WYKŁAD Y z SOCJOLOGII
SOCJOLOGIA:
- jest naukowym spojrzeniem na rzeczywistość społeczną, zachodzące w niej procesy i zjawiska – societas/logos
- jest specyficznym rodzajem wiedzy na temat społeczeństwa, które jest centralnym problemem badawczym socjologii – tego co je spaja i napędza wewnętrzną dynamikę społeczną,
- jest perspektywą naukową starającą się wskazać zbiorowy aspekt naszego życia,
- wskazuje strukturę i charakter relacji składowych społeczeństwa, tak względem siebie nawzajem, jak i wobec społeczeństwa rozumianego jako pewna większa całość,
Czym różni się socjologia od innych nauk społecznych?
- socjologia bada przede wszystkim nasze własne społeczeństwo,
- jest związana silnie z historią europejskiej myśli społecznej,
- socjologia zadaje specyficzne rodzaje pytań,
- określony słownik pojęć socjologicznych,
- używanie określonego zestawu metod badawczych,
Dyscypliny pokrewne socjologii:
- ANTROPOLOGIA SPOŁECZNA (kulturowa) – wraz z etnologią i etnografią – Strauss
- STUDIA KULTUROWE – badanie kultury popularnej
- KULTUROZNAWSTWO
- HISTORIA SPOŁECZNA – szkoła „Annales”, Fernand Braudel
- PEDAGOGIKA
- PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA – np. psychologia tłumu
- EKONOMIA SPOŁECZNA
- NAUKI POLITYCZNE
- PRAWO
Gdzie leżą początki socjologii?
- socjologia, jako samodzielna dyscyplina naukowa jest względnie młodą dziedziną wiedzy – narodziła się w I połowie XIX w.
- po raz pierwszy terminu „socjologia” użył August Comte w roku 1838 w jednym z tomów swej pracy „Kurs filozofii pozytywnej”
- socjologia XIX wieczna w oczach swych przedstawicieli nie różniła się zbytnio od innych nauk, w tym nauk przyrodniczych; miała posługiwać się zbliżonymi metodami w celu poznania świata,
- z biegiem lat socjologia zyskała jednak status nauki społecznej, w sensie opozycyjnego traktowania nauk przyrodniczych i humanistyki, Wilhelm Dilthey i podział nauki na Naturwissenschaften (nauki przyrodnicze) i Geisteswissenschaften (nauki o wytworach ludzkiego ducha),
- wcześniej również istniała refleksja na temat społeczeństwa, którą dziś nazwalibyśmy myślą protosocjologiczną,
WYKŁAD 2 19.10.2014
PLATON
- jako jeden z pierwszych mówił o społeczeństwie,
- dał początek namysłowi nad społeczeństwem,
- najwyraźniejsza wykładnia poglądów w „Państwie”,
- Platon w „Państwie” rysuje obraz społeczeństwa skorumpowanego, zdemoralizowanego i pogrążonego w kryzysie wartości,
- rozwiązaniem może być zmiana elit i struktury społecznej – powstanie swoistej utopii społecznej,
- idealnym władcą byłby filozof i polityk w jednej osobie,
- wpływ Platona na myśl socjologiczną zawiera się także w stosowanej przez niego metaforze „jaskini platońskiej”,
ARYSTOTELES
- krytyka filozofii platońskiej i idealizmu,
- państwo jest naturalnym bytem, w którym funkcjonuje każde społeczeństwo,
- każde społeczeństwo tworzy takie państwo, które odpowiada jego potrzebom,
- filozof nie może zajmować miejsca władcy, lecz powinien jedynie być doradcą i edukatorem, kierujący się zasadą złotego środka,
- istnieje jednak prawo naturalne, które zezwala jednostkom bardziej światłym (Grekom) władać ludźmi mniej rozumnymi (barbarzyńcami),
HERODOT
„Dzieje” Herodota i obraz społeczeństwa greckiego jako zaprzeczenia barbarzyństwa (obcości kulturowej)
- opisuje społeczeństwa znane Grekom w starożytności i ich sposób życia, aby wskazać na istotne różnice pomiędzy Grekami a nie-Grekami (barbarzyńcami),
- definiuje pojęcie obywatela nie w kategoriach politycznych, ale społecznych i kulturowych,
- w Starożytnej Grecji tytułem „Greka” mógł się mienić ten, kto spełniał określony zestaw kryteriów:
mężczyzna,
człowiek urodzony jako wolny,
człowiek, który osiągnął pewien wiek (dojrzałość intelektualna),
człowiek wierzący w panteon greckich bogów,
człowiek mówiący językiem greckim jako językiem ojczystym,
człowiek, który pijał wino (normy obyczajowe i religijne)
Myśl społeczna europejskiej filozofii średniowiecza
- zanegowała w znacznej mierze dokonania filozofii antycznej Grecji i Rzymu,
- zmiana kategorii społecznych i politycznych na kategorie religijne,
- Religia i świat nadprzyrodzony jako centralny punkt dyskusji społecznej,
- porządek społeczny wynikał nie z tego, jak ludzie kształtują swoje życie, lecz z rzekomego istnienia prawa naturalnego ustanowionego przez Boga; władza królewska posiada zatem podstawy nadnaturalne gdyż władca jest namiestnikiem Boga na Ziemi,
- filozofia społeczna średniowiecza dostarczała niejako argumentacji dla istnienia silnie zhierarchizowanego społeczeństwa stanowego – modelu społecznego dominującego wówczas w większości państw europejskich,
- mobilność społeczna w społeczeństwie stanowym praktycznie nie istniała – człowiek był przypisany do danego stanu poprzez urodzenie,
- występek przeciwko porządkowi społecznemu, traktowano nie tylko w kategoriach społecznych, lecz także religijnych,
- najważniejsze przesłanki średniowiecznej filozofii społecznej znajdujemy w pismach św. Tomasza z Akwinu i św. Augustyna
Czy reformacja i rewolucja protestancka zmieniła znacząco filozofię społeczną w Europie?
