Wprowadzenie do metodologii nauk o kulturze
Tekst nr 2
Czynniki składające się na pogląd o naukowym niedorozwoju socjologii:
Wieloznaczność terminów i nieoperatywne formułowanie twierdzeń i definicji;
Brak ostrych granic między:
socjologią i publicystyką,
socjologicznym studium terenowym i reportażem,
teorią społeczną i filozofowaniem;
Czynniki, które poniosły naukowy prestiż socjologii:
Szybkie zmiany na terenie badań socjologicznych w ostatnich dekadach;
Rozwój aspirujących do ścisłości metod zbierania materiałów;
Normowanie sposobów porządkowania danych;
Wprowadzenie pomiarów tam, gdzie przedtem stosowało się tylko intuicyjne stopniowanie;
Szerokie stosowanie metod matematycznych i specjalnej symboliki;
Przyczyny zapóźnienia socjologii względem nauk przyrodniczych:
Chronologia powstania tych dyscyplin – socjologia jako młoda nauka
Socjologia dwukrotnie rodziła się jako nauka i za każdym razem rodziła się jako inna nauka (po raz pierwszy – w I poł. XIXw., po raz drugi – w XXw. jako nauka empiryczna)
Osobliwość przedmiotu socjologii – zjawiska społeczne są bardziej skomplikowane, niż te którymi zajmuje się biologia, czy chemia lub fizyka
Szkoła Durkheima:
Skłonność do badań empirycznych – obok teoretycznych spekulacji i rozmachu w formułowaniu wyjaśnień przyczynowych, opartych na intuicyjnych założeniach.
Tekst nr 3
Elementy teorii społecznej:
Etnometodologia – koncentruje się na sposobach, jakie stosują ludzie, by zrozumieć życie społeczne w procesie jego przeżywania.
Paradygmaty – to ogólne ramy czy punkty widzenia, dosłownie „miejsca z których się patrzy”. Dostarczają sposobów patrzenia na życie
Rodzaje paradygmatów:
Paradygmat pozytywistyczny – zakłada, że możemy w sposób naukowy odkryć reguły rządzące życiem społecznym.
Paradygmat darwinizmu społecznego – widział w życiu społecznym postępującą ewolucję.
Paradygmat konfliktu – koncentruje się na dążeniu jednostek lub grup do zdominowania innych jednostek lub grup i do uniknięcia ich dominacji.
Paradygmat symbolicznego interakcjonizmu – bada, jak uznawane znaczenia i wzorce społeczne są rozwijane w toku społecznej interakcji.
Paradygmat funkcjonalizmu strukturalnego (albo systemów społecznych) – usiłuje ukryć funkcje, jakie liczne elementy społeczeństwa pełnią w całym systemie.
Paradygmat feministyczny – kieruje uwagę na ucisk kobiet w większości społeczeństw, uwidaczniają, że dotychczasowe wyobrażenia rzeczywistości społecznej często wynikały z doświadczeń mężczyzn i dodatkowo je wzmacniały.
Teoria – system powiązanych wzajemnie twierdzeń mających wyjaśnić niektóre aspekty życia społecznego. Teorie doprecyzowują i dookreślają paradygmaty. Celem teorii jest wyjaśnienie tego co widzimy, wyjaśnia obserwację za pomocą pojęć.
Makroteorie – teorie dotyczące złożonych cech społeczeństwa.
Mikroteorie – teorie dotyczące mniejszych jednostek czy cech społeczeństwa.
Składniki teorii społecznej:
Obserwacje – (zazwyczaj odnosi się do patrzenia i słyszenia; rzadziej do dotykania)
Fakty
Prawa – odnoszą się do obserwowanej rzeczywistości; są to ważne stwierdzenia dotyczące tego co istnieje.
Pojęcia
Zmienne – rodzaj pojęcia
Zmienna nominalna – nie jest uszeregowana od wartości niskich do wysokich np. płeć
Aksjomaty (założenia) – podstawowe twierdzenia, uznawane za prawdziwe, na których opiera się teoria. Są to oczywistości, które są początkiem teorii.
Tezy – szczegółowe wnioski dotyczące relacji między pojęciami, które wyciąga się z podstawowych założeń.
Hipotezy – szczegółowe, sprawdzalne oczekiwania wobec rzeczywistości, które wynikają z ogólniejszej tezy. Hipoteza jest podstawowym twierdzeniem, które testuje się w badaniu.
Hipoteza zerowa – przewiduje, że nie istnieje żaden związek między dwiema zmiennymi.
