POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE

skrypt autorstwa niczki1990 i agnieszki

na podstawie podręcznika Wojciecha Chróścielewskiego i Jana Tarno

oraz wykładów prof. Łaszczycy

Poniższy skrypt zawiera opracowanie zagadnień z podręcznika do postępowania administracyjnego z części ogólnej i części sądowo administracyjnej (w tej części tylko zagadnienia wymagane przez prof. na egzaminie). Opanowanie tego skryptu pozwala na zaliczenie zarówno ćwiczeń jak i egzaminu i to z dobrym wynikiem :D

Owocnej nauki życzą autorki ;)

I: ZAKRES OBOWIĄZYWANIA KODEKSU POSTEPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO

Obecnie KPA normuje trzy postępowania:

1. postępowanie administracyjne ogólne, nazwane też jurysdykcyjnym postępowaniem administracyjnym

2. postępowanie w sprawach wydawania zaświadczeń

3. postępowanie w sprawach skarg i wniosków

Podmiotami podejmującymi decyzję stosowania prawa w postępowaniu administracyjnym są organy administracji publicznej (art. 1 pkt. 1 kpa) , a także inne organy państwowe i inne podmioty, gdy są one powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień do rozstrzygania spraw indywidualnych w drodze decyzji administracyjnych (art. 1 pkt. 2 kpa).

Za cel postępowania administracyjnego należy uznać ustalenie lub stworzenie jakiejś indywidualnej sytuacji prawnej w drodze decyzji. Kompetencja organu do załatwienia sprawy w drodze decyzji administracyjnej musi wynikać z powszechnie obowiązujących przepisów prawa materialnego.

Typowymi decyzjami podejmowanymi w tym postępowaniu są decyzje administracyjne stwierdzające istnienie pewnych uprawnień lub obowiązków albo przyznające uprawnienia lub odmawiające ich przyznania albo też nakładające obowiązek na ich adresata.

Postępowanie administracyjne służy podejmowaniu decyzji stosowania prawa w sytuacji nieustalenia prawa. Z tego względu jest ono klasyfikowane w literaturze przedmiotu jako typ postępowania atrybucyjnego. Rola organu administracji polega m. in. na stwierdzeniu, że stan rzeczy odpowiadający stanowi opia nemy w hipotezie normy prawnej rzeczywiście zaistniał. Stan ten może (choć nie musi) polegać również na określonym zachowaniu się adresata normy prawnej, przy czym chodzi tu najczęściej o zachowanie zgodne z tą norma np. rodzaj pełnionej prze adresata służby uzasadnia przyznanie mu kwatery stałej.

W postępowaniu administracyjnym adresat decyzji zajmuje pozycje prawną strony. Przesłanką uznania podmiotu za adresata decyzji stosowania prawa jest wykazania się przez niego interesem prawnym lub prawnym obowiązkiem, ponieważ konsekwencje prawne tych decyzji dotyczą sfery jego praw i obowiązków (prawa nabyte, prawnie określone obowiązki). W świetle powyższego kryterium postępowanie administracyjne stanowi typ postępowania cechującego się szczególnym statusem adresata decyzji.

Postępowanie w sprawach wydawania zaświadczeń wszczyna się, w celu uzyskania potwierdzenia istnienia lub nieistnienia określonego stanu faktycznego lub prawnego. Decyzja stosowania prawa zapadająca w tym postępowaniu ma postać zaświadczenia albo postanowienia o odmowie wydania zaświadczenia. Zaświadczenie nie wywołuje bezpośrednio żadnych skutków prawnych w sferze praw i obowiązków adresata, stanowi jedynie swego rodzaju środek dowodowy (dowód z dokumentu), który ma służyć w innym postępowaniu do udowodnienia pewnych okoliczności. Ubiegającym się o wydanie zaświadczenia może być każdy, kto ma interes prawny w jego uzyskani (art. 217§2 pkt. 2 kpa). Postępowanie w sprawach wydawania zaświadczeń stanowi typ postępowania uproszczonego, charakteryzujący się szczególnym statusem adresatów decyzji stosowania prawa.

Celem postępowania w sprawach skarg i wniosków jest ochrona indywidualnego (nie tylko prawnego, ale również faktycznego) oraz społecznego, a także kontrola działania administracji. Decyzje stasowania prawa zapadające w tym postępowaniu mają wyłazie procesowy charakter, ponieważ przepisy o skargach i wnioskach nie zawierają podstawy prawnej do wydania aktu mogącego wywołać bezpośrednie skutki prawne w sferze materialno prawnej. Negatywne rozstrzygnięcia organu ma postać zwrotu, odrzucenia Luc oddalenia skargi (wniosku). Uznając skargę (wniosek) za uzasadnioną, organ dokonuje jej (jego) kwalifikacji tzn. wyznacza sprósz merytorycznego załatwienia sprawy będącej przedmiotem skargi lub wniosku. Prawo do składania skarg i wniosków ma charakter odformalizowany. W postępowaniu tym nie ma pojęcia strony,. Co wynika z braku wymogu posiadania legitymacji procesowej do udziału w tym postępowaniu. Konstrukcja action popularis, właściwa dla instytucji skarg i wniosków, dopuszcza bowiem interes faktyczny jakiegoś podmiotu jako podstawę żądania rozstrzygnięcia, którego treść nie będzie dotyczyła sytuacji prawnej tego podmiotu. Organami właściwymi do prowadzenia tego postępowania są wszelkiego rodzaju organy państwa, organy jednostek samorządu terytorialnego oraz organy organizacji społecznych (art. 2 kpa). Postępowanie w sprawach skarg i wniosków można sklasyfikować jako typ administracyjnego postępowania kontrolno – postulatowego cechujący się brakiem szczególnego statusu adresatów decyzji.

W systemie postępowań objętych kpa centralne miejsce zajmuje postępowanie administracyjne. Pozostałe postępowania pełnią przynajmniej częściowo funkcję służebną w stosunku do postępowania administracyjnego w tym sensie, że decyzje stosowania prawa w nich zapadające mogą mieć znaczenie dla rozstrzygnięć zapadających w tym ostatnim postępowaniu.

Decyzje stosowania prawa zapadające w postępowaniu w sprawach skarg i wniosków mogą spowodować:

- wszczęcie postępowania administracyjnego (art. 233 kpa)

- Stanowic materiał podlegający rozpatrzeniu w toku tego postępowania (art. 234 kpa)

- spowodować wszczęcie postępowania mającego na celu weryfikację ostatecznej decyzji administracyjnej (art. 235 kpa)

Zaświadczenie stanowiące jeden z rodzaju decyzji stosowania prawa wydawanych w postępowaniu w sprawach wydawania zaświadczeń może stanowic środek dowodowy wykorzystywany w postępowaniu administracyjnym.

Postępowanie administracyjne ogólne w kształcie nadanym mu przez obowiązujące przepisy stanowi swoisty typ postępowania odrębnego od postępowań sądowych.

Organ administracji publicznej jest stroną zarówno administracyjnoprawnego stosunku procesowego, jak i stosunku materialni prawnego stanowiącego podłoże określonego postępowania administracyjnego. Nawet gdy w postępowaniu występuje kilka stron, organ nie rozstrzyga sporu między nim, a orzeka o ich uprawnieniach lub obowiązkach wobec państwa lub administracji. Sytuacja ta powoduje, że organ prowadzący postępowanie rozstrzyga niejako własną sprawę. Jego pozycja w stosunku do drugiej strony postępowania staje się z tego powodu nadrzędna.

Organ może w szczególności władczo regulować prawa i obowiązki drugiej strony. Jego decyzje wiążą adresata pod rygorem sankcji.

Obywatel i inne podmioty będące drugą strona administracyjnoprawnego stosunku procesowego mają natomiast tylko prawo czynnego uczestniczenia w procesie konkretyzacji ich praw i obowiązków ora zaskarżania decyzji stosowania prawa. Wymienione podmioty mogą w szczególności składać określone wnioski i wyjaśnienia rodzące obowiązek organu ustosunkowania się do nich. W niektórych przypadkach mogą domagać się aktu o charakterze władczym. Nigdy jednak wyłącznie ich własna aktywność nie powoduje powstania takich aktów. Nawet zawarta przez strony ugoda, ażeby mogła wywierać skutki prawne, musi być zatwierdzona przez organ prowadzący postępowanie.

Postępowanie administracyjne może być wszczęte z urzędu lub na wniosek podmiotu legitymowanego interesem prawnym.

II: ZASADY OGÓLNE KODEKSU POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO

Zasady ogólne są normami prawa obowiązującego lub logicznymi konsekwencjami tych norm – mają więc charakter normatywny.

Stefan Rozmaryn: Są to zasady ogólne w tym sensie, że chodzi tu z reguły o przepisy wyjęte niejako przed nawias, a więc wspólne dla całości postępowania administracyjnego. Są to zasady, które mają obowiązywać we wszystkich stadiach postępowania, stanowiąc wytyczną dla wszystkich przepisów kodeksu.

Zasady ogólne wyznaczają pożądany wzorzec działania organu prowadzącego postępowanie i muszą być współstosowane z innymi, szczegółowymi przepisami kodeksu, które je konkretyzują. Zasady te pełnią rolę dyrektyw interpretacyjnych w stosunku do pozostałych przepisów kpa, co oznacza że te ostatnie powinny być interpretowane tak, aby nie doznały uszczerbku wartości wynikające z zasad ogólnych. Naruszenie zasady ogólnej wywołuje takie same skutki jak naruszenie każdej innej normy prawnej.

Wyróżnia się także zasady naczelne, które wywodzą się z przepisów konstytucji RP oraz z ratyfikowanej przez Polskę Europejskiej Konwencji o ochronie prawa człowieka i podstawowych wolności. Do takich zasad naczelnych, mających swe źródło w przepisach konstytucji RP, zalicza się:

1. zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 konstytucji) jest źródłem dwóch zasad:

* zasada prawa do procesu – polega na przyznaniu jednostce prawa do obrony jej interesu prawnego w postępowaniu unormowanym przepisami prawa

* zasada prawa do sądu

2. zasada praworządności (art. 7 konstytucji) – przesądza o jednolitości podstaw prawnych działania dla całej administracji publicznej

3. zasada proporcjonalności (art. 31 ust. 3 konstytucji) – nakazuje tak interpretować normy prawa materialnego, aby ingerencja w prawa jednostki była jak najmniej uciążliwa

4. zasada równości wobec prawa (art. 32 ust 1 konstytucji) – nakazuje jednakowe traktowanie wszystkich podmiotów znajdujących się w tej samej sytuacji. Niedopuszczalne jest tworzenie nieuzasadnionych wyjątków lub przywilejów

5. zasada prawa do sprawiedliwego, jawnego i szybkiego procesu (art. 45 ust 1 konstytucji)

6. zasada ochrony dóbr osobistych (art. 51 konstytucji)

7. zasada prawa do skargi (art. 63 konstytucji)

8. zasada dwuinstancyjności postępowania (art. 78 konstytucji)

Art. 6 Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności według którego:

1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd (…)

3. Każdy oskarżony o popełnienie czyny zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:

a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowania przeciwko niemu oskarżenia

b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony

c) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie

Europejski Kodeks Dobrej Administracji – uchwalony przez Parlament Europejski 6 września 2001r.

KATALOG ZASAD OGÓLNYCH:

1) zasada praworządności jest zasadą ogólną całego systemy prawa. W myśl art. 6 i 7 kpa na organie prowadzącym postępowanie spoczywa nie tylko obowiązek podejmowania wyłącznie zgodnych z prawem działań, ale również czuwanie nad tym, aby wszyscy uczestnicy postępowania przestrzegali obowiązującego porządku prawnego. Odpowiedzialność za naruszenie prawa, mające miejsce w toku postępowania administracyjnego, spoczywa na organie prowadzącym to postępowanie. On ponosi konsekwencje prawne (uchylenie decyzji, stwierdzenia jej nieważności) zachowań naruszających prawo, niezależnie od tego, czyje działanie było niezgodne z prawem.

Istnieje zasadnicza różnica między działaniami organu państwa a działaniami obywatela. Każdy przejaw aktywności – każde działanie organu państwa, a więc także organu administracji publicznej w rozumieniu kpa skierowane do podmiotów niepodporządkowanych organowi podejmującemu działanie, musi być oparta na przepisach rangi ustawowej albo na przepisach zawartych w ustawach. Jeżeli w określonej sytuacji przepisy nie przewidują działania administracji, oznacza to iż nie może ona w sposób legalny działać. Obywatel natomiast może czynić wszystko to, czego przepisy obowiązującego prawa mu nie zabraniają.

2) zasada uwzględniania z urzędu interesu społecznego i słusznego interesu obywatela nakłada na organ prowadzący postępowanie obowiązek takiego załatwienia sprawy, aby oba te interesy – nie zawsze ze sobą zbieżne – w miarę możliwości zostały uwzględnione. Obowiązkiem organu załatwiającego sprawę na podstawie uznania administracyjnego jest załatwienie sprawy zgodnie z żądaniem obywatela, jeżeli interes społeczny nie stoi temu na przeszkodzie ani nie przekracza to możliwości organu wynikających z przyznanych mu uprawnień i środków.

Z zasady tej wynika domniemanie pozytywnego załatwienia sprawy, od którego można odstąpić dopiero wówczas, gdy w uzasadnieniu decyzji wykaże się , że takie załatwienie sprawy kolidowałoby z interesem społecznym lub przekraczałoby możliwości organu. Trzeba wyraźnie stwierdzić na czym polega ważny interes służby w danej sprawie, a ponadto należy szczegółowo omówić i wskazać na uzasadnione fakty odnoszące się do strony, które w połączeniu z określoną obiektywną sytuacją nakazują przyznać prymat interesowi społecznemu.

Korzystanie przez stronę z przyznanych jej uprawnień w sposób niezgodny z prawem, przez prawo zabroniony w tym zwłaszcza zagrażający konstytucyjnie chronionym dobrom innych obywateli, zarówno narusza interes społeczny jak i powoduje że interes naruszającego nie może być uznany za słuszny. Zasady zawarte w art. 6 i 7 kpa wykluczają stosowanie zasad współżycia społecznego (art. 5 kc) w postępowaniu administracyjnym bez wyraźnego odesłania wynikającego z przepisu szczególnego.

3) zasada prawdy obiektywnej nakazuje zebranie i rozpatrzenie całego materiału dowodowego w sposób pozwalający na ustalenie stanu faktycznego sprawy zgodnego z rzeczywistością.

Ustalenie istoty żądania strony a następnie wygaśnięcie stanu faktycznego sprawy umożliwi organowi administracji zastosowanie adekwatnej do tego stanu normy prawa materialnego. W teorii prawa mówi się wtedy o subsumcji faktu uznanego za udowodniony pod konkretną normę administracyjnego prawa materialnego.

4) zasada pogłębienia zaufania obywatela do organu państwa – art. 8 kpa

Chodzi o to aby działanie organu prowadzącego postępowanie cechował zawsze należyty poziom, od przestrzegania norm etycznych i prawa począwszy przez podejmowanie działań zmierzających do podniesienia świadomości i kultury prawnej obywateli, a na życzliwej postawie pracowników urzędu kończąc. Z zasady tej wyprowadzić można również dyrektywę nakazującą wydawanie w zbliżonym stanie faktycznym i prawnym decyzji o podobnej, jeżeli nie tożsamej treści. Nie ulega wątpliwości to, że wydawanie w podobnym stanie faktycznym i prawnym decyzji diametralnie różniących się od siebie istotą rozstrzygnięcia nie da się pogodzić z ta zasadą.

5) zasady udzielania informacji faktycznej i prawnej (art. 9 kpa):

* w stosunku do stron postępowania organ jest zobowiązany udzielać, zarówno na ich wniosek jak i z urzędu, informacji o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na wynik sprawy. Organ prowadzący postępowanie musi dbać o to, aby strony nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa

* w stosunku do pozostałych uczestników postępowania na organie administracyjnym spoczywa jedynie ten drugi obowiązek – dbanie o nieponiesienie przez nich szkody z powodu nieznajomości prawa

Wykonanie obowiązku udzielenia informacji prawnej może nastąpić przez wskazanie obowiązującego przepisu, zakomunikowanie czy też wyjaśnienie jego treści. Uchybienie powyższego obowiązku, czy to przez nieudzielenie informacji czy też przed udzielenie informacji błędnej, nie może szkodzić uczestnikom postępowania, którzy zachowali się zgodnie z pouczeniem.

6) zasada czynnego udziału stron w postępowaniu (art. 10 § 1 kpa) nakłada na organ prowadzący postępowanie dwojakiego rodzaju obowiązku. Po pierwsze ma on obowiązek zapewnienia stronie możliwości udziału w każdym stadium postępowania. Strona powinna być zawiadamiana co najmniej na 7 dni wcześniej o wszystkich istotnych czynnościach postępowania. Po drugie organ jest zobowiązany umożliwić stronie postępowania wypowiedzieć się co do zebranych w sprawie dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań.

7) zasada przekonywania (art. 11 kpa) sprowadza się do wyjaśnienie stronie, że adresowana do niej decyzja wynika z racjonalnych przesłanek i jest oparta na przepisach obowiązującego prawa, to znaczy że w istniejącym stanie prawnym i faktycznym sprawy wydanie innej decyzji było niemożliwe. Wszystko to organ powinien uczynić po to aby doprowadzić do dobrowolnego wykonania nałożonych w takiej decyzji obowiązków. Zasada ta nakłada na organ obowiązek dołożenia należytej staranności w wyjaśnieniu stronie zasadności podjętego rozstrzygnięcia.

8) zasada szybkości i prostoty postępowania (art. 12 kpa) – na organie ciąży obowiązek podejmowania wszystkich czynności bez zbędnej zwłoki, aby wnikliwie i w jak najkrótszym czasie doprowadzić do rozstrzygnięcia sprawy. Zasada ta jest konkretyzowana w wielu przepisach kpa, przede wszystkim w przepisach o terminach załatwienia sprawy, wezwaniach i doręczeniach oraz o postępowaniu dowodowym.

9) zasada załatwienia spraw spornych w drodze decyzji (art. 13 kpa) – odnosi się do postępowania, w którym występują strony o spornych interesach. Obowiązkiem ogranu jest dążenie, aby sprawa która podlega załatwieniu w drodze decyzji administracyjnej, została załatwiona w formie zawartej przez stron ugody. Rola organu prowadzącego postępowania sprowadza się w takim wypadku do skontrolowania legalności i prawidłowości uregulowania wzajemnych praw i obowiązków przez strony.

10) zasada pisemności postępowania (art. 14 kpa) – wynika z niej zarówno obowiązek zachowania pisemnej formy aktów kończących postępowanie, jak i utrwalenia na piśmie (w formie protokołu lud adnotacji) wszystkich czynności mających znaczenie dla sprawy lub w toku postępowania. Od powyższych obowiązków można odstąpić (art. 14 § 2 kpa):

- jeżeli leży to w interesie strony

- przepis prawny nie stoi temu na przeszkodzie

Obie te przesłanki muszą być zawsze spełnione łącznie.

Ogłoszenie ustne decyzji administracyjnej, jako wyjątek od zasady pisemności, wymaga utrwalenia tej czynności na piśmie w drodze sporządzenia protokołu, który powinien odpowiadać wymaganiom art. 68 i 107 kpa w zakresie koniecznych elementów decyzji.

11) zasada dwuinstancyjności (art. 15) wyraża prawo strony do domagania się aby jej sprawa była przedmiotem dwukrotnego rozpoznania przez dwa różnej rangi organy – organ który wydał decyzje w I instancji i organ wyższego nad nim stopnia. Ma ona zastosowanie zarówno do postępowania prowadzonego w trybie zwyczajnym jak i nadzwyczajnym. Do uznania, że zasada dwuinstancyjności postępowania administracyjnego została zrealizowana, nie wystarcza stwierdzenie, że w sprawie zapadły dwa rozstrzygnięcia dwóch organów różnych stopni. Konieczne jest też, żeby rozstrzygnięcia te zostały poprzedzone przeprowadzeniem przez każdy z organów, który wydał decyzje, postępowania umożliwiającego osiągnięcie celów dla których postępowanie to jest prowadzone.

Wyjątki od niej zostały zawarte w art. 127 § 3 oraz w art. 160 § 5 kpa (ten ostatni przepis ma zastosowanie wyłącznie do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed 1 września 2004r.)

12) zasada trwałości ostatecznych decyzji administracyjnych (art. 16 § 1 kpa) – zgodnie z nią decyzje od których nie przysługuje odwołanie, a więc decyzje ostateczne, nie mogą być wzruszone dowolnie, lecz tylko w przypadkach i trybie określonym przez kpa. Ich trwałość polega więc na ograniczeniu możliwości ich wzruszenia, nie jest zatem równoznaczna z jej niezmienialnością. Z zasady tej wynika niedopuszczalność stosowania wykładni rozszerzającej podstawy prawne, wyeliminowanie decyzji z obrotu prawnego oraz związanie przesłankami negatywnymi, wyłączającymi wyeliminowanie decyzji z obrotu prawnego. Naruszenie tak wyznaczonych granic ochrony trwałości decyzji administracyjnej stanowi rażące naruszenie prawa.

Mianem decyzji ostatecznej kodeks określa decyzje, od której nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji. Nie przysługuje ono od:

- decyzji wydanych w II instancji, w tym również od decyzji kasacyjnych

- decyzji organu I instancji po upływie 14 dniowego terminu do złożenia odwołania

- decyzji organu I instancji na mocy przepisów szczególnych

Decyzji ostatecznej służy tzw. domniemanie legalności, które oznacza że jest ona ważna i powinna być wykonywana dopóki nie zostanie zmieniona, uchylona lub nie zostanie stwierdzona jej nieważność prze właściwy organ i z zachowaniem przepisanego trybu postępowania. Zmiana treści decyzji ostatecznej może być dokonana jedynie w wypadkach przewidzianych w kodeksie, co wymaga wydania nowej decyzji, w przewidzianym do tego trybie lub w razie oczywistej omyłki postanowienia o jej sprostowanie, na które służy stronie zażalenie (art. 113 kpa).

13) istota zasady sądowej kontroli legalności decyzji administracyjnych (art. 16 § 2 kpa) zawiera się w stwierdzeniu, że sąd administracyjny kontroluje zgodność z prawem aktów administracyjnych podejmowanych w formie decyzji. Następuje to w trybie i na zasadach określonych w ustawie z 30 sierpnia 2002r. – prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

III: PODMIOTY POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO

Wśród podmiotów trzeba wyróżnić:

1) organ prowadzący postępowanie

2) uczestników postępowania:

- strony

- podmioty na prawach strony

- inni uczestnicy postępowania

ORGAN PROWADZĄCY POSTĘPOWANIE

Organami powołanymi do prowadzenia postępowania, a więc w konsekwencji do rozpatrywania i załatwienia sprawy. Są to organy administracji publicznej.

Legalna definicja organu administracji publicznej – art.5 § 2 pkt. 3 i 4 kpa

Zgodnie z nią przez to pojęcie należy rozumieć:

- ministrów

- centralne organy administracji rządowej

- wojewodów

- działające w ich lub we własnym imieniu terenowe administracji rządowej:

* zespolone (wojewoda)

* niezespolone (naczelnik urzędu skarbowego, dyrektor izby celnej, dyrektor urzędu morskiego)

- organy jednostek samorządu terytorialnego

- organy i podmioty wymienione w art. 1 pkt. 2 (organy i podmioty, gdy są one powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień do załatwiania spraw indywidualnych rozstrzyganych w drodze decyzji administracyjnej)

Przez określenie minister zgodnie z art. 5 § 2 pkt. 4 kpa trzeba rozumieć:

- prezesa i wiceprezesa Rady Ministrów, pełniących funkcję ministra kierującego określonym działem administracji rządowej

- ministra kierującego określonym działem administracji rządowej

- przewodniczącego komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów

- kierowników centralnych urzędów administracji rządowej podległych, podporządkowanych lub nadzorowanych przez Prezesa Rady Ministrów lub właściwego ministra

- kierowników innych równorzędnych urzędów państwowych załatwiających sprawy indywidualne w drodze decyzji administracyjnych bądź uprawnionych do wydawania zaświadczeń

ORGANY WYŻSZEGO STOPNIA

Pewne kompetencje w postępowaniu administracyjnym (np. rozstrzygnięcie sporów o właściwość między organami należącymi do tego samego pionu organizacyjnego) zostały przez kpa zastrzeżone na rzecz organów wyższego stopnia.

