Praca trenerów najmłodszych grup wiekowych to trudne zajęcie. Są oni bowiem kreatorami kluczowych decyzji dotyczących ich podopiecznych. Stanowią przykład do naśladowania. Zawodnicy widzą w nich swoich przywódców. Działacze klubowi i rodzice zawodników oczekują od trenerów dokonywania dobrych wyborów.
Jako dorośli, często mówimy naszym podopiecznym o dokonywaniu wyborów – najlepiej inteligentnych, pozytywnych wyborów. Nie można zapomnieć, że trenerzy także dokonują wyborów. Mogą wybrać, jakim być trenerem: czy takim, który dba tylko o „zwycięzców”, czy trenerem, który ma głębszy i dłużej trwający wpływ na dzieci, które trenuje i ich rodziny.
Poniżej kilka wskazówek mogących pomóc trenerowi stać się lepszym fachowcem dla siebie – i dla młodych ludzi, z którymi współdziała:
1) Budowanie wzajemnego zaufania
Zbyt często młodzi sportowcy mają nadszarpnięte zaufanie przez ich trenera. Wystarczy zapytać kogokolwiek zajmującego się sportem, włączając najlepszych zawodowych atletów, że kiedy stracili swoje zaufanie, cierpi na tym występ, wykonanie i to staje się błędnym kołem. Trener bez względu na to, czy ma łagodny głos, czy jest krzykaczem lub kimś pomiędzy, musi okazać zaufanie swoim zawodnikom – i ciągle budować ich wzajemne zaufanie. Chyba warto być takim trenerem, za którym gracze oglądają się mówiąc: “ta osoba doprawdy wierzyła we mnie i dużo zmieniła w moim życiu” niż trenerem, który postrzegany jest jako negatywna karykatura przez swoich byłych graczy?
2) Określenie graczy pożytecznych dla zespołu
Trenerzy tak często chcą budować zespół z gwiazdami, że zaniedbują identyfikowanie z zespołem młodych sportowców, którzy spajają zespół i tworzą jego sukces. Istnieje oczywiście wiele zalet tzw. “zespołu ustawionego pod jednego gracza”, ale przede wszystkim, należy szukać młodych ludzi, którzy są dobrem drużyny, którzy wspierają innych graczy, którzy nie są samolubni, traktują innych graczy i ludzi z szacunkiem. A naprawdę dobry trener woli raczej “przegrać” z kilku niezłymi zawodnikami niż “wygrać” z grupą utalentowanych „gwiazdeczek”, które dbają tylko o siebie, a nie o zespół.
3) Rozmawiać regularnie – i szczerze
Młodzi zawodnicy potrzebują regularnych rozmów i opinii. Nigdy nie należy pozostawiać ich przez tygodnie lub miesiące bez informacji o ich aktualnej formie i dyspozycji. Jeśli nie spełniają oni oczekiwań, zarówno pod względem formy jak i postawy, należy rozmawiać z nimi na osobności. Mimo to pierwszą rzeczą, jaką należy zrobić jest ustalenie wzajemnych oczekiwań na początku każdego sezonu. Spotkać się indywidualnie z każdym graczem w tym celu (oraz z jego rodzicami, jeśli jego wiek tego wymaga).
4) Jasne wytłumaczenie swoich oczekiwań
Często zauważamy trenerów, którzy mają potrzebę wrzeszczenia na zawodników, grożenia im. Rodzice i gracze oczekują, a nawet przyjmują nieznacznie podniesiony głos wśród trenerów. Głośność jest nawet przydatna, zwłaszcza na dużych boiskach. Ale upewnij się, czy dobrze wyjaśniłeś swoje oczekiwania, a następnie zademonstruj to co chcesz zobaczyć. Młodzi zawodnicy potrzebują zobaczyć to o czym mówisz, więc jeśli nie możesz pokazać, zademonstrować tego, czego oczekujesz, zaproś instruktora, który to pokaże.
