Metody i formy pracy z dzieckiem w terapii pedagogicznej
Co to jest terapia?
Zacznijmy od wyjaśnienia terminu "terapia" oraz przybliżenia głównych jej założeń, zasad prowadzenia i kierunków oddziaływania.
terapia - z greckiego "terapera" czyli leczenie
terapia - wszelkiego rodzaju forma pomocy udzielanej pacjentowi, mająca na celu usuwanie wszelkich dolegliwości
terapia - system działań stosowanych nie tylko w stosunku do ludzi chorych lecz także jednostek mających wszelkiego rodzaju zaburzenia
Podmiotem terapii jest zawsze człowiek, często dziecko. W tym przypadku należy zwrócić uwagę na fakt, iż dziecko nie zdaje sobie sprawy z własnych dysfunkcji, nie jest w stanie samodzielnie podjąć decyzji o rozpoczęciu terapii. Dlatego dorośli, szczególnie środowisko rodzinne, a także nauczyciele, wychowawcy mają przed sobą ogromne zadanie - wychwycenie wszelkiego rodzaju nieprawidłowości i odchyleń od normy w zachowaniu dziecka i podjęcie terapii (gdy istnieje taka możliwość), w celu ich usunięcia.
W procesie terapii dziecka istnieje potrzeba objęcia nią całego środowiska, w którym ono żyje, gdyż inaczej istnieje groźba, że pozytywne wzorce (np. poprawnego mówienia) zdobyte podczas terapii prowadzonej tylko w szkole nie utrwalą się dziecku (np. w domu rodzinnym dziecko nie będzie słyszało poprawnej mowy itp.). W procesie terapii dziecka istotne jest także prowadzenie zajęć w formie zabawy.
Terapia musi być prowadzona dwukierunkowo (jest to tzw. psychomotoryka):
• usprawnienie funkcji motorycznych
• usprawnienie funkcji psychicznych
W terapii ważne są cztery elementy:
• terapeuta - osoba empatyczna, z umiejętnością nawiązywania stosunków interpersonalnych, komunikatywna, posiadająca odporność na niepowodzenia w terapii
• dziecko z zaburzonymi funkcjami
• grupa, czyli zespół którym zajmuje się terapeuta, w którym dzieci różnią się między sobą rodzajem zaburzeń, wiekiem metrykalnym itd. i oddziaływują na siebie korzystnie
• zadania, a więc to, co musimy zrealizować na podstawie diagnozy
Wyróżniamy cztery rodzaje oddziaływań terapeutycznych:
1. Aspekt psychoterapeutyczny:
- kształtowanie postawy uczestnictwa,
2. uczenie sposobów pokonywania trudności
3. budowanie wiary we własne siły i umiejętności.
4. Oddziaływanie psychokorekcyjne - są to zabiegi usprawniające określoną funkcję (np. kinezjoterapia, logoterapia itd.).
5. Oddziaływania psychodydaktyczne - czyli specjalne metody dydaktyczne (np. w nauce czytania - metoda sylabowa).
6. Oddziaływania ogólnorozwojowe - wzbogacanie dziecka w zainteresowania, wiedzę o świecie itd.
Przystępując do terapii musimy uwzględnić główne założenia:
• głównie dom
• wczesna diagnoza (choć warto pamiętać, że pomocy należy udzielać w każdym wieku, nigdy nie jest na nią za późno)
• terapia w oparciu o badania specjalistyczne
Warto przestudiować także zasady terapii pedagogicznej:
• integracji
• adekwatności
• indywidualizacji (tempo dostosowane do dziecka)
• podmiotowego i całościowego objęcia działu
• zasada "drobnych kroków"
• systematyczności i intensywnego oddziaływania
• doprowadzania rozpoczętej pracy do końca
• wdrażania do samokontroli
• akceptacji, pogody ducha
• właściwego wzmacniania, nagrody
• eliminowania frustracji, nie obniżania oceny dziecka, ocena za wkład pracy, nie za efekt
• przestrzegania jednolitego systemu oddziaływań w klasie, w domu i w terapii pedagogicznej
Istnieją dwa kierunki oddziaływania terapii:
• bezpośrednio na dziecko
• pośrednio na szkołę, dom
Terapia pedagogiczna to specjalistyczna pomoc dziecku w pokonywaniu zaburzeń rozwojowych, trudności w nauce oraz zachowaniu. Przedmiotem oddziaływania terapeutycznego jest dziecko oraz jego środowisko. Terapia pedagogiczna to oddziaływanie za pomocą środków pedagogicznych - dydaktycznych i wychowawczych na zaburzone obszary u uczniów. Terapia pedagogiczna to wywoływanie zamierzonych pozytywnych zmian w sferze psychoedukacyjnej uczniów.
