Średniowiecze

1. Wpływ chrześcijaństwa i religii wschodu na filozofię

   1. Szczególnie Aleksandria w której działał Filon, który pokazywał powiązanie filozofii greckiej wraz z islamem. Filon jako Żyd nie znał hebrajskiego, co pokazuje jaki wpływ miała kultura grecka.
      Ponadto wpływy religijne można zauważyć w łanie filozofii greckiej, np. Plotyn – jest twórcą nowej interpretacji platonizmu (neoplatonizm – dużo Platona otulona religijnością) głosił on 3 drogi dążenia do wyjścia z jaskini (poznanie absolutu)

      1. Poznanie absolutu

      2. Droga przez dobre moralne życie

      3. Droga poprzez sztukę i twórczość

Najlepiej stosować te 3 drogi równocześnie. Jego dzieła ułożył uczeń Porfiriusz (enmeady – najbardziej znane dzieło Plotyna), który ułożył je w 6 działów podzielonych na 9 części.

1. Poza wpływem religii żydowskiej w tym okresie mamy do czynienia ze zjawiskiem wpływu wszelkich religii np. bliskiego wschodu (mazdanizm surdanizm) co nazywamy gnostycyzmem.
   Gnostycyzm rozwijał się między 1 w p.n.e. aż do 3 w n.e. w tym okresie powstało wiele bractw, zgromadzeń, sekt bazujących na przekazach religijnych (korzystały z wielu źródeł wiedzy religijnej) można u nich zauważyć wyraźny dualizm dobra i zła, dwóch sił przeciwstawnych zwalczających się na świecie.
   Były propozycją wyjaśnienia zła dla ówczesnego świata, przyjmowali istnienie Boga który stworzył wszystko co dobre (Dobry Bóg Stwórca) oraz istnienie drugiego Złego Boga Stwórcy odpowiadającego za zło i cierpienie.
   Bardzo charakterystyczny jest mit ruchu jakim był Manicheizm, mieli oni wyobrażenie rzeczywistości stworzonej przez złego boga. 2 braci Ormos i Aryma walczyło ze sobą bez przewagi jakiegokolwiek, i pewnego dnia Aryma wpadł na pomysł zniewolenia brata w świecie materialnym. Zło istnieje jako pewien byt, rzeczywistość. Sens życia ludzkiego polega na zrozumieniu tego że świat materii jest absolutnym złem, żeby zrozumieć to, że w tym świecie materii znajduje się zamknięta i zniewolona przez niego Boska cząstka utożsamiona z tym co duchowe. Ta wiedza w zasadzie sama w sobie jest w stanie w człowieku wyzwolić owego ducha spod działania materii. Ta wiedza jest nazywana Gnozo (gr. Gnoza – wiedza). Manichejczycy dzielili ludzi na 3 grupy w zależności od ilości posiadanej Gnozy

   1. Pneumatycy – ludzie najwyższej kategorii (pneuma – duch) są wrażliwi na cząstkę duchową i wiedzą iż ta czaśtka jest dobrem i utożsamiają się z nią.

   2. Psychicy – mają spontaniczne i naturalne przeczucie że świat nie jest tylko materialny ale, że istnieje w nim jakaś duchowa cząstka, mają oni jeszcze szansę stać się dzięki pomocy pneumatykami

   3. Hylicy – materialiści, Ci którzy do końca utożsamiają się to co zmysłowe i cielesne, pojmując się jako ciało, nie pojmują innej rzeczywistości niż tej zmysłowej, są oni skazani na zagładę lub na to by być złymi ludźmi

To że gnostycyzm nie jest całkowicie zapomniany mogą świadczyć nurty Newage

1. Pod wpływem chrześcijaństwa ruchy gnostyckie w cesarstwie rzymskim musiały politycznie zostać zepchnięte na margines, wczesna myśl chrześcijańska nazywana jest Patrystyką. (łac. pater – ojciec) jest to okres w którym działają ojcowie kościoła. Zamyka ten okres św. Augustyn będący jednym z ojców kościoła, dzielimy ich na wschodnich i łacińskich (którzy posługiwali się różnymi językami). Ten moment jest bardzo ważny bo wówczas zaczęły pojawiać się pewne rozbieżności, które z czasem pogłębiając się doprowadziły do schizmy. Do ojców kościoła wschodniego można zaliczyć Klemensa z Aleksandrii oraz Orygenes oraz Grzegorz z Nysy. Ojcowie zachodniego to św. Augustyn, Hieronim, Ambrozy. Najważniejszym wydarzeniem był sobór nicejski na którym sformułowano główne zręby dogmatyki chrześcijaństwa.