Elementy tradycyjnego modelu nauki:
Teoria
Operacjonalizacja – określenie dokładnych działań (operacji) związanych z pomiarem zmiennej.
Obserwacja
Nauka zależy od dwóch typów działalności:
logicznego rozumowania,
obserwacji
Obalalność – możliwość, że obserwacje mogą nie potwierdzić oczekiwań – jest zasadniczą własnością każdej hipotezy.
Testowanie hipotezy – obserwacje mające przetestować, czy stwierdzenie poprawnie opsuje rzeczywistość .
Rozumowanie dedukcyjne i indukcyjne:
Rozumowanie dedukcyjne – z ogólnego wyjaśnienia teoretyczne badacz wyprowadza (dedukcje) spodziewane zjawiska, a na koniec sprawdzalną hipotezę. Badania są wykorzystywane do testowania teorii
Metoda indukcyjna – badacz najpierw obserwuje pewne aspekty życia społecznego, później próbuje odkryć pewne prawidłowości, które mogą wskazywać na pewne uniwersalne zasady. Teoria jest wynikiem analizy danych.
Badania terenowe – bezpośrednia obserwacja zachodzących zdarzeń.
Determinizm:
Wyjaśnienie w nauce opiera się na myśli, że stany i zdarzenia mają swoje przyczyny.
Determinizm – występowanie zdarzeń jest determinowane (powodowane). Zdarzenia mają swoje przyczyny. Model deterministyczny zakłada, że badane cechy i działania są determinowane przez siły oraz czynniki, które można rozpoznać w toku badań.
Przyczynowość w naukach przyrodniczych:
Przyczynowo - skutkowy, deterministyczny model nauk przyrodniczych jest często stosowany w odniesieniu do istot ludzkich, podobnie jak do roślin i przedmiotów nieożywionych.
Przyczynowość w naukach społecznych:
Nasze postawy i zachowania można wyprowadzić z długiego i skomplikowanego łańcucha powodów tłumaczących, dlaczego staliśmy się tacy, jacy jesteśmy.
Przyczynowość w idiograficznych i nomotetycznych modelach wyjaśniania:
Idiograficzny model wyjaśniania – ma na celu pełne zrozumienie konkretnego zjawiska przy wykorzystaniu wszystkich adekwatnych czynników przyczynowych. Stosowane są dane jakościowe.
Analiza dyskursu – technika, która wymaga podania drobiazgowej analizie podstawowych znaczeń znajdowanych w różnych formach komunikacji.
Nomotetyczny model wyjaśniania – ma na celu wyjaśnienie ogólne – niekoniecznie pełne – klasy zjawisk przy wykorzystaniu niewielu odpowiednich czynników przyczynowych (dostarczenie jak najdokładniejszego wyjaśnienia przy jak najmniejszej liczbie zmiennych przyczynowych, tak by odkryć ogólne wzorce przyczynowo – skutkowe). Stosowane są dane ilościowe.
Kryteria ustalania związku przyczynowego:
Wyjaśnienia idiograficzne :
Wiarygodność wyjaśnienia;
Wykazanie, że inne możliwe wyjaśnienia można odrzucić;
Wyjaśnienie nomotetyczne (kryteria przyczynowego związku między zmiennymi):
Przyczyna poprzedza skutek
Empiryczna korelacja między zmiennymi; Korelacja zachodzi między zmiennymi wówczas, gdy zaobserwujemy, że są one powiązane (tzn., że gdy jedna z nich pojawia się lub zmienia, to samo dzieje się z drugą).
Skutek nie może być wyjaśniany w kategoriach jakiejś trzeciej zmiennej
Przyczyny konieczne i wystarczające:
Przyczyna konieczna – oznacza warunek, który musi być spełniony, aby nastąpił określony skutek (np. trzeba być kobietą, aby zajść w ciążę).
Przyczyna wystarczająca – oznacza warunek, który, jeżeli zostanie spełniony, gwarantuje oczekiwany skutek(np. ucieczka z egzaminu nieodwołanie spowoduje oblanie go). Przyczyna może być wystarczająca, ale nie musi być konieczna.
Pozorna zależność – jest to związek, który w rzeczywistości jest spowodowany przez jedną lub wiele innych zmiennych.