Rewolucja protestancka wskazała na niedostatek nie tyle sposobu myślenia o społeczeństwie w kategoriach religijnych, lecz bardziej na niewydolność obecnych instytucji (Kościoła Katolickiego) zajmujących się sprawowaniem pieczy nad zachowaniem istniejącego porządku status quo.
Tezy Marcina Lutra, Jana Kalwina i innych myśliciele protestanckich dotyczyły możliwości indywidualnego zapewnia sobie zbawienie poprzez bezpośredni dialog z Bogiem, nie zaś zmiany istniejących relacji Kościół/Państwo.
Niekiedy wręcz rygor religijny został bardziej zacieśniony-nurt purytański
W Europie mogliśmy obserwować umacnianie się modelu społeczeństwa feudalnego i monarchii absolutnej.
Reformacja dostarcza jednak kilu przykładów autorów, którzy myśleli o problemach społecznych w kategoriach innych niż religijne np.: Niccolo Machiavelli („Książe”), Tomasz Morus („Utopia”), Tomasz Hobbes („Lewiatan”)
Kiedy zatem nastąpił „przełom socjologiczny”?
Od rewolucji francuskiej
Wpływ ideałów Wielkiej Rewolucji Francuskiej i filozofii Oświecenia na rozwój nowożytnej socjologii.
W centrum postawiono nie ideę Boga (deus), lecz człowieka.
Człowiek miał stać się istotę kierującą się wyłącznie rozumiem, miał stać się bardziej racjonalny w swych działaniach (naukowych) i poczuć to, co irracjonalne ( religia).
Obalając dotychczasowy porządek polityczny i społeczny Wielka Rewolucja wskazała na nowy model człowieka- człowieka wolnego z natury. Model ten miał być modelem uniwersalnym ( wszyscy ludzie rodzą się tacy sami i równi)
Filozofia oświecenia miała stać się teoretyczną wykładnią nowego porządku społecznego, bardziej sprawiedliwego i egalitarnego
J.J Rousseau i koncepcja „umowy społecznej”
W swym najsłynniejszym dziele zatytułowanym „umowa społeczna”
Rousseau określa zasady trwania społeczeństw w czasie i przestrzeni
Podstawowym czynnikiem spajającym społeczeństwo jest tytułowa umowa społeczna tj. zbiór zasad dotyczących życia w danej zbiorowości podzielonych powszechnie prze większość członków tej zbiorowości
W przypadku gdy istniejący porządek społeczny (umowa) nie spełnia już swoich funkcji: gdy przyczynia się jedynie do reprodukcji niesprawiedliwości i cierpienia może zostać unieważniony przez społeczeństwo (rewolucja)
Umowa społeczna jest produktem całkowicie racjonalnej myśli, nie opiera się na żadnych przesłankach religijnych
Inicjatorem umowy społecznej są masy społeczne (lud)
Lud ma pełne prawo decydować kto będzie częścią elity społecznej tzn. kto będzie dbał aby ta umowa społeczna nie uległa degeneracji
Wszyscy uczestniczymy zatem w codziennym negocjowaniu obowiązującej umowy społecznej
Karol Ludwik Monteskiusz
1689-1755
Monteskiusz i wizja społeczeństwa
Interesowała go istota ładu społecznego zawartego w prawie.
W Prawie „o duchu praw” wskazuje, że tzw. Prawo stanowione jest jedynie kolejnym produktem ludzkiej myśli, kolejną ideą mającą zapanować nad naturą.
Społeczeństwo powinno zatem samo decydować co przynależy do prawa naturalnego, a co nie.
Jeśli mówimy o prawie naturalnym, to powinniśmy odwoływać się do tego, co naturalne i uniwersalne w człowieku.