2. Spotkanie chrześcijaństwa z filozofią starożytną

   1. Jedni mówili, że należy odrzucić całkowicie powiązania z filozofią grecką, Tertulian bardzo mocno przeciwstawiał się tradycji pogańskiej, twierdził iż wcześniejsze doktryny greckie są sprzeczne i nie doprowadzają do niczego. Uważał iż trzeba wiarę i objawienia oddzielić od pogaństwa i na tej podstawie rozmyślać i wysnuwać teorię o człowieku.

   2. Drugą opcją było (Klemensa z Aleksandrii) traktowanie przedchrześcijańskiego świata intelektualnego jako poszukiwanie prawdy przygotowującego umysł ludzki na przyjęcie objawienia chrześcijańskiego. Chrześcijaństwo opiera się na 2 gruntach (tradycji żydowskiej i filozofii greckiej) przygotowujących człowieka do przyjęcia wiary. Filozofia traktowana jako wstęp do wiary. Na wschodzie bardziej widoczny jest wpływ filozofii greckiej a w szczególności Platona, na zachodzie wpływ ten jest zauważalnie mniejszy.

1. Filozofia średniowieczna

   1. Filozofia bytu najwyższego – jest nim Bóg, ze strony filozofii średniowiecznej najważniejszą rzeczą było istnienie Boga i dowody na jego egzystencję

Dowody na istnienie Boga (kwestia dowodzenia istnienia Boga jest z góry podejrzane)

1. Dowodzenie – po to aby nawracać, pokazać dzięki nim iż wiara w Boga nie jest irracjonalna, odrzucano zarzut absurdalności wiary. Św. Augustyn wysnuwa dowód twierdzący „ człowiek jest istotą skończoną i zmienną i z takimi rzeczami ma do czynienia, a więc jego intelekt też jest skończony i zmienny. Natomiast zdarza się że temu intelektowi objawia się coś jako prawda (człowiek poznaje prawdę) i jest to bardzo dziwne zjawisko. Jak może być iż skończony i zmienny intelekt ludzki poznaje prawdę która jest niezmienna i wieczna. Człowiek poznaje to ze Bóg istnieje, że 2+2 jest 4, nie poznajemy samych faktów ale też to że inaczej by nie może.” Nie było by to możliwe gdyby ktoś nie pomagał intelektowi poznawać tych prawd, może to być istota niezmienna i wieczna którą może być tylko i wyłącznie Bóg. Człowiek w aktach poznawczych jest zawsze wspierany przez Bożą łaskę, w aktach poznawczych Bóg oświeca człowieka. Nazywa się to iluminacjonizmem – Bóg z punktu istnienia człowieka jest światłością i szczęśliwością. Sam w sobie jest jednak wieczny i niezmienny.

2. Drugim św. Był Anzelm z Canterbury (z Aosty) żył w XI wieku, jest doktorem kościoła, nazywa się go ojcem scholastyki – formy która przejęła jego myśl i uczyniła ją swoim kredo (fides gnaereus intellectum – wiara poszukująca zrozumienia). W wierze by rozumieć i rozumiem by wierzyć. Oznacza to jednak próbę racjonalizacji wiary i docenienia wartości rozumu pod dyktando wiary. Ponieważ scholastyka bardzo doceniała logikę i dialektykę starała się rozstrzygać wszelkie spory racjonalnie na ile to możliwe. Anzelm dążył do tego aby człowiek na tyle ile może starał się wiarę zrozumieć. O tym iż Bóg istnieje można dojść drogą rozumu i dedukcji, przedstawia on dedukcyjny dowód nazwany w literaturze dowód ontologiczny (sposób dowodzenia boga). W dziele proslogion znajdujemy dowód ontologiczny na istnienie Boga. Ma on dużą wiarę w nasz intelekt, „MEGA PEGAZ” skoro osoby wierzą i nie wierzą w Boga to musi być jakaś wspólna cząstka intelektu ponad którą nic większego nie może być pomyślane.

