Diagnoza psychologiczna - Jedna z podstawowych form praktycznej działalności zawodowej psychologa

• Diagnoza w procesie terapeutycznym - celem takiej diagnozy jest przygotowanie programu oddziaływań wobec klienta, co pozwoli na wprowadzenie oddziaływań psychologicznych.

• Diagnoza rozwojowa np. badanie dziecka z trudnościami szkolnymi - celem jest wskazanie przyczyn trudności i sformułowanie wskazówek dla rodziców oraz szkoły.

• Diagnoza w procesie rekrutacyjnym - celem jest wskazanie osoby, która najlepiej będzie wypełniała rolę pracownika na danym stanowisku

• diagnoza na zlecenie sądu

• Psycholog w sytuacji diagnostycznej musi zachować bezstronność i obiektywizm, jednocześnie nawiązując relację opartą na zaufaniu i gotowości do współpracy

Obiektywizm diagnostyczny

• nie polega na bezdusznym , a emocjonalnym podejściu do klienta

• bezwzględnie wyklucza udzielania pomocy psychologicznej w trakcie badania

• oddziaływanie psychologiczne pojawia się w końcowej części kontaktu psychologa

z klientem - podczas przekazywaniu informacji zwrotnej

Cechy relacji psycholog - klient

Przymus prawny

• art. 74 § 2 ust. 2 Kodeksu postępowania karnego

1. Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.

2. Oskarżony jest jednak obowiązany poddać się badaniom psychologicznym i psychiatrycznym Dobrowolność kontaktu

• Badanie w pełni dobrowolne - klient samodzielnie zgłasza się na badanie

• Badanie pod przymusem

Dobrowolność badania

• Między całkowitą dobrowolnością, a przymusem prawnym istnieje cała gama nacisków formalnych

i psychologicznych, które powodują, że badanie staje się przymusowe:

• rekrutacja

• badanie okresowe pracownika

• dziecko skierowane przez rodziców, szkołę na badanie

• sprawa rozwodowa

• Zadaniem psychologa jest rozważyć przyczyny, które spowodowały, że osoba zgłosiła się na badanie i uwzględnić wynikające z nich motywację do udziału w procesie diagnostycznym

Oczekiwanie badanego

• Zdaniem Orne'a, w typowej sytuacji badawczej, a więc przy dobrowolnym udziale w badaniach psychologicznych i braku poczucia zagrożenia poczucia własnej wartości, osoba badana jest skłonna współpracować z badaczem.

• Mówiąc inaczej, osoba badana będzie pozytywnie zmotywowana do tego, aby odegrać rolę „dobrej" osoby badanej i „...będzie się starała swoim zachowaniem potwierdzić postawioną przez eksperymentatora hipotezę"

Lęk przed oceną

• Jak zostanę oceniony przez psychologa?

• Czy w obiektywnej ocenie jestem tak sprawny, jak sam sądzę?

• Ważne są również uprzednie doświadczenia badanego z określoną sytuacją diagnostyczną

• Poziom niepewności w odniesieniu do przebiegu badania wpływa negatywnie na klienta i wzmaga potrzebę ochrony poczucia własnej wartości

Nastawienie psychologa

• Efekt Rosenthala - wstępne założenie, jak badany będzie się zachowywał w trakcie badania

• Potwierdzenie wstępnych oczekiwań

- pozytywnych (efekt Galatei) – pozytywne wstępne nastawienie wobec badanego, oczekiwanie sukcesów

• negatywnych (efekt Golema) – negatywne wstępne nastawienie wobec badanego, oczekiwanie porażki, niepowodzeń

Wstępne oczekiwanie

• Należy pamiętać o tym, że nasilenie określonych oczekiwań wobec klienta może w rażący sposób zniekształcać zarówno cały proces diagnostyczny (wybór określonych zadań, sposób zadawania pytań w wywiadzie itp.) oraz rzutować na interpretację uzyskanych 'wyników.

Osobowość diagnosty

• Przekonania, postawy, system wartości oraz wiedza psychologa

• Największy wpływ mają takie cechy jak:

• autorytaryzm,

• dogmatyczny styl myślenia,

• konformizm,

• zależność od grupy,

• sztywność,

• utrzymywanie dystansu społecznego,

• impulsywność,

• nieufność

Posiadanie „danych obiektywnych"

• Przed przystąpieniem do badań psycholog dysponuje wstępnymi obiektywnymi informacjami na temat badanego np. wyniki badań medycznych, płeć, wiek, dane proto - diagnostyczne pochodzące z różnych instytucji, czy grup społecznych itp.