Rozumowanie związków przyczynowych – popełniane błędy:
Prowincjonalizm – każdy z nas patrzy na świat poprzez pryzmat swojej indywidualnej historii i obecnej sytuacji;
Pochopne wnioski;
Ustalanie wątpliwa przyczyna – podając konkretną przyczynę jakiegoś zdarzenia, należy wcześniej wyeliminować inne możliwe wyjaśnienia;
Przemilczane dowody;
Fałszywy dylemat – to wybór, do którego jesteśmy zmuszeni tylko na pozór, a nie naprawdę.
Pomiar zmiennych:
Ustalenie korelacji wymaga pomiaru zmiennych i stwierdzenia, czy i jak są one powiązane.
Pomiar i związek między zmiennymi są pojęciami wzajemnie od siebie uzależnionymi.
Tautologia – stwierdzenie, które jest prawdziwe z definicji.
Tekst nr 6
Badania zachowań politycznych, a także inne formy badań społecznych opierają się na obserwacji. Jednak badacze, nie zawsze mogą wszystko zaobserwować.
2 typy doboru próby:
Dobór próby – proces wyboru obserwacji.
Probabilistyczny dobór próby – próba losowa, badacze używają tej próby, gdy chcą uzyskać dokładny opis statystyczny wielkich populacji (np. gdy chcą określić jaki procent danej populacji stanowią bezrobotni). Wszystkie duże sondaże korzystają z metod doboru probabilistycznego.
Losowy dobór próby zwiększa prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu i dostarcza metod oceny stopnia tego prawdopodobnego sukcesu. W losowaniu każdy element może zostać wybrany z takim samym prawdopodobieństwem.
To taki rodzaj doboru próby, w którym każdy element populacji ma znane, różne od zera prawdopodobieństwo bycia wybranym.
Przyczyny stosowania metody doboru losowego:
Procedura ta służy kontroli świadomego lub nieświadomego obciążenia próby następującego ze strony badacza;
Daje dostęp do zasobów rachunku prawdopodobieństwa, co stanowi podstawę do oszacowania cech populacji, a także do oszacowania dokładności prób; Rachunek prawdopodobieństwa umożliwia zarówno samo szacowanie, jak i osąd z jakim prawdopodobieństwem szacunki te będą dokładnie odwzorowywać faktyczne parametry w populacji
Gdy wielkość próby rośnie, błąd standardowy maleje.
Obciążenie próby – oznacza, że wybrane osoby nie są „typowe” czy „reprezentatywne” dla szerszej populacji, z której zostały dobrane.
Fundamentalna idea:
Aby próba jednostek z danej populacji mogła być podstawą dobrego opisu całej populacji, musi ona mieć taka sama zmienność jak populacja.
Podstawowa zasada:
Próba jest reprezentatywna dla populacji, z której jest dobierana, jeśli wszyscy członkowie tej populacji mają takie same szanse, że zostaną wybrani do tej próby – próby EPSEM metody równego prawdopodobieństwa wyboru.
Zalety próby losowej:
Są bardziej reprezentatywne niż inne, ponieważ są wolne od obciążeń;
Nieprobabilistyczny dobór próby – ma swoje zastosowania zwłaszcza w badaniach jakościowych:
4 typy:
Dobór oparty na dostępności badanych (np. zatrzymywanie ludzi na ulicy lub w innym miejscu);
Dobór celowy lub arbitralny - dobieranie próby na podstawie własnej wiedzy o badanej populacji oraz celach badań;
Metoda kuli śnieżnej – próba przypadkowa, jest właściwa, gdy trudno odszukać członków jakiejś specyficznej populacji (np. bezdomni, nielegalni imigranci). Badacz zbiera dane o kilku członkach danej populacji, następnie każdy z badanych wskazuje innych, których można zbadać;
Dobór kwotowy – wychodzi się od macierzy lub tabeli opisującej istotne dla badania cechy populacji. Wiąże się ona z: operatem kwotowania ( udziały procentowe reprezentowane przez poszczególne komórki tabeli – musi być dokładny), odchyleniami od reprezentatywności, które mogą wynikać z doboru elementów próby;
Próba kwotowa – próba udziałowa, opiera się na znajomości określonych cech populacji. Ludzie dobierani są tak, by zachować proporcje tych cech występujących w całej populacji. Badacz musi wiedzieć cokolwiek o całej populacji.
Jednostka losowania – to ten element lub zbiór elementów, który jest brany do wylosowania na jakimś etapie procesu doboru próby.
Reprezentacja ≠ populacja; reprezentacja – określenie faktycznie przebadanej grupy osób, a nie szerszej zbiorowości do której są odniesione wnioski z badań.