Model społeczeństwa, w którym żyjemy powinien odzwierciedlać nasze naturalne potrzeby a instytucja państwa powinna zapewnić możliwość realizacji tych potrzeb.
Tym samym najdoskonalszą formą ustroju jest republika.
WYKŁAD 3 20.10.2014
Niemiecka filozofia romantyczna i koncepcja społeczeństwa-narodu
Przemożny wpływ francuskiej filozofii oświeceniowej był postrzegany w Niemczech jako zagrożenie „autentycznej” niemieckiej tożsamości kulturowej.
Oświeceniowy model człowieka uniwersalnego miał jakoby przyczynić się do wynarodowienia Niemiec.
Obawiano się również rosnącej potęgi politycznej i militarnej Francji oraz Wielkiej Brytanii.
Poszukiwano wspólnego mianownika mogącego przyczynić się do zjednoczenia mieszkańców księstw niemieckich.
Tym, co łączyło wszystkich Niemców był język oraz wspólna historia.
Zaczęto interesować się tą grupą społeczeństwa niemieckiego, która nie uległa wpływowi myśli oświeceniowej.
Podstawowym przedmiotem badań stał się lud niemiecki oraz jego styl życia kryjący w sobie pierwotne cechy kultury niemieckiej- ideologia volkizmu.
Obiektem zainteresować stały się różnego rodzaju narracje językowe odzwierciedlające dzieje narodu niemieckiego.
Johann Gottfried von Herder , Wilhelm i Jakub Grimm
Dwie definicje społeczeństwa, czyli o tym kto należy do naszej wspólnoty
Francusko-brytyjska tradycja „prawa ziemi”
Zgodnie z tzw. „prawem ziemi” członkiem społeczeństwa jest ten, kto urodził się na terytorium należącym do naszej wspólnoty (kategoria obywatela).
Terytorium jest postrzegane nie tylko jako przestrzeń czysto geograficzną, lecz również jako obszar obowiązywania określonego porządku ideowego.
Osoba urodzona na danym terytorium zgodnie z którymi funkcjonuje dane społeczeństwo.
Element tożsamości lokalnej (obcej centrum) muszą zostać wyeliminowane z naszej własnej konstrukcji tożsamości.
Obecność jest bardziej kategorią ideową i polityczną niż kulturową.
Będąc członkiem tego typu wspólnoty światopoglądu z obowiązującym modelem ideowym.
Niemiecka tradycja „prawa krwi”
Niemiecka tradycja tzw. „ prawa krwi: odwołuje się nie tylko to terminów kulturalnych, lecz także terminów przynależnych biologicznemu.
Przeszłość wspólnoty jest w tym przypadku idealizowania i mitologizowana w celu dostarczenia argumentacji na rzecz zasadność jej istnienia.
W przypadku tożsamości wspólnotowej nie są istotne czynniki subiektywne, lecz to czy inni postrzegają nas jako członków tej wspólnoty.
Często analogią stosowaną w przypadku tego typu wspólnot jest odwołanie się do metafory „wielkiej rodziny”.
W celu zachowania tożsamości staramy się doszukiwać w innych zewnętrznych cech bliskich naszemu wyobrażeniu o idealnym przedstawicielu naszej grupy ; wskazujemy często na nieuświadamianie przez innych cech stanowiące kryteria przynależności kulturowej i biologicznej.
„żelazna” klasyka socjologii XIX-wiecznej.
Najważniejsze kierunki socjologii w XIX wieku:
ewolucjonizm społeczny
pozytywizm
materializm historyczny
anty pozytywizm
EWOLUCJONIZM SPOŁECZNY:
- zakładał, iż społeczeństwa poddane są tym samym procesom co świat przyrody,
- naczelnym procesem społecznym jest proces zmiany (ewolucja społeczna),
- ewolucja społeczna wiąże się nieuchronnie z postępem cywilizacyjnym (idea progresywizmu),
- proces ewolucji zachodzi we wszystkich społeczeństwach w ten sam sposób – od form najprostszych (prymitywnych) do form coraz doskonalszych,
- proces zmiany (rozwoju cywilizacyjnego) pociąga za sobą coraz większą specjalizację grup wewnątrz społeczeństwa (np. klasy społeczne, grupy zawodowe) i ma charakter adaptacyjny,
- rozwój cywilizacyjny napędzany jest przez rozwój nauki i technologii,
- możemy zatem dokonać typologii i hierarchizacji społeczeństw ze względu na ich stopień rozwoju cywilizacyjnego,
- tworzone przez ewolucjonistów typologie i hierarchie dość szybko jednak nabrały nacechowania jakościowego – kryterium był stopień zaawansowania rozwoju cywilizacyjnego.
