Wybrane zagadnienia z kryminologii
Literatura
J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski „Kryminologia
B. Hołyst „Kryminologia”
*J. Kurzępa „Świnki, mewki, lolitki, czyli o prostytucji nieletnich”
*M. Szaszkiewicz „Tajemnice grypserki”
Kryminologia – „crimen” przestępstwo, „logos” nauka
Kryminologia – po raz pierwszy nazwę tę wprowadził prawdopodobnie Rafaello Garofalo w 1885r. tytułując swoją książkę „Cryminologia”; nauka o przestępcy i przestępstwie, o przyczynach i objawach przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznych oraz metodach ich eliminacji.
Nadrzędnym zadaniem stojącym przed kryminologią, które przyczyniło się do powstania i rozwoju kryminologii jest zapobieganie przestępczości.
Przedmiotem kryminologii jest:
a) przestępca, narkoman, prostytutka itd. – człowiek naruszający zasady prawa, zagrożony demoralizacją, niedostosowany społecznie;
b) czyn przez niego popełniony;
c) ofiara przestępstwa.
W kryminologii można wyróżnić 6działów w oparciu o:
1) kryterium przedmiotowe (z uwagi na przedmiot badań kryminologicznych): etiologia, symptomatologia, wiktymologia;
etiologia kryminalna – koncentruje się na badaniu przyczyn przestępczości. Obejmuje ona także swym badaniem uwarunkowania biologiczne, psychiczne i społeczne przestępców i dewiacyjnych zachowań poszczególnych osób dążąc do ustalenia indywidualnych czynników, które doprowadziły do niezgodnego przepisami prawa lub normami społecznymi zachowania konkretnego człowieka. Odpowiada na pytania: Dlaczego człowiek stał się przestępcą, narkomanem, prostytutką? Dlaczego przestępczość i inne zjawiska patologii społecznej istnieją jako zjawiska masowe? Jakie są tego przyczyny? Od czego to zależy? Jakie zachodzą między przyczynami, czynnikami i uwarunkowaniami wzajemne powiązania i zależności?
symptomatologia – zajmuje sie objawami, a więc cechami, które towarzyszą przestępczości oraz przestępczym i dewiacyjnym zachowaniem osób. Stara się odpowiedzieć na pytania: Co, jak, gdzie i kiedy zaistniało? Jaka jest struktura, dynamika i geografia tych zjawisk? W jaki sposób popełniane są przestępstwa? Jakimi narzędziami posługują się sprawcy czynów przestępczych? Bada również organizację świata przestępczego np. gwarę przestępczą, symbolikę tatuażu.
wiktymologia – zajmuje sie ofiarami przestępstw, odkrywa i formułuje prawidłowości dotyczące różnych typów ofiar, ich więzi ze sprawcami przestępstwa oraz roli ofiary w genezie przestępstw.
2) kryterium metodyczne (z uwagi na metody gromadzenia i wykorzystywania danych): diagnoza kryminalistyczna, prognoza kryminalistyczna, profilaktyka kryminalistyczna.
Diagnoza kryminalistyczna – polega na rozpoznaniu przyszłej i aktualnej sytuacji w dziedzinie zagrożenia przestępczością i aspołecznymi zachowaniami. Przez diagnozę rozumie się rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie jego objawów i w oparciu o znajomości ogólnych prawidłowości.
Prognoza kryminalistyczna – jej zadaniem jest przewidywanie objawów i przyczyn przestępczych zachowań jednostki i przestępczości, jak również przyszłych zachowań ofiar przestępstw i wiktymizacji społeczeństwa lub określonych środowisk bądź grup społecznych.
wiktymność – skłonności do stawania się ofiara przestępstwa
wiktymizacja – długotrwały proces prowadzący do stawania się ofiarą przestępstwa
Profilaktyka kryminalistyczna to działania wybiegające w przyszłość, obejmujące przede wszystkim problematykę etiologii czynu przestępczego, mającą na celu wywarcie wpływu na zmianę ujemnych postaw i tendencji. Profilaktyka kryminalistyczna stanowi część polityki kryminalistycznej, do której zalicza się:
1) profilaktykę kryminalistyczną stanowiącą zespół metod i środków mających na celu umożliwienie/utrudnienie dokonania przestępstwa, np. zabezpieczenie obiektów przed włamaniem, organizacja patroli policyjnych, montaż sprzętu alarmowego itp.
2) politykę karną obejmującą działania polegające na dostosowaniu kary do rodzaju i okoliczności przestępstwa oraz osobowości sprawcy, a także zagadnienia efektywności ścigania.
3) profilaktykę penitencjarną – sprowadza się ona do samego wykonania kary, ma na celu ukształtowanie warunków jej przebiegu tak aby w optymalnym stopniu zrealizować funkcję resocjalizacyjną.
Zadania kryminologii
Kryminologia stara się odpowiedzieć na pytania:
1) Dlaczego człowiek staje się przestępcą? Dlaczego popadł w alkoholizm/ narkomanię/ prostytucję? Dlaczego podejmuje działania niezgodne przepisami prawa oraz ogólnie przyjętymi normami społecznymi?
2) Co wpływa na to, że przestępczość oraz inne towarzyszące jej zjawiska patologii społecznych istnieją jako zjawiska masowe?
* A.Marek i M. Antoniszyn „Prostytucja w świetle badań”
Podział kryminologii
- kryminologia kliniczna – przedmiotem jej dociekań jest konkretna osoba, jednostka niedostosowana społecznie, zagrożona demoralizacją. Zadaniem kryminologii klinicznej jest rozpoznanie czynników i objawów przestępczych i dewiacyjnych zachowań konkretnej osoby;
- kryminologia szczególna – przedmiotem jej zainteresowań są poszczególne grupy przestępstw i ich sprawców, np. zabójstwa, kradzieże, włamania;
- kryminologia ogólna – mieści w swoim obrębie całość zjawisk kryminalnych, wszystkie rodzaje przestępstw i przestępców;
- kryminologia teoretyczna – tworzy teoretyczne podstawy służące wszechstronnemu wyjaśnianiu zjawiska przestępczości i innych towarzyszących mu zjawisk patologii społecznych, ich etiologii, struktury, rozmiarów, geografii i dynamiki.
Z jakimi naukami łączy się kryminologia:
- socjologia,
- psychologia,
- medycyna: psychiatria,
- prawo,
- kryminalistyka,
- pedagogika penitencjarna.
Płaszczyzny wykorzystywania kryminologii do walki z przestępczością:
1) Pomaga w pracach ustawodawczych poprzez:
- ustalanie granic penalizacji,
- definiowanie czynów zabronionych pod groźbą kary,
-systemy prawno - karnych środków walki z przestępczością oraz zasady stosowania.
2) Daje podstawy do podejmowania pewnych generalnych przedsięwzięć dotyczących stosowania prawa karnego, np. badania korelacji miedzy wymiarem kary, a nasileniem przestępczości określonego typu w poszczególnych województwach mogą wskazać pewne nieprawidłowości w zakresie polityki karnej, które można starać się usunąć.
3) Służy pomocą w załatwianiu indywidualnych spraw karnych.
4) Ustala bazę poznawczą dla szeroko pojętej działalności społecznej w zakresie profilaktyki przeciw przestępczej.
Etiologia kryminalna (przyczyny przestępczości)
Orientacje kryminologiczne:
a) kierunek biologiczny- Cezary Lombroso w swojej książce „Człowiek zbrodniarz” wskazuje na cechy wyglądu, które są charakterystyczne dla ludzi o predyspozycjach do bycia przestępcą.
b) kierunek psychologiczny
c) kierunek socjologiczny