• Dodatkowo na nastawienie psychologa wpływają odczucia subiektywne, często formułowane na podstawie zewnętrznych, spostrzeżonych cech klienta

Wcześniejsze kontakty z klientem

• wcześniejsze kontakty z klientem, które kształtują wstępne oczekiwania diagnostyczne i rzutują na przebieg i rezultaty aktualnego kontaktu

• należy unikać opiniowania psychologicznego osób, z którymi psycholog pozostawał w jakichkolwiek relacjach przed rozpoczęciem diagnozy (zasada unikania konfliktu ról)

Etapy procesu diagnostycznego

- Kontrakt -ustalenie celu i zakresu diagnozy

- Przebieg badania diagnostycznego

- Zakończenie diagnozy i opracowanie opinii

Kontrakt diagnostyczny

*Początek kontraktu psychologa z klientem to ustalenie zasad współpracy oraz wyjaśnienie jej podstawowych cech.

*Zawarcie kontraktu pozwala klientowi zrozumieć to, co będzie miało miejsce w czasie badania i jakie będą skutki

Co należy omówić z klientem???

Jaki jest cel działania psychologa?

• Szczegółowe omówienie celu badania oraz metod, które zostaną użyte jest podstawą wyrażenia

świadomej i dobrowolnej zgody na poddanie się badaniom.

• Również wtedy, gdy badanie przeprowadzane jest pod przymusem, psycholog powinien dążyć do akceptacji przez klienta proponowanego procesu diagnostycznego

Na czym polega określenie celu badania badania?

• - Czemu służy badanie?

• Wytłumaczenie, na czym będą polegać poszczególne zadania stawiane przed badanym.

• Poinformowanie, że dopiero po zakończeniu procesu diagnostycznego będą przekazane wnioski dotyczące poziomu wykonania zadań i ostateczna ocena

Jaki jest zakres interwencji psychologicznej?

• Zasada ograniczenia ingerencji w prywatność

* Zakres diagnozy jest określony przez cel dlatego wyjaśnienie klientowi, jakie obszary funkcjonowania zostaną poddane ocenie, pozwala zrozumieć klientowi, że psycholog nie ma prawa ingerować w prywatność badanego i dopytywać o postawy, przekonania i fakty wykraczające poza ten zakres.

* Nie oceniamy człowieka w ogóle, ale w wybranym zakresie

Czas trwania badania

• Określenie czasu trwania badania pozwala klientowi zachować kontrolę nad sytuacją, co wyraża się wzrostem poczucia bezpieczeństwa podczas badania.

• Przeciętnie jednorazowe badanie (zmęczenie i nie powinno przekraczać 1,5-2 godzin

• opłata jest za przeprowadzenie badania i czas poświęcony na jego wykonanie

Przebieg badania diagnostycznego

*Psycholog jest odpowiedzialny za stworzenie właściwych warunków badania (zasada poszanowania godności)

*Dobór odpowiednich narzędzi diagnostycznych

Zakończenie procesu diagnostycznego

*Przekazanie informacji zwrotnej – to podstawowe prawo każdego klienta i podkreślenie jego podmiotowości

*Sformułowanie pisemnej opinii psychologicznej

Diagnozowanie a etykietyzowanie ludzi

Stygmatyzacja - negatywne wartościowanie

Diagnoza stygmatyzująca

• Zawiera elementy pewnej generalizacji np. zamiast „nadużywa alkoholu" jest „alkoholik"; zamiast „uczestniczy w bójkach" - „jest agresywny"; zamiast „dużo mówi" - „jest gadułą" itd.

• Etykieta dotyczy osoby, a nie zachowania

• Etykiety są uproszczona formą kategoryzacji społecznej - przyporządkowują, kategoryzują ludzi według procedury 0-1: „normalny-nienormalny", „inteligentny-nieinteligentny", „przystosowany -nieprzystosowany" itd.

- psycholog powinien brać pod uwagę odbiorcę pisanej przez siebie diagnozy!!!

• Otoczenie oczekuje od psychologa, aby jego diagnoza była stygmatyzująca, bo pozwoli to na uwolnienie się od odpowiedzialności, czy współodpowiedzialności za ich postępowanie - on/ona po prostu taki/taka jest

Teoria naznaczenia społecznego

• Osoba, która została przez psychologa naznaczona jakimś stygmatem, jest karana za próby odsunięcia go od siebie

• Próby opierania się, narzuconemu przez psychologa stygmatowi nie mają szans powodzenia

• Skutek działania stygmatu - zmiana sposobu myślenia danej osoby na swój własny temat

