Rozdział VIII
TECHNIKI ODDZIAŁYWAŃ WYCHOWAWCZYCH
W pracy z dziećmi i młodzieżą stosuje się metody wychowania oraz techniki oddziaływań wychowawczych. Techniki to bardziej skonkretyzowane sposoby postępowania wychowawczego. Stanowią zazwyczaj uszczegółowienie jednej lub kilku metod.
t. „burzy t. sondażu t. ignorowania
mózgów” opinii zachowań niepożądanych
t. kontaktów
międzyludzkich
t. decyzji
grupowej
t. swobodnej
ekspresji słownej t. swobodnej
ekspresji plastycznej
TECHNIKI ODDZIAŁYWAŃ
WYCHOWAWCZYCH
drama t. rekreacji t. rekreacji
t. gier dramatycznych twórczej fizycznej
socjodrama t. rekreacji przez
działalność społ.
TECHNIKI WYMIANY OPINII
- mają na celu pogłębienie współżycia i współdziałania dzieci i młodzieży oraz bliższe ich poznanie
Technika „burzy mózgów”
umożliwia dzieciom zgłaszanie własnych pomysłów dotyczących konkretnej sprawy
odbywa się w sposób swobodny i nieskrępowany
unikamy uzasadniania i komentowania pomysłów (aby zapobiec rezygnacji z pomysłów, które nie mieszczą się w utartych schematach)
zachęcamy do dzielenia się pomysłami pozornie niefortunnymi i jałowymi
Według twórcy tej techniki – A.F. Osborna – dzielimy ją na 3 etapy:
I
- ustalamy i formułujemy problem
- zapoznajemy wszystkich z zasadami (podawać pomysły w sposób zwięzły, nie oceniamy, nie krytykujemy, wypowiadamy wszystkie pomysły, jakie przychodzą nam do głowy, im więcej pomysłów tym lepiej, można rozwijać i modyfikować pomysły innych).
-Problem określamy w formie pytań: jedno ogólne, 2-3 szczegółowe. Najczęściej formułuje je nauczyciel. Ostateczną wersję zapisujemy na tablicy lub na kartkach.
II
- Zgłaszanie pomysłów (zazwyczaj ustnie, pisemnie jeśli dzielimy dzieci na zespoły, a te dopiero udostępniają je całej klasie)
- zaleca się, aby każda osoba zabierająca głos podawała tylko jeden pomysł
III
- krytyczna ocena zgłaszanych pomysłów
- odbywa się dopiero w drugim dniu lub później od chwili ich zgłoszenia
Technika decyzji grupowej
- jest pomocna w przyswajaniu określonych norm
- szczególnie pomaga w sytuacjach sprzecznych (np. sprzeczności między przepisami szkoły a normami społecznymi obowiązującymi w nieformalnym nurcie życia szkolnego)
- chcemy ograniczyć lub wyeliminować przejawy nieprzystosowania społecznego dzieci i młodzieży
Technika decyzji grupowej z inicjatywy uczniów (etapy)
- ustalenie nurtującego problemu
- omawianie i przedyskutowanie różnych aspektów tego problemu
- uświadomienie sobie strat, jakie pociąga za sobą brak rozwiązania problemu
- zgłaszanie propozycji rozwiązania problemu
- uświadomienie sobie korzyści z rozwiązania problemu
- wspólna decyzja w sprawie konkretnych zachowań (jawne głosowanie)
(Nauczyciel również wtrąca się do rozmowy. Unika jednak mentorskiego tonu, jego wypowiedzi są zwięzłe)
Technika decyzji grupowej z inspiracji nauczyciela
- poznanie przez nauczyciela panującej w klasie sytuacji
- określenie niezbędnych zmian i ulepszeń oraz poinformowanie uczniów o nich
- zaaranżowanie rozmów i dyskusji na temat zaproponowanych zmian
- wspólna decyzja
Po zastosowaniu zarówno jednej, jak i drugiej odmiany tej techniki zastanawiamy się wspólnie nad jej skutkami (czy decyzja znalazła swe praktyczne odbicie, czy wszyscy postępowali zgodnie z tą decyzją itd. ) Brak oczekiwanej skuteczności może świadczyć o bardziej istotnym problemie, który trzeba rozwiązać.
