Polityka regionalna Polski i Unii Europejskiej.
Wykład 1.
12.10.2010
Wstęp:
http://www.staff.amu.edu.pl/~chur/rozwojregion.html
1 LUTY- EGZAMIN!! Forma pisemna. 5 pytań.
(4 luty-wpisy)
ROZWÓJ REGIONALNY (PRZYPOMNIENIE)
Polityka regionalna- proces sterowania rozwojem regionalnym; cel: optymalizacja procesów rozwojowych; interwencjonizm w proces rozwoju;
Keynes- interwencjonizm państwowy- mówiąc o polityce regionalnej jesteśmy bliżej jego poglądów niż poglądów Smitha.
Pojęcie rozwoju jest wieloznaczne i wykorzystywane w różnych kontekstach.
Według Z. Chojnickiego (1989) pojęcie rozwoju może być analizowane na gruncie takich podstawowych kategorii przedmiotowych, jak zmiana i struktura, co pozwala na pełne określenie jego charakteru i funkcji poznawczych oraz ułatwia wykorzystanie tego pojęcia w analizie przestrzenno-ekonomicznej i regionalnej.
Rozwój (def. Chojnickiego)
ciąg ukierunkowanych i nieodwracalnych zmian (warunek by mówić o rozwoju) struktury obiektu.
Zmiana- przejście z jednego stanu obiektu w inny stan
Struktura- system relacji jaki buduje powiązania między elementami obiektu, który mamy na myśli
Ukierunkowanie może być pozytywne i negatywne- dotyczy nie tylko cech ilościowych lub jakościowych obiektów ale odnosi się przede wszystkim do powstawania ich nowych własności.
-> Rozwój to proces spontaniczny (bez żadnej ingerencji człowieka) lub stymulowany (za pomocą polityki regionalnej).
-> Samoistny rozwój o działaniach kreujących lub korygujących rozwój, które najczęściej określa się mianem polityki rozwoju.
-> Rozwój może być kształtowany zarówno przez czynniki zewnętrzne jak i wewnętrzne.
-> Rozwój jest zazwyczaj ciągiem zmian o charakterze długotrwałym i składającym się z faz lub etapów. Są to zmiany ukierunkowane i nieodwracalne.
Ukierunkowanie dotyczy nie tylko cech ilościowych lub jakościowych obiektów ale odnosi się przede wszystkich do powstawania ich nowych własności.
Rozwój gospodarczy
Podobnie jak pojęcie rozwoju, pojęcie rozwoju gospodarczego jest wieloznaczne i w różny sposób interpretuje się je w literaturze przedmiotu.
Na wstępie należy zwrócić uwagę, że na gruncie ekonomii stosuje się dwa pojęcia wzrostu i rozwoju gospodarczego. Część autorów traktuje je jako synonimy inni uważają, że mają one nieco odmienne znaczenie (por. R.Bartkowiak, 2003).
Rozróżnienie:
Wzrost gospodarczy- powoduje poprawę zdolności produkcyjnych gospodarki, które wynikają z rozszerzenia i ulepszenia występujących w tej gospodarce zasobów; akcent ilościowy- kojarzony z poprawa możliwości produkcyjnych gospodarki- mierzony twardymi wskaźnikami- PKB/mieszk.
Rozwój gospodarczy- obejmuje zmiany charakterze strukturalnym i innym, które obejmują ale jednocześnie wykraczają poza czynniki obejmujące wzrost gospodarczy. Jest to pojęcie szersze- obejmuje zarówno ilościowe jak i jakościowe zmiany.
Gospodarka może wykazywać wzrost gospodarczy bez rozwoju, ale nie odwrotnie.
(wzrost 3%PKB-rozwój)
Należy więc stwierdzić, że warunkiem niezbędnym dla rozwoju gospodarczego jest występowanie wzrostu gospodarczego.
Uwarunkowania wstępne wzrostu i rozwoju gospodarczego:
Odpowiednia ilość i jakość pracy- z naciskiem na kwalifikacje i umiejętności
(–szczególne znaczenie we współczesnej gospodarce posiada jakość zasobów pracy, które coraz częściej określa się mianem kapitału ludzkiego. Sama ilość nie gwarantuje jeszcze wzrostu i rozwoju, czego przykładem mogą być Indie.)
Odpowiednia ilość i jakość kapitału- surowce, maszyny wyposażenie (Podaż kapitału jest zależna od poziomu oszczędności, które stanowią różnice pomiędzy dochodem a konsumpcją.)