• Zgodnie z art. 17 pkt. 1 kpa organami wyższego stopnia w stosunku do organów jednostek samorządu terytorialnego są samorządowe kolegia odwoławcze, chyba że ustawy szczególne stanowią inaczej

• Przepis pkt. 2 określa organy wyższego stopnia w stosunku do terenowych organów rządowej administracji ogólnej. Są nimi w stosunku do wojewodów właściwi ministrowie

• Art. 17 pkt. 3 kpa uregulował kwestię organów wyższego stopnia w stosunku do innych niż wymienione w dwóch poprzednich punktach organów administracji publicznej. Organami tymi są odpowiednie organy rządowe lub właściwi ministrowie, a w przypadku ich braku te organy państwowe, które sprawują nadzór nad ich działalnością

• W odniesieniu natomiast do organów organizacji społecznych prowadzących postępowanie administracyjne, zgodnie z art. 17 pkt. 4 kpa organami wyższego stopnia są organy wyższego stopnia tych organizacji, a w przypadku ich braku – organy państwowe sprawujące nadzór nad ich działalnością

WŁAŚCIWOŚC ORGANU

Właściwość organu, łącznie z instytucją wyłączenia organu lub jego pracownika od udziału w postępowaniu, wyznacza zdolność prawna organu administracji publicznej do prowadzenia konkretnego postępowania administracyjnego.

Właściwość organu to jego zdolność procesowa do rozstrzygania w trybie postępowania administracyjnego określonej kategorii spraw.

Zgodnie z art. 19 kpa organy administracji zobowiązane są do przestrzegania z urzędu swojej właściwości. Naruszenie tego przepisu, polegające na wydaniu decyzji przez organ niewłaściwy, stanowi przesłankę stwierdzenia nieważności decyzji na podstawie art. 156 § 1 kpt. 1 kpa.

Przepisy kpa wyróżniają dwa rodzaje właściwości: rzeczową i miejscową.

W doktrynie wskazuje się jeszcze na trzeci rodzaj właściwości – właściwość funkcjonalną, który to rodzaj właściwości traktuje się niekiedy jako rodzaj właściwości rzeczowej.

Właściwość rzeczowa to upoważnienie danego organu do zajmowania się określoną przedmiotowo kategorią spraw. Stosownie do art. 20 kpa ten rodzaj właściwości należy ustalać na podstawie przepisów o zakresie działania danego organu. Przez to określenie trzeba rozumieć przepisy prawa ustrojowego np. ustawy o działaniu administracji rządowej, o samorządzie gminnym i powiatowym i województwa.

W przypadku trudności z ustalenie właściwości rzeczowej poszczególnych organów dochodzi często do sporów kompetencyjnych które na podstawie art. 22 § 2 kpa rozpoznaje NSA, wskazując organ właściwy.

Właściwość miejscowa to zdolność do realizacji właściwości rzeczowej organu administracji publicznej na obszarze tej jednostki podziału terytorialnego państwa. Od 1.01.1999r. samorządowe kolegia odwoławcze obejmują swą właściwością obszar kilku powiatów, zbliżony do obszaru danego województwa. Działają więc w jednostkach pomocniczych podziału terytorialnego. Zasady określania właściwości miejscowej zawarte w art. 21 kpa, który dokonuje podziału wszystkich rodzajów spraw załatwionych przez organy administracji publicznej na trzy kategorie:

1. sprawy dotyczące nieruchomości rozpoznaje ten organ, na którym obszarze położona jest co najmniej większa część nieruchomości

2. sprawy dotyczące zakładu pracy rozpoznaje organ na obszarze właściwości którego jest, był lub ma być prowadzony ten zakład

3. inne sprawy – decyduje miejsce zamieszkania (siedziby) lub pobytu jednej ze stron w kraju. W przypadku braku takiego miejsca bierze się pod uwagę kolejno następujące kryteria: miejsce ostatniego zamieszkania (siedziby) lub pobytu w kraju ; miejsce, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące wszczęcie postępowania ; jeżeli nie można nawet takich elementów ustalić, sprawa trafia do organu właściwego dla m. st. Warszawy

Regulacja zawarta w art. 21 § 2 kpa umożliwia ustalenie organu władnego wszcząć i prowadzić postępowanie administracyjne, którego stronami mogą być osoby bez stałego miejsca zamieszkania.

Właściwość funkcjonalna (instancyjna) to upoważnienie danego organu do załatwiania spraw w I bądź II instancji. Organ określony w przepisach prawa materialnego jako właściwy rzeczowo do załatwienia określonej kategorii spraw jest organem uprawnionym do orzekania w I instancji.

Organem właściwym instancyjnie w II instancji czyli organem władnym do rozpoznania zwyczajnych środków prawnych od rozstrzygnięć wydanych w I instancji, będzie organ wyższego stopnia.

Właściwość rzeczowa, miejscowa i instancyjna określone są mianem właściwości ustawowej wynikającej wprost z przepisów ustawowych.

• Właściwość delegacyjna – wynika z przekazania danej sprawy do rozstrzygnięcia organowi administracji przez inny organ w sytuacjach wskazanych w przepisach prawa obowiązującego lub wynikających z zawartych przez organy administracji porozumień. Z tego typu właściwością mamy do czynienia wtedy, gdy od załatwienia sprawy wyłączony jest organ administracji. W takich przypadkach sprawa trafia do właściwości organu wyższego stopnia, który może ją sam załatwić lub do jej załatwienia może wyznaczyć inny podległy sobie organ (art. 26 § 2 kpa)

WYŁĄCZENIE PRACOWNIKA I ORGANU ADMINISTACJI OD UDZIAŁU W POSTĘPOWANIU

Instytucja wyłączenia ma na celu zapewnienie pewnej bezstronności w rozstrzygnięciu sprawy i wyeliminowanie wśród uczestników postępowania jakichkolwiek wątpliwości w tym względzie. Stanowi więc ona konkretyzację dwóch zasad ogólnych kpa:

1. zasady prawdy obiektywnej

2. zasady pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa

Wyłączenie pracownika organu administracji od udziału w postępowaniu to znaczy od podejmowania jakichkolwiek czynności zarówno w postępowaniu poprzedzającym wydanie decyzji jak i od samego jej wydania w konkretnym postępowaniu administracyjnym następuje na skutek wystąpienie jednej z enumeratycznie wyliczonych w art. 24 § 1 kpa przesłanek takiego wyłączenia lub też na skutek uprawdopodobnienia istnienie innych okoliczności, które mogą rzutować na bezstronność pracownika.

Obligatoryjne wyłączenie pracownika następuje wtedy gdy:

1. jest on stroną postępowania bądź pozostaje z taką stroną w stosunku prawnym, który powoduje, że wynik sprawy może mieć wpływ na prawa lub obowiązki tego pracownika

2. stroną jest małżonek bądź krewny albo powinowaty do drugiego stopnia tego pracownika

3. stroną jest osoba związana z pracownikiem stosunkiem przysposobienia, opieki lub kurateli

Przysposobienie (adopcja) to powstały w wyniku orzeczenia sądu stosunek prawny taki jaki występuje między rodzicami a dziećmi.

Opieka to stosunek prawny powstały w wyniku orzeczenia sądu pomiędzy osobą wskazaną jako opiekun a osobą nieposiadającą zdolności do czynności prawnych – małoletnim niepozostającym pod władzą rodzicielską a osobą ubezwłasnowolnioną.

Kuratela – jest stosunkiem prawnym powstałym w wyniku orzeczenia organu państwowego pomiędzy kuratorem a osobą która z rożnych powodów nie może sama prowadzić swoich spraw (osoba nieobecna, ciężko chora)

Art. 30 § 5 kpa przewiduje, że w sprawach spadków nieobjętych jako strony działają osoby sprawujące zarząd majątkiem masy spadkowej, a w przypadkach uch braku kurator wyznaczony przez sąd na wniosek organu administracji.

4. pracownik był w sprawie świadkiem lub biegłym bądź przedstawicielem jednej ze stron albo takim przedstawicielem była któraś z osób wskazanych w pkt. 2 lub 3

5. pracownik brał udział w niższej instancji w wydawaniu zaskarżonej decyzji

6. z powodu danej sprawy wszczęto przeciwko pracownikowi dochodzenie służbowe, postępowanie dyscyplinarne lub karne

7. jedną ze stron jest osoba pozostająca wobec pracownika w stosunku nadrzędności służbowej

W literaturze prezentowane są dwa odmienne stanowiska dotyczące formy wyłączenia pracownika:

1. wyłącznie następuje z mocy prawa (nie potrzeba więc w tej sprawie podejmować żadnych czynności procesowych)

2. wyłączenie następuje w formie postanowienia bezpośredniego przełożonego, które to postanowienie nie podlega zaskarżeniu w drodze zażalenie

W sytuacji gdy zaistnieje jedna z przesłanek wyliczonych w art. 24 § 1 kpa wyłączenie pracownika jest obligatoryjne. Dotyczą one związku pracownika ze stroną postępowania (pkt. 2 i 3) lub z samą sprawą (art. 1, 4-7) będąca jego przedmiotem.

Jeżeli zostanie uprawdopodobnione wystąpienie innych okoliczności mających rzutować na bezstronność pracownika (np. utrzymywanie przez niego stosunków towarzyskich ze stroną) jego bezpośredni przełożony z urzędu, na żądanie strony lub pracownika, w formie postanowienia, zobowiązany jest wyłączyć go od udziału w postępowaniu. Owe okoliczności mogące wpływać na bezstronność musza być jednak skonkretyzowane i uprawdopodobnione.

Na miejsce wyłączonego pracownika jego bezpośredni przełożony wyznacza innego pracownika do prowadzenia postępowania.

Wyłączenie organu od załatwienia sprawy reguluje art. 25 kpa. Wyłączenie to oznacza wygaśnięcie z mocy samego prawa właściwości wyłączonego organu w danej sprawie i powoduje, że nie może on skutecznie podejmować żadnego działania w tej sprawie. Przez wyłącznie organu trzeba rozumieć wyłączenie całej instytucji – organ ujmowany jako całość organizacyjna nie może prowadzić danego postępowania.

Organ administracji publicznej podlega wyłączeniu od załatwienia sprawy dotyczącej interesów majątkowy jego kierownika lub osoby zajmującej stanowisko kierownicze w organie bezpośrednio wyższego stopnia oraz osób im bliskich wskazanych art. 24 § 1 pkt. 2 i 3 kpa.

Pojęcie sprawa dotycząca interesów majątkowych trzeba interpretować szeroko. Z taką sprawą będziemy mieli do czynienia wtedy, gdy nawet pośrednio prowadzi ona do przysporzenia lub uszczuplenia stanu majątkowego wskazanego podmiotu – taką sprawą będzie np. wywłaszczenie nieruchomości.

W przypadku wyłączenie organu niedopuszczalne jest wydanie decyzji z upoważnienia tego organu przez podległego mu pracownika.

Zgodnie z art. 26 § 2 kpa zamiast wyłączonego organu sprawę załatwia organ wyższego nad nim stopnia (gdy sprawa dot. Kierownika) lub organ wyższego stopnia nad organem z powodu którego nastąpiło wyłączenie. Organ ten ma możliwość samodzielnego rozstrzygnięcia sprawy lub też może do jej załatwienia wyznaczyć inny podległy sobie organ (właściwość delegacyjna).

Wyłączenie członka organu kolegialnego następuje z takich samych przyczyn jak wyłączenie pracownika. Gdy zdarzy się sytuacja, że na skutek wyłączenie poszczególnych członków tego organu brak jest odpowiedniego quorum do podjęcia decyzji, wyznaczenie organu właściwego do rozpoznania sprawy następuje w trybie określonym przez art. 26 § 2 kpa. Oznacza to, że sprawę załatwia organ wyższego stopnia, korty może do jej załatwienia wyznaczyć inny podległy sobie organ.

W odniesieniu do wyłączenia samorządowego kolegium odwoławczego nad którym nie ma żadnego organu wyższego stopnia w rozumieniu kpa na podstawie art. 27 § 3 kpa minister właściwy do spraw administracji wyznacza do załatwienia sprawy inne kolegium odwoławcze.

STRONA

Postępowanie prowadzi się w celu rozstrzygnięcia o prawach lub obowiązkach strony, Nie może się ono toczyć bez jej udziału, gdyż brak wówczas podmiotu, którego te prawa lub obowiązki mają dotyczyć. Skierowanie decyzji do podmiotu niebędącego stroną jest jedną z najcięższych wad decyzji, skutkująca stwierdzeniem jej nieważności na podstawie art. 156 § 1 pkt. 4 kpa.

Stosownie do art. 28 kpa stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie lub kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek.

Przepis ten określa podmioty posiadające legitymację procesową w postępowaniu administracyjnym. Legitymacja procesowa oznacza uprawnienie do wzięcia udziału w danym postępowaniu w charakterze strony. Jest się stroną jeżeli:

1. posiada się w danym postępowaniu interes prawny lub obowiązek prawny

2. jeżeli żąda się postępowania ze względu na posiadany interes prawny lub obowiązek

Orzecznictwo NSA

Interes prawny można wyprowadzić tylko z przepisów prawa materialnego. Podmiot dla którego z przepisów prawa materialnego nie wynikają żadne uprawnienia ani obowiązki, nie ma przymiotu strony w świetlne art. 28 kpa, nie jest więc legitymowany do żądania wszczęcia postępowania czy też kwestionowania zapadłych w tym postępowaniu rozstrzygnięć. Wyjątek gdy osoba nieposiadająca w sprawie interesu materialno prawnego na którą nałożono błędnie obowiązek administracyjno prawny, kwestionuje w drodze odwołania czy też wniosku o stwierdzenie nieważności, podjęte w sprawie rozstrzygnięcie. W takim przypadku posiada ona interes prawny w kwestionowaniu takiej decyzji.

Interes faktyczny – jednostka jest wprawdzie bezpośrednio zainteresowana rozstrzygnięciem sprawy administracyjnej, nie może jednak wskazać przepisu prawa powszechnie obowiązującego, który stanowiłby podstawę jego roszczenia i w konsekwencji uprawniał ją do żądania stosownych czynności organu administracji. O tym czy jest się stroną danego postępowania administracyjnego nie decyduje sama wola czy też subiektywne przekonanie danego podmiotu, ale okoliczność, czy istnieje przepis prawa materialnego pozwalający zakwalifikować interes danego podmiotu jako „interes prawny”.

Jeżeli przedmiotem podania jest jedynie interes faktyczny wnoszącego należy podaniu temu nadać bieg właściwy dla postępowania w sprawach skarg i wniosków – dział VIII kpa, a w przypadku gdy podmiot niebędący stroną postępowania administracyjnego skalda odwołanie od decyzji, organ odwoławczy powinien w trybie art. 134 kpa stwierdzić niedopuszczalność takiego odwołania. O fakcie wszczęcia postępowania organ administracji publicznej musi zawiadomić wszystkie podmioty będące stronami w danej sprawie. Jest to gwarancja zapewnienia czynnego udziału stron w postępowaniu administracyjnym.

W art. 29 kpa zostały wymienione podmioty posiadające tzw. podmiotowość administracyjno prawną – zdolność nabywania praw lub obowiązków w postępowaniu administracyjnym. Posiadanie podmiotowości administracyjno prawnej jest niezależne od posiadania osobowości prawnej.

Katalog art. 29 kpa – zamknięty !!!!

- osoby fizyczne

- osoby prawne

- nieposiadające osobowości prawnej państwowe jednostki organizacyjne

- organizacje społeczne

Przepisy art. 30 kpa regulują zdolność procesową stron przez którą należy rozumieć zdolność do podejmowania działań ze skutkiem procesowym. Wniesienie odwołania przez stronę nieposiadającą zdolności procesowej nie spowoduje przeniesienia sprawy do organu II instancji (normalny skutek procesowy wniesienie odwołania w terminie).

Strony będące osobami fizycznymi posiadają zdolność procesową, jeżeli posiadają zdolność do czynności prawnych.

Strony niebędące osobami fizycznymi posiadają zdolność procesową, gdy działają poprzez swoich ustawowych lub statutowych przedstawicieli.

Decyzja powinna być zawsze adresowana do strony, a nie do podmiotu który ją reprezentował (np. decyzję należy skierować do pracownika ogrodu działkowego a nie do zarządu). W przypadku stron niebędących osobami fizycznymi należy sprawdzić czy reprezentujący je w postępowaniu organ jest uprawniony do występowania na zewnątrz.

Strona może działać w postępowaniu także przez pełnomocnika, chyba że charakter czynności wymaga jej osobistego działania (art. 32 kpa). Konieczność osobistego podejmowania określonych czynności wynika przede wszystkim z ich istoty np. poddanie się badaniom lekarskim. Niekiedy jednak może ona wynikać z przepisów prawa np. dokument stwierdzający tożsamość trzeba odebrać osobiście. W przypadku, w którym strona ustanawia pełnomocnika, wszelkie pisma należy dostarczać temu pełnomocnikowi (art. 40 § 2 kpa). Przesłanie pisma stronie nie wywołuje skutku prawnego doręczenia.

W przypadku gdy strona jest osobą fizyczną nieposiadającą zdolności do czynności procesowych, pełnomocnictwa udziela jej przedstawiciel ustawowy. Pełnomocnikiem może być każda osoba fizyczna (niekoniecznie adwokat albo radca prawny) jeżeli posiada zdolność do czynności prawnych (art. 33 § 1 kpa). Pełnomocnictwa udziela się na piśmie lub zgłasza ustnie do protokołu (art. 33 § 2 kpa) i dołącza się je do akt sprawy. Urzędowego poświadczenia wymaga jedynie odpis pełnomocnictwa (a nie jego oryginał).

W sprawach niższej wagi, w warunkach określonych a art. 33 § 4 kpa przyjmuje się domniemanie istnienia pełnomocnictwa, gdy w charakterze pełnomocnika występuje członek najbliższej rodziny lub domownik strony, a nie ma wątpliwości co do istnienia i zakresu pełnomocnictwa.

UCZESTNICY POSTĘPOWANIA NA PRAWACH STRONY

Uczestnikami na prawach strony sąd podmioty nieposiadające legitymacji procesowej w danym postępowaniu (bo postępowanie to toczy się w cudzej sprawie), którym jednakże z mocy prawa przysługują wszelkie uprawnienia procesowe strony tzn. wypływają z przepisów kpa. Mogą wykonywać wszelkie czynności procesowe z takim samych skutkiem, jak gdyby one zostały dokonane przez stronę. Pozycja tych podmiotów może wynikać z przepisów kpa lub przepisów ustaw szczególnych. Na mocy przepisów kpa podmiotami tymi są organizacja społeczna i prokurator. Na takich samych zasadach jak prokurator może brać udział w postępowaniu Rzecznik Praw Obywatelskich. Status ten na mocy przepisów szczególnych mogą uzyskać inne podmioty np. organy Inspekcji Ochrony Środowiska.

ORGANIZACJA SPOŁECZNA

Prawi wzięcia udziału w postępowaniu administracyjnym na prawach strony służy organizacjom społecznym w rozumieniu art. 5 § 2 pkt. 5 kpa.

Organizacja społeczna może w sprawie dotyczącej innej osoby żądać wszczęcia postępowania lub żądać dopuszczenie jej do udziału w tym postępowaniu jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji o przemawia za tym interes społeczny. Obie te przesłanki muszą być spełnione łącznie. Uznając żądanie organizacji społecznej za uzasadnione, organ prowadzący postępowanie wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania z urzędu lub o dopuszczeniu organizacji społecznej do udziału w toczącym się postępowaniu. Odmowa spełnienia żądania organizacji społecznej następuje w formie postanowienia, na które służy zażalenie.

Ustalenie czy cele statutowe danej organizacji uzasadniają jej udział w postępowaniu sprowadza się do porównania tych celów ze sprawą będącą przedmiotem danego postępowania. Natomiast określenie co jest zgodne z interesem społecznym, a co jest z nim sprzeczne lub też obojętne, powinno każdorazowo nastąpić na podstawie całokształtu stanu prawnego, faktycznego sprawy będącej przedmiotem postępowania. Organizacja nie może wnieść sprzeciwu. Może występować w obu instancjach.

Na mocy art. 31 § 4 należy poinformować organizację, która może być zainteresowana przedmiotem postępowania, że takie się toczy.

Art. 31 § 5 to możliwość wyrażenia opinii, poglądu na temat postępowania – za zgodą strony. Jest to sposób uczestnictwa w sposób pośredni. Opinia może dotyczyć zarówno sytuacji faktycznych jak i prawnych.

Organizacja może wystąpić jako strona np. pozwolenie budowlane albo jako organ prowadzący postępowanie administracyjne.

PROKURATOR

Prokuratorska kontrola jest kontrolą legalności, a więc jest on uprawniony do badania czy postępowanie administracyjne i zapadła w nim decyzja są zgodne z prawem.

Przepisy kodeksu uprawniają prokuratora do żądania:

1. wszczęcia postępowania administracyjnego w celu usunięcia stanu niezgodnego z prawem – art. 182 kpa

2. udziału w toczącym się postępowaniu – art. 183 kpa

3. weryfikacji decyzji ostatecznej – art. 184 kpa

Żądanie prokuratora jest wiążące dla organu prowadzącego postępowanie.

Sprzeciw (art. 184 kpa) jest nadzwyczajnym środkiem prawnym przysługującym tylko prokuratorowi. Jest on głównym środkiem służącym weryfikacji ostatecznych decyzji administracyjnych niepodlegających sądowej kontroli, a także w sprawach, w których strona utraciła prawo do wniesienia skargi lub nie jest zainteresowana kwestionowaniem decyzji, ponieważ naruszenie prawa nastąpiło na jej korzyść. W przypadku wniesienia sprzeciwu organ prowadzący postępowanie ma obowiązek:

1. rozważenia czy nie zachodzi konieczność wstrzymania wykonania zaskarżonej decyzji (art. 187 kpa)

2. wszczęcie postępowania z urzędu i powiadomienie o tym strony (art. 186 kpa)

3. rozpatrzenie sprzeciwu i wydanie decyzji w terminie 30 dni od daty jej wniesienia (art. 185 kpa)

Prokurator może również żądać weryfikacji decyzji w postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Jeżeli jednak brał on udział w postępowaniu administracyjnym na prawach stron, przed wniesieniem skargi powinien wcześniej złożyć odwołanie od decyzji organu I instancji.

Przepis art. 189 kpa wprowadza zakaz równoczesnego sprzeciwu i skargi do NSA z tych samych przyczyn – zakaz dwutorowania postępowania w tej samej sprawie.

Prokuratorowi służą prawa strony w postępowaniu administracyjnym (art. 188 kpa) jednakże jego pozycja procesowa (co wynika z charakteru powierzonych mu zadań) jest uprzywilejowana względem strony. Wyraża się to przede wszystkim w tym, że:

1. żądania prokuratora są wiążące dla organu prowadzącego postępowanie

2. pewne uprawnienia procesowe przysługują tylko prokuratorowi (prawo wniesienia sprzeciwu)

3. do prokuratora nie mają zastosowania ograniczenia przewidziane przez kodeks np. w postaci odmowy wglądu do akt

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

Może on żądać wszczęcia postępowania administracyjnego, zaskarżać decyzje do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach – na prawach przysługujących prokuratorowi.

Jest gwarantem przestrzegania praw i wolności obywatelskich, co powoduje że w sferze jego zainteresowań znajdują się jedynie te naruszenia prawa, które godzą w prawa i wolności obywatelskie. Zgodnie z zasadą subsydiarności Rzecznik podejmuje działania, gdy osoba której prawa zostały naruszone, wykorzystała uprzednio wszystkie dostępne środki ochrony prawnej.

INNI UCZESTNICY POSTĘPOWANIA (PODMIOTY POJAWIAJĄCE SIĘ INCYDENTIALNIE)

Są podmioty, którym w postępowaniu administracyjnym przysługują tylko niektóre prawa procesowe strony. Do tej kategorii zalicza się świadków, biegłych, organizację społeczną, która nie bierze udziału w postępowaniu na prawach strony, oraz podmioty mające w postępowaniu wyłącznie interes faktyczny (art. 7, 58, 90 § 3 kpa).

Niekiedy przyznanie pewnych uprawnień procesowych osobom trzecim może wynikać z przepisów szczególnych np. art. 102 ust. 1 i art. 106 ust. 6 ustawy z dnia 13 marca 2004r. o pomocy społecznej. Zezwala innej osobie niż osoba zainteresowana ale za zgodą tej osoby, na składanie wniosków dotyczących udzielenia tej pomocy i wnoszenia odwołań od decyzji.