Technika sondażu opinii
- próba uprzystępnienia jednemu z uczniów tego, jak „widzą” go jego koledzy
- szczególną wagę przywiązujemy do opinii pozytywnych (pogłębienie poczucia własnej wartości, zjednanie nowych przyjaciół)
Technika sondażu pozytywnych i negatywnych opinii o uczniu
- stosujemy powyżej 11 -12 roku życia
4 etapy:
Wyjaśnienie celu, jaki przyświeca tej technice i zapoznanie z jej przebiegiem (wyklucza się stosowanie jakichkolwiek sankcji, mamy dobrowolność udziału, dyskrecja i nieponiżanie lub ośmieszanie nikogo z opiniowanych osób)
Opinie na temat ujemnych stron zachowania kolegi/koleżanki (co nie podoba nam się w jego/ jej zachowaniu ?, co niepokoi nas w jego/jej zachowaniu ?)
Pozytywne opinie o zachowaniu kolegi / koleżanki (powinny być bogatsze od negatywnych, głos powinny zabrać wszystkie te osoby, które mówiły o negatywnych cechach)
Sformułowanie wniosków końcowych przez wychowawcę i kilku najbardziej aktywnych uczestników.
Technika sondażu pozytywnych opinii o uczniu
Zalecana jest szczególnie dzieciom i młodzieży społecznie nieprzystosowanym. Podpowiadamy uczniom, że każdy człowiek reprezentuje sobą więcej cech pozytywnych niż negatywnych i że zdanie sobie z nich sprawy może okazać się dobrym sposobem na zmianę zachowań niepożądanych.
Jak przebiega ta technika ?
- wymieniamy pozytywne cechy kolegi/koleżanki
-zastanawiamy się, jak mu pomóc (rezygnujemy z natarczywego przypominania cech negatywnych, wymieniamy je tylko w kontekście z proponowanymi sposobami przydatnymi w przejawianiu zachowań poprawnych)
- podsumowanie zgłoszonych wypowiedzi (podkreślamy dodatnie cechy)
Technika swobodnej ekspresji słownej
(lub technika swobodnych tekstów lub twórczości literackiej, twórczości poetyckiej)
- umożliwia dzieciom swobodne wyrażanie swych myśli, uczuć w formie utworu pisanego
Zalety:
- rodzaj terapii na niedomagania własnego życia
- umożliwia lepsze poznanie uczniów
- odsłania cechy osobowości trudne do zaobserwowania na co dzień oraz sytuację rodzinną
- lepsze poznanie samego siebie
- atrakcyjna lekcja
- wzbogacanie sposobów wyrażania własnych myśli i uczuć
- rozwój zdolności twórczych
Etapy:
Zachęcenie uczniów do samodzielnej twórczości w formie np. opowiadania czy wiersza i udostępnienie klasie (co można powiedzieć uczniom: każdy człowiek ma coś ciekawego do powiedzenia o sobie i o tym, co go interesuje, można zasugerować ogólny temat w formie hasła wywoławczego, teksty nie będą oceniane)
Przygotowanie tekstów na dowolne tematy lub zgodne z zasugerowanym hasłem, odbywa się poza szkołą
Wybór najciekawszych tekstów (na lekcji)
Poprawianie i uzupełnianie tekstów wcześniej wyróżnionych
Praktyczne wykorzystanie poprawionych tekstów (np. w gazetce klasowej, wystawce szkolnej, pokazanie innym klasom czy też rodzicom)
Technika kontaktów międzyludzkich
Składa się na nią zestaw ćwiczeń, które mają na celu:
- rozwijanie umiejętności uważnego słuchania rozmówcy
- nabycie doświadczeń w nawiązaniu bliskich kontaktów z innymi ludźmi
- zapoznanie z zasadami poprawnego porozumiewania się i przyswajanie tych zasad
Przykładowe ćwiczenie mające na celu wprawianie uczniów w uważnym słuchaniu kolegów z klasy:
- Uczniowie dobierają się w pary w celu wymiany informacji, np. na temat „Moje pragnienia”
- W każdej parze przez około 3 min mówi tylko jedna osoba (A), druga (B) słucha uważnie
- Osoba B mówi A co zapamiętała i jak ją zrozumiała (bez komentowania)
- Osoby rozmawiają tak długo, dopóki nie zrozumieją, co naprawdę miała na myśli osoba A
- Rozmówcy zamieniają się rolami (taki sam schemat)
- Wymiana ogólnych wrażeń, mówimy o trudnościach, jakie na ogół sprawia nam uważne słuchanie
TECHNIKI OPARTE NA DRAMATYZACJI
Technika socjodramatyczna (czyli socjodrama)
Twórca – Jacob L. Moreno
Polega na wspólnym omawianiu problemów nurtujących młodzież zwłaszcza z tytułu jej przynależności do określonej grupy i spontanicznym ich przedstawieniu w formie improwizowanej dramatyzacji
Spontaniczne odegranie sceniczne problemów (np. panujące w klasie stosunki interpersonalne)
Spontaniczność twórcza – właściwe reagowanie na nową sytuację lub „nowe” reagowanie na „starą” sytuację, to spontaniczność leżąca na pograniczu takich przeciwieństw, jak automatyczność – refleksyjność, produktywność – twórczość (dzięki spontaniczności jednostka lepiej przystosowuje się do zmieniających się sytuacji)
Role odgrywane są bez uprzedniego wyuczenia się ich, bez przygotowanego scenariusza, kostiumów, rekwizytów itd.