Odpowiednia ilość i jakość zasobów naturalnych- czynnik ważny ale nie decydujący np. Japonia
Odpowiednio wysoki poziom technologii oraz know-how- podstawowy warunek wzrostu i rozwoju we współczesnej gospodarce. Poprawia efektywność produkcji oraz sprzyja wprowadzaniu nowych towarów i ulepszaniu już istniejących
Sprzyjające czynniki socjokulturalne- będące bardzo ważnym i trudnym w kreowaniu warunkiem wzrostu i rozwoju. Są to m.in. pracowitość, sumienność, zaangażowanie itp. (tzw. „kapitał społeczny)
Rozwój gospodarczy kształtowany jest przez oddziaływanie na pewne jego kategorie:
Jakość życia- wysoka jakość środowiska przyrodniczego i antropogenicznego
Rozwój systemów społecznych- usprawnienie szkolnictwa, opieki kulturowej; dostosowanie systemów socjalnych i społecznych do nowych uwarunkowań rozwoju gospodarki.
Kapitał ludzki- wysokokwalifikowana siła robocza z wyższym wykształceniem prowadząca do powstawania istotnych przewag konkurencyjnych
Infrastruktura intelektualna– tworzona przez ośrodki akademickie, ośrodki badawcze, przedsiębiorców adaptujących nowoczesne technologie do tworzenia nowych i ulepszania produktów i usług b – technopolie.
klimat przedsiębiorczości – który tworzony jest przez programy promowania i wspierania inwestycji, inkubatory przedsiębiorczości, usługi otoczenia biznesu.
klimat ryzyka – ma zapewnić finansowanie nowej, charakteryzującej się wysokim ryzykiem działalności innowacyjnej. Tworzy go bogaty wachlarz instytucji finansowych oferujących pierwotny kapitał, kapitał typu venture, pożyczki, długoterminowe zobowiązania płatnicze, itp.
modernizacja, restrukturyzacja i nowa kultura przemysłowa – równomierne uczestnictwo podmiotów biorących udział w procesie produkcji w nakładach pracy oraz w podziale zysków, rozwój usług konsultacyjnych, szkoleń, itp.
tworzenie rynku dla nowych produktów i procesów wytwórczych – działania zmierzające do stabilizacji popytu i zagwarantowania rynków dla nowych produktów i usług poprzez promowanie kooperacji i poszerzanie rynków zbytu (handel zagraniczny)
2 podejścia do rozwoju regionalnego:
- nowe: wieloaspektowy proces prowadzący do zasadniczych zmian strukturze socjalnej, poglądach społecznych i instytucjach państwowych, a także przyczyniający się do wzrostu gospodarczego, zmniejszania nierówności oraz umacniania siły gospodarki.
- tradycyjne: wzrost PKB, którego pomiar odbywa się przy wykorzystaniu wskaźnika odnoszącego jego wielkość do liczby mieszkańców (PKB/na 1 mieszkańca). Rozwój gospodarczy w przeszłości, jak stwierdza M.P.Todaro, postrzegany był również w kategoriach planowego stymulowania pozytywnych przekształceń struktury gospodarki i poprawy stanu rynku pracy. Za mierniki rozwoju gospodarczego uważano także pewne wskaźniki socjalne, takie jak np.: poziom analfabetyzmu, wskaźnik skolaryzacji, poziom opieki zdrowotnej mierzony wskaźnikami dostępu do usług ochrony zdrowia, warunki mieszkaniowe.
Według J. Hryniewicza (1996, 2000) rozwój społeczno-gospodarczy należy rozpatrywać w aspekcie analizy procesów „długiego trwania” . Jest to ciąg następujących po sobie zjawisk gospodarczych i społecznych, które na gruncie dostępnej wiedzy można ocenić jako bardziej korzystne dla danej społeczności od innych. Są one następstwem wpływu zarówno czynników endo-, jak i egzogenicznych.
Zdaniem tego autora przeciwieństwem rozwoju jest regres gospodarczy, który nie oznacza jednak braku rozwoju. Regres jest pojęciem relatywnym, oznaczającym zmiany, które na podstawie posiadanej wiedzy można ocenić, za niekorzystne dla gospodarki.
Regres gospodarczy ≠ brak rozwoju
Według A. Scotta (1998) rozwój gospodarczy nie może zachodzić bez procesu akumulacji kapitału fizycznego i ludzkiego.
Należy jednak podkreślić, że nie jest to jedyny warunek dla rozwoju. Akumulacji kapitału musi towarzyszyć rozwój systemów społecznych umożliwiający powstawanie efektywnych sieci produkcji i wymiany dóbr i usług.
Dotyczy to nie tylko tworzenia struktur organizacyjnych zarządzania, relacji pracowniczych oraz aktywności produkcyjnej ale również właściwej adaptacji zasad i sprawdzonych rozwiązań oraz kreowania klimatu społecznego (por. D.C.North, 1995; B.Stallings, 1995).