Organizacja społeczna może ograniczyć swoje uczestnictwo w postępowaniu do przedstawienia organowi administracji swojego poglądu w sprawie (art. 31 § 5 kpa). Pogląd ten wyrażany w uchwale lub w oświadczeniu organu statutowego organizacji, może być uznany za dowód w sprawie.

Art. 90 § 3 kpa nakłada na organ administracyjny obowiązek zawiadamiania o rozprawie państwowych jednostek organizacyjnych, organizacji społecznych i innych osób jeżeli ich udział w rozprawie jest uzasadniony ze względu na jej przedmiot.

Podmioty te mogą wziąć udział w rozprawie na prawach przysługujących stronie albo mogą złożyć przez rozprawą swoje oświadczenie i dowody na jego poparcie.

Osoba trzecia w rozumieniu art.5 ust. 1 pkt. 9 ustawy z 7 lipca 1994r. o prawie budowlanym, zapewnia poszanowanie występujących na obszarze oddziaływania obiektu uzasadniających interesów osób trzecich, w tym zapewnienie dostępu do drogi publicznej, może znajdować się w postępowaniu administracyjnym w sprawach budowlanych w dwojakiej sytuacji:

1. jeżeli postępowanie będzie dotyczyło jej interesu prawnego lub obowiązku, wynikającego z konkretnego przepisu prawa materialnego, będzie stroną tego postępowania

2. gdy postępowanie dotyczy jej interesu faktycznego nie będzie ona stroną tego postępowania. W takim przypadku będzie ona ewentualnie mogła próbować kwestionować zapadłe w postępowaniu rozstrzygnięcia w trybie skargi z postępowania w sprawach skarg i wniosków uregulowanych również w kpa.

IV: PRZEPISY PORZĄDKOWE I ŚRODKI ODDZIAŁUJĄCE NA PRZEBIEG POSTĘPOWANIA

DORĘCZENIA:

Doręczeniu podlegają pisma. Przez to określenie należy rozumieć wszelkiego rodzaju wezwania, zawiadomienia oraz akty administracyjne indywidualne – decyzje i postanowienia – przekazywane przez organ prowadzący postępowanie stronom oraz innym uczestnikom postępowania administracyjnego.

Doręczenia należą do czynności materialno – technicznych rodzących jednak pewne skutki prawne, ale w drodze faktów. Od daty doręczenia biegną bowiem np. terminy do złożenia zwyczajnych i nadzwyczajnych środków prawnych. Także data doręczenia np. wezwanie na rozprawę, które powinno być doręczone co najmniej na 7 dni naprzód, przesądza o tym czy nieobecność stron stanowi przeszkodę do przeprowadzenia rozprawy. Decyduje także o tym, czy można ukarać grzywną w trybie art. 88 kpa osobę, która nie stawiła się na rozprawę. Skutki te wywołuje jednak jedynie doręczenie dokonane w sposób prawidłowy – zgodny z art. 39-49 kpa.

Zasadą jest, iż pisma doręcza się za pokwitowaniem przez pocztę, za pośrednictwem pracowników organu administracji, przez upoważnione osoby lub organy. Doręczenie pism ma miejsce przez upoważnionych pracowników administracji a także na podstawie art. 39 § 1 kpa gdzie możliwe jest także doręczenie za pomocą środków komunikacji elektronicznej, jeżeli strona wystąpiła do organu o doręczenie albo wyraziła zgodę na doręczenie za pomocą tych środków.

Jeżeli strona ma pełnomocnika, pisma doręcza się pełnomocnikowi, jego pominięcie w doręczeniu pisma jest przyczyną uzasadniającą wznowienia postępowania administracyjnego na podstawie art. 145 § 1 pkt.4 kpa. Oznacza to, że obowiązkiem organu jest doręczenie pisma pełnomocnikowi. Można doręczyć pisma zarówno stronie jak i jej pełnomocnikowi. Nie można jednak pominąć w tej czynności pełnomocnika.

Wśród doręczeń wyróżnić trzeba doręczenia właściwe oraz zastępcze.

Doręczenie właściwe polega na doręczeniu pisma, za pokwitowaniem, do rąk adresata (osoba fizyczna) lub osoby upoważnionej do odbioru pisma (osoba prawna i jednostka organizacyjna).

Osobom fizycznym doręcza się pisma w ich mieszkaniu lub miejsc pracy, a także w lokalu organu administracji, a wyjątkowo można to uczynić w każdym miejscu, gdzie się adresata zastanie (art. 42 kpa).

Osobom prawnym i jednostkom organizacyjnym doręcza się pisma w lokalu ich siedziby do rąk osób upoważnionych do ich odbioru (art. 45 kpa).

Konstrukcja przepisu wyłącza możliwość odstąpienia od określonych w nim zasad doręczenia, powoduje to że doręczenie innej osobie lub w innym miejscu niż lokal siedziby będzie nieskuteczne.

W przypadkach gdy adresat odmawia przyjęcia pisma, czy się adnotacje o tej odmowie. W takiej sytuacji obowiązuje fikcja prawa, że pismo zostało doręczone w dniu odmowy jego przyjęcia (art. 47 § 1 i 2 kpa).

Doręczenie zastępcze ma miejsce wtedy, gdy pozostawia się pismo dorosłemu domownikowi bądź sąsiadowi adresata lub dozorcy domu, w którym zamieszkuje, a o fakcie tym (z wyjątkiem przypadku pozostawienia pisma dorosłemu domownikowi) trzeba zostawić informację w oddawczej skrzynce pocztowej, a w razie jej braku w drzwiach mieszkania adresata (art. 43 kpa). Pojęcie dorosły jest w tym przypadku synonimem pojęcia pełnoletni w rozumieniu przepisów kc. Brak zawiadomienia o doręczeniu pisma do rąk sąsiada lub dozorcy, co w praktyce zdarza się nader często, prowadzi do bezskuteczności doręczenia pisma.

Z doręczeniem zastępczym mamy do czynienia również wtedy, gdy na skutek niemożności doręczenia pisma w innym trybie składa się je na okres 14 dni w urzędzie pocztowym – w przypadkach doręczenia przez pocztę, lub urzędzie gminy – w przypadku doręczenia przez pracowników organu administracji lub inne uprawnione osoby lub organy, a adresatowi pozostawia o tym stosowną informację w miejscach, w których ma szansę się z nią zapoznać. Podaje się w niej, iż może on odebrać pismo w terminie 7 dni. Jeżeli tego nie uczynić, pozostawia się powtórne zawiadomienie o możliwości odbioru pisma w terminie nie dłuższym niż 14 dni, licząc od daty pierwszego zawiadomienia.

Jeżeli pismo zostanie przez stronę odebrane, wtedy daty doręczenia będzie faktyczną datą odbioru, w przeciwnym przypadku przyjmuje się, iż doręczenie nastąpiło z upływem ostatniego z owych 14 dni (art. 44 kpa). Może się również zdarzyć, że adresat odbierze pismo po upływie określonego w kodeksie terminu, niemniej jednak daty faktycznego odbioru pisma po tym terminie nie będzie można uznać za datę doręczenia – będzie nią dzień upływu 14 dniowego terminu pozostawienia pisma na poczcie lub w urzędzie gminy.

Doręczenie zastępcze tworzy jedynie domniemanie doręczenia pisma. W przypadku doręczenia pisma za pomocą środków komunikacji elektronicznej będzie ono skuteczne, jeżeli w terminie 7 dni od jego wysłania organ otrzyma potwierdzenie doręczenia pisma. W przeciwnym przypadku musi on zastosować tradycyjną formę doręczenia (art. 46 § 3 kpa).

Od momentu wszczęcia postępowania strona oraz jej pełnomocnicy i przedstawiciele mają obowiązek zawiadamiania organu o każdej zmianie swojego adresu (art. 41 kpa) pod rygorem przyjęcia fikcji prawnej, iż doręczenie pod dotychczasowym adresem wywołuje skutki prawne.

Doręczenie zastępcze subsydiarne – zostawienie awiza i zatrzymanie paczki na poczcie lub w urzędzie; ma miejsce gdy nie ma możliwości doręczenia zastępczego.

Doręczenie konkludentne – wyraźna odmowa przyjęcia doręczenia. Przyjmuje się je za przyjęte. Doręczyciel stwierdza ten fakt czytelnym podpisem. Fikcja prawna doręczenia.

Doręczenie pisma osobie nieobecnej w kraju (która nie zostawiła swojego adresu) oraz osobie niezdolnej do czynności prawnych może nastąpić wyłącznie do rąk kuratora ustanowionego przez sąd w trybie art. 34 § 1 kpa w zw. a art. 184 k.r.i.o. bądź w sytuacji niecierpiącej zwłoki do rąk tymczasowego przedstawiciela wyznaczonego przez organ prowadzący postępowanie (art. 34 § 2 kpa).

Jeżeli przepis szczególny tak stanowi, strony i inni uczestnicy postępowania mogą być zawiadomieni o decyzjach i innych czynnościach postępowania poprzez obwieszczenie lub inny zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości sposób np. przez zawiadomienie w lokalnej gazecie czy komunikat w lokalnym radiu. W takich przypadkach doręczenie lub zawiadomienie uważa się za dokonane po upływie 14 dni od dnia publicznego ogłoszenia.

WEZWANIA

Przepisy rozdziału 9 działu II kpa dotyczą czynności technicznej postępowania polegającej na wezwaniu określonych osób – świadków, biegłych – do stawienia się osobiście lub przez pełnomocnika lub celem złożenia wyjaśnień lub zeznań, ewentualnie do złożenia tych wyjaśnień na piśmie, jeżeli jest to niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy lub dla wykonania czynności urzędowych. Zgodnie z art. 51 kpa do osobistego stawienia się wezwany jest obowiązany tylko w obrębie gminy lub miasta, w którym zamieszkuje lub przebywa. Obowiązek ten rozciąga się również na osoby zamieszkałe lub przebywające w sąsiedniej gminie lub mieście.

W postępowaniu administracyjnym, gdy ze względu na miejsce zamieszkania nie można osoby wezwać do osobistego stawiennictwa przed organem, może być wykorzystywana instytucja pomocy prawnej. Polega ona na zwróceniu się organu prowadzącego postępowanie do organu administracji publicznej właściwego dla miejsca zamieszkania (pobytu) osoby mającej informacje niezbędne dla postępowania o jej wezwanie do złożenia wyjaśnień i nadesłanie później protokołu z tej czynności celem jego wykorzystania w postępowaniu (art. 52 kpa). Żądanie udzielenia takiej pomocy jest wiążące dla organu, który ma tej pomocy udzielić.

W przypadku gdy charakter sprawy lub czynności tego wymaga, można wzywać daną osobę do osobistego stawienia sir przed organem administracji niezależnie od jego miejsca zamieszkania (art. 53 kpa). Wezwanie powinno odpowiadać formalnym wymogom określonym w art. 54 kpa. Trzeba podkreślić, że istotne znaczenie ma fakt wyraźnego określenia przedmiotu prawy i celu wezwania. Ma to umożliwić wezwanemu odpowiednie przygotowanie do sprawy. W sprawach niecierpiących zwłoki można dokonywać wezwań telefonicznie, telegraficznie czy przy użyciu innych środków łączności. Jednakże takie wezwanie będzie rodziło skutki prawne wyłącznie wtedy, gdy nie ma żadnych wątpliwości, iż dotarło do adresata we właściwej treści i w odpowiednim terminie (art. 55 kpa).

Uprawnień osób, które stawiły się na wezwanie dotyczy art. 56 kpa. Przysługiwać im będą zwrot kosztów podróży i inne należności, jeżeli złożą stosowny wniosek przed wydaniem decyzji, pod rygorem utraty roszczenia. Świadkom przysługują zwrot kosztów podróży, koszty noclegi oraz odszkodowanie za utracony zarobek.

Zwrot kosztów podróży dotyczy świadków zamieszkałych w miejscowości oddalonej o ponad 10 km od miejsca wykonywania czynności, przy czym odnosi się to do kosztów przejazdu najniższą klasą środków transportu masowego, a gdyby takich środków nie było – najtańszym z dostępnych środków. (wyjątkiem jest odległość większa niż 4 km).

Diety wypłaca się wtedy, gdy podróż w obie strony oraz uczestnictwo w czynności urzędowej trwały dłużej niż 12 godzin, koszty noclegu zaś przysługują świadkowi wtedy gdy nie zostanie zwolniony przez organ w dniu, w którym został wezwany.

Wysokość odszkodowania za utracony zarobek, którego może domagać się świadek, nie może przekraczać na podstawie § 1 rozporządzenia z 4 lipca 1994r. wysokości 4% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce uspołecznionej przewidywanego na kwartał poprzedzający wypłatę należności, a ogłoszonego przez Prezesa GUS. Stosownie do przepisy art. 56 § 1 zd. 2 kpa takie same należności przysługują stronie w przypadku postępowania wszczętego z urzędu oraz wtedy, gdy strona bez własnej winy została błędnie wezwana do stawienia.

3 grupy wezwań:

1. wezwanie do udziału w czynnościach postępowania

2. podmioty wezwane do wyjaśnień (które posiadają informację)

3. wezwanie do złożenia zeznania: świadek, biegły, strona (gdy inne dowody nic nie dają)

PROTOKOŁY I ADNOTACJE

Stanowią one konkretyzację zasobów pisemności postępowania. Z przepisów regulujących protokoły i adnotacje (art. 67-72 kpa) wynika, że podstawową formą utrwalenia na piśmie czynności postępowania jest protokół.

Sporządza się go z każdej czynności postępowania mającej istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, to znaczy wywierającej lub mogącej wywrzeć realny wpływ na treść podejmowanej decyzji. W przepisie art. 67 § 2 kpa wymienione zostały, w formie przykładowej, te czynności postępowania, z których dokonania obligatoryjnie musi być sporządzony protokół: przyjęcie wniesionego ustnie podania, przesłuchanie strony, świadka i biegłego , oględziny i ekspertyzy dokonane przy udziale przedstawiciela organu administracji, rozprawa, ustne ogłoszenie decyzji i postanowień.

Jednocześnie § 1 tego samego artykułu ustawodawca zastrzega, iż nie sporządza się protokołu wtedy, gdy czynność została w inny sposób utrwalona na piśmie. W nauce podnosi się iż tym innym sposobem utrwalenia na piśmie czynności może być sporządzenie adnotacji (art. 72 kpa), załączenie do akt sprawy oświadczeń na piśmie, zaświadczeń, wyciągów i innych dokumentów zawierających dane o treści i charakterze czynności postępowania.

W myśl przepisu art. 72 kpa adnotację można sporządzić wyłącznie z tej czynności, która ma znaczenie dla sprawy lub w toku postępowania. Oznacza to, że w formie adnotacji nie można utrwalać tych czynności postępowania, które mogą wywierać bezpośredni wpływ na treść rozstrzygnięcia.

UDOSTĘPNIANIE AKT POSTĘPOWANIA

Stanowi ono konkretyzacje zasady czynnego udziału strony w każdym stadium postępowania. Strona musi mieć pełną możliwość rzeczywistego uczestniczenia w postępowaniu, dlatego też należy jej zapewnić pełną możliwość zapoznania się z aktami sprawy i czynienia z nich niezbędnych dla niej notatek i odpisów. Zgodnie z art. 73 § 1 kpa w każdym stadium postępowania organ administracji publicznej obowiązany jest umożliwić stronie przeglądanie akt sprawy oraz sporządzenie z nich notatek i odpisów, nie istnieje natomiast wymóg doręczenia protokołów drogą pocztową.

Warto zaznaczyć, że należy stworzyć stronie takie warunki, w których spokojnie i swobodnie może ona przeglądać akta sprawy, ale jednocześnie warunki te muszą zapewnić pełnią kontrolę nad tymi aktami ze strony pracowników organu administracji.

W przypadku gdy jest to uzasadnione interesem strony, może ona żądać aby pracownik organu uwierzytelnił sporządzony przez nią odpis z akt sprawy, a nawet aby wydał jej z akt sprawy uwierzytelniony odpis (art. 73 kpa). Dotyczy to np. sytuacji gdy jakiś z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy niezbędny jest stronie dla potrzeb postępowania prowadzonego przed innym organem administracji lub sądem.

TERMINY

Określenie termin w języku polskim jest pojęciem wieloznacznym. Na gruncie postępowania administracyjnego określenie to używane jest w dwojakim znaczeniu:

1. jako oznaczona precyzyjnie data i godzina konkretnej czynności np. w odniesieniu do rozprawy administracyjnej – art. 91 § 1 kpa

2. jako oznaczenie okresu czasu przysługującego na dokładne określenie czynności – np. w odniesieniu do wniesienia odwołania – art. 129 § 2 kpa

Terminy w postępowaniu administracyjnym dyscyplinują przebieg postępowania. Odgrywają rolę gwarancyjną dla stron oraz stabilizują rozstrzygnięcia – po upływie określonego terminu decyzja staje się ostateczna, a więc nie można jej wzruszyć za pomocą zwyczajnych środków prawnych.

Rodzaje terminów i ich obliczenia:

* Terminy ustawowe to terminy określone w przepisach kpa np. dla wniesienia odwołania czy zażalenia

* Terminy wyznaczone to terminy określone przez organ prowadzący postępowanie np. termin rozprawy (art. 92 kpa)

* Terminy zawite zwane też terminami prekluzyjnymi (zazwyczaj odnoszące się do czynności strony) to terminy, których naruszenie powoduje bezskuteczność dokonanej czynności, np. termin do wniesienia odwołania

* Terminy instrukcyjne (najczęściej odnoszące się do czynności organu) to terminy, których naruszenie nie ma wpływu na skuteczność czynności prawnej dokonanej z owym uchybieniem. Rodzic może jednak różnorodne skutki prawne. Polega one mogą np. na uprawnieniu strony do złożenia zażalenia na niewydanie decyzji w terminie (art.37 § 1 kpa)

Szczegółowe zasady obliczania terminów określa art. 57 § 1-4 kpa. W art. 57 § 5 kpa sprecyzowano jakie warunki muszą być spełnione żeby uznać termin za zachowany – nadanie pisma przed północą ostatniego dnia terminu w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego, złożenie go w polskim urzędzie konsularnym, a w szczególnych warunkach dowódcy jednostki wojskowej, kapitanowi statku lub naczelnikowi zakładu karnego, wysłanie pisma w formie dokumentu, dokumentu elektronicznego za poświadczeniem przedłożenia.

PRZYWRACANIE TERMINÓW

Uchybienie terminu zawitego powoduje, że dokonana czynność jest bezskuteczna prawnie – w przypadku gdy dotyczy to terminu do wniesienia odwołania, oznacza to iż organ II instancji musi w trybie art. 134 kpa stwierdzić uchybienie terminu do wniesienia odwołania, czego skutkiem będzie to, iż decyzja organu I instancji uzyska przymiot ostateczności. Przepis art. 58 kpa przewiduje możliwość przywrócenia terminu. Nigdy nie może ono nastąpić z urzędu, a tylko i wyłącznie na wniosek zainteresowanego. Powinny być ponadto spełnione następujące przesłanki:

1. zainteresowany uprawdopodobni (przedstawi wiarygodne okoliczności) iż naruszenie terminu nastąpiło bez jego winy

2. wniosek o przywrócenie zostanie złożony w ciągu 7 dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminu (tego 7 dniowego terminu nie można przywrócić)

3. wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu zostanie dopełniona czynność dla której termin był wyznaczony (np. zostanie złożone odwołanie od decyzji)

Przywrócenie terminu następuje w formie postanowienia, na które służy zażalenie, wydawanego przez organ właściwy w sprawie. Wyjątkowo odnośnie do przywrócenia terminu do wniesienia zwyczajnych środków prawnych (odwołań i zażaleń) postanowienie w tej sprawie i to postanowienie o charakterze ostatecznym, podejmuje organ właściwy do ich rozpatrzenia, to znaczy organ wyższego stopnia nad organem, który wydał decyzję lub postanowienie (art. 59 kpa). Na postanowienie takie służy jednak skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego na podstawie art. 3 § 2 pkt. 3 p.p.s.a.

TERMINY ZAŁATWIANIA SPRAW

Instytucja ta dotyczy terminów rozpoczynających swój bieg w momencie wszczęcia postępowania, a kończących się przez wydanie decyzji administracyjnej.

Przewidziane w kodeksie w art. 35 terminy załatwienia spraw są terminami maksymalnymi. Rozpoczynają one swój bieg w momencie wszczęcia postępowania, a w przypadku organu odwoławczego w chwili przekazania mu odwołania razem z aktami sprawy, a kończą ten bieg z chwila wydania w danej instancji decyzji administracyjnej.

Dla organu I instancji wyznaczone są 3 rodzaje terminów:

1. określony mianem niezwłocznie co oznacza od ręki lub w pierwszej możliwej kolejności. W tym terminie mają być załatwione sprawy niewymagające przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego poza badaniem dokumentów dołączonych do podania, ewentualnie sprawdzaniem rejestrów i innych danych, które są w posiadaniu organu

2. miesięczny, który dotyczy normalnego toku postępowania, to znaczy takiego w którym niezbędne jest przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego w formie gabinetowej lub w formie rozprawy

3. dwumiesięczny, który ma zastosowanie w przypadku spraw o szczególnie skomplikowanym stanie prawnym lub faktycznym albo też takich, które mogą być rozpoznane w wyniku współdziałania z innym organem administracji

W postępowaniu odwoławczym termin załatwienia sprawy wynosi miesiąc. Termin ten biegnie w zasadzie od dnia wpływu odwołania wraz z aktami sprawy do organu odwoławczego. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy organ odwoławczy powziął informację o uchybieniu przez organ I instancji terminu do przesłania odwołania wraz z aktami sprawy (art. 133 kpa) a mimo to nie podjął działań zmierzających do wyjaśnienia i usunięcia przyczyn nieprzedstawienia odwołania. W takim wypadku termin miesiąca należy liczyć od daty zgłoszenia organowi odwoławczemu przez stronę żądania wyjaśnienia powodów nierozpoznania jej odwołania.

Zgodnie z art. 35 § 4 kpa te maksymalne terminy załatwienia spraw mogą być skracane przez organy wyższego stopnia. Stosownie do art. 35 § 3 kpa do terminów załatwienia spraw nie wlicza się okresów przewidzianych na dokonanie określonych czynności (np. przekazanie odwołania do organu II instancji) okresów zawieszenia postępowania, a także opóźnień zawinionych przez stronę (np. strona uzupełniła braki podania po terminie wyznaczonym przez organ), czy też powstałych z przyczyn niezależnych od organu.

W przypadku zaistnienia każdej zwłoki w załatwieniu sprawy organ prowadzący postępowanie obowiązany jest zawiadomić o tym stronę, podając przyczynę zwłoki i wyznaczając nowy termin załatwienia sprawy.

Nowy termin załatwienia sprawy powinien być wskazany, stosownie do art. 57 kpa to jest w dniach, tygodniach lub miesiącach. Zawiadomienie takie powinno posiadać formę postanowienia, na które nie przysługuje zażalenie.

W sytuacji gdy organ nie załatwia sprawy w ustawowym lub wyznaczonym terminie (pozostaje w bezczynności), strona ma prawo złożyć zażalenie do organu wyższego stopnia na niezałatwienie sprawy w terminie. Zażalenie to jest specyficznym środkiem ochrony praw strony w postępowaniu administracyjnym i z tego względu przepisy kpa o zażaleniach (art. 141-144 kpa) powinny być stosowane odpowiednio.

Jeżeli zażalenie jest zdaniem organu wyższego stopnia uzasadnione, to wyznacza on nowy termin załatwienia sprawy, a jednocześnie zarządza wyjaśnienie powodów zwłoki, ustalenie osób winnych jej powstania oraz nakazuje wprowadzenie środków, które wyeliminują powstanie zwłoki w przyszłości (art. 37 § 1 i 2 kpa). Konsekwencje, które mogą spotkać pracownika winnego niezałatwienia sprawy w terminie wymienia art. 38 kpa. Sprowadzają się one do możliwości pociągnięcia go do odpowiedzialności porządkowej lub dyscyplinarnej, a nawet innej odpowiedzialności przewidzianej w przepisach prawa. W grę wchodzi tu odpowiedzialność cywilnoprawna i karna.

Od 1 września 2004r. na podstawie art. 417 § 3 kc można dochodzić naprawienia szkody wyrządzonej przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa. Naprawienie szkody można jednak żądać dopiero po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania decyzji lub orzeczenia. Jeżeli więc organ wyższego stopnia uzna zażalenie na bezczynność organu za uzasadnione, otwiera się droga do wystąpienia z roszczeniami odszkodowawczymi przed sądem powszechnym.