* W stygmatach zawarte jest pewne prognozowanie i oczekiwanie dotyczące stylu zachowania się danej osoby - Efekt samospełniającego się proroctwa tzw. „efekt Golema" - chęć faworyzowania własnej wstępnej hipotezy

Etykiety - podsumowanie

• W etykietach zawarta jest ponura wizja przyszłości człowieka, rzutują na interpretację/ocenę zachowania człowieka w przyszłości

Warunki dobrej diagnozy

• brak emocjonalnego nastawienia do klienta

• sprawdzone kompetencje psychologa (wiedza i umiejętności np. obserwacji, posługiwania się testami i ich interpretacja)

• konsultowanie się w sprawach wątpliwych

• przyznanie się do pomyłki

• ocena zachowań, a nie ludzi - unikanie etykietyzowania !!!!!!!!!

Opinia psychologiczna

• Opinia jest to opis stosowanych w badaniu procedur diagnostycznych, podsumowanie i interpretacja uzyskanych z różnych źródeł wyników badań (testy, wywiad, obserwacja) oraz charakterystyka funkcjonowania klienta w ustalonym w kontrakcie zakresie

* Celem opinii jest dzielenie odpowiedzi na pytania zleceniodawcy

Orzecznictwo psychologiczne

• Nakłada na psychologa te same obowiązki jak w przypadku lekarza

• Orzecznictwo psychologiczne jest sformalizowane i wypisywane na zatwierdzonym prawnie druku (załącznik do konkretnego rozporządzenia)

Opinia powinna zawierać

•Pytania i problemy, które są powodem oraz celem sporządzania opinii.

•Prezentacja problemu na początku opinii w sposób logiczny i jednoznaczny określa cele diagnozy.

•Formalną charakterystykę badanej osoby, miejsca i czasu diagnozy.

•Dokładna charakterystykę zastosowanych przez psychologa metod diagnostycznych.

•Należy podać pełną nazwę stosowanych testów ze wskazaniem wersji, jeśli dane narzędzie posiada ich wiele.

• Każda opinia powinna być sporządzona z kopią, która pozostaje u psychologa - na kopii klient potwierdza psychologowi otrzymanie przez niego opinii

• Opis procedury diagnostycznej jest cenną informacją dla innego psychologa, który będzie badał klienta np. w procedurze odwoławczej

• powinna być krótka

Standardy pisania opinii:

*Ograniczenie zakresu opinii do celu jej sporządzenia

*Selekcja informacji uzyskanych w procesie diagnozy

*Interpretacja wyłącznie materiału diagnostycznego

*Sformułowanie opinii w sposób komunikatywny -w języku zrozumiałym dla klienta- należy pamiętać: kto jest właściwym odbiorcą opinii?

*Unikanie stygmatyzacji i etykietyzowania

• Opinia musi odpowiadać na wszystkie pytania zamawiającego lub określać funkcjonowanie klienta w wymienionych zakresach we właściwym akcie prawnym.

• W opinii powinny być zawarte wyłącznie informacje niezbędne i związane z pytaniami np.

postawionymi przez sąd.

• W opinii należy odwoływać się wyłącznie do informacji uzyskanych z badania.

• W opinii nie podaje się danych liczbowych, a jedynie ich interpretacje !!!!!

*Nie należy w opinii używać wyłącznie języka, ani języka potocznego, bez odwoływania się do wyjaśnień psychologicznych.

• W opinii należy unikać wszelkich wartościowań zachowania klienta oraz należy unikać przypisywania mu etykiet (nie zachęca do pracy nad własnym problemami)

Podstawowe zasady podsumowanie

1.Opinia (ekspertyza) musi odpowiadać na wszystkie pytania zamawiającego, ale tylko na te pytania 2.Opinia powinna być napisana zrozumiale, bez epatowania terminami psychologicznymi

3.Opinia nie może zawierać liczbowych wyników testów ' Sporządzając opinię należy bezwzględnie przestrzegać formalnych zasad ' Każda opinia powinna być sporządzana z kopią, która

pozostaje u psychologa ' Sporządzając opinię psycholog pamięta, że podstawową

wartością jest dobro jednostki – PIERWSZEŃSTWO INTERESU BADANEGO NAD CHĘCIĄ

USATYSFAKCJONOWANIA ZLECENIODAWCY

Dokumentacja z badań

W zakres dokumentacji pracy psychologa wchodzą:

• protokoły przeprowadzonych badań testowych

• notatki z obserwacji, wywiadu, przebiegu diagnozy i terapii

• wytwory klienta np. rysunki, opowiadania itp.