3 etapy:
1) omawianie nurtujących problemów,
2) spontaniczne udramatyzowanie sytuacji lub zdarzeń związanych z problemem w 2-3 osobowych zespołach,
3) ustosunkowanie się do przedstawionych scenek
Odmiany tej techniki:
a) technika lustrzana (odtwarzanie sytuacji, wydarzeń odzwierciedlających interesujący młodzież problem)
b) technika zamiany ról (umożliwia np. pokrzywdzonemu odegrać rolę tego, kto krzywdzi i na odwrót)
c) technika postępowania na odległość (przeprowadza się podczas nieobecności osoby, wobec której chcemy zmienić nieprzychylną postawę grupy)
Trwa 30 – 45 min, stosujemy u wychowanków w wieku 12 – 18 lat
Technika gier dramatycznych (zabawa w teatr)
Uwzględnia się problemy o szerszym znaczeniu społeczno – kulturowym niż w socjodramie. Dotyczą one, np. zachowania uczniów poza klasą czy też problemów, z którymi mogą się zetknąć w dalszym życiu („swoiste przygotowanie do wielkiej gry życia”)
możemy przenosić się w odległą i nieznaną bliżej rzeczywistość
to ZABAWA, czyli „działanie wykonywane dla własnej przyjemności, a oparte na udziale wyobraźni, tworzącej nową rzeczywistość”
odwołuje się do spontanicznej ekspresji dramatycznej dzieci i młodzieży, przejaw naturalnej twórczości, wynika z potrzeb rozwojowych i możliwości wieku szkolnego
ODMIANY:
Technika odwołująca się do wyobraźni i spontanicznej ekspresji dramatycznej
- nie ma gotowego repertuaru, reżyserii, dłuższych dialogów, specjalnego doboru aktorów
- przykłady: idziemy dźwigając na plecach worek ziemniaków, idziemy pod wiatr z balonami w ręce, przechodzimy obok śpiących zwierząt
Technika polegająca na improwizacji określonych stosunków interpersonalnych (np. między rodzicami i dziećmi, sprzedawcą i klientem)
- pozbawiona wszelkich ograniczeń w czasie i przestrzeni
- przykłady: przeprowadzenie rozmowy telefonicznej na określony temat, składanie życzeń z różnych okazji
- po improwizacji przeprowadzamy rozmowę (odczucia wobec odegranych ról, czego się nauczyliśmy ? )
Technika oparta na tekstach własnych i cudzych
…czyli korzystamy z gotowych tekstów lub napisanych scenariuszy przez dzieci
- utwory nie przedstawiamy dosłownie, odwołujemy się do spontanicznej ekspresji dramatycznej młodzieży
Technika dramy
Sposób organizowania procesu uczenia się i wielostronnego rozwijania osobowości dzieci i młodzieży
W równym stopniu wywiera wpływ na rozwój intelektualny, emocjonalny i społeczno – moralny
Przedmiotem improwizowanej dramatyzacji są różnego rodzaju sytuacje konfliktowe, wymyślone lub zapożyczone z literatury
Pomaga uczniom przygotować się do pełnienia ról społecznych, przyczynia się do zmiany ich zachowania i myślenia
Wymaga dobrego przygotowania pedagogicznego i psychologicznego (nie każdy może prowadzić takie zajęcia)
Technika dramy jest bardziej złożona od techniki gier dramatycznych
TECHNIKI DRAMOWE:
„Rzeźba”
Jedna z osób uosabia „materiał do rzeźbienia”, a druga jest „rzeźbiarzem”. Pierwsza z osób musi podporządkować się drugiej, ta zaś „modeluje” swoją „rzeźbę” poprzez odpowiednie ustawienie partnera. W ten sposób ukazuje się ludzi o różnych charakterach lub pełniące różne funkcje (rzeźba jest uosobieniem matki, nauczyciela, lekarza, jest wyrazem takich stanów emocjonalnych, jak np. radość czy smutek)
„płaszcz eksperta”
umożliwia wchodzenie w takie role, jak pedagog, socjolog, nauczyciel, prawnik. W kilkuosobowych grupach uczniowie grają wybranego eksperta, a ich celem jest opracowanie ekspertyzy na zadany problem, np. Jak pomóc komuś w załamaniu psychicznym ?