5) Zauważ, że każdy młody sportowiec jest motywowany w inny sposób
Nie każdemu sportowcowi – lub osobie – odpowiadają te same bodźce. Niektórzy z nich napędzają, „nakręcają” się sami, inni znów potrzebują bezpośredniego popchnięcia do działania, a jeszcze inni wymagają zachęty. Niezależnie od tego kluczowe jest, aby dowiedzieć się, co jest za „mentalnymi drzwiami” każdego zawodnika. Rozmawiaj z zawodnikiem. Poznaj go. Dowiedz się, co go motywuje. Dowiedz się co naprawdę kochają w futbolu – w ten sposób możesz spojrzeć za te „mentalne drzwi”, poznać psychikę swoich graczy. Również, jeśli tego wymaga wiek zawodnika, rozmawiaj z jego rodzicami. Oni mogą mieć informacje oraz intuicję, która pomoże Ci inspirować swoich młodych zawodników. Kolejną rzeczą jaką powinieneś chcieć, jako trener młodzieży, to działać w taki sposób, żeby nie zabić miłości, jaką ma zawodnik do „pięknej gry” jaka jest futbol.
6) Zwróć uwagę, że masz potencjalnie duży wpływ na młodych ludzi, których trenujesz
Wiadome jest, że rodzice mają ogromny wpływ na życie swoich dzieci. Ale i poszczególni nauczyciele mogą mieć także duży wpływ. Bez dwóch zdań, trenerzy mają ogromny wpływ na wielu młodych graczy w ich zespole. To co mówisz, w jaki sposób to mówisz, w jaki sposób postępujesz i jak można traktować innych ludzi – ma wielkie znaczenie. Zadaj sobie pytanie: jak chcesz być zapamiętany przez tę grupę zawodników, przez każdego gracza indywidualnie. Być trenerem, którego ludzie będą wspominać miło i z rozrzewnieniem, jako pozytywną inspirację w ich życiu, jako kogoś, kto miał w pływ na to, czy stali się prawdziwymi zawodowcami, czy też nie. Twoi zawodnicy będą Cię pamiętać przez długi, długi czas. Co chcesz, żeby pozostało w ich pamięci?
7.) Nie chowaj głowy w piasek. Uświadom sobie konflikty osobowości w swojej drużynie i pracuj nad ich rozwiązywaniem
Wielu trenerów młodzieży nie chce wiedzieć, czy istnieją konflikty w ich młodym zespole. Jeszcze gorzej, jeśli wiedzą, że istnieją problemy, a nie wiedzą jak sobie poradzić skutecznie z tą sytuacją. Możesz wyrobić sobie zdanie na temat danej sytuacji słuchając i obserwując co się dzieje. Ty, jako lider zespołu, możesz wywołać poczucie koleżeństwa, wspólnoty i wspierać pojmowanie szacunku do siebie nawzajem na boisku i poza nim. To bardzo ważne!
8.) Na bieżąco kontroluj „ego” swoich zawodników
Nie każdy trener zauważa, że jest to problem w sporcie młodzieżowym. Młodzi ludzie widzą „profesjonalistów” opowiadających bzdury i ogólnie działających w sposób, którego większość rodziców nie akceptuje. Nawet wielki Zidane w umysłach niektórych ludzi może również dać zły przykład, jak w finale Mistrzostw Świata z 2006 r. (Zidane był, co najmniej we własnym mniemaniu, obrońcą honoru własnej rodziny, gdy był zaangażowany w kontrowersyjny incydent uderzenia głową gracza przeciwnej drużyny – Materazziego, ewidentnie poniżej krytyki).
Podczas, gdy wszyscy chcą, aby nasze dzieci miały zdrowe poczucie własnej wartości, jego nadmiar nie jest wcale pożądaną sytuacją. Jako trener masz możliwość i jesteś odpowiedzialny za obserwację, że gracze nie należą do tej grupy. Jeśli nie zajmiesz się tym, możesz zobaczyć negatywny wpływ na zawodników, twój zespół i wysiłków zmierzających do budowania dobrze zorganizowanego zespołu.