Dobry terapeuta dąży do osiągnięcia zamierzonych celów sformułowanych w indywidualnie opracowanym programie. Terapeuta ma za zadanie zadbać o wszechstronny rozwój dziecka oraz chronić przed tym, co może okazać się dla niego szkodliwe.
W terapii pedagogicznej niezmierne ważne jest, aby terapeuta oprócz umiejętności diagnozowania rozwoju psychosomatycznego, prawidłowego doboru metod postępowania, podczas zajęć terapeutycznych, umiał przede wszystkim okazać zainteresowanie uczniowi, a na zajęciach stworzyć atmosferę życzliwości, zaufania i bezpieczeństwa.
Terapia pedagogiczna realizowana w warunkach szkoły wymaga zdefiniowania: diagnozy, celów, przedmiotu i podmiotu oddziaływań, określonych zasad, metod i form organizacyjnych.
DIAGNOZA
Najważniejszym elementem terapii pedagogicznej jest diagnoza, która stanowi punkt wyjścia dla dalszych oddziaływań terapeutycznych. Szczególnie korzystna jest diagnoza interdyscyplinarna, czyli opracowana przez zespół różnych specjalistów. Diagnoza taka powinna zawierać następujące informacje:
- zakres społeczny (przedstawienie środowiska rodzinnego i szkolnego)
- zakres medyczny (ogólny rozwój fizyczny, stan zdrowia dziecka)
- zakres psychologiczny (ocena poziomu rozwoju funkcji intelektualnych, ocena stanu psychicznego, procesów uspołeczniania oraz ocena osobowości)
- zakres pedagogiczny (ocena poziomu wiadomości szkolnych)
CELE TERAPII PEDAGOGICZNEJ
Celem głównym jest stworzenie możliwości wszechstronnego rozwoju umysłowego, psychicznego i społecznego uczniów.
Cele operacyjne to:
- wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów
- stymulowanie i usprawnianie rozwoju funkcji psychomotorycznych
- eliminowanie niepowodzeń szkolnych i ich negatywnych konsekwencji emocjonalnych, społecznych
PRZEDMIOT I PODMIOT ODDZIAŁYWAŃ
Nie ulega żadnej wątpliwości, że zarówno przedmiotem jaki i podmiotem oddziaływań jest dziecko, które nie może sprostać wymaganiom szkolnym.
ZASADY POSTĘPOWANIA
Aby skutecznie realizować założone cele nauczyciel - terapeuta powinien przestrzegać następujących zasad:
1.Zasada życzliwej pomocy.
2.Zasada aktywnego, samodzielnego i dobrowolnego udziału dzieci w zajęciach.
3.Zasada dostosowania treści kształcenia do potrzeb dziecko
4.Zasada różnorodności form i metod pracy.
5.Zasada stopniowania trudności.
6.Zasada systematyczności i ciągłości oddziaływania psychoterapeutycznego.
METODY TERAPII PEDAGOGICZNEJ
Są to przede wszystkim zróżnicowane sposoby postępowania z dzieckiem. Możemy wyróżnić 5 podstawowych metod terapii pedagogicznej:
1.Metody usprawniania funkcji percepcyjno - motorycznych.
2.Metody usprawniania funkcji językowych.
3.Metody usprawniania pamięci i koncentracji.
4.Metody usprawniające pisanie i czytanie.
5.Metody relaksacji.
Nie są to jednak sztywne metody oddziaływania terapeutycznego, gdyż ciągle odkrywane są nowe dziedzin aktywności ludzkiej, poprzez które może dokonywać się proces terapeutyczny. Należy pamiętać, że terapia pedagogiczna to nie sztywne zasady postępowania, ale wszelkie oddziaływania, które mają na celu polepszenie sytuacji uczniu.
FORMY ORGANIZACYJNE
Podstawowe formy organizacyjne to: praca indywidualna lub praca z grupą.
Praca indywidualna to praca w optymalnym dla ucznia tempie, praca wg
zindywidualizowanego programu, to korzystanie z bezpośredniej pomocy nauczyciela.
Praca grupowa polega na zorganizowaniu zespołu uczniów, który pracuje nad wybranymi zagadnieniami. Zespół terapeutyczny powinien być tworzony według określonego kryterium, które może stanowić: wiek ucznia, rodzaj problemu poddawanego zmianie, rodzaj zaburzenia.
Nauczyciel terapeuta powinien pamiętać, że podstawą organizacji oddziaływań terapeutycznych jest przede wszystkim
NIE SZKODZIĆ,
NIE OŚMIESZAĆ,
NIE DYSKWALIFIKOWAĆ,
NIE KARAĆ ZA TO CO NIE STANOWI WINY CZŁOWIEKA,
NIE POGŁĘBIAĆ ISTNIEJĄCYCH ZABURZEŃ,
NIE PRZYCZYNIAĆ SIĘ DO POWSTAWANIA NOWYCH.
Opracowała:
Hanna Ernest