Przekroczenie maksymalnych terminów do załatwienia sprawy nie powoduje wadliwości wydanej decyzji. Okoliczność ta może być jedynie podstawą do roszczeń odszkodowawczych stron czy tez odpowiedzialności dyscyplinarnej pracownika organu.

V: POSTĘPOWANIE PRZED ORGANEM I INSTANCJI

1. Wszczęcie postępowania:

Postępowanie administracyjne może być wszczęte na żądanie strony lub z urzędu. O tym kto inicjuje postępowanie decydują przepisy prawa materialnego. Jeśli chodzi o przyznanie uprawnień to wszczęcie następuje na żądanie strony, natomiast gdy trzeba nałożyć na stronę jakieś obowiązki lub cofnąć uprawnienia to postępowanie toczy się z urzędu. Przepisy szczególne prawa administracyjnego przewidują wyjątki np., jeśli chodzi o udzielenie pomocy społecznej – postępowanie toczy się z urzędu (art. 102 ust. 2 u.p.s.).

Datą rozpoczęcia postępowania jest data doręczenia żądania organowi administracyjnemu. Decyzja organu musi zapaść w każdej sytuacji, nawet gdy żądanie jest bezzasadne (art. 61 § 3 kpa). W przypadku postępowania z urzędu NSA określił że liczy się czas od momentu pierwszej czynności organu wykonanej na zewnątrz w stosunku do strony.

O wszczęciu postępowania w każdym trybie należy powiadomić wszystkie osoby będące stronami w sprawie (art. 61 § 4 kpa). Niedopełnienie tego warunku stanowi naruszenie przepisów kpa i może skutkować uchyleniem decyzji przez sąd administracyjny, ale tylko wtedy gdy strona z tego powodu została pozbawiona prawa do uczestnictwa w postępowaniu. Istnieje również możliwość wszczęcia przez organ sprawy z urzędu, w której wymagany jest wniosek strony. Organ musi od strony uzyskać zgodę na prowadzenie postępowania, jeśli jej nie otrzyma to postępowanie umarza się.

Jeśli w sprawie jest kilka stron ale jeden i ten sam organ a prawa i obowiązki stron wynikają z tego samego stanu faktycznego i podstawy prawnej to można prowadzić postępowanie łącznie (art. 62 kpa).

Forma wszczęcia postępowania: (jest zależna od trybu postępowania)

1. dla wszczynanego z urzędu:

- zawiadomienie o wszczęciu (art. 61§4 kpa)

b) dla wszczynanego na żądanie strony:

- brak formy, wszczęcie następuje w wyniku złożenia podania o ile spełnione są następujące warunki(podstawowe):

* dotyczy sprawy indywidualnej załatwianej decyzją

* organ jest w sprawie właściwy

* podanie nie zawiera braków formalnych

Od 11.04.2011r. kodeks wprowadził instytucję odmowy wszczęcia postępowania administracyjnego (art. 61a), opartą na dwóch przesłankach:

1. żądanie zostało wniesione przez osobę niebędącą stroną

2. z innych uzasadnionych przyczyn postępowanie nie może być wszczęte, odmowa wszczęcia wymaga wydania postanowienia, na które służy zażalenie

Można dojść do wniosku, że jest to przesłanka, która ma uniemożliwić wydanie przez organ decyzji nieważnej. Uzasadnione przypadki:

• gdyby strona żądała wszczęcia mimo tego, że w tej sprawie postępowanie już się toczy

• gdyby podmiot żądał rozstrzygnięcia w sprawie, która nie jest decyzyjna (brak podstawy prawnej)

Podanie (art. 63 § 1 kpa) – to wszelkiego rodzaju oświadczenia stron i innych uczestników postępowania kierowane do organu takie jak:

1. żądania – wnioski, prośby, wystąpienia, cofnięcie odwołania

2. odwołania

3. zażalenia

4. wyjaśnienia - zgody, zawiadomienia, pogląd w sprawie

1. Wymagania formalne co do formy podania (art. 63 §1 kpa):

- obowiązuje zasada ograniczonego formalizmy: podanie można wnieść za pomocą szerokiego katalogu form, ale jest to katalog zamknięty

- postacie form: pisemna, telefoniczna, za pośrednictwem faksu, ustnie do protokołu, za pomocą innych środków komunikacji elektronicznej przez elektroniczną skrzynkę podawczą organu, utworzoną na postawie ustawy o informatyzacji

2. Wymogi formalne co do treści podania (art. 63 § 2 i 3 kpa):

- minimalne wymogi co do treści podania:

* wskazanie osoby od której pochodzi

* adres

* żądanie

* podpis (własnoręczny, bezpieczny elektronicznie)

- przepisy szczególne mogą ustalać dodatkowe wymagania np. wskazanie numeru rejestru przedsiębiorców)

Jeżeli w podaniu nie wskazano adresu wnoszącego i nie ma możliwości ustalenie tego adresu to podanie pozostanie bez rozpoznania (art. 64 § 1kpa). Wnoszący podanie ma prawo żądać potwierdzenia jego wniesienia przez adnotację na kopii lub osobnym poświadczeniu.

Art. 65 i 66 kpa chronią osobę wnoszącą podanie przez negatywnymi skutkami wniesienia podanie do niewłaściwego organu. Organ niewłaściwy do rozpatrzenia sprawy powinien niezwłocznie przekazać je organowi właściwemu. Przekazanie to następuje w drodze postanowienia, na które służy zażalenie.

1. Postępowanie wyjaśniające:

Obowiązkiem organu prowadzącego postępowanie jest wszechstronne wyjaśnienie stanu faktycznego sprawy. Organ w toku postępowania wyjaśniającego ma obowiązek podjęcia wszelkich kroków niezbędnych do prawidłowego ustalenia podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Organ ma zatem dwa obowiązki: określenie z urzędu jakie dowody są niezbędne dla ustalenia stanu faktycznego oraz obowiązek przeprowadzenia niezbędnych dowodów.

2.1 Środki dowodowe:

def. dowodu – to wszystko co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy a nie jest sprzeczne z prawem – zasada prawdy obiektywnej (art. 75 kpa). W szczególności dowodem mogą być: (środki dowodowe nazwane)

1. dokumenty – jest to najczęściej stosowany środek dowodowy, definicja zawarta jest w art. 76 § 1 i 2 kpa „dokumenty dowodowe sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy państwowe w ich zakresie działania stanowią dowód tego co zostało w nich urzędowo stwierdzone”; wyróżnić należy dokument prywatny – jest on dowodem na to że osoba która go podpisała tak twierdzi, oceniany jest podobnie jak zeznania świadków.

2. zeznania świadków – dowód z nich jest obwarowany różnymi ograniczeniami i warunkami; kpa wyłącza dowód z przesłuchań osób które są niezdolne do postrzegania i komunikowania swoich spostrzeżeń, osoby zobowiązane do tajemnicy państwowej i służbowej. Dodatkowo osobom z najbliższej rodziny strony przysługuje prawo do odmowy złożenia zeznań oraz odmowa odpowiedzi na pytanie(gdy może to narazić świadka albo jego najbliższych na odpowiedzialność karna, hańbę czy szkodę majątkową); przez przyjęciem zeznań od świadka należy go powiadomić o jego prawach i odpowiedzialności za fałszywe zeznania (art. 83 § 3 kpa).

3. opinie biegłych – ma zastosowanie w postępowaniu wyjaśniającym, jeżeli dla rozstrzygnięcia sprawy potrzebne są wiadomości specjalistyczne (art. 84 §1 kpa); biegłego powołuje się w drodze postanowienia w danej sprawie; w stosunku do biegłego stosuje się te same przepisy co do świadka; opinia biegłego podlega swobodnej ocenie dowodów tzn. organ może odmówić wiarygodności wykazując że nie spełnia ona określonych warunków, opinia może być również podważona opinią innego biegłego, a także można ją zakwestionować w oparciu o inne środki dowodowe.

4. oględziny – podstawową zaletą tego środka jest jego bezpośredniość co znacznie ułatwia organowi uzasadnienie dlaczego określone fakty uznał za uzasadnione; niekiedy oględziny są unormowane przepisami szczególnymi, nie można wtedy od nich odstąpić nawet jeśli strona uznaje dowód z oględzin za zbędny; oględziny mogą dotyczyć ludzi, rzeczy ruchomych i nieruchomości, każdy jest zobowiązany do okazania przedmiotu oględzin na wezwanie organu po rygorem kary porządkowej; oględzinom można poddać dokumenty, co do których istnieje prawdopodobieństwo sfałszowania.

5. może to być również oświadczenie złożone przez stronę w sytuacji, gdy przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia właściwego organu administracyjnego – ma charakter uzupełniający; przeprowadza się go jeśli wyczerpano inne środki dowodowe, a fakty potrzebne do rozstrzygnięcia są nadal niejasne; nie może to być jedyny dowód w postępowaniu; strona która składa oświadczenie musi zostać poinformowana o swoich prawach i obowiązkach związanych ze składaniem tego oświadczenia.

Środki dowodowe nienazwane – mieszczą w pojęciu wszystko, co jest celowe, legalne i przydatne (art. 75 § 1 kpa), które nie są jednak szczegółowo uregulowane. Powstają w wyniku rozwoju nauki i techniki, są środkami nowymi, które w momencie tworzenia ustawy nie są znane. Jeśli taka rzecz zostanie uznana za wiarygodną to staje się środkiem dowodowym. Przykładami są: dowód z opinii instytutu naukowo—budowlanego, dowód z telewizji, zdjęcia, dźwięk, z planu, mapy, rysunku, z dokumentu elektronicznego.

Dowodu nie wymagają fakty powszechnie znane i fakty znane organowi z urzędu.

Klasyfikacja środków dowodowych:

1. ze względu na kryterium zetknięcia się organu orzekającego z faktem będącym przedmiotem dowodu:

- bezpośrednie – organ orzekający może bezpośrednio spostrzegać i stwierdzać prawdziwość faktu (oględziny)

- pośrednie – organ stwierdza pośrednio istnienie faktu na podstawie spostrzegania innego faktu (zeznania świadków)

2) ze względu na kryterium rodzaju źródła informacji:

- rzeczowe - źródłem są cechy danej rzeczy lub zachowane na niej ślady zdarzeń, a organ zaznajamia się z nimi przez oględziny

- osobowe – źródłami informacji są osoby (zeznania świadków)

- mieszane – tj. osobowo – rzeczowe (dokumenty, opinie biegłych)

3) ze względu na kryterium dopuszczalności przeprowadzenia danego środka dowodowego:

- podstawowe – przeprowadzenie nie ma określonych przesłanek (dokumenty, zeznania świadków)

- posiłkowe – ich dopuszczenie jest możliwe po spełnieniu określonych przesłanek (przesłuchanie strony)

4) ze względu na kryterium regulacji prawnej środków dowodowych:

- uregulowane w kpa – dokumenty, zeznania świadków, oględziny, przesłuchanie stron, opinie biegłych

- nieuregulowane z kpa – nowe środki dowodowe powstające w wyniku rozwoju nauki i techniki

2.2. Fakty niewymagające dowodów, domniemania i uprawdopodobnienia

Zgodnie z art. 77 § 4 kpa nie wymagają dowodu fakty powszechnie znane oraz fakty znane organowi z urzędu. Organ dokonuje ustaleń stanu faktycznego sprawy na podstawie zgromadzonego materiały dowodowego, domniemań oraz uprawdopodobnienia:

1. materiał dowodowy – ogół dowodów, których zebranie jest konieczne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy i organ administracyjny jest zobowiązany do wyczerpującego zebrania i rozpatrzenia całego materiału dowodowego.

2. domniemania – stanowią metodę dowodzenia polegającą na tym, że na podstawie zaistnienia jednych faktów wnioskuje się o zaistnieniu innych; wyróżniamy dla rodzaje:

- faktyczne – wynikają z doświadczenia życiowego; związek między faktem danym w doświadczeniu a poszukiwanym ustala się swobodnie na podstawie doświadczenia

- prawne – wynikają z przepisów prawa; można je podzielić na proste, dopuszczające przeciwdowód, domniemania niezbite (które nie dają się obalić przeciwdowodem, bo jest on w tym przypadku zakazany)

c) uprawdopodobnienie – środek zastępczy dowodu; nie daje pewności lecz wiarygodność twierdzenia o jakimś fakcie; przepisy ograniczają jego stosowanie tylko do faktów, które mają znaczenia dla rozstrzygnięcia istoty sprawy; dopuszczalne jest uprawdopodobnienie istnienia określonych faktów wskazujących na wątpliwość co do bezstronności pracownika, na brak winy osoby która uchybiła termin.

2.3 Forma postępowania dowodowego:

Treścią postępowania dowodowego jest proces dowodzenia tzn. wnioskowania na podstawie określonych środków dowodowych o istnie lub nieistnieniu pewnych faktów albo o prawdziwości lub nieprawdziwości twierdzeń o tych faktach. Oceniając stosunek dowodu do materiału dowodowego w sprawie, trzeba stwierdzić, że środki dowodowe (a więc dowody) służą właśnie do utworzenia materiału dowodowego.

Postępowanie dowodowe może mieć formę:

1. postępowania gabinetowego – przeprowadza się je gdy zachodzi potrzeba badania jedynie dokumentów i ewentualnie uzyskania wyjaśnień stron; przeprowadzeniu postępowania dowodowego w tej uproszczonej formie służą postanowienia przepisów szczególnych, które nakazują złożenie wniosku o wszczęciu postępowania

2. rozprawa administracyjna – organ przeprowadzi ją w każdym przypadku, gdy zapewni to uproszczenie lub przyspieszenie postępowania, osiągnięcie celu wychowawczego albo gdy wymaga tego przepis prawa. Powinien on również przeprowadzić rozprawę, gdy zachodzi potrzeba uzgodnienia interesów stron, a jednocześnie jest to potrzebne do wyjaśnienia sprawy przy udziale świadków, biegłych albo w drodze oględzin (art. 89 § 2 kpa). Rozprawa powinna być należycie przygotowana zarówno pod względem merytorycznym jak i porządkowym.

2.4. Podstawowe zasady postępowania dowodowego:

Organ ma w obowiązku zebrać i rozpatrzyć pełny materiał dowodowy w sprawie

(art. 77 § 1 kpa). Realizacja tego obowiązku przebiega w dwóch płaszczyznach:

1. polega na przeprowadzeniu postępowania dowodowego co do wszystkich okoliczności stanowiących fakty prawotwórcze, a wiec takich, z którymi w świetle przepisów obowiązujących prawa związane są określone skutki prawne; organ powinien dążyć do wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy nawet wbrew chęciom strony (art. 77 § 2 i 3 oraz art. 78 kpa)

2. zebrany materiał dowodowy powinien znaleźć pełne odzwierciedlenie w uzasadnieniu faktycznym decyzji; ustosunkowanie się w nim tylko do pewnych dowodów, a pominięcie milczeniem innych przesądza, że organ nie rozpatrzył wyczerpująco zebranego w sprawie materiału;

Strona w toku całego postępowania (aż do zakończenia sprawy) może zmodyfikować swoje żądanie. Organ zgodnie z art. 77 § 2 kpa powinien przeprowadzić dodatkowe czynności dowodowe w stopniu wystarczającym dla rzetelnej oceny nowego zadania w świetle obowiązujących przepisów prawa. Nie uznaje się nowego i zmienionego żądania strony jedynie w przypadku gdy postępowanie zostało zakończone a ono samo nie wnosi nic nowego do sprawy.

Jeśli chodzi o obowiązek dokonania oceny na podstawie całokształtu materialnego dowodu, czy dana okoliczność została udowodniona (art..80 kpa) to nie można twierdzić, iż jakaś okoliczność została udowodniona jeżeli w materiale dowodowym znajduje się dowód na jej potwierdzenie, a jednocześnie są w nim także dowody, które zaprzeczają tej okoliczności, jeżeli nie można przekonywująco tej sprzeczności wyjaśnić.

Obowiązek umożliwienia stronie udziału w postępowaniu dowodowym oraz wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów (art. 79 i 81 kpa). Obowiązek ten jest realizowany w dwojaki sposób:

1. należyte zawiadomienie stron o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu oraz umożliwieniu jej zadawania pytań i składania wyjaśnień

2. przeprowadzenie dowodów z dokumentów i innych dowodów niewymienionych w kpa; polega to na zaznajomieniu strony z wynikiem procesu dowodzenia; czynność ta musi być udokumentowana w protokole lub podpisanej przez stronę adnotacji.

1. Zajęcie stanowiska w sprawie przez inny organ

Art. 106 kpa jest procesową regulacją materialno prawnej instytucji współdziałania organów administracji. Ma ono miejsce wówczas, gdy przepis szczególny nakazuje rozstrzygnięcie sprawy po uprzednim uzyskaniu stanowiska innego organu niż organ rozstrzygający sprawę. Dochodzi do tego wtedy gdy pewien problem o charakterze prawnym nie może być rozwiązany przez jeden podmiot administracji. Rozwiązanie tego problemu nie mieści się w pełni w zakresie działania jednego podmiotu, lecz należy do zakresu działania dwóch lub kilku podmiotów traktowanych łącznie.

Organ załatwiający sprawę występując o zajęcie stanowiska, zobowiązany jest powiadomić o tym stronę postępowania. Wyrażenie stanowiska powinno nastąpić niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 2 tygodni, chyba że przepis szczególny przewiduje inny termin. Organ który zajmuje stanowisko może przeprowadzić postępowanie wyjaśniające jeśli uzna to za stosowne. W przypadku podjęcia takiego postępowania organ zobowiązany jest powiadomić o nim strony, żeby mogły brać w nim aktywny udział.

Zajęcie stanowiska następuje w formie postępowania na które służy stronie zażalenie. Postanowienie to jednak ani nie załatwia sprawy administracyjnej ani nie rozstrzyga o jej istocie ani nie kończy sprawy w instancji administracyjnej. Postanowienie to ma jedynie charakter pomocniczy dla właściwego organu. W świetle przepisów zajęcie stanowiska może przybrać formę:

1. mocniejszą – uzgodnienie, zgoda, porozumienie, brak sprzeciwu; negatywne stanowisko organu współdecydującego wyznacza kierunek rozstrzygnięcia sprawy; decyzja nieuwzględniająca tego stanowiska będzie podjęta z rażącym naruszeniem prawa; działanie dwóch organów polega w tym przypadku na dojściu do konsensusu w rozstrzygnięciu sprawy indywidualnej, jego brak wyklucza pozytywne rozstrzygnięcie sprawy dla stron

2. słabszą – opinia, zalecenie ; stanowisko organu pomocniczego niezależnie czy będzie negatywne czy pozytywne jest jedynie elementem materiału dowodowego zebranego w sprawie; organ wydający decyzję w sprawie będzie mógł rozstrzygnąć sprawę wbrew stanowisku organu współdecydującego, jeżeli w jej uzasadnieniu wyjaśni z jakich powodów odmówił mu wiarygodności w kontekście zebranych dowodów

Organ współdziałający przy wydawaniu decyzji nie jest stroną tego postępowania, jedynie bierze udział w procesie decyzyjnym. Nawet jeśli jego stanowisko nie zostało uwzględnione to nie przysługuje mu prawo do wniesienie odwołania od decyzji ani skargi do sądu administracyjnego.

1. Zawieszenie postępowania:

Zawieszenie postępowania to przerwa czasowa spowodowana przeszkodą usuwalną, stosowana w celu zapobiegania prowadzenia wadliwego postępowania. Zawieszenie postępowania powoduje wstrzymanie biegu kodeksowych terminów (art. 103 kpa), w tym terminów do dokonania czynności organu administracji prowadzącego postępowanie. Przykładem zawieszenia jest sytuacja w sprawie dziedziczenia, kiedy umiera uczestnik tego postępowania. Klasyfikacja podstaw zawieszenia postępowania administracyjnego:

1. Niezależne od woli strony (art. 97)

- podmiotowe:

1. śmierć strony

2. śmierć przedstawiciela ustawowego strony

3. utrata przez stronę lub jej przedstawiciela ustawowego zdolności do czynności prawnych

- przedmiotowa:

1. wyłonienie się zagadnienia wstępnego (art. 97 § 1 pkt. 4 kpa)

b) zależne od woli stron (art. 98 kpa):

- dopuszczalne, gdy:

1. postępowanie wszczęto na żądanie strony

2. o zawieszenie wystąpi strona żądająca wszczęcia

3. nie sprzeciwiają się inne strony

4. nie zagraża to interesowi społecznemu

Forma rozstrzygnięcia w sprawie zawieszenia postępowania:

Sprawę zawieszenia postępowania a także sprawę podjęcia zawieszonego postępowania organ rozstrzyga w formie postanowienia. Zażalenie służy na postanowienie:

- o zawieszeniu postępowania

- o odmowie zawieszenia postępowania

- o odmowie podjęcia zawieszonego postępowania

Skutki zawieszenia postępowania:

1. ogólne

- wstrzymanie dalszego biegu postępowania

- wstrzymanie biegu terminów przewidzianych w kpa

1. szczególne:

- podjęcie działań w celu usunięcia przeszkody do dalszego prowadzenia postępowania

- niedopuszczalność podejmowania innych czynności procesowych

Podjęcie zawieszonego postępowania – wynika to z czasowego charakteru przerwy; brak podjęcia prowadzi do wadliwości postępowania; zawieszone postępowanie powinno być podjęte (albo z urzędu albo na wniosek strony) z chwilą ustąpienia przyczyn uzasadniających jego wcześniejsze zawieszenie (art. 97 § 2 kpa). Z chwilą podjęcia zawieszonego postępowania rozpoczyna się także bieg przerwanych terminów. Dwie przesłanki podjęcia zawieszenia:

1. obligatoryjna – ustąpienie przyczyn uzasadniających zawieszenie

2. fakultatywna – wniosek którejkolwiek ze stron, złożony w terminie 3 lat od daty zawieszenia, po tym terminie jest umorzenie postępowania

1. Umorzenie postępowania

Organ wydaje decyzję o umorzeniu postępowania, gdy stało się ono z jakiejkolwiek przyczyny bezprzedmiotowe (art. 105 § 1 kpa). Decyzja o umorzeniu postępowania nie rozstrzyga o istocie sprawy, wywiera natomiast skutek procesowy (kończy sprawę w danej instancji). Istotą umorzenia postępowania jest jego przerwanie, uchylenie wszystkich dokonanych w nim czynności oraz orzeczenie o dalszym jego nieprowadzeniu. Klasyfikacja podstaw umorzenia:

1. ogólne

• obligatoryjna (art. 105§ 1 kpa):

- bezprzedmiotowość postępowania:

1. podmiotowa lub przedmiotowa

2. uprzednia lub wtórna

3. faktyczna lub prawna

Za przykład obligatoryjnego umorzenia postępowania można uznać sytuacje:

1. w razie śmierci strony, gdy sprawa dotyczy praw i obowiązków niedziedzicznych i nieprzechodzących na następców prawnych albo w toku postępowania okaże się, że osoba, której żądanie spowodowało wszczęcie postępowania, nie legitymuje się interesem prawnym

2. gdy decyzja będąca przedmiotem postępowania odwoławczego lub prowadzonego w trybie nadzoru wygasła z mocy prawa

3. gdy w toku postępowania przestanie istnieć przedmiot sprawy

4. jeżeli sprawa nie podlega rozstrzygnięciu w drodze decyzji, a postępowanie zostało wszczęte na żądanie strony

5. w przypadku braku w obowiązującym systemie prawnym przepisu umożliwiającego stronie przyznanie żądanego uprawnienia

• fakultatywna (art. 105 § 2 kpa):

- wniosek strony, która żądała wszczęcia postępowania

- brak sprzeciwu innych stron

- brak sprzeczności z interesem społecznym

b) szczególne:

- umorzenie postępowania wszczętego z urzędu w sprawie, w której przepis prawa wymaga wniosku strony (art. 61§ 2 kpa)

- umorzenie zawieszonego fakultatywnie postępowania (art. 98 § 2 kpa)

- umorzenie w toku postępowania odwoławczego

Forma rozstrzygnięcia w sprawie umorzenia postępowania – umorzenie postępowanie wymaga wydania decyzji administracyjnej niemerytorycznej (jedyna taka w Kodeksie; obowiązuje od kwietnia 2011r.). Odmowa fakultatywnego umorzenia postępowania wymaga formy postanowienia, na które nie służy zażalenie.

