Wykład PMP 24.01.2015r. i 25.01.2015r.

STOSOWANIE UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ

Musimy przyjrzeć się pięciu rzeczom związanych ze stosowaniem umowy w różnych przestrzenno-czasowych wymiarach.

1. Wykładnia umowy międzynarodowej.

2. Zakres podmiotowy obowiązywania umowy międzynarodowej (kto jest zobowiązany do przestrzegania postanowień)

3. Zakres terytorialny obowiązywania umowy międzynarodowej.

4. Czy umowa zawsze musi być stosowana w pełni, czyli w całym zakresie przedmiotowym.

5. Jaki jest zakres czasowy obowiązywania umowy oraz co może spowodować, że przestanie ona obowiązywać?

ad. 1 .

W przypadku prawa międzynarodowego i umowy jako aktu, źródła prawa problem interpretacji bardzo często jest problemem istotnym.

Jeżeli mówimy o wykładni wywołującej skutki prawne, to możemy ją dokonać na podstawie tekstu autentycznego umowy międzynarodowej- tylko wtedy taka wykładnia będzie wiążąca.

Jeżeli mamy kilka tekstów autentycznych to powstaje problem, czy możemy wszystkie je zrozumieć tak samo?

Podstawowym wyznacznikiem jest art. 31 Konwencji wiedeńskiej- ogólna reguła interpretacyjna składająca się z trzech zasad, jakie należy zastosować jednocześnie :

1. zgodnie z zasadą dobrej wiary – odwołanie do jednej z ogólnych zasad prawa międzynarodowego. Oznacza to, że czytając umowę międzynarodową zakładamy, że jej treść bezpośrednio odzwierciedla wolę państw ją zawierających ( że państwa zawarły w umowie to, co chciały uregulować, ustanowić).

2. odnoście zrozumienia wyrazów użytych:

interpretując umowę międzynarodową spisaną w kilku językach, zakładamy że w każdym z tekstów autentycznych tej umowy zostały użyte takie same wyrazy (o ile ustawa nie stanowi inaczej). Kiedy nie możemy uznać, że w każdej wersji każdy wyraz znaczy to samo:

1. państwo będące stroną załącza do umowy swego rodzaju słowniczek- deklarację jednostronną, co dla niej dane wyrazy znaczą (za zgodą pozostałych stron). Jest to słowniczek stworzony na potrzeby jednego państwa. Np. Austriacy złożyli taką deklarację w momencie przystępowania do UE.

Jeśli mamy wyraz wieloznaczny, to co do zasady, przyjmujemy jego najzwyklejsze, najpowszechniejsze znaczenie z punktu widzenia językowego. Chyba, że w treści umowy międzynarodowej jesteśmy w stanie wskazać przypisanie temu wyrazowi jakiegoś specyficznego, specjalnego znaczenia. Np. jeżeli na początku umowy mamy zawarty słowniczek objaśniający znaczenie wyrazów użytych w jej treści, to wtedy interpretujemy wyraz zgodnie z treścią słowniczka.

+ wyrazy użyte w umowie międzynarodowej należy interpretować patrząc na kontekst, w jakim zostały one użyte. Kontekstem umowy może być np. jej przedmiot.

1. musimy zawsze oceniać znaczenie danej regulacji zawartej w umowie uwzględniając przedmiot i cel umowy międzynarodowej. Musimy zastanowić się, co strony chciały poprzez umowę osiągnąć oraz to, co jest przedmiotem regulacji danej umowy międzynarodowej.

Podsumowując te trzy zasady, powinniśmy otrzymać w miarę sensowne skutki w postaci zrozumienia postanowień umowy.

Co, jeżeli pomimo tych trzech zasad, dojdziemy do wniosków absurdalnych lub nie otrzymamy żadnych wniosków? Wtedy należy zastosować pomocnicze środki z art. 32 Konwencji, czyli wszelkich okoliczności związanych z zawarciem umowy. Wtedy odrywamy się od treści samej umowy i zastanawiamy się, co się działo wokół procesu zawierania umowy. Takie okoliczności możemy uzyskać z:

1. prac przygotowawczych (protokołów)- są one najbardziej naturalnym źródłem poszukiwania informacji o motywach stron, o tym jaki był ich zamiar.

Np. art. 52 Konwencji – problem pojęcia „siły”, którego nie jesteśmy w stanie zinterpretować na poziomie samej konwencji. To dowiemy się z protokołów sporządzonych z prac przygotowawczych do opracowania tekstu konwencji-> chodzi o siłę zbrojną, wojskową, militarną a nie ekonomiczną, bo z tych protokołów wynika, że nie mieliśmy wspólnej woli stron odnośnie tej siły ekonomicznej.