WYKŁAD 4 27.10.2014
GŁÓWNE PRZEDMIOTY BADAŃ NURTU EWOLUCYJNEGO:
religia
prawo
instytucje polityczne
sztuka
technologia
Przedstawiciele ewolucjonizmu społecznego:
HENRY LEWIS MORGAN
EDWARD BURNETT TAYLOR
HERBERT SPENCER
EWOLUCJA SPOŁECZNA WEDŁUG JAMES GEORGE FRAZER
- porównuje wszystko co możliwe,
- swój model ewolucyjny zawarł on w pracy „Złota gałąź”,
- ewolucja społeczna zachodzi w pierwszej kolejności na poziomie światopoglądowym,
- możemy wyróżnić 3 podstawowe etapy ewolucji światopoglądu ludzkiego:
Etap magii
Etap religii
Etap nauki
- etap światopoglądu magicznego cechuje się postrzeganiem świata jako całości (świat ludzki i nadprzyrodzony jest postrzegany jako całość); wierzenia magiczne (magia sympatyczna) możemy podzielić na magię przenośną (kontaktu) i magię podobieństwa (homeopatyczną) – stan dzikości,
- etap religijny cechuje się rozdziałem świata nadprzyrodzonego i ludzkiego, pojawia się abstrakcyjna idea Boga – stan barbarzyństwa,
- etap dominacji światopoglądu naukowego cechuje zanik substratu nadprzyrodzonego, proces laicyzacji społecznej, skrajny modernizm, wiara w postęp i siłę nauki i technologii; etap ten zamyka proces historycznego kształtowania się społeczeństwa – stan cywilizacji.
POZYTYWIZM SOCJOLOGICZNY A WYŁANIANIE SIĘ METODY SOCJOLOGICZNEJ
GŁÓWNE TEZY POZYTYWIZMU SOCJOLOGICZNEGO
- zakładał, iż jedynym prawomocnym rodzajem wiedzy jest wiedza naukowa,
- badając społeczeństwo powinniśmy starać się obiektywnie wyjaśniać dany problem socjologiczny (fakt socjologiczny) metodami stricte naukowymi,
- metodologia naukowa musi być poddana mechanizmowi weryfikacji – powtarzające się zjawiska społeczne tworzą pewne wzorce, a nasze badania socjologiczne muszą prowadzić do powtarzalnego wyniku; tylko wtedy będą one „naukowe”,
- wszystkie społeczeństwa nieuchronnie dążą do osiągnięcia stanu naukowości (teleologizm),
- rzeczywistość społeczną możemy badać w manierze bliskiej naukom przyrodniczym, naszym socjologicznym „mikroskopem” będą pojęcia socjologiczne (scjentyzm),
- nauki przyrodnicze uzupełniają obraz dostarczany przez socjologię,
POZYTYWIZM W SOCJOLOGII AUGUST`A COMTE`A
- nauka powinna zajmować się tym, co jest nam dane, tj. obiektami zawartymi w otaczającej nas rzeczywistości,
- badania naukowe powinny przyczyniać się do przyspieszenia procesu „unaukowienia” społeczeństwa, tzn. polepszenia standardu życia ludzi,
- jedyną wartościową wiedzą jest wiedza pewna,
- filozofia społeczna nie może jedynie dekonstruować istniejącego porządku społecznego poprzez jego krytykę, lecz musi z konieczności przyczyniać się do budowania lepszego świata; musi być konstruktywna,
- aby osiągnąć stan społeczeństwa pozytywnego (naukowego) musimy porzucić wszystko, co, wiąże się z minionymi etapami naszego rozwoju,
- zdaniem Comte’a społeczeństwa przechodzą 3 fazy rozwoju
Fazę teologiczną
Fazę metafizyczną
Fazę pozytywną
EMILE DURKHEIM I SOCJOLOGIZM
- ojciec socjologii,
- swoje najważniejsze poglądy zawarł w takich pracach jak „Zasady metody socjologicznej”, „Elementarne formy życia religijnego” i „Samobójstwo. Studium socjologiczne.”, „O podziale pracy społecznej”,
- był zwolennikiem poglądu mówiącego że socjologia musi uzyskać niezależność jako nauka o społeczeństwie, a uzyska ją wtedy gdy dostarczać nam będzie klucza do wszystkich zjawisk społecznych – socjologizm,
- powinniśmy zatem tworzyć solidne podwaliny dyscypliny socjologicznej, tworząc precyzyjny język socjologii, którego terminy będą stanowić nasze instrumentarium badawcze względem rzeczywistości empirycznej obecnej „tu i teraz”,
- Durkheim stworzył i kierował pierwszym czasopismem socjologicznym od roku 1898
MODEL SOCJOLOGII POZYTYWNEJ EMILE DURKHEIMA
- opiera się on na założeniu istnienia specyficznego rodzaju rzeczywistości – rzeczywistości społecznej, która jest rzeczywistością samo tworzącą się, zewnętrzną wobec jednostek i zastaną – rzeczywistość sui generis,
- „Społeczeństwo, (…)przerastając nas, znajduje się zarazem wewnątrz nas, ponieważ może istnieć tylko w nas i poprzez nas,
- zjawiska społeczne są refleksją społeczeństwa; w każdym, nawet najmniej wydawałoby się znaczącym fenomenie życia zbiorowego odbija się jak w zwierciadle struktura danego społeczeństwa,
- „(…) zjawiska, których swoistą przyczyną jest właśnie (…) społeczeństwo – zjawiska, których nie byłoby, gdyby ono nie istniało i które są takimi, jakimi są wyłącznie dlatego, że takie a nie inne jest dane społeczeństwo”,
- socjolog powinien badać zatem określone fragmenty rzeczywistości społecznej czyniąc to w sposób maksymalnie obiektywny i naukowy tak aby uchwycić specyfikę tych zjawisk i wyjaśnić ich wpływ na inne zjawiska społeczne – socjolog powinien badać fakty społeczne.