Taki sposób dramy uczy prowadzenia rozmów i dyskusji, podjęcia decyzji i współpracy w grupie.
„Stop klatka”
Polega na zatrzymaniu improwizowanego zdarzenia w najbardziej dramatycznym momencie. Sposób ten koresponduje z pięcioma poziomami rozumienia i świadomości roli (trzeba odpowiedzieć na pytania)
- Co robisz ?
- Dlaczego to robisz ?
- W jakim celu to robisz ?
- Skąd wiesz, że takie zachowanie jest odpowiednie w danej sytuacji ?
- Jaka jest twoja filozofia życiowa ?
TECHNIKI WZMACNIANIA POZYTYWNEGO I NEGATYWNEGO
TECHNIKI WZMACNIANIA POZYTYWNEGO (czyli pochwały, nagrody)
Rodzaje:
Technika bezpośredniej gratyfikacji (t. natychmiastowej gratyfikacji)
- wzmocnienia zaraz po np. poprawie w nauce lub zachowaniu
- wyrażanie pochwały i uznania, zwrócenie szczególnej uwagi (nie wyklucza się też nagród lub przywilejów, np. dłuższe oglądanie telewizji)
Technika zawierania kontraktu (stosowana m.in. przez Janusza Korczaka)
- sporządzanie umowy między wychowawcą a wychowankiem
- treść umowy zawiera: zadania i obowiązki, warunki ich spełnienia, czas wykonania, sposób gratyfikacji
- charakter jednostronny (jak dziecko nie spełni warunków, nie daje nic dorosłemu)
- w formie ustnej lub pisemnej
Technika sukcesywnej gratyfikacji (inne nazwy: ekonomia żetonów, wzmacnianie żetonowe, system żetonowy)
- wzmocnienia dokonujemy za pomocą punktów lub symbolicznych pamiątek (np. naklejki)– żetonów, a dopiero po uzbieraniu ustalonej ich liczby inne nagrody (materialne lub niematerialne)
- zalecana szczególnie przy wychowankach specjalnej troski, nadmiernie pobudliwych, z zaburzeniami emocjonalnymi, społecznie niedostosowanymi, również dzieci autystyczne i schizofreniczne
- może zaszkodzić nadużywana i niewłaściwie stosowana (szczególnie w przypadku niespełnienia obietnic, co do czasu, nagród itd.)
TECHNIKA WZMACNIANIA NEGATYWNEGO (mniej skuteczna)
Rodzaje:
Technika szybkiej interwencji
- natychmiastowe reagowanie wychowawcy na nieodpowiednie zachowanie
- reakcje są uzgadniane z wychowankami (np. podniesienie ręki, stukanie długopisem o stół, wypisanie na tablicy umownego hasła, np. „Ratunku” )
Technika słownego upomnienia
- serdeczne i dyskretne zwrócenie uwagi, w tonie spokojnym i rzeczowym
Technika potrąconych punktów
- przydzielamy określoną ilość punktów, które w wyniku nieodpowiedniego zachowania wychowanek może stracić, całkowita ich utrata pociąga za sobą konsekwencje (kara powinna być zastosowana nie później niż w ciągu 24 – 48 godz. od utraty wszystkich punktów)
- 2 etapy: 1) uzgadniamy warunki, liczbę punktów i czas; 2) przestrzeganie, sprawdzanie i egzekwowanie
- wady: wychowanek może szybko utracić punkty lub też może mu nie zależeć na nich
Techniki chwilowej izolacji (izolacji społecznej)
- krótkie (2-3 min) i wcześniej zapowiedziane zawieszenie ucznia w zajęciach z powodu np. utrudniania ich prowadzenia (np. siada przy przeznaczonym do tego stoliku)
- tylko dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym
- dobre rezultaty: dzieci nadmiernie pobudliwe, agresywne, związane emocjonalnie z grupą
- nie sprawdza się: dzieci zahamowane, bierne, dobrze znoszące osamotnienie
Techniki te są „złem koniecznym”. Techniki c) i d) stosujemy sporadycznie.