Czynniki rozwoju gospodarczego:
zasoby ludzkie – są podstawą rozwoju gospodarczego, której należy zapewnić żywność, opiekę zdrowotną oraz edukację. Szczególnie ten ostatni składnik w obecnej gospodarce nabiera na znaczeniu. Powszechnym staje się pogląd, że inwestowanie w jakość zasobów ludzkich poprzez edukacje jest podstawowym czynnikiem rozwoju gospodarczego.
zasoby naturalne – stanowią ważny, ale dla współczesnej gospodarki nie decydujący czynnik rozwoju gospodarczego. Złoża bogactw naturalnych, obszary o korzystnych warunkach dla rozwoju rolnictwa, itp. mogą ułatwiać rozwój. Decydujące jednak znaczenie nie ma fakt ich występowania, ale bardziej sposób ich wykorzystania i zagospodarowania.
zasoby kapitału – są podstawowym czynnikiem rozwoju gospodarczego. Aby zasoby kapitału właściwie oddziaływały na proces rozwoju muszą zachodzić warunki do ich akumulacji. Główną przeszkodą dla akumulacji kapitału jest niski poziom dochodów. Niski poziom dochodów nie sprzyja oszczędzaniu. Niski poziom oszczędności wstrzymuje wzrost zasobów kapitału. Niewystarczające zasoby kapitałowe uniemożliwiają wzrost produktywności. Niska produktywność prowadzi do niskich przychodów. Większość autorów określa ten cykl błędnym kołem ubóstwa (por. J.Beardshaw, D.Brewster, P.Cormack, A.Ross, 2001, s. 701).
zasoby technologiczne – a szczególnie umiejętność kreowania lub adaptacji rozwiązań technologicznych sprzyjających procesowi rozwoju należy do podstawowych współczesnych czynników rozwoju gospodarczego.
Ujęcia rozwoju społ. -gosp.
Całościowy i częściowy- najważniejsze jest by osiągnąć Cel rozwoju- i by osiągnąć go jak najszybciej
Całościowe- zmiany własności globalnych systemów społecznych ukierunkowane zarówno na zwiększenie ich złożoności, jak i integracji
Częściowe-dotyczy poszczególnych składników rzeczywistości społecznej gospodarczej, kulturowej, politycznej i ich własności oraz jej otoczenia.
Procesowy i finalny- najważniejszą rzeczą jest jak proces się odbywa; koncentrujemy uwagę na przebiegu rozwoju (ważne by wszystko przebiegało etapami, bez przeszkód).
W aspekcie procesowym głównym przedmiotem zainteresowania jest sam przebieg procesu rozwoju społeczno-gospodarczego, a więc charakterystyka procesów rozwojowych, które kształtują nowe własności systemów społeczno-gospodarczych, a przede wszystkim nowe własności ich struktury. Podstawowymi procesami rozwojowymi są procesy różnicowania i procesy integracyjne, które zachodzą na płaszczyźnie: geograficznej, gospodarczej, kulturowej i politycznej. W aspekcie finalnym głównym przedmiotem zainteresowania jest cel, ku któremu zmierza rozwój. Jest to pewien stan systemu, który stanowi bądź kulminację rozwoju, bądź wyróżniony stan jego transformacji.
Opisowy i wartościującym- ze wzgl. Na charakter zmian i bilansujemy czy rozwój jest korzystny czy niekorzystny dla człowieka; oceniamy
W ujęciu opisowym rozwój społeczno-gospodarczy rozpatruje się ze względu na charakter zmian, czyli te własności lub aspekty systemu, które ulegają zmianom. Szczególne znaczenie ma jednak poznanie mechanizmu rozwoju, a zwłaszcza czynników rozwoju. W ujęciu wartościującym rozwój społeczno-gospodarczy rozpatruje się z punktu widzenia realizacji celów działalności ludzi. Cele te stanowią podstawę działań zmierzających do ich realizacji. Proces rozwoju społeczno-gospodarczego w tym ujęciu stanowi więc ciąg zmian sterowanych lub kontrolowanych przez ludzi w postaci np. polityki regionalnej.
Ilościowy i jakościowy-
Jakościowy aspekt rozwoju dotyczy zmian struktur społecznych, tj. transformacji, w toku których nabierają one nowych własności cząstkowych i globalnych.
Ilościowy aspekt rozwoju sprowadza się do pojęcia wzrostu. Pojęcie to odnosi się do zmian ilościowych stanu składników systemu społecznego, a zwłaszcza gospodarki. Wzrost gospodarczy pojmuje się jako powiększenie mas dóbr i usług ustalonych w postaci produkcji globalnej, dochodu narodowego, itp.
Stosowanie kryteriów ilościowych prowadzi często do utożsamiania rozwoju społeczno-gospodarczego ze wzrostem gospodarczym.