Blok tematyczny 7a

ZAPOŻYCZENIA Z INNYCH JĘZYKÓW

Dobra staropolska

Epoka przedpiśmienna¹

Warstwy zapożyczeń:

• wyrazy zapożyczone w okresie wspólnoty językowej, np. cěsarь (łac. caesar, goc. kaisar), cirъky (z grecko-bałkańskiego), dъska (germ. disk, łac. diskus)

• wyrazy zapożyczone w początkach polskiej odrębności językowej

Źródła zapożyczeń:

• niemieckie – bednia-kubeł (niem. budin),

• czeskie – berło (cz. berla), jedwab (cz. hedvábi)

Terminologia chrześcijańska:

• p.w. wpływy czeskie (Cyryl i Metody IX w.):

- wyrazy rodzimie czeskie: bůh ‘bóg’, nebe ‘niebo’, svatý ‘święty’, peklo ‘piekło’

- kalki językowe: purgatorium ‘czyściec’

- kalki staro-cerkiewno-słowiańskie: blahoslaviti ‘błogosławić’

- zapożyczenia z łaciny, dialektów romańskich, j. niem., które pod wpływem czeskim uległy pierwszej slawizacji: aniol ‘anioł’

• zapożyczenia łacińskie za pośrednictwem czeskim: cz. anjel, łac. angelus ‘anioł’, cz. ewanjelium, łac. euangelium ‘ewangelia’

• zapożyczenia z łaciny za pośrednictwem niemieckim, następnie czeskim: chrzest, chrzcić, chrześcijanin, kościół

• zapożyczenia niemieckie za pośrednictwem czeskim: stgn. pfaffo, cz. pop ‘ksiądz’, niem. Mahlweib, cz. malżena ‘małżonka’

• Biblia królowej Zofii – początek zawiera czechizmy

Oprócz wpływów leksykalnych, wpływ wymowy czeskiej:

• władać (zam. włodać), wesele, serce (zam. wiesiele, sierce), hańba (zam. gańba)

• dominuje słow. z zakresu terminologii kościelnej, wojskowości i prawa, np. straż, harcerz, tabor; starosta, rzecznik

Zestawienie zmian w zakresie zapożyczeń

JĘZYK	OKRES	PRZYCZYNY	OBSZAR	PRZYKŁADY
język czeski czechizmy	X-XVI	chrześcijanizm	życie duchowe, religijne	kościół, anioł, chrzest, błogosławić, święty, niebo, bóg
język niemiecki germanizmy XII-XX	XIII-XV	napływ osadników niemieckich	formy organizacji życia społecznego	burmistrz, sołtys, gmina, folwark, lichwa, rachować, cło, cech, majster, mistrz, murarz, malarz, ślusarz, stolarz, baszta, dach, rynna, rusztowanie, kilof, huta, piła, warsztat, szlifować, szprycha
	XVI	osiedlanie się w Krakowie niemieckich ślązaków lekarzy, drukarzy, prawników wpływ zaborców
	XIX do poł. XX		dominuje słow. z zakresu szkolnictwa, urzędów, prasy: szpalta
	okupacja			kapo, volksdeutsch
język włoski makaronizmy	średniowiecze	Kontakty z papiestwem	kultura, sztuka, stroje, literatura, architektura, kuchnia, muzyka, wojskowość, słow. Morskie	bransoleta, karnawał, fora ze dwora, porcelana, fraszka, ballada, fontanna, fresk, galeria, gabinet, parasol, skarpetka, kalafior, kalarepa, , szparagi, pomidor, cebula, kapusta, makaron, musztarda, pizza, spaghetti, opera, fortepian, pianino
	odrodzenie XVI-XVII w. i trochę XVIII	Królowa Bona (1815) żona Zygmunta Starego, wyjazdy studentów do Włoch
Język francuski Galicyzmy	II poł XVIII w.	Krytyka francuszczyzny Niemcewicz Powrót posła	życie dworskie, stany psychiczne, kuchnia, moda, muzyka, wojskowość, życie polityczne	anonsować, kokieteria, maniera, konwenans, mezalians, baron, dama, guwernantka, galanteria, kaprys, mina, nonszalancja, afektacja, frykas, kompot, konfitura, szampan, fryzjer, gorset, modystka, akordeon, flet, loża, uwertura, artysta, armia, artyleria, garnizon, batalia, dyplomacja, masoneria, liberał, partia, proletariat, rewolucja
Języki ruskie XIV-XIX w.	XVI-XVIII Od XVIII XIX-XX j. rosyjski PRL	Intensywne kontakty z ruską szlachtą, spolszczanie ruskiej szlachty Kontakty polityczne Zabory j. propagandy	wojskowość, obozowość,	wpływ wymowy: Czereśnia od czereda (powinno być trześnia), czeremcha, wataha, hołota, chłystek, hałastra, hultaj, oszołomić, królewicz (zam. krolewic, -icz koncówka ruska)
język turecki i tatarski	XIII-XVII		wojskowość, materiały, tkaniny, stroje, życie kupieckie, muzyka	dywan, kaftan, turban, kiesa, kotara, bazar, buława, dzida, janczar, kajdany, kibić. koczować, rumak, kary, arbuz, jogurt, kawior, tapczan, szałas, szarańcza, jaśmin, wataha, ataman, ułan, chorągiew
język węgierski	XIV-XVI		wojskowość, ubiór	bacam ciżmy, czekan, kontusz, orszak, szyszak, hełm, dobosz, giermek, hejnał, huzar, szyszak, kontusz
język angielski	koniec XIX		ekonomia, informatyka, gwara młodzieżowa	dealer, PR, resetować, logować, garden party, luknij, daj help, spiker,

---

1. brak w Klemensiewiczu o staropolskiej dobie piśmiennej↩