VI. AKTY KOŃCZĄCE POSTĘPOWANIE

1. Charakterystyka indywidualnego aktu administracyjnego

Za akt administracyjny indywidualny uważa się taką opartą o przepisy prawa czynność organu administracji publicznej, która charakteryzuje się następującymi cechami:

1. podejmowana jest na podstawie przepisów prawa materialnego

2. wywołuje skutki prawne w dziedzinach regulowanych prawem administracyjnym, a uzupełniająco także w dziedzinach regulowanych przez inne gałęzie prawa

3. jest czynnością służącą konkretyzacji normy prawnej

4. cechuje ją podwójna konkretność

5. jest aktem o charakterze władczym i jednostronnym

Klasyfikacja aktów administracyjnych na podstawie kryteriów:

1. tworzenia prze akt stosunków prawnych:

1. akty konstytutywne – mają charakter twórczy tzn. tworzą, zmieniają lub znoszą stosunek prawny; skutek ma miejsce w momencie gdy akt stanie się ostateczny

2. akty deklaratoryjne – potwierdzają istnienie stosunku prawnego, który powstał z mocy przepisów prawa powszechnie obowiązującego; skutki są wywierane w momencie spełnienia się przesłanek określonych w przepisach prawa

1. woli adresata:

1. akty dochodzące do skutku niezależnie od woli stron np. wywłaszczenie

2. akty dochodzące do skutku za zgodą strony np. mianowanie na określone stanowisko

1. wywieranie przez akt skutków w prawie cywilnym:

1. akty wywołujące bezpośrednio skutki np. wygaśniecie trwałego zarządu nieruchomości

2. akty wywołujące pośrednio skutki np. zezwolenie na nabycie nieruchomości przez cudzoziemca

1. stosunku organu wydającego akt do adresata aktu:

1. akty wewnętrzne – skierowane do podmiotów podporządkowanych organizacyjnie lub służbowo organowi wydającemu akt; w takim przypadku przepisy kpa nie mają zastosowania

2. akty zewnętrzne – skierowane do podmiotów niepodporządkowanych ani organizacyjnie ani służbowo organowi wydającemu akt (art. 3 § 3 kpa)

1. skutków wywieranych przez akt:

1. akty przyznające uprawnienia

2. akty nakładające obowiązki

1. stosunku aktu do wniosku strony:

1. akty pozytywne np. pozwolenie na broń

2. akty negatywne np. odmowa wydania paszportu

1. stopnia sformalizowania aktu:

1. akty sformalizowane (względnie) np. decyzja administracyjna

2. akty niesformalizowane (względnie) np. znaki dawane przez organ ruchu drogowego

1. treści rozstrzygnięcia:

1. akty nakazujące – nakazy lub zakazy określonego zachowania się np. nakaz lub zakaz rozbiórki

2. akty kształtujące – ustanawiają, tworzą lub znoszą stosunek prawny np. nadanie obywatelstwa

3. akty ustalające – ustalają prawo lub prawnie istotną właściwość określonej osoby np. ustalenie prawa do emerytury

4. akty rzeczowe – prawa i obowiązki związane z aktem przechodzą na każdorazowego dzierżyciela rzeczy np. uznanie konkretnego obiektu za zabytek

1. możliwości złożenia zwyczajnego środka prawnego wobec aktu:

1. akty nieostateczne – takie od których można złożyć środki zaskarżenia (odwoławcze)

2. akty ostateczne – zaskarżenie jedynie w drodze nadzwyczajnych środków prawnych (art. 16 § 1 kpa)

1. organu wydającego akt:

1. akty organu I instancji

2. akty organu odwoławczego (II instancja)

1. związania organu wydającego akt przepisami prawa:

1. akty związane – organ musi podać wyraźnie wskazane w przepisach prawa rozstrzygnięcie np. decyzja o przyznaniu emerytury

2. akty uznaniowe – organ ma możliwość wybrania jednego wariantu rozstrzygnięcia spośród tych podanych w przepisach prawa

Warunki prawidłowości aktu administracyjnego:

1. akt musi być wydany przez właściwy organ

2. musi być wydany zgodnie z prawem materialnym

3. musi być wydany zgodnie z prawem procesowym

Jeśli akt nie spełnia tych trzech przesłanek łącznie to mamy do czynienia z wadliwością aktu. Doktryna posługuję się tutaj teorią gradacji wadliwości aktów administracyjnych , która wyróżnia kilka rodzajów wadliwości:

1. wadliwość nieistotna – nie wpływa na byt dotkniętego nią aktu, może być usunięta w trybie sprostowania, uzupełnienia

2. wadliwość istotna – uchyla akt administracyjny i może zostać usunięta wyłącznie w trybie jego wzruszenia

Każdemu aktowi w administracji przysługuje domniemanie prawidłowości – oznacza że do czasu udowodnienia sytuacji przeciwnej i stwierdzenia jej w innym akcie administracyjnym należy przyjąć iż wydany akt w zadowalającym stopniu spełnia warunki prawidłowości, a zatem wiąże jego adresata.

1. Decyzja:

Procesowe określenie decyzji znajduje się w art. 104 § 2 kpa „decyzje rozstrzygają sprawę co do jej istoty w całości lub w części albo w inny sposób kończą sprawę w danej instancji.”

Zgodnie z orzecznictwem NSA decyzją administracyjną jest każdy akt organu administracyjnego wydany na podstawie powszechnie obowiązującego przepisu prawa, władczy i jednostronny, rozstrzygający konkretną sprawę i skierowany do indywidualnie oznaczonego adresata. Załatwienie sprawy decyzją ma miejsce tylko wtedy gdy przepis prawa obowiązującego to nakazuje. Decyzja powinna być doręczona stronie na piśmie (art. 109 § 1 kpa). Gdy przemawia za tym interes społeczny a przepis szczególny nie stanowi inaczej, decyzja może być wydana ustnie.

1. Elementy decyzji:

Art. 107 § 1 kpa określa obligatoryjne składniki treści decyzji. Jeżeli jakaś decyzja niespełnia formy podanej w tym art. ale zawiera oznaczenie organu, od którego pochodzi, wskazuje adresata, rozstrzygnięcie o istocie sprawy to może zostać uznana za decyzję zgodnie z art. 107 kpa.

Data wydania decyzji – pozwala ustalić na podstawie jakiego stanu prawnego i faktycznego podjęto rozstrzygnięcie. Jeżeli przepisy międzyczasowe nie stanowią inaczej to organ ma obowiązek rozstrzygnąć sprawę według przepisów obowiązujący w dacie wydania decyzji.

Decyzja powinna również zawierać oznaczenie jej adresata – dokładne wskazanie strony lub stron postępowania, czyli dane które pozwolą ją zindywidualizować (imię i nazwisko lub nazwę oraz adres).

Podając podstawę prawną należy podąć przepisy na mocy których rozstrzygnięto sprawę (włącznie z nowelizacjami ) oraz podać miejsce jej publikacji. Niepodanie podstawy prawnej albo powołanie się w niej na niewłaściwe przepisy czyni decyzję wadliwą.

Uzasadnienie faktycznie i prawne powinno wyczerpująco informować stronę o motywach, którymi kierował się organ załatwiając sprawę. Strona znając przesłanki powziętej decyzji może bronić swoich interesów. Uzasadnienie w szczególności powinno zawierać ocenę zebranego materiału dowodowego, dokonaną przez organ wykładnię zastosowanych przepisów oraz ocenę przyjętego stanu faktycznego. Kodeks przyjmuję za regułę obowiązek uzasadniania wydanych decyzji. Zwolnienie od tego obowiązku ma charakter wyjątkowy i dotyczy tylko decyzji, które w całości uwzględniają żądanie strony a nie zostały wydane na skutek wniesienia odwołania (art. 107 § 4 kpa).

Każda decyzja powinna zawierać klauzulę odwołalności czyli pouczenie o środkach zaskarżenia. Należy w niej wskazać przysługujący środek prawny oraz termin i tryb jego wniesienia.

Decyzja powinna być podpisana przez pracownika pełniącego funkcje organu (np. wójt) albo przez pracownika upoważnionego do tego przez organ. Podpis musi być własnoręczny. Decyzje wydawane kolegialnie powinny być podpisane przez wszystkie osoby, które orzekały w rozpatrywanej sprawie. Do momentu podpisania decyzji mamy do czynienie nie z samą decyzją a jedynie z jej projektem.

Przepisy szczególne mogą określać także inne składniki treści decyzji (art. 107 § 2 kpa) takie jak termin, warunek czy zlecenie.

Termin wskazuje przedział czasowy w którym decyzja będzie obowiązywała. Warunek może mieć charakter zawieszający lub rozwiązujący. Zlecenie polega na nałożeniu na stronę dodatkowych czynności, których wykonanie nie wpływa bezpośrednio na ważność decyzji, ale brak takiego wykonania może powodować konieczność uchylenia decyzji na podstawie art. 162 § 2 kpa). Elementem decyzji organu I instancji może być również klauzula o nadanie jej rygoru natychmiastowej wykonalności. Nadanie tej klauzuli powoduje, że decyzja podlega wykonaniu natychmiast po doręczeniu lub ogłoszeniu i obowiązek jej wykonania istnieje nawet po wniesieniu odwołania. Rygor ten można wnieść tylko na podstawie art. 108§ 1 kpa ( gdy jest to potrzebne dla ochrony zdrowia lub życia ludzkiego bądź dla zabezpieczenia gospodarki narodowej przez ciężkimi stratami lub ze względu na inny interes społeczny lub wyjątkowy interes strony).

1. Uzupełnienie, sprostowanie i wykładnia decyzji

Strona może w terminie 14 dni od dnia doręczenia jej decyzji wnieść o uzupełnienie decyzji co do rozstrzygnięcia lub klauzuli odwołalności bądź też o sprostowanie zawartego w decyzji pouczenia co do środków prawnych. Skutkuje to tym że termin do wniesienie środka zaskarżenia biegnie dopiero od dnia w którym strona otrzyma odpowiedź (art. 111 § 2 kpa).

Uzupełnienie decyzji administracyjnej – jest to tryb wnioskowy (konieczne żądanie strony), ograniczony terminem (14 dni od doręczenia decyzji) bądź tryb urzędowy. Przedmiotem uzupełnienia są tylko dwa składniki:

1. część rozstrzygnięcia

2. klauzula odwoławcza

Sprostowanie decyzji – tryb zarówno wnioskowy jak i z urzędu ; nie jest ograniczony terminem; przedmiotem sprostowania są:

1. błędy pisarskie (niewłaściwe użycie wyrazu, niezamierzone opuszczenie wyrazu, mylna pisownia)

2. błędy rachunkowe (błąd w działaniach matematycznych)

3. inne oczywiste omyłki (np. w dacie decyzji)

Forma sprostowania lub odmowy – postanowienie na które służy zażalenie

Wyjaśnienie wątpliwości co do treści decyzji (art. 113 § 2 i 3 kpa) – tryb wyłącznie wnioskowy i z żądaniem mogą wystąpić: strona postępowania albo organ egzekucyjny. Nie jest ograniczony terminem. Przedmiotem wyjaśnienia są wątpliwości co do treści decyzji, czyli co do rozstrzygnięcia nie zaś do uzasadnienia. Forma wyjaśnienia i odmowy: postanowienie na które służy zażalenie.

2.3 Skutki prawne decyzji administracyjnej

Decyzja wywołuje dwa rodzaje skutków. Skutkiem materialno prawnym może być powstanie, zmiana lub wygaśnięcie konkretnego stosunku prawnego, którego treścią są określone uprawnienia i obowiązki stron. Skutkiem procesowym jest natomiast zakończenie sprawy w danej instancji. Wydanie decyzji niesie za sobą konsekwencje w postaci rozwiązania stosunku procesowego miedzy stronom a organem administracyjnym, który powstał w chwili wszczęcia postępowania. Organ jest związany wydaną decyzją od chwili jej doręczenia lub ogłoszenia stronie. Również od momentu doręczenia decyzja wywiera skutki prawne i organ nie może jej od tej chwili zmienić ani uchylić.

1. Ugoda administracyjna:

Pojęcie ugoda oznacza porozumienie stron, regulujące ich wzajemnie prawa i obowiązki w indywidualnej sprawie będącej przedmiotem postępowania administracyjnego. Ugoda może być zawarta jedynie w sprawach rozstrzyganych w drodze decyzji. Ugoda nie może zostać zawarta między stronom a organem prowadzącym postępowanie. Niedopuszczalne jest również zawarcie ugody z uczestnikiem postępowania na prawach strony.

Kpa określa 4 przesłanki, które muszą zostać spełnione łącznie aby zawarcie ugody było dopuszczalne:

1. ugoda może być zawarta tylko w sprawie zawisłej tzn. w takiej w której toczy się postępowanie od momentu wszczęcia postępowania do momentu wydania decyzji przez organ II instancji

2. ugoda może być zawarta w sprawie, w której występują strony o spornych interesach, gdy charakter sprawy za tym przemawia

3. zawarcie ugody powinno przyczynić się do uproszczenia lub przyspieszenia postępowania

4. zawarciu ugody nie sprzeciwia się przepis szczególny

W razie złożenia przez strony zgodnego oświadczenia o zamiarze zawarcia ugody organ odracza wydanie decyzji i wyznacza stronom termin do zawarcia ugody (art. 116 § 1 kpa). Jeśli strony nie dotrzymają terminu lub odstąpią od zamiaru zawarcia ugody to organ ma obowiązek kontynuować postępowanie i rozstrzygnąć sprawę w drodze decyzji.

Ugoda zostaje sporządzona na piśmie przy dopełnieniu formy określonej w art. 117 § 1 kpa. Fakt zawarcia ugody należy odnotować w protokole. Zatwierdzenie lub odmowa zatwierdzenia ugody następuje w drodze postanowienia, na które służy zażalenie (złożone w terminie 7 dni od zawarcia ugody; art. 119 § 1 kpa). Odmowa zatwierdzenia ma miejsce gdy jest ona niezgodna z prawem, narusza przepisy lub jest sprzeczna z interesem społecznym. W przypadku zawarcia ugody w II instancji powinna się pojawić w postanowieniu wzmianka o utracie ważności decyzji organu I instancji (art. 119 § 2 kpa).

Ugoda jest aktem, który zamiast decyzji merytorycznie załatwia sprawę. Nie jest on samoistny, wymaga zatwierdzenia w drodze postanowienia. Zatwierdzona ugoda wywołuje takie same skutki prawne jak decyzja wydana w toku postępowania administracyjnego (art. 121 kpa).

1. Postanowienie:

Postanowienie podobnie jak decyzja administracyjna jest procesowym oznaczeniem pewnego rodzaju indywidualnych aktów administracyjnych. Zgodnie z przepisami kpa postanowienie to jednostronny, władczy akt organu administracji publicznej podjęty na podstawie przepisów prawa procesowego lub prawa materialnego, dotyczący kwestii wynikających w toku postępowania, nierozstrzygający sprawy. Wyróżnia się 4 rodzaje postanowień:

1. ściśle procesowe ( np. o ukaraniu grzywną)

2. procesowe, mające wpływ na dalszy bieg postępowania

3. odnoszące się do istoty sprawy lub wywierające skutek materialno prawny (postanowienie w sprawie zatwierdzenia ugody)

4. wydawane poza postępowaniem administracyjnym (np. postanowienie o odmowie wydania zaświadczenia)

Postanowienia procesowe różnią się od decyzji przedmiotem rozstrzygnięcia. Postanowienia jedynie przesądzają o poszczególnych czynnościach procesowych, przez co czasami wpływają na bieg postępowania tamująco.

Forma i elementy składowe postanowienia (art. 124 kpa) – nie różnią się one od decyzji poza dwoma wyjątkami:

1. adresatem postanowienia obok strony mogą być również inne osoby np. świadkowie

2. uzasadnienia wymagają tylko postanowienia, które można zaskarżyć w drodze zażalenia lub skargi do sądu administracyjnego oraz postanowienia wydane na skutek złożenia zażalenia.

Organ wydający postanowienie jest nim związany od chwili doręczenia lub ogłoszenia. Dopuszczalne jest sprostowanie i uzupełnienie postanowienia. Postanowienia na które służy zażalenie mogą być wzruszone w drodze wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności (art. 126 kpa).

VII. POSTĘPOWANIE PRZED ORGANEM II INSTANCJI

1. Środki prawne w postępowaniu administracyjnym:

Środkami prawnymi, zwanymi też środkami zaskarżenia, są ustanowione przez Kodeks możliwości kwestionowania przez stronę lub inne uprawnione podmioty rozstrzygnięć organów administracyjnych w celu spowodowania ich weryfikacji. Do nich można zaliczyć odwołanie, zażalenie, wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, żądanie wznowienia postępowania, żądanie stwierdzenia nieważności decyzji, żądanie uchylenia lub zmiany decyzji ostatecznej, sprzeciw prokuratora, powództwo do sądu powszechnego i skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Środki prawne są klasyfikowane według różnych kryteriów.:

1. zwyczajne i nadzwyczajne. Środki prawne zwyczajne służą kwestionowaniu rozstrzygnięć (odwołanie i zażalenie), nadzwyczajne natomiast przysługują od rozstrzygnięć ostatecznych (pozostałe środki).

2. bezwzględnie dewolutywne (przenoszące sprawę do wyższej instancji), względnie dewolutywne (przenoszące, jeżeli nie zostaną uwzględnione przez organ I instancji) i niedewolutywne

3. bezwzględnie suspensywne (z mocy prawa wstrzymują wykonanie rozstrzygnięcia np. odwołanie) oraz względnie suspensywne ( możliwość wstrzymania przysługuje organowi np. zażalenie)

1. Odwołanie:

Odwołanie jest żądaniem ponownego rozpatrzenia sprawy przez organ II instancji. Odwołanie jest środkiem prawnym doskonałym, bo jego wniesienie rodzi obowiązek organu odwoławczego do powtórnego rozpoznania sprawy i wydania stosownego rozstrzygnięcia.

Przedmiotem odwołania jest decyzja administracyjna nieostateczna. Nie ma tu znaczenia charakter prawny decyzji oraz treść decyzji, można wnieść odwołanie od decyzji pozytywnej. Można kwestionować zarówno rozstrzygnięcia jak i uzasadnienia.

Postępowanie odwoławcze jest oparte na zasadzie skargowości. Prawo wniesienia odwołania przysługuje stronie postępowania (koncepcja subiektywna) oraz podmiotom na prawach strony (prokurator, RPO, organizacja społeczna – podmioty te musiały brać udział w postępowaniu w I instancji). Organ odwoławczy nie może wszcząć postępowania z urzędu.

Organem właściwym do rozpatrzenia odwołania jest organ wyższego stopnia, chyba że ustawa przewiduje inny organ odwoławczy (art. 127 § 2 kpa).

Forma odwołania: jest podaniem w rozumieniu kpa, nie wymaga zachowania szczególnej formy, nie wymaga uzasadnienia tzw. zasada odformalizowania odwołania (wystarczy wykazanie niezadowolenia).

Odwołanie powinno być wniesione w terminie 14 dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji.

Tryb wnoszenia: zawsze pośredni (za pośrednictwem organu który wydał decyzję). Przepisy szczególne mogą modyfikować wymogi odwołania co do formy i terminu.

Skutki wniesienia odwołania:

1. uruchomienie postępowania odwoławczego – realizuje zasady skargowości; prowadzenie postępowania odwoławczego z urzędu skutkuje rażącym naruszeniem prawa

2. wstrzymanie wykonania decyzji, chyba że nadano jej klauzule natychmiastowej wykonalności

3. Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy:

Zasada dwuinstancyjności doznaje ograniczenia jedynie w odniesieniu do decyzji wydanych w pierwszej instancji przez ministra lub samorządowe kolegia odwoławcze (art. 127 § 3 kpa). Od tych decyzji przysługuje jedynie wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Powoduje to obowiązek powtórnego rozpatrzenia sprawy przy odpowiednim stosowaniu przepisów dotyczących odwołania, ale dotyczy decyzji ostatecznych i jest rozpatrywany przez ten sam organ.

Poważne wątpliwości rodzi charakter prawny tego wniosku. Jako że stosuje się go do ostatecznych decyzji to powinien być traktowany jako nadzwyczajny środek prawny. Jednak regulacje zawarte w kodeksie nakazują traktować go podobnie jak odwołania i zażalenia.

1. Postępowanie odwoławcze:

   1. Przebieg postępowania odwoławczego:

1. W postępowaniu odwoławczym można wyróżnić trzy stadia postępowania:

1. stadium wstępne (badanie dopuszczalności odwołania)

2. stadium rozpoznawcze ( powtórne rozpoznanie sprawy)

3. stadium orzecznicze (podjęcie ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy)

Ad 1. Po otrzymaniu akt sprawy organ odwoławczy bada czy zostało ono wniesione w terminie i czy jest ono dopuszczalne. Przyczyny niedopuszczalności:

a) sprawa nie była załatwiona w drodze decyzji administracyjnej

b) strona w terminie nie usunęła braków odwołania

c) odwołanie wniosła strona nieposiadająca zdolności procesowej, a jej przedstawiciel ustawowy nie potwierdził tej czynności

d) odwołanie wniesiono od decyzji, której nie można zaskarżyć w drodze odwołania

e) treścią odwołania jest żądanie rozstrzygnięcia kwestii, która nie została rozpoznana przez organ I instancji

f) odwołanie wniesiono od decyzji, która nie została doręczona lub ogłoszona stronie

Jeśli organ stwierdzi wystąpienie którejkolwiek z tych okoliczności to wydaje postanowienie o niedopuszczalności odwołania.

W przypadku stwierdzenia przez organ że odwołanie zostało wniesione po terminie to powinno zostać wydane postanowienie stwierdzające uchybienie terminu do wniesienia odwołania. Jeżeli strona razem z odwołaniem wniesie wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia odwołania, a nie zostaną spełnione przesłanki warunkujące przywrócenie terminu (art. 58 kpa) to powinny zostać wydane dwa postanowienia, pierwsze będzie postanowienie o odmowie przywrócenia uchybionego terminu wydane na podstawie art. 59 § 2 kpa, drugim postanowienie o uchybieniu terminu do wniesienia odwołania. Na żadne z tych postanowień nie przysługuje zażalenie, jedynie można je zaskarżyć w wojewódzkim sądzie administracyjnym (art. 3 § 2 pkt. 2 p.p.s.a). Na tym etapie organ odwoławczy powinien również rozważyć, czy nie zachodzą przesłanki uzasadniające natychmiastowe wstrzymanie wykonania zaskarżonej decyzji (decyzje którym nadano klauzulę natychmiastowej wykonalności oraz te które z mocy prawa podlegają natychmiastowemu wykonaniu).

Ad.2 Przedmiotem postępowania rozpoznawczego jest rozpatrzenie konkretnej sprawy i jej załatwienie. Organ odwoławczy przed wydaniem swojej decyzji powinien przeprowadzić postępowanie wyjaśniające zmierzające do ustalenie wszystkich istotnych okoliczności sprawy oraz do zbadania zasadności żądań i zarzutów podniesionych w odwołaniu. Organ odwoławczy ma obowiązek podjęcia wszystkich zgodnych z prawem czynności mających na celu ustalenie stanu faktycznego. Organ w swojej ocenie nie jest skrępowany ani tymi ustaleniami ani granicami odwołania. Jeżeli dojdzie do wniosku, że w materiale dowodowym zebranym w postępowaniu przez organem I instancji znajdują się luki, może przeprowadzić uzupełniające postępowanie dowodowe lub zlecić przeprowadzenie takiego postępowania organowi I instancji (art. 136 kpa). O tym który organ ma się tego podjąć decyduje zasada szybkości i prostoty postępowania, a także odległość między siedzibą organu I instancji a siedziba organu odwoławczego.