• nagrania z przebiegu kontaktu psycholog - klient

• końcowa opinia (zawierająca diagnozę lub raport terapeutyczny, badawczy)

• Musi być przechowywana w taki sposób, aby klient czuł się bezpiecznie i wiedział, że nikt poza psychologiem nie będzie miał do nich dostępu -zasada poufności kontaktu z psychologiem

• proponuje się, aby uznać, że 5 lat od zakończenia kontaktu psycholog-klient to podstawowy minimalny okres niezbędnego przechowywania dokumentacji psychologicznej

• W placówkach medycznych w dokumentacji pacjenta psycholog zamieszcza wyłącznie diagnozę lub przebieg terapii - absolutnie zakazane jest dołączanie protokołów badań diagnostycznych i notatek z sesji terapeutycznej:

Informacje gromadzone w procesie diagnozy:

• Opinia psychologiczna - pisemny raport podsumowujący historię badanego, wyniki testowe oraz wszelkie otrzymane w czasie badania dane

• Wszelkie notatki psychologa zawierające obserwacje i uwagi psychologa w czasie procesu badania

• Protokoły badań testowych, wyniki liczbowe wskazujące na liczbę poprawnych odpowiedzi, także standaryzowane wyniki testów wraz z ich interpretacją

• Bodźce stosowane przez psychologa np. pytania, zadania lub próby stosowane podczas diagnozy

• Wytwory badanego - odpowiedzi na konkretne pytania, rysunki, opowiadania itp.

Dokumentacja psychologiczna

Ogólna, zewnętrzna – Opinia, Udostępniana klientowi i zleceniodawcy

• wydawana klientowi, opiekunowi prawnemu, zleceniodawcy

• opinia psychologiczna (podsumowanie diagnozy psychologicznej) lub zaświadczenie (informacja o

przeprowadzeniu diagnozy)

• wydawane na prośbę klienta, opiekuna prawnego/faktycznego (małoletni do 16r.ż.), dziecka powyżej 16 r.ż.

• wydawane instytucji (np. szkoła, zakład pracy) na podstawie zgody klienta

Szczegółowa, poufna – Notatki, Protokoły badania ,Wytwory klienta

*nie wydawana klientowi, pod stałą kontrolą psychologa

*służy do celów diagnostycznych oraz planowania i prowadzenia oddziaływań wobec klienta

*udostępnia się innemu psychologowi (konsultant)

*udostępnia się sądowi/prokuratorowi na podstawie pisemnego postanowienia (zwalnia psychologa z tajemnicy zawodowej, art.180 par.2 KPK)

*psycholog odmawia ujawnienia dokumentacji przed sądem rodzinnym (postępowanie cywilne) (art.248 par.1 KPC)

• wydawana klientowi, opiekunowi prawnemu, zleceniodawcy

• opinia psychologiczna (podsumowanie diagnozy psychologicznej) lub zaświadczenie (informacja o

przeprowadzeniu diagnozy)

• wydawane na prośbę klienta, opiekuna prawnego/faktycznego (małoletni do 16r.ż.), dziecka powyżej 16 r.ż.

• wydawane instytucji (np. szkoła, zakład pracy) na podstawie zgody klienta

Dokumentacja terapeutyczna

Szczegółową dokumentację terapeutyczna stanowią :

• dane zebrane w procesie diagnozy niezbędnej dla zaprojektowania oddziaływania

• dane z sesji psychoterapeutycznych.

• Jest to materiał poufny, wyłącznie do użytku wewnętrznego dla celów planowania i prowadzenia terapii i superwizji.

• Klient otrzymuje (na jego życzenie) opinię jako wniosek z przebiegu terapii oraz zaświadczenie potwierdzające odbywanie psychoterapii w wymienionym okresie (kopia pozostaje w dokumentacji psychologa).

• zaleca, aby zapisywać dokładnie, co i dlaczego robi psychoterapeuta

*zapisywać informacje otrzymane z konsultacji z superwizorem lub innym psychoterapeutą zaleca się rejestracji kolejnych sesji terapeutycznych, aby móc je poddać superwizji

Problemy organizacyjne

* Remont - przechowywanie i przenoszenie w sposób uniemożliwiający osobom postronnym wglądu w dokumenty

*Rozwiązanie umowy o pracę - protokolarne przekazanie dokumentów swoich klientów innemu psychologowi lub kierownikowi placówki

* Likwidacja placówki - np. przekazanie dokumentów oraz narzędzi psychologicznych najbliższej PPP

1*Śmierć psychoterapeuty - przekazanie dokumentów jego superwizorowi

Proces selekcji pracowników

• W aktach personalnych nie mogą być umieszczane kwestionariusze testowe - wyłącznie opinia psychologiczna

• Kwestionariusze osób niezatrudnionych można komisyjnie zniszczyć