CZYM JEST „FAKT SPOŁECZNY”
-faktem społecznym nazywamy wszelkiego rodzaju elementy życia grup ludzkich, w których zawarto normy, wartości i zasady postępowania, oraz schematy światopoglądowe dotyczące życia społecznego tej grupy,
- fakty społeczne są powszechne, zewnętrzne i wymuszają na jednostkach jakiś rodzaj ustosunkowania się do nich; są czymś swoistym, co możemy wydzielić z rzeczywistości społecznej, czymś co jest powtarzalne i istotne dla danego społeczeństwa – postulat realizmu socjologicznego,
- fakty społeczne mogą zawierać się np. w sferze religii, prawa, zestawu dyrektyw obyczajowych, moralności danej grupy; są one czymś namacalnym i empirycznym – możemy je opisać socjologicznie,
CO SPRAWIA, ŻE SPOŁECZEŃSTWA TRWAJĄ?
- podstawowym mechanizmem trwania społeczeństwa jest solidarność społeczna – jest rodzajem więzi grupowej, czymś co spaja jednostki w grupie,
- podlega ona różnorodności i zmienności swych form,
- „Tym, co istnieje naprawdę są poszczególne formy solidarności (…)”,
- istnieją dwa podstawowe typy solidarności społecznej:
Solidarność mechaniczna – typowa dla społeczeństw prostych, o niewielkiej liczbie członków, gdzie dominują relacje bezpośrednie, ludzie nie różnią się zbytnio od siebie, wspólnota stara się wówczas narzucić jednostkom swoje racje; ważną instytucją zachowania więzi staje się tu religia,
Solidarność organiczna – typowa dla nowoczesnych społeczeństw zachodnich, gdzie zmuszeni jesteśmy ze sobą współpracować, nie jesteśmy jednak tak bardzo poddani presji społeczeństwa, jak w społeczeństwach prostych; rośnie w silę postawa indywidualizmu i refleksyjności,
CO JEDNAK, GDY SOLIDARNOŚĆ SPOŁECZNA NIE DZIAŁA TAK POPRAWNIE?
- podstawową konsekwencją zaniku więzi społecznych jest anomia społeczna – rozpad podstawowych relacji pomiędzy jednostkami, grupami, lub instytucjami,
- w przypadku zaniku więzi społecznych jednostki czują się wykluczone i odrzucone przez innych, zanika świadomość zbiorowa,
- konsekwencją takiego stanu rzeczy jest m.in. zjawisko zwiększającej się liczby samobójstw,
- Durkheim wyróżnia następujące typy motywacji w przypadku samobójstw:
samobójstwa anomiczne
samobójstwa fatalistyczne
samobójstwo egoistyczne
samobójstwo altruistyczne
MATERIALIZM HISTORYCZNY I KONCEPCJA KONFLIKTU KLAS SPOŁECZNYCH
GŁÓWNE TEZY MARKSIZMU SOCJOLOGICZNEGO
- społeczeństwo skonstruowane jest w oparciu o różnice pomiędzy poszczególnymi klasami,
- różnice te mają przede wszystkim charakter ekonomiczny, ale też ideologiczny – każda klasa społeczna posiada specyficzny dla siebie rodzaj świadomości klasowej; dysproporcje pomiędzy tymi, którzy posiadają wszystko, a tymi, którzy nie maja nic napędzają konflikt pomiędzy poszczególnymi klasami – dialektyka społeczna,
- konflikt ten wynika z różnicy interesów poszczególnych klas,
- socjologia ( jak i nauka w ogóle) może stanowić narzędzie mechanizmu budzenia świadomości klasowej w klasach społecznych, w których tej świadomości brakuje (np. w wyniku braku dostępu do edukacji),
- różnice klasowe obserwowane przez socjologów wynikają z przyjętego modelu społeczno – gospodarczego – zachodniego społeczeństwa kapitalistycznego,
- socjologia ma za zadanie poddawać w wątpliwość ten model społeczny; ma być forma krytyki społecznej tak w teorii jak i w działaniu – propozycja inżynierii społecznej,
ANTYPOZYTYWIZM I MODEL SOCJOLOGII ROZUMIEJĄCEJ
Max Weber:
- Weber krytycznie podchodził do entuzjazmu wobec pozytywistycznie rozumianego scjentyzmu, gdyż jego zdaniem w tak uprawianej socjologii umyka nam właściwy przedmiot badań – drugi człowiek, którego sposób myślenia i działania staramy się zrozumieć,
- propozycja socjologii rozumiejącej ma wskazywać, że powinniśmy zrozumieć światopogląd innych ludzi, który w dalszej kolejności wpływa na ludzkie działanie w społeczeństwie,
- Weberowska teoria działania społecznego zakładała, że źródło jednostkowych motywacji tkwi w społeczeństwie i kulturze,
- to kultura dyktuje nam, co jest racjonale i irracjonalne,
- możemy wyróżnić następujące typy działania społecznego:
działania celowo-racjonalne (nadrzędny cel w ramach porządku społecznego)
działania wartościowo-racjonalne
działania tradycjonalne
działania afektywne (odwołanie do stanów emocjonalnych, argumentacja działań)
- każde z tych działań odwołuje się do tzw. „typu idealnego”
- „Etyka protestancka i duch kapitalizmu” – analiza historycznej społeczności – Purytan
Frank Hamilton Cushing:
- badania społeczności Indian Zuni,
Ferdynand Tonnies:
- jego zdaniem możliwe są trzy rodzaje poglądów na życie społeczne:
biologiczny
psychologiczny
socjologiczny
- socjologia bada fakty społeczne, jak też to na czym się one opierają – na motywacjach uczuciowych lub rozumowych,
- na podstawie tych pól działania ludzkiego możemy wyróżnić dwa typy organizacji społecznej:
GEMEINSCHAFT – to rodzaj stosunków społecznych oparty przede wszystkim na „woli organicznej” opartej głównie na emocjach. Łączy jednostki, rozumiane jako pełne osobowości, na podstawie bliskości emocjonalnej i ogarnia całe ich życie, np. ZUNI
GESELLSCHAFT – to rodzaj stosunków społecznych o charakterze formalno-rzeczowym, opartych na „woli arbitralnej”, na racjonalnej kalkulacji, umowie i wymianie (regulowanych przez formalne prawo). Łączy jednostki jedynie w aspekcie wykonywania przez nie określonych ról społecznych.
FUNKCJONALIZM I PROBLEM INSTYTUCJI SPOŁECZNYCH
Bronisław Malinowski:
- badanie społeczności wysp Trobrianda,
Funkcjonalizm socjologiczny wg. B. Malinowskiego:
- jako badacze społeczni powinniśmy za cel postawić sobie uchwycenie poglądu tubylca na świat widziany jego oczyma, znalezienie typowych sposobów myślenia i odczuwania, i zrozumienie co się za nimi kryje oraz ustalenie co jest normą, zwyczajem, powszechną regułą obowiązującą w badanej społeczności,
- podstawową jednostką życia społecznego są instytucje społeczne (np. handel wymienny „kula” na Trobriandach),
- każda instytucja i jednostka musi spełniać określoną funkcję społeczną,
- funkcjonalny charakter społeczeństwa zachodzi na dwóch poziomach,
- jednostka musi być funkcjonalna względem innych jednostek
- jednostka musi być funkcjonalna względem społeczeństwa rozumianego jako system,
- społeczeństwo i występujące w nim zależności funkcjonalne możemy rozumieć poprzez analogię do żywego organizmu,
Koncepcja kultury wg. B. Malinowskiego:
- kultura posiada 4 charakterystyczne właściwości:
stanowi całość
jest wewnętrznie zintegrowana
jej elementy pełnią swoiste funkcje
stanowi instrumentalny aparat zaspokajania ludzkich potrzeb
Alfred Reginald Radcliffe-Brown:
- najważniejszą cechą społeczeństwa jest jego uporządkowanie, swoisty ład wewnętrzny badany przez socjologa,
- porządek ten zawiera się w strukturze społecznej i systemie społecznym,
- system społeczny składa się z:
struktury społecznej
praktyki społecznej
sposobów (wzorów) myślenia i odczuwania
KONTEKSTY SOCJOLOGII AMERYKAŃSKIEJ POCZĄTKU XX w.