TECHNIKI ODDZIAŁYWAŃ NIEWERBALNYCH
TECHNIKA SWOBODNEJ EKSPRESJI PLASTYCZNEJ
- uzewnętrznianie swych przeżyć, doświadczeń, wiedzy za pomocą rysowania, malowania, lepienia, wycinania
- umożliwia wyrażanie swych myśli i uczuć, dotyczących nurtujących problemów
- pozwala ujawnić uzdolnienia plastyczne, rozwija uzdolnienia
- umożliwia zaspokojenie potrzeby komunikowania innym ludziom swych myśli, uczuć, przeżyć
- prace pomagają zrozumieć dzieci
- podajemy temat pracy, po wykonaniu rozmowa na ten temat
- nie jest formą nauczania, lecz lekcją plastyki (ma służyć odreagowaniu napięć i lepszemu ich poznaniu)
TECHNIKA IGNOROWANIA ZACHOWAŃ NIEPOŻĄDANYCH
- polega na bagatelizowaniu przez wychowawcę drobnych i szybko przemijających uchybień
- zachowania takie jak: patrzenie w okno, chwilowa dekoncentracja, czy też wybuch gniewu i płaczu (uczniowie często zachowują się tak, bo chcą zwrócić na siebie uwagę)
- stosujemy, ją wtedy, gdy szkodliwość tych zachowań jest niewielka oraz gdy zachowania te rzadko występują i szybko przemijają
- jest skuteczna wtedy, gdy zachowania te są prowokacją pod adresem nauczyciela
-„ jeżeli wyuczona reakcja jest powtarzana bez wzmocnienia – nasilenie tendencji do wykonywania tej reakcji zmniejsza się stopniowo” – wygaszanie
- słabe strony – brak natychmiastowych skutków
TECHNIKA ORGANIZOWANIA CZASU WOLNEGO
TECHNIKA REKREACJI KULTURALNO – ROZRYWKOWEJ
TECHNIKA REKREACJI BIERNEJ TECHNIKA REKREACJI CZYNNEJ
czyli oglądanie telewizji, słuchanie muzyki, czyli organizowanie gier, zabaw ruchowo-
czytanie książek i prasy, chodzenie do kina, zręcznościowych, dydaktycznych, typu
teatru, do muzeum harcerskiego, imprez i uroczystości (przy
współudziale dzieci), kolekcjonerstwo,
konkursy, wystawy, spotkania z ciekawymi
ludźmi itd
TECHNIKI REKREACJI TWÓRCZEJ
- czyli zajęcia plastyczne, techniczne i konstrukcyjne o charakterze zabawowym albo praktyczno-użytecznym, zajęcia umuzykalniające, fotograficzne, improwizacje sceniczne itd.
- zalety: pozwalają wychowankom dowartościować się, odkryć u siebie nowe zdolności i możliwości, odzyskać pewność siebie, uwierzyć, że jest się użytecznym, wyrabiają zdolności manualne, kształtują poczucie piękna
TECHNIKI REKREACJI FIZYCZNEJ (RUCHOWEJ)
- wszelkiego rodzaju wycieczki, rajdy, biwaki, kuligi, gry i zabawy sportowe, ćwiczenia ruchowe, zabawy ruchowe, zabawy i gry terenowe
- służą zdrowiu fizycznemu i dobremu samopoczuciu
TECHNIKI REKREACJI PRZEZ DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNĄ
- przyswajanie przez dzieci i młodzież zachowań podporządkowanych dobru wspólnemu, zachowań altruistycznych
- to: pomaganie rówieśnikom, osobom chorym, kalekim, starszym, opiekowanie Si zwierzętami domowymi, obsługa sanitarna na imprezach i wycieczkach