnych i komplementarnych ), dochody ludności bądź przedsiębiorstw, liczba potencjalnych nabywców.

Trudno mierzalne : gusty i upodobania nabywców, które zależą od :

1 ) od tradycji i przyzwyczajeń – wtedy popyt jest na ogół stabilny, np. karp na święta.

2 ) moda- popyt jest zmienny.
3 ) reklama

Mierzalne szczegółowo :

• Popyt a cena danego produktu- jest to tzw. zależność odwrotna albo ujemna.
  To znaczy jeśli jeden czynnik rośnie to drugi maleje.

Jeżeli cena rośnie to popyt maleje. Cena wpływa na przemieszanie się krzywej.

Reakcja popytu na zmianę ceny może być różna w zależności od rodzaju dobra.
Tą reakcję popytu mierzymy tzw. Elastycznością cenową popytu prostą , która jest relacją względnej zmiany popytu do względnej zmiany ceny.

Popyt może być elastyczny tj. kiedy silnie ( więcej niż proporcjonalnie) reaguje na zmianę ceny,np.

Tak reagują z reguły dobra wyższego rzędu ,np. sprzęt AGD, RTV, meble. Produkty wybieralne.

Popyt jest nieelastyczny ( mało elastyczny tj. taki, który słabo, czyli mniej niż proporcjonalnie reaguje na zmianę ceny.

Tak reagują dobra pierwszej potrzeby, tzn. takie, które musimy kupić.

Popyt proporcjonalny

Popyt sztywny

W ogóle nie reaguje na zmianę ceny, czyli cena rośnie a popyt constans , np. leki ratujące życie.

Popyt anormalny czyli nietypowo reagujący ,np. cena rośnie i popyt też rośnie lub cena maleje i popyt też maleje. Ostatni ilustrują dwa 2 paradoksy.

1. Giffena – dotyczy produktów podstawowych pierwszej potrzeby i społeczeństwa relatywnie biednego. Kiedy rosną ceny większości dóbr czy ma miejsce inflacja społeczeństwo ubożeje i zmienia się wówczas struktura zakupów. Rośnie popyt na produkty, które są relatywnie tanie, np. ziemniaki i chleb- chociaż one też drożeją.

2. Veblena – dotyczy produktów super luksusowych, np. długopisy ze szczerego złota, które kupują głównie bogaci i to głównie ze snobizmu, po to, żeby się wyróżnić.
   Tutaj okazuje się, że jeżeli ceny takich produktów maleją to popyt na nie nie wzrasta tylko często też maleje. Dlatego, że większość społeczeństwa nie chcą złotych długopisów a bogaci już je mają i szukają czegoś innego.

• Popyt a ceny inny produktów

Głównie chodzi o produkty substytucyjne czyli inaczej zastępujące się, np. masło – margaryna,
kawa- herbata . A po drugie o tzw. dobra komplementarne, które tworzą duet, komplet np. drukarka- tusz. Zależność popytu na dany produkt zależy od cen substytucyjnych bądź komplementarnych i zależność tą mierzymy tzw. elastycznością cenową popytu krzyżową (mieszaną )

Jak zmienia się popyt na samochody w zależności od ceny benzyny. Prawidłowością jest ,że ta elastyczność mieszana jest jednokierunkowa w przypadku dóbr substytucyjnych, np. kawa i herbata w barze – jeżeli cena herbaty rośnie to popyt na kawę rośnie. (+)
Jeżeli cena herbaty maleje to popyt na kawę maleje. (+)

Natomiast w przypadku dóbr komplementarnych ta zależność jest ujemna , odwrotna.
Np. samochód- benzyna-jeżeli cena benzyny rośnie to popyt na samochody maleje. (-)