Najważniejsze czynniki wpływające na kierunki badań socjologii amerykańskiej pierwszej połowy XX w.:
napływ imigrantów spoza obszarów anglosaskich,
trwała obecność mniejszości etnicznych i społeczno-kulturowych (Indianie, Afroamerykanie),
wpływ badaczy spoza USA (w szczególności wywodzących się z tradycji niemieckiej) na kształtowanie się instytucji socjologicznych w kraju,
proces urbanizacji (tworzenie się wielkich aglomeracji miejskich, jak np. Nowy Jork) i industrializacji (rozwój przemysłu i technologii),
szybki wzrost gospodarczy i rosnące znaczenie geopolityczne USA,
popularność nurtu psychologicznego, językoznawstwa porównawczego i filozofii pragmatycznej (wpływ myśli Williama Jamesa i Johna Deweya),
ZJAWISKO MIGRACJI I JEGO WPŁYW NA BADANIA AMERYKAŃSKIEJ TOŻSAMOŚCI
- na przełomie XIX i XX w. obserwowaliśmy pierwszą fazę tzw. Wielkiej Imigracji z Europy (wschodnie wybrzeże USA) i Azji (zachodnie wybrzeże),
- mit „amerykańskiego snu” jako czynnik przyciągający imigrantów oraz sytuacja ekonomiczna w Europie jako czynnik wypychający,
- koncepcja tygla etnicznego,
- zagrożenie tożsamości nurtu W.A.S.P. i próby przedefiniowania ideału amerykańskiego,
- wpływ założeń niemieckiej koncepcji narodu i rola dyskursu rasowe w USA,
- model socjologii opisowej jako odpowiedź na zróżnicowanie społeczeństwa amerykańskiego,
Franz Boas
Partykularyzm kulturowy:
- Boas wychodził z założenia mówiącego, że każde społeczeństwo zbudowane jest na odmiennych podstawach kulturowych,
- zróżnicowanie społeczeństw na świecie i zróżnicowanie społeczne w USA przekłada się na odmienność sposobów postrzegania rzeczywistości przez przedstawicieli różnych grup,
- modele społeczne są względne – początki relatywizmu kulturowego,
- zmiana kulturowa i społeczna zachodzi wewnątrz danego systemu nie zaś dotyczy wszystkich społeczeństw, nie jest prawem uniwersalnym lecz partykularnym,
- powinniśmy badać zatem to, co w danym społeczeństwie i kulturze unikalne i niepowtarzalne – to, co stanowi o stylu życia danej grupy,
WYKŁAD 5 13.01.2014r.
ZASADY TEORII SAPIRA-WHORFA
- teoria ta, stworzona przez amerykańskich badaczy Edwarda Sapira i Benjamina Lee Whorfa, bazowała na językoznawczych badaniach porównawczych,
- zgodnie z jej tezami język, którego używamy determinuje postrzeganie przez nas rzeczywistości,
- tym samym używane przez nas kategorie językowe są kategoriami poznawczymi – to, jak nazywamy elementy rzeczywistości wokół nas określa nasz światopogląd i wpływa bezpośrednio na nasze działanie,
- przykładem oddziaływania języka na nasz światopogląd może być np. zależność pomiędzy nazewnictwem a postrzeganiem ich jako podobnych do siebie,
SZKOŁA PSYCHOLOGII KULTUROWEJ
- do jej najważniejszych przedstawicieli należeli Ralph Linton, Alfred Louis Kroeber, Margareth Mead, Ruth Benedict,
- inkorporowała ona metody i przedmiot badań psychologii w obrębie studiów społeczno-kulturowych,
- centralnym przedmiotem badań stał się społecznie i kulturowo określony schemat osobowości człowieka,
- w obrębie tej szkoły socjologicznej poszukiwano tzw. „charakteru narodowego”, typowego dla danego narodu zestaw cech osobowościowych i predyspozycji emocjonalnych,
- poszukiwano także tzw. Wzorców kulturowych tj. określonych, powtarzalnych wątków kulturowych stanowiących o symbolicznej syntezie danej kultury zawartych w praktyce społecznej i wierzeniach danej grupy,
MARGARET MEAD
- jej najważniejsze prace to „Dojrzewanie na Samoa”, „Dorastanie na Nowej Gwinei”
- zdaniem Mead zjawisko transmisji kultury odbywa się w ramach trzech podstawowych modeli kulturowych związanych z uczeniem się i wychowaniem,
- każdy z tych modeli możemy odnieść w społeczeństwie amerykańskim do procesu adaptacji kulturowej imigrantów,
- kultura postfiguratywna – „Dzieci uczą się od starszych”, kierunek transmisji treści przebiega wertykalnie; starsze pokolenia uczą młodsze wszystkich aspektów życia społecznego,
- kultura konfiguratywna – „Wszyscy uczą się od wszystkich”, kierunek transmisji treści przebiega horyzontalnie; każdy członek społeczeństwa uczy się wybranych treści kulturowych,
- kultura prefiguratywna – „Dzieci uczą dorosłych”, kierunek transmisji przebiega wertykalnie, lecz jest odwróceniem tradycyjnego wzoru wychowania,
RUTH BENEDICT
- jej najważniejsze prace to „Wzory kultury” oraz „Chryzantema i miecz”,
- teoria kultury wg. niego zakłada, że kultura zawiera się w unikalnym wzorze typowym dla danego systemu kulturowego i warunkującym całość światopoglądu członków danej grupy,
- wzory kultury stanowią symboliczną syntezę istoty danej kultury,
- możemy zatem wskazać na centralne motywy kulturowe stanowiące o unikalności danej kultury, motywy te zawierają się często w naczelnych wartościach podzielanych przez dane społeczeństwo,
- najważniejszym procesem przyczyniającym się do utrwalenia w jednostkach wzorów danej kultury jest wychowanie, poprzez które wpajane są nam normy zachowania, myślenia i wzory emocjonalne typowe dla danej społeczności,
- reprodukcja wzoru kulturowego zależy od wpływu instytucji wychowawczych, tak nieformalnych (rodzina), jak i formalnych (szkoły)
WYKŁAD 6
27.01.2014
KONTEKSTY SOCJOLOGII WSPÓŁCZESNEJ
Nurty krytyczne socjologii XX w.