1. różnego rodzaju oświadczenia jednostronne, deklaracje państw, które pojawiły się w okolicach zawierania umowy międzynarodowej, której to później dane państwo stało się stroną (to stosujemy gdy nie mamy żadnych prac przygotowawczych)

Oprócz tego art. 32 zawsze może być zastosowane celem potwierdzenia wykładni dokonanej na podstawie art. 31.

Interpretować umowę międzynarodową może praktycznie każdy ale w zależności od tego, kto ją dokonuje, moc wiążąca może być bardzo różna. Trzy zasadnicze rodzaje interpretacji w zależności od podmiotu, który jej dokonuje:

1. autentyczna-dokonywana przez strony umowy. Jest ona najbardziej wartościowa, bo oddaje sposób i punkt spojrzenia na umowę międzynarodową tych, którzy ją tworzyli. Muszą ją dokonać wspólnie wszystkie strony umowy międzynarodowej, tzn. że taka interpretacja musi być zaakceptowana przez wszystkie strony. Tylko wtedy będzie wiążąca dla wszystkich stron. Dokonywana jest w formie pisemnej, np. przez wspólne ustalenia, porozumienia.

Pewnym odstępstwem jest interpretacja quasi-autentyczna, jej odmienność polega na formie, tzn. musi być wspólna ale nie w formie pisemnej, bo możemy ją dostrzec poprzez sposób zachowania się stron (działanie stron). Jeżeli państwa-strony w odniesieniu do danego przepisu zachowują się jednakowo, tzn. że jednakowo rozumieją dany przepis.

Brak interpretacji autentycznej bardzo często może prowadzić do sporu i wtedy możemy przejść do interpretacji sądowej

1. sądowa- dokonywana przez organ rozstrzygający dany spór prawny. Żeby spór rozstrzygnąć, organ sądowy musi wskazać stronom umowy jak rozumieć dany przepis. Ściśle formalnie patrząc wywołuje ona skutki tylko inter partes (czyli sposób rozumienia wiąże tylko państwa, które wniosły spór do rozstrzygnięcia.

Oczywiście, w praktyce prawno międzynarodowej, sąd międzynarodowy często przy rozstrzyganiu kolejnych sporów w przyszłości, odwołuje się do wcześniejszych orzeczeń. Za każdym jednak razem sąd, nawet jeżeli w całości podziela poprzedni wyrok dotyczący interpretacji, to w swoim wyroku musi jeszcze raz powtórzyć jego sentencję, tzn. znaczenie interpretowanego przepisu.

1. doktrynalna- z tych wszystkich jest formalnie najsłabsza. Dokonywana jest przez doktrynę prawa międzynarodowego i ma charakter niewiążący. Oczywiście może ona mieć wpływ na dwie w/w interpretacje. Sędziowie MTS swoje rozumowanie opierają również na pewnych zaprezentowanych poglądach, które uważają za słuszne i wartościowe.

2. jednostronna - sposób spojrzenia na treść umowy międzynarodowej jest wskazany tylko i wyłącznie przez jedną ze stron umowy. Np. deklaracja rządu polskiego do konkordatu ze Stolicą Apostolską, w której został zaprezentowany punkt widzenia RP na ten konkordat.

Taka deklaracja nie jest wiążąca dla drugiej strony (pozostałych stron) ale jest wiążąca dla strony, która ją złożyła. Tzn. że strona składająca deklarację musi się stosować do sformułowań w niej zawartych.

ad. 2.

Kogo umowa obowiązuje?

Odpowiedź logiczna: wiąże strony tejże umowy zgodnie z definicją „strony” z Konwencji wiedeńskiej : państwo, które wyraziło zgodę na związanie się umową i w stosunku, do którego umowa weszła w życie. Chyba, ze mamy stosowanie tymczasowe przed wejściem w życie- ale to musi wynikać bezpośrednio z treści.

Odstępstwo od tej zasady- wyjście skutków wynikających z umowy poza strony tejże umowy:

1. na korzyść państwa trzeciego- przyznają państwom trzecim pewne uprawnienia, z których może korzystać, pomimo że nie jest stroną umowy. Przyznanie tej korzyści musi być objęte zgodą stron umowy. Najlepiej, gdyby było to wyrażone w treści:

   1. na korzyść konkretnego państwa trzeciego- A i B zawierają umowę, z której wynika że konkretne państwo C może korzystać

   2. wskazanie pewnej grupy państw, które mogą korzystać z korzyści wynikających z umowy, np. państwa śródziemnomorskie. Są one najczęściej stosowane spośród tych trzech.