Obowiązkiem organu odwoławczego jest uwzględnienie zmian stanu prawnego i faktycznego, które miały miejsce w okresie pomiędzy wydaniem decyzji w I instancji a decyzja organu odwoławczego. Rozpatrując odwołanie, powinien stosować przepisy obowiązujące w dacie orzekania, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Ad.3 Postępowanie odwoławcze nie ogranicza się jedynie do kontroli decyzji organu I instancji lecz organ odwoławczy obowiązany jest ponownie sprawę rozpoznać i rozstrzygnąć. Jednocześnie uprawnienia decyzyjne organu odwoławczego zostały ściśle określone w art. 138 kpa. Oznacza to że rozstrzygnięcie organu odwoławczego musi przyjąć postać jednej z decyzji wskazanych w tym przepisie tzn.:

1. może utrzymać w mocy zaskarżona decyzję – gdy jego rozstrzygnięcie jest takie samo jak organu w I instancji

2. może uchylić zaskarżoną decyzję w części i w tym zakresie orzec co do istoty sprawy – gdy decyzja organu I instancji zawiera kilka rozstrzygnięć, a organ odwoławczy nie podziela niektórych z nich (można też w ten sposób usunąć oczywiste omyłki)

3. może uchylić zaskarżoną decyzję w całości i orzec co do istoty sprawy (reformacja) – następstwo uznania przez organ odwoławczy, że zaskarżona decyzja jest sprzeczna z prawem lub niecelowa

4. może uchylić zaskarżoną decyzję w całości i umorzyć postępowanie I instancji - jeśli stwierdzi, że postępowanie w I instancji było chociażby w części bezprzedmiotowe (art. 105 kpa), w szczególności gdy stwierdzi:

* brak podstaw uzasadniających nałożenie na stronę obowiązku lub cofnięcia jej uprzednio przyznanego uprawnienia

* że zaskarżona decyzja dotknięta jest wadą nieważności

* że w okresie między wydaniem zaskarżonej decyzji a rozpatrzeniem odwołania uchylone zostały przepisy uprawniające organy administracji do rozstrzygnięcia sprawy w drodze decyzji

5. może umorzyć postępowanie odwoławcze – gdy postępowanie stanie się bezprzedmiotowe, czyli gdy:

* strona cofnie odwołanie, a organ nie znajdzie przeszkód do uwzględniania takiego żądania

* odwołanie zostało wniesione przez podmiot niebędący stroną

* organ odwoławczy przestanie być właściwy w toku postępowania na skutek późniejszej zmiany przepisów określających właściwość

6. może uchylić zaskarżoną decyzję i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi I instancji (kasacja) – gdy rozstrzygnięcie sprawy wymaga uprzedniego przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w całości lub w znacznej części

Decyzja organu odwoławczego nie może ograniczać się tylko do uchylenia zaskarżonej decyzji. Nie może również stwierdzić nieważności decyzji, od której wniesiono odwołanie. Stwierdzenie nieważności decyzji nieostatecznej może nastąpić tylko w postępowaniu nadzorczym, wszczętym z urzędu również przed upływem terminu do wniesienia odwołania, pod warunkiem że nie zostało ono już złożone.

4.2. Zakaz orzekania na niekorzyść odwołującego (zakaz reformarionis in peuis):

Istotą tego zakazu jest stworzenie stronie odwołującej się gwarancji procesowych, iż w wyniku złożenia odwołania jej sytuacja prawna nie ulegnie pogorszeniu, bowiem organ odwoławczy może bądź utrzymać w mocy decyzję dotychczasową bądź też zmienić ją na decyzję bardziej korzystną dla strony. Nie może wydać decyzji mniej korzystnej dla strony odwołującej się niż decyzja dotychczasowa. Zakaz ten jest wyrażony w art. 139 kpa. Można od niego odstąpić tylko w wypadku rażącego naruszenia prawa lub rażącego naruszenia interesu społecznego.

5. Zażalenie:

Zażalenie służy kwestionowaniu postanowień organu prowadzącego postępowanie. Przysługuje ono jedynie wówczas jeżeli kodeks tak stanowi (art. 141 § 1kpa). Postanowienia niezaskarżalne w drodze zażalenie np. postanowienie dowodowe, mogą być kwestionowane tylko w odwołaniu od decyzji (art. 142 kpa). Oznacza to, że postanowienia niezaskarżalne w drodze zażalenia można kwestionować w tym trybie, jeżeli zostały wydane przez organ I instancji. W postępowaniu odwoławczym, stosownie do zasady dwuinstancyjności postępowania, odwołanie nie będzie już przysługiwało.

Termin do wniesienia zażalenia wynosi 7 dni od dnia ogłoszenia lub doręczenia uczestnikowi postępowania.

Wniesienie zażalenia nie wywołuje skutku suspensywnego, to znaczy nie wstrzymuje z mocy prawa wykonania zaskarżonego postanowienia.

Tryb wnoszenia i rozpatrywania zażalenia jest taki sam jak w przypadku odwołań (art. 144 kpa).

VIII: WERYFIKACJA OSTATECZNYCH DECYZJI ADMINISTRACYJNYCH I POSTANOWIEŃ

1. Wznowienie postępowania:

Wznowienie postępowania administracyjnego jest instytucją procesową polegającą na stworzeniu prawnych możliwości ponownego przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego i ponownego rozstrzygnięcia w sprawie zakończonej już wydaniem decyzji ostatecznej. Niezbędność istnienia tej instytucji procesowej wynika z faktu iż po wydaniu decyzji ostatecznej może ujawnić się wadliwość postępowania, na którym oparto rozstrzygnięcie sprawy, albo też mogą pojawić się okoliczności w wyniku których pozbawione zostaną znaczenia przesłanki, na których oparto decyzję. Art. 145 § 1 i art. 145a § kpa określają katalog przyczyn wznowienia postępowania:

1. dowody na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe lub decyzja została wydana w wyniku przestępstwa (art. 145 § 1 pkt. 1 i 2 kpa) – postępowanie można wznowić dopiero po stwierdzeniu ich istnienia orzeczeniem sądu lub innego właściwego organu.

2. decyzja została wydana przez pracownika lub organ administracji, który podlegał wyłączeniu stosownie do art. 24,25,27 kpa – wznowienie nie nastąpi wtedy, gdy podlegający wyłączeniu pracownik brał udział w postępowaniu a wyłącznie wtedy gdy to on wydał decyzję

3. strona bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu (art. 145 § 1 kpa) – brak winy strony wymaga udowodnienia; jeżeli strona nie uczestniczyła przynajmniej w jednej z istotnych faz postępowania; wznowienie może nastąpić wyłącznie na żądanie strony, nigdy zaś z urzędu; wniosek można złożyć do momentu w którym decyzja stała się ostateczna dla pozostałych stron

4. wyszły na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji, a nieznane organowi, który wydał decyzję (art. 145 § 1 pkt. 5 kpa) – tylko takie okoliczności lub dowody, które istniały w momencie wydania decyzji a jednocześnie nie były znane organowi, który wydał decyzję; bez znaczenia jest czy nowe okoliczności są zawinione przez stronę czy też nie; ważne jest by zaistniał związek przyczynowy z treścią rozstrzygnięcia

5. decyzja została wydana bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego organu (art. 145 § 1 pkt. 6 kpa) – gdy, wydanie decyzji powinno nastąpić w wyniku współdziałania dwóch organów administracji (art. 106 kpa) a przed wydaniem decyzji nie uzyskano stanowiska organu współdziałającego

6. zagadnienie wstępne zostało rozstrzygnięte przez właściwy organ lub sąd odmiennie od oceny przyjętej przy wydawaniu decyzji (art. 145 § 1 pkt. 7 kpa) – organ powinien wydać postanowienie o zawieszeniu postępowania; jeżeli zawieszenie mogło by spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzkiego albo poważną szkodę dla interesu społecznego, organ prowadzący zobowiązany jest rozstrzygnąć zagadnienie wstępne we własnym zakresie

7. decyzja została wydana na podstawie innej decyzji lub orzeczenia sądu, które zostało następnie uchylone lub zmienione (art., 145 § 1 pkt. 8 kpa)

8. na mocy art. 145a § 1 kpa strona może żądać wznowienia postępowania także w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą, aktu normatywnego, na podstawie którego została wydana decyzja – postępowanie zostaje wznowione z powodu utracenia mocy obowiązującej przez przepis będący podstawą prawną wydanej decyzji ostatecznej

Wznowienie postępowania może nastąpić z urzędu lub na wniosek strony (art. 145 § 1 pkt. 4 oraz art. 145a § 1 kpa – tylko na wniosek strony). Wniosek składa się do organu, który wydal decyzję w I instancji, w terminie miesiąca od dnia w którym strona dowiedziała się o okoliczności stanowiącej podstawę do wznowienia postępowania. O wznowieniu postępowania rozstrzyga organ, który wydał decyzję ostateczną w ostatniej instancji (organ I instancji posiada właściwość do wznowienia postępowania tylko w odniesieniu do decyzji, których nie zaskarżono w drodze odwołania. Wznowienie następuje w formie postanowienia niezaskarżalnego w drodze zażalenia (art. 149 § 1 kpa), odmowa zaś ma formę decyzji (art. 149 § 3 kpa). Postanowienie o wznowieniu postępowania jest wyłącznie aktem wszczynającym postępowanie co do przyczyn wznowienia postępowania i co do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Na tym etapie organ prowadzący postępowanie powinien wstrzymać z urzędu lub na żądanie strony wykonanie decyzji, jeżeli okoliczności sprawy wskazują na prawdopodobieństwo uchylenia decyzji w wyniku wznowienia postępowania. Następnym etapem wznowionego postępowania (zgodnie z art. 149 § 2 kpa) jest przeprowadzenie postępowania co do przyczyn wznowienia. Organ musi zbadać czy przesłanka na mocy której wznowiono postępowanie w rzeczywistości wystąpiła.

Wznowione postępowanie może się zakończyć:

1. decyzją o odmowie uchylenia dotychczasowej decyzji, gdy brak jest podstawa wymienionych w art. 145 § 1 kpa.

2. decyzja uchylającą dotychczasową decyzje i rozstrzygająca o istocie sprawy, gdy podstawy wznowienia postępowania istnieją

3. decyzją stwierdzającą wydanie zaskarżonej decyzji z naruszenie prawa

Istotą wznowionego postępowania i uchylenia dotychczasowej decyzji jest powrót sprawy do zwykłego postępowania instancyjnego. Wydane decyzje we wznowionym postępowaniu są decyzjami wydanymi w I instancji, więc przysługuje od nich odwołanie.

2. Uchylenie lub zmiana decyzji:

2.1 Uchylenie lub zmiana decyzji bez zgody strony:

Może mieć zastosowanie w odniesieniu do decyzji niewadliwych oraz wadliwych, lecz dotkniętych innymi wadami niż wady kwalifikowane. Decyzja ostateczna na mocy której żadna ze stron nie nabyła prawa, może być zmieniona lub uchylona w każdym czasie przez organ, który ją wydał lub organ wyższego stopnia, jeżeli przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony (art. 154 § 1 i 3 kpa). Przez pojęcie nabycia prawa z decyzji należy rozumieć wszelkie przypadki przysporzenia w sferze prawnej. Postępowanie o uchylenie lub zmianę decyzji w tym przypadku może być wszczęte z urzędu lub na wniosek strony. Wydana decyzja jest decyzją wydaną w I instancji, więc przysługuje od niej odwołanie.

2.2. Uchylenie lub zmiana decyzji za zgodą strony:

Również może mieć zastosowanie w odniesieniu do decyzji niewadliwych oraz wadliwych, lecz dotkniętych innymi wadami niż wady kwalifikowane. Przepis art. 155 kpa normuje tryb zmiany lub uchylenia decyzji ostatecznych na mocy których strona nabyła prawo. Podstawową przesłanką zmiany lub uchylenia jest zgoda strony, której treść określa zakres w jakim może być dokonana zmiana decyzji ostatecznej. Zgoda musi być wyrażona wprost i w sposób wyraźny. Wszczęcie tego postępowania z urzędu i bez uzyskania zgody strony należy umorzyć.

Właściwość organów do działania w tym trybie jest taka sama jak w odniesieniu do decyzji w trybie art. 154 kpa.

Złożenie wniosku o zmianę lub uchylenie decyzji ostatecznej oznacza czynność służącą realizacji tych samych uprawnień materialno prawnych, które już raz zostały określone. Złożenie takiego wniosku w zmienionym stanie prawnym stanowi żądanie wszczęcia nowego postępowania, a nie weryfikacji decyzji ostatecznej.

2.3 Uchylenie lub zmiana decyzji w warunkach nadzwyczajnych:

Przepis art. 161 kpa przewiduje możliwość zmiany lub uchylenia przez ministra każdej decyzji ostatecznej, jeżeli nie ma innej możliwości usunięcia stanu zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego albo istnieje zagrożenie powstania poważnych szkód dla gospodarki narodowej lub dla ważnych interesów państwa.

Decyzja ostateczna może zostać uchylona lub zmieniona tylko w przypadku ochrony dóbr w sytuacjach wyjątkowych. Zagrożenie musi być realne, obiektywnie wykazane i powinno wynikać z treści decyzji ostatecznej.

Decyzja nie może być dotknięta wadami skutkującymi wznowienie postępowania (art. 145 § 1 kpa) ani też wadami nieważności (art. 156 § 1 kpa). Dodatkowo tryb ten niesie za sobą odszkodowanie dla strony, która poniosła szkodę na skutek zmiany lub uchylenia decyzji w tym trybie. Tryb ten może być jedynie uruchomiony przez ministra.

Ze względu na wszystkie ograniczenia uchylenie lub zmiana decyzji w warunkach nadzwyczajnych jest nazywana administracyjnym stanem wyższej konieczności lub wywłaszczeniem z prawa.

2.4 Uchylenie decyzji na skutek niedopełnienia określonych czynności przez stronę:

Organ administracji publicznej, który wydał decyzję w I instancji, uchyli ją jeżeli decyzja została wydana z zastrzeżeniem dopełnienia określonych czynności a strona nie dopełniła ich w wyznaczonym terminie (art. 162 § 2 kpa). Przepis ten normuje tryb uchylenia decyzji wydanej ze zleceniem. Na stronę można nałożyć dodatkowe obowiązki jeśli wynika to z przepisów prawa materialnego. Obowiązki wynikające ze zlecenia nie wpływają na ważność decyzji, są jedynie związane z ich wykonaniem.

2.5 Uchylenie lub zmiana decyzji na podstawie przepisów szczególnych:

Przepis art. 163 kpa dopuszcza możliwość zmiany lub uchylenia decyzji na mocy której strona nabyła uprawnienia, także na podstawie przepisów szczególnych (czyli przepisy prawa powszechnie obowiązującego). Wyróżniamy trzy grupy przesłanek do uruchomienia tego trybu:

1. okoliczności wskazujące na nieprawidłowe korzystanie z praw nabytych z decyzji przez stronę

2. zmiana okoliczności faktycznych istotnych dla wypływających z decyzji uprawnień

3. wystąpienie zagrożenia dóbr szczególnie chronionych na skutek dalszego wykonywania decyzji

3. Stwierdzenie nieważności decyzji:

Stwierdzenie nieważności decyzji jest instytucją umożliwiającą wycofanie z obrotu prawnego decyzji administracyjnych i postanowień dotkniętych najcięższymi wadami materialno prawnymi. Ciężar tych wad powoduje iż w przypadku, gdy rzeczywiście one wystąpiły nie wystarczy uchylenie decyzji, trzeba stwierdzić jej nieważność (od chwili wydania była ona nieważna). Postępowanie administracyjne w spawie stwierdzenia nieważności decyzji ostatecznej ma na celu wyjaśnienie jej kwalifikowanej niezgodności z prawem, a nie ponowne rozpatrzenie zakończonej sprawy w jej całokształcie.

Stwierdzenie nieważności odnosi się nie tylko do decyzji ostatecznych, co oznacza że można stwierdzić także nieważność decyzji nieostatecznej wydanej w postępowaniu ogólnym. W tym przypadku warunkiem koniecznym jest aby nie zostało wcześniej wszczęte postępowanie odwoławcze.

Stwierdzenie nieważności może nastąpić w dwóch przypadkach:

1. w terminie 14 dni od dnia doręczenia stronie decyzji ostatecznej, pod warunkiem że nie zostało złożone odwołanie – organ wyższego szczebla stwierdza nieważność decyzji organu I instancji

2. w terminie do złożenia odwołania strona w sposób niebudzący wątpliwości występuje nie z odwołaniem ale z wnioskiem o stwierdzenie nieważności decyzji organu I instancji

Po upływie 10 lat od dnia doręczenia lub ogłoszenia stronie decyzji oraz w przypadku nieodwracalności wywołanych przez decyzję skutków prawnych uzasadnia odstąpienie od stwierdzenia nieważności decyzji. W tym przypadku należy wydać decyzję stwierdzającą, że dotychczasowa decyzja była wydana z naruszeniem prawa i jednocześnie wskazać na okoliczności, z powodu których nie można stwierdzić nieważności decyzji.

Zgodnie z art. 156 § 2 kpa stwierdza się nieważność decyzji jeżeli:

a) została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości

b) wydana została bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa

c) dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną

d) została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie

e) decyzja była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały

f) decyzja w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą

Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji wszczyna się na żądanie strony lub z urzędu (art. 157 § 2 kpa). Organem właściwym do stwierdzenia nieważności decyzji jest co do zasady organ wyższego stopnia. Jeśli decyzje ostateczną wydał minister lub samorządowe kolegium odwoławcze nad którymi nie ma żadnego organu wyższego szczebla to właściwy dla postępowania jest ten sam minister lub kolegium które wydały decyzje.

Odmowa wszczęcia postępowania następuje w drodze decyzji (art. 157 § 3 kpa). Postępowanie wyjaśniające poprzedzające wydanie tej decyzji jest ograniczone do ustalenie czy istnieją przesłanki formalne zezwalające na prowadzenie postępowania w sprawie nieważności decyzji. Co za tym idzie, decyzję o nieważności wydaje się dopiero po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego. Jeśli istnieje prawdopodobieństwo że dotychczasowa decyzja jest dotknięta wadami skutkującymi nieważność, to nakazuje się wstrzymanie wykonania tej decyzji (art. 159 kpa).

4. Stwierdzenie wygaśnięcia decyzji:

Decyzja wygasa, gdy:

1) upłynie termin jej ważności – nie wydaje się decyzji stwierdzającej wygaśnięcie decyzji zawierającej termin jej ważności, ponieważ każdy może bez trudu stwierdzić , czy taka decyzja jest ważna; decyzja może być oznaczona terminem jeśli przepis szczególny tak stanowi

2) stanie się bezprzedmiotowa – stwierdza się jej wygaśnięcie w drodze decyzji tylko w przypadku, gdy nakazane jest to przepisem szczególnym albo leży to w interesie społecznym lub słusznym interesie strony; decyzja staje się bezprzedmiotowa w momencie, gdy wynikające z niej prawa i obowiązki przestają istnieć; decyzja stwierdzająca wygaśnięcie ma charakter deklaratoryjny

3) została wydana z zastrzeżeniem dopełnienia przez stronę określonego warunku i nie został on dopełniony w wyznaczonym terminie – to decyzje wydane z warunkiem rozwiązującym; warunek stanowi część składową decyzji i jest do niej dodawany z mocy przepisów prawa materialnego; wygaśnięcie decyzji w tej sytuacji jest zawsze stwierdzane w drodze decyzji

O wygaśnięciu decyzji postanawia organ który ją wydał w I instancji. Jest to decyzja w nowej sprawie, wskutek czego służy od niej odwołanie. Ma ona charakter deklaratoryjny. Nie można stwierdzić wygaśnięcia decyzji, kiedy toczy się postępowanie odwoławcze.

IX: ODPOWIEDZIALNOŚC ORGANU ADMINISTRACJI ZA SZKODY WYNIKŁE Z DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ

Przepis art. 77 ust. 1 konstytucji stanowi: „Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej”.

Zasady Rekomendacji nr R(84)15 Komitetu Ministrów Rady Europy z dnia 18 września 1984r.:

1. nakazuje zapewnić wyrównanie szkody wynikającej z nieudolnego zachowania się władzy publicznej. Uznaje się jednocześnie, że nieudolne zachowanie się stanowi naruszenie prawa.

2. w przypadku gdy nie można władzy publicznej postawić zarzutu nieudolności, należy zapewnić odszkodowanie jeśli byłoby rażąco niesłusznym aby sam poszkodowany ponosił skutki szkody w następujących przypadkach: akt służy interesowi ogólnemu; tylko jedna osoba bądź ograniczona liczba osób poniosła szkodę; akt miał charakter wyjątkowy lub szkoda była wyjątkowym rezultatem aktu.

3. gdy poszkodowany przyczynił się do powstania szkody, odszkodowanie może być albo zmniejszone, albo można odmówić odszkodowania.

4. wystąpienie z powództwem przeciwko władzy publicznej nie powinno być ograniczone obowiązkiem uprzedniego wystąpienia przeciwko konkretnemu urzędnikowi, co nie wyłącza prawa regresu wobec osoby, która spowodowała szkodę. Jeżeli istnieje w danym państwie system administracyjnego postępowania pojednawczego, jego prowadzenie nie może ograniczać dostępu do postępowania sądowego.

5. nakazuje przyznawać pełne odszkodowanie w przypadkach opisanych w zasadzie I, umożliwia natomiast ograniczenie odszkodowania, na podstawie zasad słuszności, w przypadkach wskazanych w zasadzie II.

6. decyzje przyznające odszkodowanie powinny być wykonywane możliwie jak najszybciej. W przypadku gdy prawo krajowe przewiduje specjalny tryb dochodzenia roszczeń, powinien być on łatwo dostępny i szybki.

7. przepisy odnoszące się do terminów dochodzenia odszkodowanie nie ograniczały roszczenia o odszkodowanie.

8. narodowość poszkodowanego nie powinna mieć żadnego wpływu na kwestię odszkodowania

Regulacje mające zastosowanie do zdarzeń i stanów sprzed 1 września 2004r.:

Regulacje art. 5 ustawy z 17 czerwca 2004r. stanowi że „do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się art. 153, art. 160 i art. 161 § 5 kpa w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie nowelizacji KC.

W myśl art. 153 kpa stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem art. 145 § 1 kpa lub uchylenia takiej decyzji w wyniku wznowienia postępowania, służyło roszczenie o odszkodowanie.

Przysługiwało ono wtedy, gdy we wznowionym postępowaniu administracyjnym zapadła decyzja uchylająca dotychczasową decyzję i na nowo rozstrzygająca sprawę co do istoty (art. 151 § 1 pkt. 2 kpa) lub wtedy, gdy organ prowadzący wznowione postępowanie stwierdził w trybie § 2 tego samego artykułu, iż dotychczasowa decyzja wydana została w naruszeniem prawa, ale nie można jej uchylić, ponieważ upłynął już termin przedawnienia, określonego w art. 146 § 1 kpa albo też w wyniku jej uchylenia mogłaby zapaść wyłącznie decyzja identyczna jak decyzja dotychczasowa. Przepis art. 153 § 1 kpa nie stanowił samodzielnej podstawy prawnej roszczenia odszkodowawczego, odsyłając wprost do przepisów KC.

Do 18 grudnia 2001r podstawą roszczenia odszkodowawczego stanowił zatem art. 418 kc. Zgodnie z tym skarb państwa ponosił odpowiedzialność tylko wtedy, gdy przy wydaniu decyzji nastąpiło naruszenie prawa ściganego w trybie postępowania karnego lub dyscyplinarnego albo została uznana przez organ przełożony nad sprawcą. Brak stwierdzenia winy w orzeczeniu karnym lub dyscyplinarnym nie wyłączył jednak odpowiedzialności Skarbu Państwa, jeżeli nie można było prowadzić tych postępowań z powodu okoliczności wyłączających ściganie (śmierć sprawcy, abolicja, amnestia lub przedawnienie).

Po uchyleniu art. 418 kc podstawy odpowiedzialności za szkody jakie poniosła strona stanowił art. 417 kc. Stronie przysługiwało odszkodowanie pełne, obejmujące zarówno poniesione straty (damnum emergens) jak i utratę spodziewanych korzyści (lucrum cessans).

W tym trybie można było dochodzić jedynie odszkodowania w postaci kwoty pieniężnej. Nie można było żądać przywrócenia do stanu poprzedniego. Dochodzenie odszkodowania następowało w postępowaniu przed sądem powszechnym (art. 153 § 2 kpa). Roszczenie o odszkodowanie przedawniało się z upływem 3 lat od dnia, w którym strona dowiedziała się o szkodzie i osobie za nią odpowiedzialnej nie później jednak niż z upływem 10 lat od dnia, w którym zdarzenie poprzedzające szkodę.