Populacja – to określony teoretycznie zbiór elementów badania. Jeśli każdy w populacji ma takie samo zdanie (brak zmienności), wówczas z każdej próby otrzymamy dokładnie ten sam estymator.
Badana populacja – to ten zbiór elementów, z którego próba jest faktycznie pobrana.
Element – jest to jednostka o której zbiera się informacje i która dostarcza podstaw do analiz (np. ludzie, rodziny, kluby towarzyskie, stowarzyszenia).
Respondenci – ludzie, którzy dostarczają informacji o sobie.
Informator – członek grupy, który może wypowiadać się bezpośrednio o grupie.
Parametr to syntetyczny opis jakiejś zmiennej w populacji (statystyka) (np. średni dochód wszystkich rodzin w mieście).
Poziom ufności – kategoria w której wyraża się dokładność statystyk..
Populacje i operaty losowania
Operat losowania – lista lub quasi-lista elementów, z których losuje się próbę (np. wykaz studentów). Musi być zbieżny z populacją, którą się bada.
Wskazówki:
Wyniki badań opartych na próbie można uznać za reprezentatywne tylko w odniesieniu do zbioru elementów tworzących operat losowania.
Operaty losowania nie zawsze zawierają naprawdę wszystkie elementy, które mogłyby sugerować ich nazwa.
Tworząc operat losowania, wszystkie jej elementy muszą mieć taką samą reprezentację w operacie losowania.
Typy doboru próby:
Prosty dobór losowy – jest podstawową metodą, której użycie jest zakładane w obliczeniach statystycznych w badaniach społecznych.
Dobór systematyczny – do próby dobierany jest (systematycznie) co k-ty element listy. Pierwszy element powinien być wylosowany (próba systematyczna z losowym punktem startowym). Należy sprawdzić czy elementy na liście, z której korzystamy nie są ułożone w jakimś szczególnym porządku, gdyż porządek ten może spowodować obciążenie próby.
Interwał (odstęp) losowania – to standardowa odległość między elementami dobieranymi do próby (np. jeśli bierzemy co 10 element, to odstęp wynosi 10)
Proporcja losowania - stosunek liczby elementów wylosowanych do liczebności całej populacji (np. 1/10)
Dobór warstwowy - jest metodą pozwalającą na zwiększenie reprezentatywności poprzez obciążenie możliwego błędu próby.
Duża próba daje mniejszy błąd z próby niż mała próba.
Z populacji homogenicznej otrzymujemy próby obciążone mniejszym błędem niż te, które otrzymujemy z populacji heterogenicznej.
Celem stratyfikacji jest uporządkowanie populacji w homogeniczne podzbiory (które między sobą są heterogeniczne), a potem wylosowanie odpowiedniej liczby elementów z każdego z nich.
Dobór próby wielostopniowy grupowy
Próba grupowa – może być stosowana wtedy, gdy sporządzenie wyczerpującej listy elementów wchodzących w skład populacji jest niemożliwe lub bardzo trudne.
Schemat doboru wielostopniowego prowadzi ostatecznie do wylosowania próby osób, ale nie wymaga początkowego spisania wszystkich jednostek składających się na populację miasta. Dobór próby wielostopniowy grupowy wymaga powtarzania dwóch podstawowych kroków: spisywania i losowania.
Próba grup będzie najbardziej reprezentatywna dla wszystkich grup wtedy, gdy dobiera się dużą liczbę grup i gdy wszystkie grupy są do siebie bardzo podobne.
Próba elementów będzie bardziej reprezentatywna dla wszystkich elementów danej grupy wtedy, gdy dobiera się dużą liczbę elementów z danej grupy i gdy wszystkie elementy tej grupy są do siebie podobne.
Reprezentatywność grup wzrasta kosztem mniejszej reprezentatywności elementów tych grup ( i na odwrót).
Wskazówka:
Należy maksymalizować liczbę dobieranych do próby grup, a jednocześnie zmniejszać liczbę elementów wewnątrz nich.
Dobór proporcjonalny – forma doboru grupowego, stosowana w wielu badaniach sondażowych, prowadzonych na dużą skalę. Zawsze gdy losowane grupy znacznie różnią się wielkością, właściwe jest zastosowanie zmodyfikowanego schematu doboru próby, nazywanego doborem proporcjonalnym do wielkości.
Dobór nieproporcjonalny i ważenie:
Próba samoważąca się – wszystkie elementy próby mają taką samą szansę znalezienia się w próbie ( każdy z nich ma taką samą wagę: 1)
Ważenie – nadanie niektórym przypadkom większych wag niż innym.