3. Teorie te wyróżniają się później u Kartezjusza, który tworzy grupy niższe od człowieka, który może wymyślić pewien świat (może nie istniejący), tworzyć idee, jednak same one nie są dowodem ich istnienia. W Idei Boga zawarte jest coś co człowiek sam z siebie nie jest w stanie wymyślić tzn. idea nieskończoności, ponieważ wszystko z czym mamy do czynienia to skończoność, (nie można uzyskać idei nieskończoności poprzez sumowanie skończoności) pomiędzy tym co skończone i tym co nieskończone istnieje wielka przepaść. Jeżeli człowiek posługuje się ideą nieskończoności to musi być to spowodowane przyczyną która nie jest człowiekiem, jest rzeczywiste i nie jest skończone, tą przyczyną może być tylko Bóg.

Dowód kosmologiczny na istnienie Boga – wyprowadzony przez św. Tomasza z Akwinu – doktor kościoła z XIII wieku. Największym przedstawicielem był J. Maritain (neotomizm, dogmaty św Tomasza dostosowane do obecnych czasów). Św Tomasz napisał najsłynniejszą summę Teologiczną – jest zbiorem całej ówczesnej wiedzy, wydana została w tomach Lae sposób jej pisania i konstrukcja jest tak charakterystyczna, iż odpowiada typowi refleksji scholastycznej. Kwestia – najmniejsza cząstka (rozdział w summie i jest to odpowiedź na bardzo konkretnie postawione pytanie. Na tyle konkretnych i prostych aby możliwe były 2 odpowiedzi : Tak oraz Nie.

Po sformułowaniu pytania potrzebne było przeprowadzenie analizy argumentów za i przeciw, staramy się robić to rzetelnie aby wysunąć tylko te najsilniejsze argumenty, po ich analizie odpowiadamy albo tak albo nie.

W summie teologicznej pada pytanie „czy Bóg istnieje” wysuwa 2 poważne argumenty przeciwko istnieniu Boga, jeden natury teoretycznej, drugi praktycznej. Po przedstawieniu tych przedstawia 5 dróg dowodzących na istnienie Boga Argumenty te pokazują istnienie czegoś co nazywa się Bogiem, a nie ściśle Boga Chrześcijańskiego

1. Z ruchu – oto niektóre rzeczy się poruszają (wychodzenie od doświadczenia świata otaczającego, a nie od logiki) świat jest taki że nie mógł by powstać bez Boga. Ta droga to powtórzenie argumentacji Arystotelesa

2. Droga z przyczyny sprawczej – stwierdzamy w świecie sprawczych ciąg zdarzeń przyczynowo skutkowych

3. Z bytów przygodnych i koniecznych – przygodne ( powstanie czegoś przypadkowo ale nie w takim sensie, a w sensie nie konieczności)

4. Ze stopni doskonałości bytu

5. Droga z celowości (jaką zauważamy w świecie) – tam gdzie znajdujemy cel musimy się domyślać istoty rozumnej, a więc trzeba przyjąć istnienie rozumu nadającego sens i cel rzeczywistości, a rozumem takim może być tylko Bóg.

1. Personalistyczna koncepcja człowieka (filozoficzne pojawienie się osoby)

   1. Zaczyna wchodzić w grę wokół osoby Boga i 3 osób Boskich, już w III w n.e. znajdujemy uniwersalną definicję osoby odnoszącą Siudo człowieka sformułowaną przez Boecjusza (osoba jest niepodzielną substancją natury rozumnej), współcześnie badacz niemiecki tłumaczy to tak „Bycie osobą jest specyficznym sposobem w jakim konkretyzują się indywidualne natury rozumne” – osoba – bardzo specyficzny, wyjątkowy, indywidualny sposób realizowania swojej cechy jaką jest rozumność.