   3. umowa na korzyść w ogóle państw trzecich, czyli nie mamy żadnych ograniczeń i każde państwo trzecie może skorzystać z korzyści wynikających z umowy.

Czy umowa na korzyść państwa trzeciego może być później przeredagowana lub wygaszona, na skutek czego korzyści uzyskane przez państwo trzecie ustaną? Tzn. czy można zabrać to, co się wcześniej dało? -> dwie sytuacje z konwencji:

1. odebranie bez zgody państwa trzeciego pod warunkiem, że nie zaczęło ono jeszcze z tego „prezentu” korzystać. Jeżeli zaczęło już aktywnie korzystać, to musi ono wyrazić zgodę na odebranie

2. odebranie za zgodą państwa trzeciego

1. na niekorzyść państwa trzeciego- z jej zawarcia wynikają negatywne skutki wobec państwa trzeciego, nakładające na nie pewne obowiązki. Nie ma tutaj domniemania zgody, co oznacza, że państwo trzecie musi wyrazić pisemną zgodę z wyjątkiem: można nakładać obowiązki bez zgody państwa trzeciego (skuteczne) jeżeli występuje ono w roli agresora.

Najczęściej tutaj mamy umowy wielostronne, szczególnie gdy obowiązki mają być nałożone na państwo agresora.

Jeżeli z umowy na niekorzyść wprost nie wynika, że w przyszłości można odebrać nałożony obowiązek, można to uczynić po uzyskaniu zgody państwa trzeciego.

W obu sytuacjach postanowienia umowy wpływają na interes prawny państw, które nie są stroną umowy. Dla skuteczności takiej umowy jest konieczna zgoda tego państwa trzeciego, ale w przypadku umów na korzyść państwa trzeciego (niepogarszających sytuacji państwa trzeciego, które może nie skorzystać z korzyści) istnieje domniemanie wyrażenia zgody przez państwo trzecie .

ad. 3.

Co do zasady powinna obowiązywać na całym terytorium państw będących stronami umowy, chyba że:

• co innego wynika z treści umowy międzynarodowej- państwa same mogą wspólnie ustalić, że będziemy mieli do czynienia z tzw. umową zlokalizowaną (jej obszar obowiązywania jest z góry ustalony). Takie zlokalizowanie najczęściej będzie miało z przedmiotem umowy- jeżeli jest to coś, co znajduje się w określonej części państwa, to nie ma sensu, by obejmować daną umowę całe państwo;

• zlokalizowanie wynika z przedmiotu umowy (jednakże nie wynika to z treści umowy);

• umowa międzynarodowa dopuszcza zastrzeżenia terytorialne, tzn. ze państwa –strony umowy mogą jednostronnie wskazać, wyłączyć część swojego terytorium spod obowiązywania danej umowy międzynarodowej;

• takie zastrzeżenie wynika z charakteru prawno-terytorialnego danego państwa. Państwa federacyjne mogą skorzystać z tzw. klauzuli federalnej, której sens polega na tym, ze władze federalne (państwo) zawierają umową w imieniu całości ale taka umowa, żeby obowiązywała w częściach składowych takiej federacji wymaga zgody władz poszczególnych np. landów czy kantonów. Takich klauzul nie stosuje się w umowach dotyczących praw człowieka, bo mijałoby się to z celem takiej umowy.

Jeżeli władze danej części składowej państwa federacyjnego nie wyraziło zgody na związanie się daną umową międzynarodową, to taka umowa nie będzie wobec danej części wiążąca.

klauzula kolonialna- stosowana w przeszłości, w okresie kiedy istniały kolonie. Metropolia zawsze była objęta postanowieniami umowy a objęcie poszczególnych kolonii tymi postanowieniami zależało od decyzji metropolii.

ad.4

Zakładając, że na całym terytorium obowiązuje umowa, to trzeba teraz odnieś się do kwestii odnoszącej się do przedmiotu.

Trzeba rozważyć dwa pytania:

1.Czy jesteśmy w stanie poświęcić w stanie część umowy międzynarodowej po to, by mogła ona objąć swoimi postanowieniami większą liczbę państw. Instytucje, które umożliwiają to:

zastrzeżenie do umowy międzynarodowej- jednostronna czynność prawna dokonana w formie pisemnej, którym państwo chce:

• wyłączyć pewne postanowienia w stosunku do siebie, jako strony umowy

• modyfikować niektóre postanowienia danej umowy w stosunku do siebie, jako strony

Tego nie stosuje się przy umowach dwustronnych, bo to nie ma sensu. Wobec tego jest to instrument prawny stosowalny w przypadku umów wielostronny.