Odmienny reżim prawny dochodzenia odszkodowanie przewidywał art. 160 kpa, który stanowił samodzielną podstawę odpowiedzialności organów administracji publicznej. Przepisy kc znajdowały zastosowanie tylko w kwestiach nieunormowanych w tym przepisie. Omawiany reżim odpowiedzialności miał zastosowanie w przypadku, gdy strona poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem art. 156 § 1 kpa labo stwierdzenia nieważności takiej decyzji. Mógł on być wykorzystywany zarówno wtedy, gdy stwierdzono nieważność decyzji, jak i wtedy gdy stwierdzono jedynie iż decyzja była wydana z naruszeniem prawa, ale nie można było stwierdzić jej nieważności z powodu upływu terminu przedawnienia, albo dlatego iż wywołała nieodwracalne skutki prawne (art. 156 § 2 kpa).

Odszkodowanie przysługiwało od organu, który wydał decyzję z wadą określoną w art. 156 § 1 kpa chyba że winę za powstanie okoliczności skutkujących wadliwością decyzji ponosiła inna strona (art. 160 3 kpa). W tym ostatnim przypadku roszczenie o odszkodowanie służyło wyłącznie w stosunku do tej strony. Roszczenie o odszkodowanie przedawniało się z upływem 3 lat od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja w przedmiocie nieważności dotychczasowej decyzji.

Tryb dochodzenia odszkodowanie uregulowanego w art. 160 § 3 i 4 kpa miał charakter mieszany, administracyjno sądowy i obejmował 2 stadia.

1. musiało występować zawsze i warunkowało ewentualne skorzystanie przez stronę ze stadium drugiego. W stadium I o odszkodowaniu orzekał w drodze decyzji ten organ administracji publicznej, który stwierdził nieważność bądź niezgodność z prawem decyzji. Decyzja o odszkodowaniu jest decyzją ostateczną od chwili jej doręczenia stronie, nie przysługiwało bowiem od niej odwołanie ani skarga do sądu administracyjnego.

2. sprowadzało się do tego, że stosownie do przepisu art. 160 § 5 kpa strona niezadowolona z przyznanego jej odszkodowania mogła w terminie 30 dni od dnia doręczenia jej decyzji wnieść powództwo do sądu powszechnego. Termin ten był terminem zawitym, którego upływ powodował wygaśniecie uprawnienie do wniesienia powództwa do sądu.

Na mocy art. 126 kpa istnieje możliwość wznowienia postępowania w przedmiocie wydania postanowienia, a także możliwość stwierdzenia nieważności postanowienia. Przepis ten nie dawał jednak podstaw do dochodzenia odszkodowania za szkody związane z wydaniem wadliwego postanowienia lub jego wycofania z obrotu prawnego.

Tryb odpowiedzialności określony w art. 160 kpa miał również zastosowanie, na podstawie art. 287 p.p.s.a. w przypadku gdy sąd w orzeczeniu:

1. uchylił zaskarżoną decyzję, a organ rozpatrujący sprawę ponownie umorzył postępowanie

2. stwierdził nieważność aktu albo ustalił przeszkodę prawną umożliwiającą stwierdzenie nieważności aktu

Ustawą z 17 czerwca 2004r. i zmianie ustawy – KC oraz niektórych innych ustaw uchylono art. 153, 160 i 161 § 5 kpa. W tej sytuacji do szkód związanych z wydaniem decyzji administracyjnej, a także bezczynnością organów administracji publicznej, powstałych po 1 września 2004r., trzeba stosować regulację zawartą w art. 417 i. n.k.u.

Zgodnie z art. 417 § 1 kc za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej odpowiedzialność ponosi Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego bądź inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. W myśl zaś § 2 tego samego artykułu, jeżeli wykonanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono w drodze porozumienia jednostce samorządu terytorialnego lub osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność ponosi zlecający je Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego i ich wykonawca.

Z przepisów tych wynika więc, że w odniesieniu do wadliwych decyzji administracyjnych wydanych przez organy administracji rządowej – odpowiedzialność ponosi Skarb Państwa, który odpowiada także za szkody związane z wydaniem przez organy jednostek samorządu terytorialnego lub innych podmiotów np. organów samorządu zawodowego wadliwych decyzji administracyjnych w zakresie zadań zleconych bądź powierzonych w drodze ustawy tym podmiotom.

W przypadku zaś zlecenia zadań z zakresu władzy publicznej (administracji rządowej) odpowiedzialność solidarną ponoszą podmiot zlecający te zadania oraz wykonawca tych zadań.

Artykuł 417 § 2 kc stanowi, że warunkiem dochodzenia odszkodowania za poniesioną szkodę wyrządzoną przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji administracyjnej jest stwierdzenie we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem tej decyzji lub orzeczenia.

Wymienione przepisy zastępują dotychczasowe rozwiązania zawarte w art. 153 i 160 kpa.

Przepis art. 417 kc przewiduje możliwość dochodzenia całkowitego lub częściowego naprawienia szkody oraz zaduś uczynienia pieniężnego za doznana krzywdę za szkody na osobie związane ze zgodnym z prawem wykonywaniem władzy publicznej.

W odniesieniu do decyzji administracyjnych oznacza to że dopuszczalne będzie dochodzenie odszkodowania w przypadku uchylenia lub zmiany decyzji np. w trybie art. 161, 154 i 155 kpa. Warunkiem będzie jednak to, aby wymagały tego względy słuszności.

W myśl art. 421 kc analizowanych przepisów nie stosuje się, jeżeli odpowiedzialność za szkodę związaną z wykonywaniem administracji publicznej jest uregulowana w odrębnych przepisach.

Art. 417 § 3 kc przewiduje możliwość dochodzenia odszkodowania za bezczynność administracji, która to odpowiedzialność została wcześniej omówiona.

POSTĘPOWANIE SĄDOWOADMINISTRACYJNE

1. Właściwość rzeczowa sądów administracyjnych:

Wojewódzki sąd administracyjny właściwy w chwili wniesienia skargi pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania, nawet jeśli podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (art. 14 kpa).

Pierwszym kryterium określającym właściwość rzeczową wojewódzkich sądów administracyjnych jest prawna forma działania organu administracji. Sądy te orzekają w sprawach skarg na:

1) decyzje administracyjne:

Mogą być zaskarżane do sądu administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem, niezależnie od trybu postępowania, w którym zostały wydane. Art. 107 § 1 kpa stanowi iż uzasadnienie decyzji stanowi jej integralną cześć, z którego ma wynikać ocena faktów, prawa i subsumcji oraz celów i skutków rozstrzygnięcia.

Decyzja administracyjna to każdy akt organu administracyjnego który jest wydany na podstawie powszechnie obowiązującego prawa, władczy i jednostronny. Rozstrzyga on sprawę i jest kierowany do imiennie oznaczonego adresata.

2) postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie albo też rozstrzygające sprawę co do istoty:

Podstawową kategorie postanowień zaskarżalnych do sądu stanowią te, na które służy zażalenie np. postanowienie o odmowie przywrócenia terminu do dokonania czynności procesowej. Postanowienia kończące postępowanie umożliwiają uruchomienie toku instancji w stosunku do danej decyzji i powodują że staje się ona ostateczna. W kpa nie ma przepisów które stanowiłyby podstawę do wydawania postanowień rozstrzygających sprawę co do istoty.

3) postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym na które służy zażalenie:

Zgodnie z art. 3 § 2 pkt. 3 około 30 typów postanowień wydanych w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym może być przedmiotem skargi do sądu administracyjnego. Są wśród nich postanowienia rozstrzygające istotne sprawy dla uczestników postępowania a także traktujące o kwestiach drugorzędnych.

4) inne niż decyzja czy postanowienie akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa:

Są to akty lub czynności które:

- nie mają charakteru decyzji lub postanowienia

- są podejmowane w sprawach indywidualnych

- maja charakter publicznoprawny

- dotyczą uprawnień i obowiązków wynikających z przepisów prawa

Sens regulacji prawnej stwarzającej możliwość wniesienia skargi na taka czynność lub akt organu administracji publicznej tkwi przede wszystkim w tym, że jest ona istotnym uzupełnieniem sądowej kontroli administracji w sprawach indywidualnych. Rozwiązanie to również stanowi skuteczną zaporę prze unikaniem ze strony ustawodawcy kontroli sądu administracyjnego.

5) pisemne interpretacje przepisów prawa podatkowego wydawane w indywidualnych sprawach:

Zawiera ocenę prawną stanowiska pytającego wraz z uzasadnieniem, w jego indywidualnej sprawie, która jednakże nie jest jeszcze przedmiotem toczącego się postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej albo postępowania kontrolnego organu kontroli skarbowej. Pytający jest zobowiązany do wyczerpującego przedstawienia zaistniałego stanu faktycznego lub zdarzenia przyszłego oraz przedstawienia własnego stanowiska w sprawie. Organem właściwym jest właściwy minister finansów publicznych (który może to zlecić innemu, podległemu mu organowi), starosta lub marszałek województwa.

6) akty nienormatywne organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej:

Są to akty zróżnicowane co do swego charakteru. Zauważa to ustawodawca, który w art. 3 § 2 kpa odróżnia akty tych organów stanowiące przepisy prawa miejscowego od pozostałych aktów podejmowanych w sprawach z zakresu administracji publicznej. Mogą być zarówno indywidualne jak i generalne oraz aktami stosowania prawa jak i normatywnymi. Mogą być również wewnętrzne i zewnętrzne.

Zgodnie z art. 3 § 2 pkt. 6 nie podlegają sądom administracyjnym akty o charakterze ogólnym podejmowane przez organy innych samorządów niż samorząd terytorialny np. zawodowy lub religijny.

7) akty prawa miejscowego wydawane przez terenowe organy administracji rządowej lub organy jednostek samorządu terytorialnego:

Cechą aktów normatywnych organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej jest określenie ich adresatów w sposób ogólny, ustalenie ciążących na nich obowiązków oraz służących im uprawnień oraz wydanie ich na podstawie i w granicach wyraźnej delegacji ustawowej. Przepisy prawa miejscowego wymagają dla ich obowiązywania stosownego ogłoszenia w odpowiednim czasie.

8) akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego:

Poddanie aktów nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego sądowej kontroli legalności miało na celu zapewnienie procesowych gwarancji samodzielności jednostek samorządu terytorialnego.

W szczególności do aktów nadzoru należy zaliczyć rozstrzygnięcia organu nadzorczego. Stanowią one określony rodzaj indywidualnego aktu administracyjnego. Są władczym i jednostronnym rozstrzygnięciem sprawy indywidualnej podejmowanym przez wskazany organ administracyjny na podstawie przepisów ustawowych. Od decyzji administracyjnych odróżnia je występowanie pewnej zależności organizacyjnej między autorem a adresatem aktu.

Jako akt administracyjny inny niż decyzja należy zakwalifikować zajęcie stanowiska. Stanowi ono rodzaj rozstrzygnięcia nadzorczego, jednak przedmiot tego aktu jest daleko bardziej zróżnicowany niż przedmiot rozstrzygnięcia nadzorczego. W szczególności przedmiotem stanowiska innego organu może być sprawa generalna. W odróżnieniu od rozwiązania przyjętego w art. 106 § 5 kpa ustawy samorządowe nie określają formy w jakiej ma nastąpić zajęcie stanowiska. Forma zatem będzie uzależniona od przedmiotu sprawy.

Kolejną kategorie aktów nadzoru stanowią zarządzenia zastępcze wojewody. Podejmowane są w sytuacji, gdy organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego nie podejmuje stosownej uchwały dotyczącej wygaśnięcia mandatu radnego albo odwołania ze stanowiska członka zarządu, mimo takiego obowiązku wynikającego z ustawy.

Do aktów nadzoru zaliczają się również postanowienia sygnalizacyjne wydawane przez przewodniczącego samorządowego kolegium odwoławczego w przypadku stwierdzenia istotnych uchybień w pracy organu gminy. Ich celem jest dokonanie autorytatywnej oceny istniejącego stanu.

9) bezczynność organów w przepadkach określonych w pkt. 1-4:

Jest to niepodejmowanie przez organy administracji nakazanych prawem aktów lub czynności w sprawach indywidualnych. W przypadku skargi na bezczynność organu przedmiotem sądowej kontroli nie jest określony akt lub czynność organu administracji lecz ich brak w sytuacji gdy organ miał obowiązek podjąć działanie w danej formie i w określonym przez prawo terminie.

10) czynności poddane kontroli sądów administracyjnych na mocy ustaw szczególnych:

Stosownie do art. 3 § 3 zakresem kontroli działalności administracji publicznej sprawowanej przez sądy administracyjne mogą być objęte w drodze ustaw szczególnych akty i czynności administracji publicznej niewymienione w komentowanej ustawie. Na mocy przepisów szczególnych sądową kontrolą legalności działań administracji objęto:

a) orzeczenia w sprawach dyscyplinarnych

b) akty nadzoru nad działalnością organów samorządu zawodowego

c) akty nadzoru nad podmiotami wykonującymi funkcje zlecone administracji

d) akty nadzoru nad bankami i instytucjami kredytowymi

e) uchwały organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego odrzucające wnioski mieszkańców w sprawie przeprowadzenia referendum

f) podejmowane w sprawach indywidualnych uchwały organów samorządu zawodowego

g) orzeczenia organów administracji w niektórych sprawach o charakterze cywilnoprawnym

h) rozstrzygnięcia Głównej Komisji Orzekającej w przedmiocie stwierdzenia nieważności

Drugim kryterium wyznaczenia zakresu przedmiotowego kontroli sprawowanej przez sądu administracyjne jest pojęcie czynności z zakresu administracji publicznej.

Na mocy art. 5 kpa sądy administracyjne nie są właściwe w sprawach:

1) wynikających z nadrzędności o podległości organizacyjnej w stosunkach pomiędzy organami administracji publicznej

2) wynikających z podległości służbowej między przełożonymi a podwładnymi

3) odmowy mianowania na stanowiska lub powołania do pełnienia funkcji w organach administracji publicznej, chyba że obowiązek mianowania lub powołania wynika z przepisów prawa

4) wiz wydawanych przez konsulów, z wyjątkiem wiz wydawanych cudzoziemcowi będącemu członkiem rodziny obywatela państwa członkowskiego UE

Brak właściwości sądu administracyjnego w sprawach należących do właściwości innych sądów wynika z jednoznacznego uregulowania tej kwestii w przepisach konstytucji RP (art. 177, 184) – sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej, zgodnie z zakresem określony w ustawie. Kontrola ta jest sprawowana zgodnie z kryterium legalności. Z unormowania tego wynika jednoznacznie, że właściwość sądów powszechnych w sprawach z zakresu administracji publicznej musi wynikać z ustaw szczególnych.

2. Problemy zasad ogólnych w postępowaniu przed sądami administracyjnymi:

1. Zasada dwuinstancyjności:

Jest konstytucyjna zasadą systemu prawa polskiego (art. 78 konstytucji). Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji (art. 173 § 2). W obu instancjach decyzje które zapadają są kasacyjne.

2. Zasada legalności:

Kolejna zasada charakterystyczna dla całego systemu prawa (art. 184 konstytucji). Jako zasada postępowania sądowo administracyjnego jest wywodzona z faktu, że sąd administracyjny kontroluje zaskarżone akty tylko w zakresie ich zgodności z prawem oraz charakteru środków prawnych stosowanych przez ten sąd.

3. Zasada niezwiązania granicami skargi:

Powszechnie przyjęto że postępowanie sądowo administracyjne zostało oparte na zasadzie kontradyktoryjności z pewnymi elementami oficjalności. Treść zasady niezwiązania granicami skargi została określona w art. 134, zgodnie z którym sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy, nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną. Sąd ma obowiązek dokonać oceny zgodności z prawem zaskarżonego aktu administracyjnego nawet gdy dany zarzut nie został podniesiony w skardze. Nie jest skrępowany sposobem sformułowania skargi, użytymi argumentami a także podniesionymi wnioskami, zarzutami i żądaniami. Również to że strona wycofa skargę nie wiąże sądu, który ustala czy cofnięcie skargi ma na celu obejście prawa lub pozostawienie w obrocie prawnym aktu lub czynności dotkniętej nieważnością. W tym stanie rzeczy skarga do sądu administracyjnego jest czynnością, która inicjuje jedynie wszczęcie postępowania sądowego, natomiast gospodarzem procesu kontroli działalności administracji publicznej jest sąd administracyjny.

4. Zasada udzielenie pomocy prawnej stronom:

Wynika z art. 6, w którym wskazano że sąd administracyjny powinien udzielać stronom występującym w sprawie bez adwokata czy radcy prawnego potrzebnych wskazówek co do czynności procesowych i pouczać ich o skutkach prawnych tych czynności i skutkach zaniedbań. Chodzi tu o wyrównanie szans strony działającej bez adwokata. Zasada ta dotyczy strony która jest na rozprawie obecna. Strona nieobecna działa na własną niekorzyść i naraża się na ryzyko nieznajomości przepisów postępowania. Udzielane wskazówki i pouczenia wymagają bezwzględnej bezstronności od składu orzekającego. Powinny dotyczyć czynności jakie mają zostać podjęte w postępowaniu, terminu ich dokonania i sposobu. Zasada ta nie ma zastosowania gdy stronie zostanie przydzielony pełnomocnik w postaci adwokata lub radcy prawnego, który przyjmuje na siebie powyższy obowiązek sądu.

5. Zasada jawności postępowania:

Zasada ta ma wymiar konstytucyjny, a więc należy ją uznać za zasadę odnoszącą się do całego systemu prawa polskiego. Każdy ma prawo do jawnego rozpatrzenia jego sprawy przez sąd (art. 45 konstytucji). Jawność rozpoznania sprawy polega na tym, że strony i uczestnicy postępowania a także osoby wezwane i publiczność mogą uczestniczyć w posiedzeniach sądu. Naruszenie tej zasady polegające na rozpoznaniu sprawy na posiedzeniu niejawnym lub niepowiadomienie strony o miejscy i terminie rozprawy stanowi przyczynę nieważności postępowania, jeżeli strona w skutek tego zostanie pozbawiona możliwości działania, a co za tym idzie obrony swoich interesów.

6. Zasada orzekania według stanu obowiązującego w dacie podjęcia zaskarżonego altu lub czynności:

Zasada charakterystyczna dla postępowań kontrolnych. Określa moment czasowy według którego sąd dokonuje kontroli legalności. Badając zgodność z prawem zaskarżonego aktu lub czynności organu administracji publicznej, sąd bierze pod uwagę stan faktyczny i prawny sprawy istniejący w dacie jego podjęcia. Wyjątek stanowi jedynie kontrola bezczynności organu, której dokonuje się wedle stanu sprawy istniejącego w dacie wykonania. Zasada jest kluczowa dla efektywności sądowej kontroli administracji. Następstwem jej obowiązywania w postępowaniu sądowo administracyjnym jest istotne ograniczenie funkcji prewencyjnej orzecznictwa sądów administracyjnych.

7. Zasada dostępu do sądu:

Jest pochodną szeroko rozumianego prawa do sądu, rozumianego jako prawo do rzetelnego procesu sądowego. Jedną z podstawowych gwarancji procesowych zapewniających faktyczny dostęp do sądu ze względu na stan majątkowy jest instytucja pomocy prawnej, obejmująca możliwość zwolnienia z kosztów sądowych oraz ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika jeżeli strona nie jest w stanie ponieść tych kosztów ze względu na sytuację ekonomiczną w jakiej się znalazła.

3. Podmiot postępowania sądowo administracyjnego:

1. SĄD:

Sądami administracyjnymi w znaczeniu ustrojowym są Naczelny Sąd Administracyjny i wojewódzkie sądy administracyjne. W znaczeniu funkcjonalnym sąd administracyjny należy rozumieć jako skład sądzący właściwy do rozpoznania konkretnej sprawy sądowo administracyjnej.

Wyznaczenie składu orzekającego w wojewódzkim sądzie administracyjnym należy do obowiązków przewodniczącego wydziału, który w tym zakresie obowiązany jest kierować się szczegółowymi zasadami przydziału spraw sędziom, określonymi przez kolegium sądu. Powołując skład orzekający przewodniczący wydziału wyznacza jednocześnie sędziego sprawozdawcę. Jeżeli sprawa podlega rozpoznaniu w składzie jednego sędziego, sędzia sprawozdawca jest skaldem orzekającym sądu. Wyznaczenie składu orzekającego w drodze losowania następuje jedynie:

a) w sprawie przekazanej sądowi do ponownego rozpoznania przez sąd kasacyjny

b) w razie wyłączenia sędziego

c) w sprawie ze skargi o wznowienie postępowania

d) gdy z wnioskiem o wyznaczenie składy w drodze losowania wystąpi sędzia sprawozdawca i wniosek ten zostanie uwzględniony przez prezesa sądu

Zasada orzekania w składzie trzyosobowym określona jest w art. 16.

W składzie jednoosobowym sądy administracyjne orzekają na posiedzeniu niejawnym, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej (np. art. 22 § 2 – wyłączenie sędziego na posiedzeniu niejawnym ale w składzie trzyosobowym). Również postępowanie uproszczone i mediacyjne jest prowadzone w składzie jednoosobowym. W składzie jednoosobowym orzeka również Naczelny Sąd Administracyjny.

W składzie poszerzonym (siedem sędziów, cała izba lub w pełnym składzie) NSA podejmuje uchwały przewidziane w art. 15 § 1 pkt. 2 i 3 (wyjaśnienie przepisów prawnych, które wywołały rozbieżność przy ich zastosowaniu).

Skład sprzeczny z przepisami prawa stanowi przesłankę nieważności postępowania (art. 183 § 2 pkt. 4), którą NSA jest zobowiązany wziąć pod uwagę przy rozpatrywaniu skargi kasacyjnej.

Wyłączenie sędziego jest gwarancją procesową zasady obiektywizmu i bezstronności. Chodzi w niej o to, że na treść rozstrzygnięcia w sprawie nie mogą wpływać osobiste zapatrywania, uprzedzenia lub interesy osoby zaangażowanej w jej podjęcie. Przepis art. 18 określa przyczyny wyłączenie sędziego z mocy ustawy. Katalog jest w tym przypadku zamknięty i nie można ich interpretować rozszerzająco. Opierają się one na związku sędziego z przedmiotem lub podmiotami postępowania. Na mocy tego przepisu sędzia jest wyłączony w sprawach:

- w których jest stroną lub pozostaje z jedną z nich w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziałuje na jego prawa lub obowiązki

- swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia

- osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli

- w których był lub jeszcze jest pełnomocnikiem jednej ze stron

- w których świadczył usługi prawne na rzecz jednej ze stron lub inne usługi związane ze sprawą

- w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia

- w których brał udział w rozstrzyganiu sprawy w organach administracji publicznej

Drugą możliwością wyłączenia sędziego jest wyłączenie na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywoływać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie. Wniosek o wyłączenie sędziego może być zgłoszony w formie pisemnej lub ustnej do protokołu w sądzie, w którym toczy się sprawa. Oprócz elementów wskazanych w art. 46 powinien on zawierać:

a) wskazanie sędziego

b) podanie przyczyny uzasadniającej wyłączenie

c) powołanie okoliczności lub dowodów uprawdopodobniających istnienie tej przyczyny

Od momentu złożenia wniosku o wyłączenie sędziego od czasu jego rozpoznania sędzia, którego wniosek dotyczy nie powinien dokonywać czynności w tej sprawie. Jedynie może to mieć miejsce w sprawach niecierpiących zwłoki tj. takich, których niedokonanie naraziłoby stronę na szkodę, umożliwiając lub utrudniając właściwe rozstrzygnięcie sprawy albo wykonanie orzeczenia.

Właściwy do rozpoznania wniosku o wyłączenie sędziego jest sąd, który rozpoznaje daną sprawę. Zaskarżenie w drodze zażalenie podlega jedynie postanowienie o oddaleniu wniosku o wyłączenie a nie postanowienie NSA o wyznaczeniu innego sądu do rozpoznania wniosku o wyłączenie. Zgłoszenie wniosku w złej wierze może powodować że osoba go składająca zostanie ukarana przez sąd grzywną.

2. REFERENDARZE SĄDOWI:

W sądach administracyjnych zatrudnieni są referendarze sądowi. Są to urzędnicy sądowi o wysokich kwalifikacjach i statusie w pewnym zakresie zbliżonym do statusu sędziego, którym powierza się wykonywanie pewnych czynności sądu, niestanowiących jednak czynności ściśle związanych z wymiarem sprawiedliwości. W postępowaniu administracyjnym są oni uprawnieni do prowadzenia postępowania mediacyjnego oraz do wykonywania pewnych czynności w postępowaniu dotyczącym przyznania prawa pomocy. Nie mogą oni merytorycznie rozpoznawać wnoszonych skarg, nie przysługuje im prawo do odmowy przyznania pomocy prawnej z powodu oczywistej bezzasadności wniesionej skargi.