SZKOŁA FRANKFURCKA:
- nurt socjologii II poł. XX w. mieszczący się w ramach kierunku humanistyki zwanego zbiorczo krytyką kulturową,
- badania w niej realizowane skupiały się na odsłanianiu mechanizmów funkcjonowania społeczeństwa materialistycznego,
- krytyka społeczno-kulturowa skupiała się na wskazaniu fundamentalnych zmian dokonujących się w obszarze wartości, norm i struktur społeczeństwa kapitalistycznego oraz narastającego poczucia kryzysu w tych obszarach,
- miała przeciwstawiać się pewnemu porządkowi społecznemu,
- narzędzie realnej zmiany,
Theodor Adorno
Max Horkheimer
Walter Benjamin
Herbert Marcuse
Erich Fromm
Jurgen Habermas
Główne założenia szkoły frankfurckiej:
- dominującym wzorem światopoglądowym społeczeństw zachodnich jest racjonalność postoświeceniowa,
- model rozumu bazujący na tej racjonalności jest rozumem instrumentalnym, tj. zniewalającym jednostki i narzucającym im wolę ośrodka władzy,
- taki model racjonalności sugeruje jednak jednostkom, iż są wolne w wyrażaniu swej podmiotowości, lecz jest to jedynie pozór,
SOCJOLOGICZNA TEORIA KONFLIKTU WG. RALFA DAHRENDORFA
- teoria konfliktu sprzeczna jest z podstawowymi założeniami funkcjonalizmu socjologicznego, lecz posiada równie długie tradycje badawcze (K. Marks, M. Weber, G. Simmel),
- w odróżnieniu od klasycznej marksistowskiej teorii konfliktu zdaniem Dahrendorfa społeczeństwa kapitalistyczne uległy znacznemu przeobrażeniu – relacje klasowe stały się bardziej płynne w sensie relacji władzy,
- społeczeństwo postkapitalistyczne zinstytucjonalizowało konflikt klasowy i sprowadziło go do sfer ekonomii i polityki,
- Dahrendorf uznaje, iż każde społeczeństwo jest przedmiotem zmiany, a konflikt społeczny (klasowy) jest naturalną konsekwencją tego procesu,
- uznaje on jednak komplementarność procesów konfliktogennych i integracyjnych jako stałych elementów życia społecznego,
- odrzuca on teorię marksistowską (konfliktu dwóch klas) wskazując na złożoność struktury współczesnego społeczeństwa,
- wprowadza on ideę autorytetu opartą na pozycji społecznej, a nie jednostkach – będącego produktem społecznych oczekiwań,
- autorytetu mogą jego zdaniem wchodzić w konflikt z poszczególnymi pozycjami społecznymi,
TEORIA KAPITAŁU KULTUROWEGO PIERRE’A BOURDIEU
- kapitałem kulturowym nazywamy zespół idei, wiedzy, umiejętności i przedmiotów o wartości kulturowej posiadany przez jednostki rozumiane jako przedstawicieli poszczególnych klas społecznych,
- kapitał ten wyraża się poprzez kompetencje językowe i kulturowe jednostki, jak też związany jest ściśle z innymi formami kapitału (ekonomicznym i społecznym),
- wyraża się on w 3 podstawowych formach:
ucieleśnionej – jako długotrwałe dyspozycje ciała i umysłu, w tym w szczególności tzw. „dobre maniery”, gust kulturowy, smak, znajomość form kultury wysokiej, konwencji kulturowych i towarzyskich,
zinstytucjonalizowanej – głównie w postaci sformalizowanego wykształcenia, w szczególności potwierdzonego przez dyplomy prestiżowych uczelni,
uprzedmiotowionej – jako posiadane dobra kulturowe (malarstwo, książki, maszyny),
- wraz z pozostałymi formami kapitału składa się na kapitał symboliczny,
- w teorii socjologicznej Bourdieu łączy się z pojęciem pola i habitusu,