Bardzo istotne jest to, że zastrzeżenie jest JEDNOSTRONNĄ CZYNNOŚCIĄ, co oznacza że dla swej skuteczności nie potrzebuje, co do zasady, zatwierdzenia, potwierdzenia, akceptacji innych państw. Skutki tego zastrzeżenia są realizowane niezależnie od zgody innych państw. Czasami jednak jest to zależne od akceptacji państw.

Zastrzeżenie można złożyć najpóźniej do momentu ostatecznego wyrażenia woli na związanie się umową międzynarodową. Po tym nie można już składać takich zastrzeżeń, bo to mogłoby naruszyć zasadę pacta sunt servanda.

Pomimo, że mieścimy się w tym okresie czasowym, to niekiedy nie możemy takiego zastrzeżenia złożyć, w sytuacji gdy wynika to bezpośrednio z umowy, ponieważ może ono uniemożliwić osiągnięcie danego celu.

Może być też tak, że umowa międzynarodowa będzie stanowiła, iż nie można do niej składać tylko danego rodzaju zastrzeżeń, np. że nie można składać zastrzeżeń do postanowień zawartych w art. x i y. To oznacza, że pewne postanowienia są na tyle wartościowe, że ostały objęte szczególną ochroną Ten zapis może być skonstruowany odwrotnie, np. że generalnie do niniejszej umowy zastrzeżeń składać nie można za wyjątkiem art. a i b.

Czasami umowa nic nie mówi o możliwości lub niemożliwości składania zastrzeżeń. W takiej sytuacji przyjmuje się, że zastrzeżenie jest dopuszczalne (wg Konwencji), chyba że byłoby ono sprzeczne z przedmiotem i celem umowy. Tzn. że nie mogą godzić one w istotę samej umowy. UWAGA: ocena zgodności zastrzeżenia z przedmiotem i celem umowy jest dokonywana tylko w tym przypadku.

Nasuwa się pytanie: kto i kiedy ma oceniać tą niesprzeczność zastrzeżenia z przedmiotem i celem umowy? Konwencja nie przewiduje jakiejś specjalnej procedury międzynarodowej.

- ocena zawsze będzie ex post , tzn. że najpierw musi zostać złożone dane zastrzeżenie żeby móc później rozpatrywać, czy jest ono zgodne, czy niezgodne.

- o tym, czy dane zastrzeżenie jest zgodne lub niezgodne, decydują państwa strony, którym to

dane zastrzeżenie winno być dostarczone. Odrzucenie danego zastrzeżenia jako sprzecznego z przedmiotem i celem umowy musi być jednomyślne (wyrażone przez wszystkie strony).

Zastrzeżenie musi mieć formę pisemną, doręczoną wszystkim państwom-stronom, chyba że umowa ma swojego depozytariusza- wtedy to jemu zostaje złożone zastrzeżenie, a ten przekazuje je dalej.

Zastrzeżenie może być w każdej chwili przez państwo składające wycofane za pomocą oświadczenia.

Zatem złożenie zastrzeżenia powoduje, że zakres obowiązywania umowy międzynarodowej będzie zróżnicowany. Im więcej zastrzeżeń i stron, tym większe może być zróżnicowany zakres obowiązywania. Oznacza to, że rozpatrując przypadek danej umowy nie należy odnosić się tylko do jej treści, bo musimy sprawdzić czy dane państwo nie złożyło zastrzeżenia.

Oprócz tego mamy coś takiego jak sprzeciw do zastrzeżenia.

Co prawda zastrzeżenie do umowy nie potrzebuje dla swej ważności zgody innych stron, ale inne strony mają prawo skomentować dane zastrzeżenie w postaci złożenia sprzeciwu, ale to nie powoduje że staje się ono bezskuteczne.

Sprzeciwy do zastrzeżeń dzielimy na(kryterium jest skutek, co nie wpływa jednak na skuteczność danego zastrzeżenia):

• zwykłe- słabszy skutek, tzn. że umowa pomiędzy państwem składającym zastrzeżenie oraz państwem składającym sprzeciw zwykły obowiązuje z wyłączeniem postanowień, co do których zostało złożone zastrzeżenie, tzn. że w umowie jest dziura

• kwalifikowane- jeżeli A złożyło zastrzeżenie a B złożyło sprzeciw kwalifikowany, to zamiarem państwa B było to, by umowa w ogóle pomiędzy nim a państwem A nie obowiązywała.

Sprzeciw może być złożony w każdym momencie (ale musi mieć formę pisemną). Podobnie jak zastrzeżenie, może zostać w każdym momencie wycofany.