3. STRONY POSTĘPOWANIA SĄDOWO ADMINISTRACYJNEGO:

a) skarżący:

Podmiotem uprawnionym do wniesienia skargi jest:

1. każdy kto ma w tym interes prawny

2. prokurator – ma on legitymację do wniesienia skargi opartą na ochronie interesu prawnego. Wnosi ją wtedy, gdy uważa że zaskarżony akt, czynność lub bezczynność administracji naruszają obiektywny porządek prawny. Nie jest obciążony obowiązkiem wyczerpania środków zaskarżenia przed wniesieniem skargi (art. 52 § 1) ale tylko w przypadkach w których nie brał udziału w postępowaniu administracyjnym jako uczestnik na prawach strony. Termin do wniesienie skargi wynosi 6 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w tej sprawie.

3. Rzecznik Praw Obywatelskich – przysługuje mu prawo złożenia skargi dla ochrony praw i wolności obywatela. Może wnieść skargę w imieniu zarówno osób fizycznych jak i prawnych oraz jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej.

4. organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności w sprawach dotyczących interesów prawnych inny osób, jeżeli brała udział w postępowaniu administracyjnym – konieczne jest aby organizacja brała udział w postępowaniu administracyjnym na prawach strony. Niedochowanie tego wymogu może powodować odrzucenie skargi.

5. inny podmiot, któremu ustawy przyznają prawo do wniesienia skargi – art. 50 § 2; skarga redaktora naczelnego, inicjatora referendum, organu nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego oraz zawodowego.

b) organ, którego dotyczy skarga – organ taki może działać osobiście (przez osobę będącą piastunem organu) albo przez osoby uprawnione do działania w jego imieniu. Może też zostać ustanowiony pełnomocnik.

c) uczestnicy postępowania na prawach strony z mocy prawa – osoba która brała udział w postępowaniu administracyjnym a nie wniosła skargi, jeżeli wynik postępowania dotyczy jej interesu prawnego (art. 33 § 1). Może to być osoba, która nie brała udziału w postępowaniu administracyjnym, jeżeli wynik jej postępowania dotyczy jej interesu prawnego. Może to być również organizacja społeczna, prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich. Na postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału w sprawie w charakterze uczestnika przysługuje zażalenie.

4. ZDOLNOŚC PROCESOWA I SĄDOWA:

Zdolność sądowa to zdolność występowania w postępowaniu przed sądem administracyjnym jako strona. Posiadają ją osoby fizyczne, osoby prawne oraz państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Zdolność sądową mają także inne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, jeżeli przepisy prawa dopuszczają możliwość przyznania im zdolności.

Zdolność procesowa natomiast to zdolność do czynności w postępowaniu w sprawach sądowo administracyjnych. Posiadają ją:

a) osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych

b) osoba prawna

c) organizacje społeczne

d) państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej

e) inne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej

5. PEŁNOMOCNICTWO W POSTĘPOWANIU:

Przyjęto zasadę wolnego wyboru sposobu działania przed sądem administracyjnym. Polega ona na tym, że strony same decydują o tym, czy w postępowaniu sądowo administracyjnym będą występowały osobiście czy przez pełnomocnika. Pełnomocnikiem strony może być adwokat, radca prawny, inny skarżący lub uczestnik postępowania, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.

Art. 36 wyróżnia 3 rodzaje pełnomocnictwa:

1. ogólne – do prowadzenia spraw przed sądami administracyjnymi

2. szczególne – do prowadzenie poszczególnych spraw

3. do niektórych tylko czynności w postępowaniu

Dwa pierwsze pełnomocnictwa są określane mianem pełnomocnictwa procesowego.

W sprawach nagłej czynności pełnomocnik może działać bez umocowania, jednak sąd wyznacza mu termin w którym ma to umocowanie przedstawić albo termin do zatwierdzenia czynności przez stronę. Gdy na rozprawie stawi się mocodawca i pełnomocnik pierwszy z nich może niezwłocznie prostować lub odwoływać oświadczenia pełnomocnika. Wypowiedzenie pełnomocnictwa jest skuteczne w stosunku do sądu od dnia zawiadomienia o tym fakcie, a dla strony przeciwnej i uczestnik od dnia doręczenie zawiadomienia o tym fakcie. Śmierć strony bądź utrata przez nią zdolności do czynności prawnych powoduje wygaśnięcie pełnomocnictwa, pełnomocnik jest obowiązany działać w sprawie aż do dnia zawieszenia postępowania.

4. Przesłanki dopuszczalności skargi:

Postępowanie sądowo administracyjne może być wszczęte jedynie na skutek wniesienia skargi lub wniosku. Przesłankami warunkującymi jej dopuszczalność są istnienie przedmiotu zaskarżenia i samego aktu zaskarżenia, czyli środka prawnego uruchamiającego to postępowanie. Przez przesłanki dopuszczalności skargi należy rozumieć ogół warunków formalnych, jakim powinna ona odpowiadać jako pismo strony oraz innych wymagań określonych ustawowo, które muszą być spełnione aby skarga mogła być rozpoznana przez sąd administracyjny. Przesłanki te dotyczą:

a) podmiotów uprawnionych do jej wnoszenia – wniesienie skargi przez odpowiedni podmiot, który dysponuje legitymacją skargową; posiadanie przez wnoszącego skargę zdolności sądowej i procesowej; w przypadku skarżących które nie są osobami fizycznymi wniesienie skargi następuje przez organ lub osobę upoważnioną do działania w imieniu skarżącego

b) wymogów formalnych skargi – art. 46 i 47 – wymogi formalne składanego pisma, obowiązek załączenie odpowiedniej ilości odpisów pisma, uiszczenie wpisu sądowego

c) trybu ich wnoszenia – wniesienie skargi w terminie, wniesienie skargi za pośrednictwem organu administracji publicznej, obowiązek wyczerpania środków zaskarżenia, brak wszczęcia nadzwyczajnego postępowania administracyjnego mającego na celu usunięcie z obrotu prawnego zaskarżonego aktu lub czynności, nieistnienie stanu powagi rzeczy osądzonej

5. Rozstrzygnięcia podejmowane przez sąd:

WYROK:

Sąd rozstrzyga sprawę wyrokiem. Wyrok jest orzeczeniem służącym rozstrzygnięciu sprawy, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej. Jest on najważniejszą czynnością sądową. Całe postępowanie służy temu aby wydać wyrok. Wyrok stanowi rozstrzygnięcie sądu w przedmiocie ustalenia czy zaskarżony akt albo czynność organu administracji publicznej są zgodne z prawem czy nie.

Na wyrok składają się trzy części: część wstępna, właściwe rozstrzygnięcie i uzasadnienie. Częśc wstępna wyroku obejmuje:

a) sygnaturę akt sprawy

b) nagłówek „Wyrok – W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej”

c) wymienienie sądu poprzez podanie jego pełnej nazwy i siedziby

d) wskazanie sędziów, protokolanta oraz prokuratora jeżeli brał udział

e) datę i miejsce rozpoznania sprawy

f) datę i miejsce ogłoszenia wyroku

g) oznaczenie skarżącego oraz strony mu przeciwnej

h) oznaczenie przedmiotu sprawy

Wyrok wydaje się po przeprowadzeniu rozprawy i jej zamknięciu. Jeżeli przepis szczególny tak stanowi wyrok może być wydany na posiedzeniu niejawnym np. w trybie uproszczonym. Wyrok może być wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku. Po zamknięciu rozprawy orzeczenia może być wydane tylko przez ten skład sądu, przed którym miała miejsce zamknięta rozprawa. Sąd wydaje wyrok po niejawnej naradzie sędziów. Jest ona pierwszym etapem wyrokowania. Biorą w niej udział wszyscy sędziowie obecni na ostatniej rozprawie i ewentualnie protokolant. Zwolnienie z zachowania tajemnicy narady jest niedopuszczalne. Sama narada jest regulowana a art. 137 § 2. Przed podpisaniem sentencji wyroku sędzia, który został przegłosowany może zgłosić zdanie odrębne, które może dotyczyć także samego uzasadnienia. Fakt ten jest podawany do wiadomości stron, za zgodą sędziego który zgłosił zdanie odrębne.

Spisanie sentencji jest końcowym etapem wyrokowania. Polega ono na spisaniu treści samego rozstrzygnięcia i jego podpisaniu. Wyrok musi być podpisany przez wszystkich sędziów biorących udział w jego podjęciu, w tym również przez sędziego, który został przegłosowany nawet gdyby zgłosił zdanie odrębne.

Ogłoszenie wyroku powinno nastąpić na posiedzeniu jawnym, na którym zamknięto rozprawę. Sporządza się je i ogłasza bezpośrednio po zamknięciu rozprawy i naradzie, chyba że sąd odroczył ogłoszenie orzeczenia na inny dzień. Nieobecność stron nie wstrzymuje ogłoszenia wyroku. Ogłoszenie jest dokonywane przez odczytanie sentencji. W czasie ogłoszenia wszyscy obecni, poza sądem, stoją. Po ogłoszeniu sentencji sędzia podaje ustnie uzasadnienie , chyba że sprawa była rozpoznawana przy zamkniętych drzwiach. Odpis sentencji wyroku wydanego na posiedzeniu niejawnym doręcza się stronom, jeżeli uzasadnienia wyroku nie sporządza się z urzędu.

Obowiązek udzielenie wskazówek co do możliwości i sposobu zaskarżenia wyroku spoczywa na sądzie w odniesieniu do stron działających bez adwokata lub radcy prawnego. Sąd powinien pouczyć o terminie i sposobie wniesienia środka odwoławczego również strony reprezentowane przez doradcę podatkowego lub rzecznika patentowego. Obowiązek udzielenia wskazówek co do sposobu i terminów wniesienia środka odwoławczego odnosi się do stron obecnych przy ogłoszeniu wyroku. Fakt udzielenia pouczenia na rozprawie i jego treść należy odnotować w protokole.

Orzeczenia sądu administracyjnego uzasadnia się z urzędu (art. 141 p.p.s.a). Wprowadzono jednak dwie istotne zmiany. Obowiązek sporządzenia uzasadnienia ograniczono do wyroków uwzględniających skargę, z drugiej zaś strony istotnemu skróceniu uległ termin (z 30 dni na 14) w którym sędzia ma uzasadnić wyrok. Termin do sporządzenia uzasadnianie biegnie od dnia ogłoszenia sentencji wyroku lub odpisania sentencji wyroku wydanego na posiedzeniu niejawnym. Termin do uzasadnienia na żądanie biegnie od dnia zgłoszenia wniosku. Uzasadnienie jest sporządzane przez sędziego sprawozdawcę. Nie jest jednak do tego zobowiązany gdy zgłosi zdanie odrębne, wtedy sporządza je przewodniczący posiedzenia lub inny sędzia który brał udział w orzekaniu. Klasyczne uzasadnienie składa się z trzech części: tzw. części hipotetycznej, wskazania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, wskazanie podstawy prawnej rozstrzygnięcia.

Sporządzenie uzasadnienia wymaga dołożenia należytej staranności. Uzasadnienie wyroku jest aktem o doniosłym znaczeniu społecznym, a przede wszystkim procesowym.

Uzasadnienie wyroku podpisują sędziowie, którzy brali udział w jego wydaniu. Jeżeli którykolwiek z sędziów nie może podpisać uzasadnienia, przewodniczący lub inny sędzia składu orzekającego zaznacza na wyroku przyczynę braku podpisu. Odpis wyroku doręczany jest każdej stronie. Jeżeli zostało sporządzone na wniosek to doręcza się tylko tej stronie która go złożyła.

Sąd jest związany wydanym wyrokiem od dnia jego wydania, a jeżeli wyrok został wydany na posiedzeniu niejawnym od dnia podpisania sentencji wyroku.

Treść wyroku zależy od przedmiotu skargi, od kierunku rozstrzygnięcia oraz zastosowanej sankcji. Uwzględnienie skargi na decyzję lub postanowienie może nastąpić w całości lub w części. Może ono polegać na:

a) ich uchyleniu – gdy sąd stwierdzi naruszenie prawa materialnego (błędna interpretacja wykładni i jej błędne zastosowanie lub zastosowanie nieobowiązującego przepisu) które miało wpływ na wynik sprawy, gdy stwierdzi naruszenie prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego (stwierdzenie wad) lub stwierdzi inne naruszenie przepisów postępowania (niepopełnienie wynikających z przepisów obowiązków organu lub uniemożliwienie stronie skorzystania z przysługujących jej uprawnień procesowych albo błędnej wykładni tych przepisów).

b) stwierdzeniu ich nieważności – tylko wtedy gdy zachodzą przyczyny określone w kpa lub w innych przepisach. Stwierdzenie nieważności decyzji lub postanowienia czyni zbędną merytoryczną ocenę zarzutów zawartych we wniesionej przez stronę skardze. Sprawa będzie w takiej sytuacji ponownie rozpatrywana

c) stwierdzeniu ich wydania z naruszeniem prawa – jest następstwem ustalenia, że są one dotknięte wadą kwalifikowaną (podstawa stwierdzenie nieważności albo wznowienia postępowania) a jednocześnie stwierdzenia okoliczności umożliwiających ich wyeliminowanie z obrotu prawnego.

Sprostowanie wyroku – stosownie do art. 156 sąd może z urzędu sprostować w wyroku niedokładności, błędy pisarskie albo rachunkowe lub inne oczywiste omyłki. Jeżeli sprawa toczy się przed NSA, może on z urzędu sprostować wyrok I instancji. Sprostowanie może nastąpić albo z urzędu albo na żądanie strony. Rozstrzygnięcie w kwestii sprostowanie orzeczenia następuje w drodze postanowienia na które służy zażalenie. Może ono zapaść na posiedzeniu niejawnym jak i na rozprawie. Postanowienie to należy uzasadnić i doręczyć stronom, nawet jeżeli zostało ogłoszone na rozprawie (art. 163 § 1). O fakcie sprostowania informuje się wzmianką na oryginale wyroku, a na żądanie stron także na udzielonych im odpisach.

Uzupełnienie – art. 157 § 1 i 2 wskazuje że strona może w ciągu 14 dni od doręczenia wyroku z urzędu, a gdy wyroku nie doręcza się stronie, od dnia ogłoszenia – zgłosić wniosek o uzupełnienie wyroku, jeżeli sąd nie orzekł o całości skargi albo nie zamieścił w wyroku dodatkowego orzeczenia, które według przepisów ustawy powinni był zamieścić z urzędu. Uzupełnienie wyroku może nastąpić tylko na wniosek, który musi zostać złożony przez stronę w ciągu 14 dni, inaczej zostanie odrzucony. Strona może żądać uzupełnienia wyroku co do rozstrzygnięcia w przedmiocie wniesionej skargi lub dodatkowych orzeczeń, które powinny się znaleźć w wyroku a których sąd nie zamieścił. Nie można wnosić o uzupełnienie wyroku co do treści uzasadnienia.

Wykładnia – sąd który wydal wyrok rozstrzyga postanowieniem wątpliwości co do jego treści. Postanowienie w tym przedmiocie sąd może wydać na posiedzeniu niejawnym. Przedmiotem wykładni może być zarówno sentencja wyroku jak i jego uzasadnienie. Nie ma znaczenia przy tym czy jest to wyrok I czy II instancji. Wykładania może dotyczyć również postanowień i to także tych, które rozstrzygają kwestie proceduralne. Wykładni sąd może dokonać zarówno z urzędu jak i na żądanie strony, a jej dokonanie nie jest ograniczone żadnym terminem.

POSTANOWIENIA:

Jeżeli ustawa nie przewiduje wydania wyroku, sąd wydaje orzeczenie w formie postanowienia (art. 160). Postanowienie jest tym rodzajem orzeczeń sądowych, którymi rozstrzyga się kwestie proceduralne oraz kwestie wpadkowe, powstałe w toku postępowania sądowo administracyjnego. Postanowienie może rozstrzygać meritum sprawy jedynie w przypadkach, gdy przepis ustawy tak stanowi. O formie orzeczenia decyduje treść rozstrzygnięcia. Rozstrzygnięcie kwestii proceduralnej w wyroku nie powoduje jeszcze, że orzeczenie to traci charakter postanowienia z tego tylko powodu, że zamieszczono je w wyroku. Na takie orzeczenie przysługuje zażalenie.

Można wyróżnić dwa rodzaje postanowień w zależności od wywieranych przez nie skutków:

1. kończące postępowanie w sprawie – postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku (np. postanowienie o odrzuceniu skargi) oraz postanowienia dotyczące całości sprawy (odrzucenie skargi kasacyjnej)

2. niekończące postanowienia w sprawie – pozostałe. Sąd które je wydał nie jest nimi związany. Mogą być uchylane i zmieniane wskutek zmiany okoliczności sprawy

Uzasadnienie i doręczenie postanowień zostało uregulowane w art. 163. Sąd ma obowiązek uzasadnienia postanowień ogłoszonych na rozprawie i doręczeniu ich stronom, gdy podlegają one zaskarżeniu w drodze zażalenia lub skargi kasacyjnej. Obowiązek doręczenie tych postanowień dotyczy również stron, które były obecne na ich ogłoszeniu.

Postanowienia wydane na posiedzeniu niejawnym sąd doręcza stronom z urzędu. Gdy stronie przysługuje środek zaskarżenia postanowienie jest doręczane wraz z uzasadnieniem. Sąd jest zobowiązany do sporządzenia uzasadnienia w terminie 7 dni od daty wydania. Sąd ma również obowiązek pouczyć stronę co do możliwości i sposobu zaskarżenia postanowienia.

Postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym wiąże od chwili, w której zostało podpisane wraz z uzasadnieniem. Jeżeli nie ma uzasadnienia to od chwili podpisania sentencji. Postanowienia niekończące postępowanie w sprawach mogą być uchylane i zmieniane wskutek zmiany okoliczności sprawy, chociażby były zaskarżane, a nawet prawomocne. Do postanowień stosuje się przepisy dotyczące wyroków chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

6. Skarga kasacyjna:

Zgodnie z art. 176 ust. 1 konstytucji RP postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Zasada dwuinstancyjności postępowania oznacza prawo strony do dwukrotnego rozpatrzenia jej sprawy przez niezależny i niezawisły sąd, z tym że w postępowaniu odwoławczym sprawa jest rozpoznawana w granicach zakreślonych przez wnoszącego skargę kasacyjną (art. 183 § 1 kpa).

Skarga kasacyjna jest środkiem odwoławczym, którego konstrukcja jest oparta na tym, że strona wnosząca środek odwoławczy jest niezadowolona i czuje się pokrzywdzona orzeczeniem sądu I instancji i domaga się kontroli tego rozstrzygnięcia przez NSA. Tym samym strona wnosząca niw musi mieć interesu prawnego w zaskarżeniu orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego, czyli może wnieść nawet odwołanie od orzeczenia dla niej korzystnego. Skarga kasacyjna przysługuje od:

1) wyroku wojewódzkiego sądu administracyjnego

2) postanowienia wojewódzkiego sądu administracyjnego kończącego postępowanie (np. postanowienie o umorzeniu postępowania) chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (np. postanowienie o odrzucenie skargi kasacyjnej).

Skarga kasacyjna jest zwyczajnym środkiem odwoławczym o charakterze dewolutywne-suspensywnym. Służy ona bowiem do NSA, a więc przenosi sprawę do sądu wyższej instancji. Jej wniesienie powoduje wstrzymanie uprawomocnienia orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego (art. 168 § 1 kpa).

Prawo do II instancji przysługuje stronom w rozumieniu art. 12 kpa. Jest ono prawem podmiotowym stron i uczestników postępowania i dlatego im pozostawiono decyzje o skorzystaniu lub nieskorzystaniu z tego prawa. Postępowanie przed NSA może być wszczęte na żądanie tych podmiotów (art. 173 § 2 kpa) wyrażone wniesieniem skargi kasacyjnej.

Podstawy kasacji:

1) naruszenie prawa materialnego przez błędną jej wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie – naruszenie prawa materialnego polega na mylnym rozumieniu treści określonej normy prawnej, uchybienie natomiast prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie polega na tzw. błędzie w subsumcji, co wyraża się tym, że ustalony stan faktyczny sprawy błędnie uznano za odpowiadający stanowi hipotetycznemu przewidzianemu w normie prawnej albo że ustalonego stanu faktycznego błędnie nie podciągnięto pod hipotezę określonej normy prawnej.

2) naruszenie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy – może mieć taką samą postać jak naruszenie prawa materialnego. Stanowi ona podstawę kasacyjną jeżeli uchybienie sądu mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Między uchybieniem procesowym a wydanym w sprawie orzeczeniem podlegającym zaskarżeniu musi zatem zachodzić związek przyczynowy.

Adresatem zarzutu naruszenia prawa zarówno materialnego jak i procesowego może być tylko sąd I instancji, ponieważ przedmiotem kontroli w postępowaniu przed NSA jest zaskarżone orzeczenie wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Przymus adwokacko – radcowski – jest to obowiązek sporządzenia skargi kasacyjnej przez któryś z podmiotów wymienionych w art. 175, pod rygorem jej odrzucenia. Wprowadzenie obowiązku sporządzeni skargi przez profesjonalnego pełnomocnika wynika z istoty dwuinstancyjnego sądownictwa administracyjnego. Wyłącza on możliwość sporządzenia skargi kasacyjnej przez stronę, w tym również przez organ administracji publicznej. Niesporządzenie skargi przez kompetentną osobę stanowi podstawę do jej odrzucenia przez NSA. Przez sporządzenie skargi należy rozumieć jej napisanie i podpisanie, z wymienieniem podmiotu który skargę sporządził. Podmioty uprawnione do sporządzenie skargi nie musza zatem reprezentować strony w postępowaniu przed NSA. Podmiotom przysługuje tzw. zdolność postulacyjna, która oznacza zdolność do samodzielnego działania przed sądem.

Wyjątki od przymusu adwokacko – radcowskiego określone są w art. 175 § 2. Pierwszy dotyczy sędziów, prokuratorów, notariuszy, radców Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, profesorów i doktórów habilitowanych nauk prawnych, występujących w charakterze stron postępowania lub ich przedstawicieli lub pełnomocników. Drugi natomiast odnosi się do sytuacji, w których skarga wnoszona jest przez jeden z podmiotów funkcjonalnych.

Wymagania formalne skargi kasacyjnej: powinna czynić zadość wymaganiom dla pisma w postępowaniu sądowym oraz zawierać oznaczenie zaskarżonego orzeczenia ze wskazaniem czy jest ono zaskarżone w całości czy w części. Dodatkowo powinno zawierać przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie, wniosek o uchylenie lub zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia lub zmiany. Skarga kasacyjna niespełniająca wymagań formalnych może ulec konwalidacji w trybie i na zasadach określonych w art. 49 § 1 z zw. z art. 193.

Wymagania materialne skargi kasacyjnej:

a) oznaczenie zaskarżonego orzeczenia

b) wskazanie czy jest ono zaskarżone w całości czy w części

c) przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie – trzeba wskazać konkretny przepis prawa materialnego lub procesowego, który został naruszony. Konieczne jest sprecyzowanie do jakiego naruszenia przepisów prawa materialnego i procesowego doszło i na czym ono polegało. Zarzuty niepoparte należytym uzasadnieniem to nieusuwalny brak skargi kasacyjnej, który czyni ją niedopuszczalną.

d) wniosek o uchylenie lub zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia lub zmiany – jest niezbędne do wyznaczenia granic, w ramach których podlega ona rozpoznaniu przez NSA (art. 183). Brak skargi w tym zakresie powoduje jej odrzucenie, ponieważ przy związaniu NSA granicami skargi kasacyjnej art. 183 § 1) uniemożliwiają one merytoryczne rozpoznanie tego środka prawnego.

Przedmiotem skargi kasacyjnej może być tylko orzeczenie wojewódzkiego sądu administracyjnego (art. 173 § 1) a nie akt lub czynność organu administracji publicznej.

Wnoszący skargę kasacyjną nie musi przedstawić okoliczności uzasadniających jej rozpoznanie.

Skargę kasacyjna wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok lub postanowienie w terminie 30 dni od dnia doręczenia stronie odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Termin ten jest również wiążący dla prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich.

W brzmieniu art. 177 § 1 skarga kasacyjna nie może być skutecznie wniesiona bez uprzedniego wniosku i sporządzenie uzasadnienia. Skarga taka jest traktowana jako przedwczesna i jest niedopuszczalna.