2. Spór o powszechniki

   1. Powszechnik – to co ogólne, są to tylko słowa,

   2. 3 sposoby powszechnika

      1. Rzecz - świat

      2. Pojęcie - świadomość

      3. Termin/słowo – język

   1. Nominalizm - człowiek jest faltius viotis (czy jakoś tak) – pusty dźwięk, jest tylko nazwą i nie można sobie pomyśleć czegoś takiego jak człowiek

   2. Realizm – taki pogląd na naturę powszechników mówiący o ich istnieniu w rzeczywistości. Realizm zakłada istnienie powszechników w rzeczywistości jako odrębnych tworów.
      Realizm umiarkowany – powszechniki istnieją w rzeczywistości, nie ma rzeczy żaba, krzesło, ale istnieje pewna wspólna właściwość w danych rzeczach która pozawala na sformułowanie o nich ogólnego pojęcia

   3. W XIV wieku powstaje konceptualizm i sformułował go franciszkański filozof i logik Wilhelm Okham – mamy terminy które nie są tylko dźwiękami a mają swoje odzwierciedlenie w naszym umyśle i świadomości ale nie mają odzwierciedlenia w rzeczywistości. Konceptualiści i nominaliści – odcinają się od świata, człowiek jako oderwanie od bytów twierdzący iż świat jest tak bardzo indywidualny że człowiek nie jest w stanie go zrozumieć.

   4. Woluntaryzm i racjonalizm – dyskusja odnosiła się do Boga. Racjonaliści twierdzili iż w Bogu pierwszy jest rozum i Bóg wybiera to co rozumne, woluntaryści jednak twierdzili że rozum jest wyprzedzany jest przez wole, a to co Bóg wybiera jest racjonalne. Wg woluntaryzmu Bóg jest wszechmocny i nic nie może go zniewolić, żadne zasady, twierdzenia, logiczne stwierdzenia. Pojawia się tu pierwszy istotny problem polegający na odróżnieniu JA od ŚWIATA, struktury bytu nie są już tożsame.

Podstawowe nurty filozofii renesansu

1. Humanizm obywatelski – do niego należą Petrarka, salutatti, albertii(człowiek renesansu znany z opowieści, piewca wszechstronnego rozwoju człowieka),

   1. charakterystyczne dla humanizmu to idea powrotu do antyku jako epoki wzorcowej,

   2. podkreślenie wartości suwerennych praw narodowych, czyli odrzucenie papiestwa i cesarstwa jako nadrzędnych instytucji

   3. rozdział kultury od polityki

   4. podkreślenie istotnej roli filologii jako nauki podstawowej, związanej z odnowieniem starożytnej rzymskiej łaciny,

   5. starali się w jakimś stopniu zastąpić filozofię filologią

   6. wiązało się to z odrzuceniem ideałów średniowiecznych monastycznych i ascetycznych i dowartościowaniem sfery cielesnej/zmysłowej (odnawia się hedonizm antyczny)

2. platonizm renesansowy – Mikołaj z Kuzy (kuzańczyk), malcilio Ficino, Giovanni Piko Dela Mirandola

   1. chcieli odnawiać platonizm w neoplatońskiej interpretacji w interpretacji mistycznej kładącej nacisk na miłość kształtującą podstawy rzeczywistości.

   2. Mówili o człowieku że jest copulamundi – węzeł świata – w którym wszystkie istoty wyższe i niższe spotykają się.

3. Arystotelizm renenasowy – Pietro pomponazzi

   1. Chcieli odnowić Arystotelesa w duchu naturalistycznym i przyrodniczym

4. Filozofia polityczna – Nikolo Machiavelli

5. Humanizm europy północnej – eraz z Rotterdamu, Tomasz moor i Michał z montaigne

   1. Powstaje pierwsza utopia (miejsce którego nie ma)

   2. Miachał z … „próby” wyraża tam swoje

6. Reformacja

   1. Luter

   2. Kalvin

   3. Swingli – wizja człowieka pogrążonego w grzechu , człowiek sam nie może się podnieść ale musi czekać na Bożą łaskę, pojawia się doktryna która zakłada że człowiek jest przeznaczony już z góry do zbawienia lub potępienia.

7. Renesansowa filozofia przyrody

   1. Pojawia się naukowa postawa, empiryczna i nauki przyrodnicze i techniczne