Takie coś może w efekcie doprowadzić do tego, że dana umowa wielostronna może mieć kompletnie inny charakter w odniesieniu do różnych państw. Oznacza to, że instytucja zastrzeżeń do umowy bardzo mocno uelastycznia umowę międzynarodową wielostronną (oprócz umów, przy których została wyłączona możliwość składania zastrzeżeń).

ad. 4.

Okres obowiązywania – jak długo?

Umowa wywołuje skutki prawne w obrocie międzynarodowym dopóki:

1. wygaśnie- powoduje tylko i wyłącznie skutki na przyszłość, od momentu stwierdzenia wygaśnięcia państwa przestają być zobowiązane do jej przestrzegania. Nie znaczy to, że przestają istnieć skutki prawne wynikające z tego, co do tego czasu już zrobiliśmy – to w dalszym ciągu obowiązuje. Państwa mają pełną swobodę określenia warunków wygaśnięcia umowy międzynarodowej i to wygaśnięcie skonstruować dowolnie w treści umowy, np. umowa wygasa po trzech dniach o temp. – 30 stopni.

Przesłanki wygaśnięcia z przyczyn przewidzianych przez umowę:

- upływ terminu z możliwością prolongacji, czyli przedłużenia umowy.

-ziszczenie się warunku/warunków rozwiązujących, określonych przez państwa.

Można też zawrzeć warunek zawieszający, który tylko zawiesza obowiązywanie ale go wygasza moc danej umowy.

Czasami może zaistnieć konieczność wygaśnięcia umowy z przyczyn nieokreślonych przez strony w treści- przesłanki z Konwencji wiedeńskiej:

- uporczywe niewykonywanie umowy przez jedną ze stron umowy (nawet jeżeli treść umowy nie przewiduje za takie coś skutku w postaci wygaśnięcia): o wygaśnięciu tutaj muszą zadecydować strony tej umowy. Dwa rozwiązania:

- Państwa strony mogą stwierdzić wygaśnięcie danej umowy w stosunku do tego państwa, które się z niej nie wywiązuje. Wtedy taka umowa cały czas obowiązuje ale nie w stosunku do danego państwa, chyba ze umowa zawiera zastrzeżenie, że obowiązuje jeżeli wiąże co najmniej 5 państw.

- państwa mogą stwierdzić całkowite wygaśnięcie, jeżeli dojdą do wniosku, że funkcjonowanie tej umowy bez danego państwa będzie nieefektywne, tzn. że nie przyniesie danego rezultatu w przyszłości

- wspólna zgoda wszystkich państw na wygaśnięcie danej umowy

Jeżeli w treści umowy nie przewidziano możliwości wypowiedzenia danej umowy, to nie zamyka to drogi do tego uczynienia tego w stosunku do siebie. Jedyną sytuacją zamykającą drogę do jednostronnego wypowiedzenia jest zawarcie w treści danej umowy wyraźnego zakazu tego dokonania ale jest to sporna kwestia, bo to mogłoby naruszyć np. zasadę suwerenności państwa.

Klauzula rebus sic stantibus- klauzula nadzwyczajnej zmiany okoliczności, np. diametralna zmiana ustroju państwa strony – czy może być przesłanką wygaśnięcia danej umowy międzynarodowej? Odpowiedź nie jest tutaj jednoznaczna.

Uznano w Konwencji (art. 62) , że jednak z dużą ostrożnością akceptuje się tą klauzulę jako przesłankę wygaśnięcia ale w bardzo ograniczonym zakresie, czyli jako stan wyjątkowy. Muszą być spełnione łącznie trzy warunki:

• zmiana była obiektywnie nieprzewidywalna

• okoliczności, których już nie ma, były podstawą związania się prze państwa daną umową

• zmiana w znaczący sposób zmienia zakres obowiązków państwa stron

Wyjątek, w którym nawet po spełnieniu tych trzech warunków, nie można się odwołać do tej klauzuli:

• nie można odwoływać się do niej w odniesieniu do umów granicznych – zasada pewności granic

• nie może się powołać na tą klauzulę państwo, które samo przyczyniło się do zmiany okoliczności w sposób sprzeczny z prawem międzynarodowym.

WOJNA A WYGAŚNIĘCIE UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ - Co do zasady wojna pomiędzy państwami będącymi stronami umowy ma skutek zawieszający na czas trwania konfliktu zbrojnego.

1. zostanie uznana za nieważną- element woli jest daleko mniej istotny jest daleko mniej istotny niż w przypadku wygaśnięcia, a przyczyną jest skutek daleko bardziej rozbudowany:

- skutki retroaktywne- uznajemy, że nie została ona w ogóle zawarta, wymazujemy ją z przestrzeni prawnej od momentu gdy miała zostać zawarta. Mamy tutaj fikcję prawną.

Skutki prawne, które już z niej wyniknęły (zgodnie z Konwencją) dzieli się na dwie grupy:

a) działania, pozostałości dokonane zgodnie z zasadą dobrej wiary- czynności dokonane przez podmiot nie mający świadomości istnienia przesłanek powodujących nieważność umowy międzynarodowej. By wygasić również skutki objęte w dobrej wierze potrzebne jest dodatkowe porozumienie państw będących stronami umowy, wobec której stwierdzono jej nieważność.

b) nie objęte zasadą dobrej wiary- jeżeli stwierdzamy, że umowa jest nie ważna, działania dokonane ze świadomością istnienia przesłanek zostają również unieważnione.

Stwierdzenie przede wszystkim wywołuje skutki inter partes. Ale w pewnym sensie stwierdzenie nieważności wywołuje skutki erga omnes- dla podmiotów nie będących stroną danej umowy, umowa przestaje istnieć, wobec czego np. nie ma już możliwości przystąpienia do niej lub dla państw trzecich, na które nałożone jakieś obowiązki lub przywileje.

Przy stwierdzeniu nieważności pojawia się problem odpowiedzialności odszkodowawczej. Tą kwestią zajmiemy się w drugim semestrze. Sygnalizujemy tylko, że odpowiedzialność może być również skutkiem.

Należy przywołać zasadę, że stwierdzenie nieważności może wystąpić tylko w przypadku wystąpienia przesłanek określonych w Konwencji (46-53). Wobec tego tutaj państwa-strony nie mają wpływu na to, kształtując treść umowy, co powoduje jej nieważność. Swoboda kształtowania takich okoliczności przez strony wpłynęła by na zachwianie pewności obrotu prawnego.

Czy można stwierdzić nieważność tylko części umowy? Generalnie, patrząc na artykuł Konwencji mówiący o podzielności postanowień traktatowych, przyjmuje się, że podzielność takowa jest dopuszczalna, czyli możemy różnicować to, czy jakiś artykuł/ fragment ulegnie wygaszeniu, unieważnieniu. To może mieć wpływ na zakres przedmiotowy danej umowy, np. obowiązywanie w części. Przy czym podzielność postanowień nie jest bezwarunkowa, muszą być spełnione kilka warunki łącznie:

- postanowienia, które chcemy unieważnić, dadzą się wydzielić z całości umowy, tzn. że nie mają związków warunkowych, przyczynowych, skutkowych z całą resztą umowy;

- nie może stwierdzenie nieważności części umowy powodować skutków, że dalsze jej wykonywanie było by dla stron tej umowy niesprawiedliwe. Tutaj należy dokonać oceny. Niesprawiedliwość może oznaczać diametralną zmianę zakresu obowiązków w odniesieniu do poszczególnych państw-stron;

- stwierdzenie częściowe nie może wpływać na cel i przedmiot umowy. Jeżeli wpłynie na cel i przedmiot to dalsze istnienie takiej umowy bez treści będzie bez sensu.

Od zasady tej mamy wyjątki. W przypadku trzech przesłanek podzielność postanowień nie zachodzi - art 51,52,53 Konwencji. Zdarzenie się którejś z tych rzeczy zawsze powoduje unieważnienie całej umowy:

- sprzeczność z ius cogens oznacza, że ona jest sprzeczna z całym prawem międzynarodowym

- przymus wobec przedstawiciela lub wobec państwa- ich ziszczenie się uderza w zakaz użycia siły będący podstawową wartością obecnie w prawnym obrocie międzynarodowym. Naruszamy tutaj też zasadę swobody zawierania umów, odnoszącą się już tylko do samego zawierania umów międzynarodowych.

Art. 46-53 – zauważamy, że konstrukcyjnie są one zróżnicowane. Te różnice dotyczą:

a) pomiędzy 46-50- jeżeli coś się stanie, państwo-strona może się na to powołać jako przesłankę stwierdzenia nieważności wyrażenia swojej zgody (...) -> przesłanki nieważności względnej. Tu państwo-strona musi wyważyć, czy ważniejsze jest to, że dana przesłanka ziściła się, czy może ważniejsza jest sama umowa i państwo, pomimo tej przesłanki, dalej się godzi na tą umowę. Jeżeli państwo będzie chciało wszcząć procedurę o stwierdzenie nieważności- to nieważność dotyczy tylko nieważności zgody tego państwa, ale nie całej umowy (chyba, że mamy umowę dwustronną- wtedy taka nieważność oznaczałaby, że umowa w ogóle nie została zawarta).

b) 51-53- „jeżeli zdarzy się coś, to umowa jest nieważna”. Tu państwo zostało pozbawione elementu oceny, co jest dla niego ważniejsze : ziszczenie się przesłanki czy jednak ważność całej umowy. Tutaj działa automat, jeżeli zdarzy się coś, to umowa jest nieważna. Pamiętając, że w przypadku tych artykułów nie mamy podzielności postanowień. To jest nieważność bezwzględna umowy międzynarodowej!

!!!Nawet jeżeli mamy art. 51-53, to to, że to się dzieje z mocy prawa (nie mają państwa na to wpływu) nie oznacza, że nie trzeba tutaj wszczynać procedury o stwierdzenie nieważności. Tak procedura musi być wszczęta podobnie jak w art. 46-53, tyle że jest ona łatwiejsza, bo trzeba udowodnić tylko faktyczne wystąpienie danej przesłanki i to wszystko.

Procedurę postępowania o stwierdzenie nieważności określa Konwencja.

Przesłanki prowadzące do stwierdzenia nieważności dzielimy na trzy zakresy

• sprzeczność z prawem wewnętrznym państwa-strony (art. 46). Zaczyna się tak jak w przypadku klauzuli rebus sic stantibus. Czyli co do zasady to, czy umowa jest w zgodzie z prawem krajowym czy nie, z punktu widzenia prawa międzynarodowego nie ma znaczenia. CHYBA ŻE spełnione są łącznie trzy warunki, kiedy można się powołać na niezgodność z prawem wewnętrznym przy unieważnianiu zgody :

-sytuacja dotycząca naruszenia przepisów proceduralnych przy zawieraniu umowy międzynarodowej, czyli przesłanką jest sprzeczność z wewnętrznym prawem proceduralnym. Taka niezgodność może prowadzić do tego, że oświadczenie woli państwa zostanie dokonane przez organ do tego nieupoważniony. Wtedy może się okazać, że państwo nie miało woli związania się daną umową.

- naruszona została norma o zasadniczym znaczeniu w systemie państwa, czyli krótko mówiąc: normy proceduralnej wskazanej w konstytucji lub akcie o randze konstytucji. W Polsce przepisy związane z procedurami zawiązywania umów międzynarodowych znajdują się też w ustawie o umowach międzynarodowych, ale w tym przypadku nie zawsze naruszenie tych norm spowoduje nieważność wyrażonej zgody państwa.

- mamy do czynienia z oczywistym naruszeniem normy kompetencyjnej –art. 26 ust.2 oczywistość taka oznacza, że musi być ono obiektywnie widoczne, dostrzegalne dla państwa trzeciego, tzn. że zewnętrzny obserwator znający system prawny danego państwa jednoznacznie stwierdzi, że nastąpiło naruszenie danej normy. Np. w Polsce taka oczywistość mogłaby polegać na tym, że umowę ratyfikował Minister Spraw Wewnętrznych zamiast Prezydenta.

Przy spełnieniu łącznym tych przesłanek, państwo musi się zastanowić, czy chce wszcząć postępowanie o stwierdzenie nieważności zgody.

W tym jedynym wypadku reguły prawa międzynarodowego usprawiedliwiają „wyplątanie się” z umowy międzynarodowej na podstawie argumentu, że jest to sprzeczne z prawem wewnętrznym

• wady oświadczenia woli (47-50)

-art.48 – błąd- po pierwsze musi to być błąd istotny, tzn. gdyby państwo nie pozostawało w tym błędzie, to umowy by nie zawarło-> pozostawanie w stanie błędu doprowadziło do wyrażenia przez państwo zgodę na związanie się daną umową. Mimo istnienia błędu, czasami nie można się powoływać na ten błąd gdy:

*państwo samo się wprowadziło w dany błąd;

*jeżeli pozostawanie w sytuacji błędu wynikało z zachowania niezgodnego z prawem międzynarodowym.

- oszustwo, świadome wprowadzanie w błąd- na gruncie prawa międzynarodowego przesłanką może być tylko oszustwo bezpośrednie, tzn. innego państwa-strony.

-przekupstwo- tutaj przy przekupieniu przedstawiciela, w przeciwieństwie do oszustwa, przekupstwo jako przesłanka potencjalnie unieważniająca zgodę może mieć charakter bezpośredni (inne państwo negocjujące) lub pośredni (państwo trzecie w jakiś sposób zaangażowane w proces negocjacji).

- przymus wobec przedstawiciela państwa- nieważność zgody państwa

-przymus wobec państwa- nieważność całej umowy międzynarodowej

Obydwa te przymusy są bardzo podobne do siebie, po pierwsze chodzi o użycie siły lub groźbę użycia siły, czyli potencjalne zagrożenie. Po drugie, w przypadku przymusu wobec przedstawiciela może być to również przymus psychiczny a nie tylko fizyczny.

Różnica jest taka, poza podmiotem przymusu, że w przypadku przymusu wobec przedstawiciela, nie dopuszcza się od tego żadnych wyjątków. Natomiast art. 52 dotyczący przymusu wobec państwa dopuszcza możliwość stosowania wobec państwa przymusu do zawarcia umowy. Usprawiedliwieniem na to jest działanie na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych, która zawiera przepisy, na mocy których teoretycznie Rada Bezpieczeństwa ONZ może podjąć decyzję o zastosowaniu wobec państwa przymusu fizycznego. By użycie siły zbrojnej było możliwe Rada Bezpieczeństwa musi każdorazowo wyrazić na to zgodę.

Art. 52 powoduje wątpliwość co znaczy „groźba bądź użycie siły” a mianowicie, jak rozumieć „siłę”. Przyjmuje się, że ten art. jako stwierdzenie nieważności odnosi się tylko do przypadków użycia lub groźby użycia siły zbrojnej. Nie da się ustalić jednolitego zachowania państw-stron Karty NZ odnośnie przymusu ekonomicznego

- art. 47 – specyficzna konstrukcja – sytuacja naruszenia zakresu pełnomocnictwa w procesie zawierania umowy międzynarodowej prze pełnomocnika ALE to jest pewna wyjątkowa sytuacja, bo przecież art. 8 Konwencji mówi, że w wypadku gdy pełnomocnik dokonał czynności poza zakresem swojego pełnomocnictwa, czynność jest bezskuteczna chyba, że państwo dokona jej zatwierdzenia (konwalidacja).

Art. 47 dotyczy sytuacji bardziej skomplikowanej. Co do zasady przekroczenie pełnomocnictwa nie jest przesłanką stwierdzenia nieważności, chyba że pełnomocnik państwa wysłany do dokonania jakiejś czynności związanej z zawarciem umowy międzynarodowej posiadał ograniczone pełnomocnictwo w sposób szczególny, tzn. że jego pełnomocnictwo jest obarczone warunkami, w wyniku których może dokonać on mniej, niż mógłby to zrobić przy normalnym pełnomocnictwie +ograniczenie zostało nałożone przez organ państwowy. Jeżeli pełnomocnik przekroczy takie pełnomocnictwo, państwo może powołać się na przesłankę stwierdzenia nieważności zgody, pod warunkiem, że państwo udowodni, że takie ograniczenie było znane innym stronom (czyli musi ono wcześniej poinformować inne strony o danym ograniczeniu pełnomocnictwa). Jeżeli inne podmioty nie wiedziały o istniejącym ograniczeniu, to nie można się powołać na taką okoliczność jako przesłankę stwierdzenia nieważności zgody, bo inne państwa działały w dobrej wierze zawierając już jakieś postanowienia z naszym pełnomocnikiem.

• sprzeczność z ius cogens- idea: nie można pozwolić na to, by istniały w prawie międzynarodowym normy różnobrzmiące na poziomie relacji ius cogens a ius dispositivum. Dla spójności, efektywności systemu prawa międzynarodowego wprowadzono bezwzględne stwierdzenie nieważności umowy międzynarodowej, pozostającej w sprzeczności z normą ius cogens z wyłączeniem zasady podzielności postanowień traktatowych.

Istotny jest tu element czasu. By zastosować art. 53 sprzeczność musi nastąpić, objawić się najpóźniej w momencie zawierania umowy międzynarodowej, tzn. że norma ius cogens musiała już istnieć wcześniej przed zawarciem umowy lub pojawić się najpóźniej w momencie zawierania umowy. Jeżeli sprzeczność nastąpiłaby dopiero po zawarciu umowy, stosujemy art. 63 Konwencji – umowa sprzeczna z nowopowstałą normą ius cogens staje się nieważna i wygasa.

To sformułowanie należy rozumieć, że nie ważne są te postanowienia sprzeczne z ius cogens (one znikają z punktu widzenia retroaktywnego) a wygasa całe reszta tej umowy, czyli postanowienia które nie są niezgodne z normą ius cogens.

„w momencie jej zawierania”- co rozumieć przez zawieranie? Nie ma jednolitego poglądu jak rozumieć to sformułowanie.

Ponadto, art. 53 podaje definicje legalną normy ius cogens, po to by potencjalnie zapewnić łatwiejsze stosowanie tego przepisu. Jednakże zostało to zdefiniowane w sposób dziwny i definicja nie odnosi się do istoty rzeczy, tzn. że nie daje odpowiedzi czym jest ius cogens z punktu widzenia prawa międzynarodowego.