9.) Słuchaj swoich zawodników. Ni zakładaj, że znasz wszystkie odpowiedzi
My dorośli często myślimy, że znamy odpowiedzi na wszystkie pytania, bo mamy „doświadczenie życiowe”. Te życiowe doświadczenia mogą prowadzić do mądrości. Ale może to również prowadzić do skostniałego myślenia, nie zmieniającego się przez lata. To z pewnością odnosi się do treningu. Trenerzy piłki nożnej, którzy mówią „to jest sposób jak za moich lat” lub myślą, że jeśli grali na wysokim poziomie to wiedzą wszystko, co powinni wiedzieć, to mogą wyrządzić szkodę swoim zawodnikom. Rzeczy, które zostały zrobione „w twoich czasach” może nie były najlepszym sposobem. Dlaczego chcemy powtarzać błędy popełnione przez własnych rodziców? Słuchanie ma sens. Wysłuchanie jest umiejętnością. Rozwijaj tę umiejętność – zwłaszcza gdy odnosi się ona do Twoich graczy. Kolejna rzecz na ten temat: Jak wspomniano wcześniej, znajdź trochę czasu, aby dowiedzieć się, co dany zawodnik najbardziej kocha w futbolu. Zdarza się, ze trener będzie z młodą osobą przez cały sezon i nigdy nie ma potrzeby, aby dowiedzieć się, co tak naprawdę zawodnik uwielbia w tym sporcie. Dowiedz się. Następnie na tym należy bazować chcąc pomóc jeszcze bardziej swojemu podopiecznemu.
10.) Model prawdziwego przywództwa. Jeżeli rozmawiasz na temat przywództwa, ale nie wykorzystujesz tego, Twoi zawodnicy nie mogą się do tego dostosować
O przywództwie łatwo jest rozmawiać – i pisać o tym – ale o wiele trudniej jest to pokazać. Jako trener młodzieży masz wspaniałą okazję na pokazanie pozytywnego modelu przywództwa. Jak można rozmawiać z zawodnikami, sposób ich instruowania, ujęcia sytuacji w których gracze popełniają błędy oraz w jaki sposób można się komunikować z nimi poprzez codzienne niezwykle ważne przykłady swojego stylu przywództwa. Pokazujesz na swoim własnym, rzeczywistym zachowaniu przykład na to, co twoim zdaniem jest „prawidłową” drogą dla dorosłych w pozycji autorytetu do tego jak oni mają się zachowywać. Zawsze powinieneś kontrolować własną sferę mentalną, co sprawia, że można zadać sobie pytanie: „czy jutro będę się źle czuł po tym, co mam powiedzieć, czy zrobić dziś?”. Wszyscy popełniamy błędy i jeśli Ty popełnisz jakiś, musisz być wystarczająco silny, aby potwierdzić, aby przyznać rację, ze się pomyliłeś i później przeprosić za to. Ta umiejętność będzie ogromnym przykładem dla Twoich wychowanków.
11.) Bądź konsekwentny w dyscyplinie i oczekiwaniach, tak samo w stosunku do swoich „gwiazd” jak i tych, którzy mniej grają
Zwykle młodzi ludzie dość szybko rozpoznają, kiedy trener mówi jedną rzecz, a następnie robi coś innego. Podczas, gdy powinieneś dążyć do poznania wszystkich swoich zawodników jako indywidualności i wiedzieć co ich motywuje i móc odpowiednio reagować, powinieneś określić oczekiwania wobec zespołu – i trzymać się ich. Załóżmy, że „nasza gwiazda” regularnie nie pojawia się na treningach, albo nie przykłada się do ćwiczeń lub poniża kolegów z drużyny (lub tak się zachowuje w stosunku do przeciwników czy sędziów). Ignorujesz to zachowanie bo „potrzebujesz” tego zawodnika aby „wygrywać”? Gracze powinni znać Twoje zasady, wytyczne i oczekiwania i stosować je, bo inaczej spotkają ich konsekwencje niezależnie od tego kto złamał te reguły.
12.) Złota zasada: Monitoruj, jak gracze traktują się wzajemnie
Dla niektórych trenerów pojęcie to jest zupełnie nieistotne. A powinno to być ważne dla Ciebie. Jeśli masz pewnych graczy, którzy poniżają innych w Twoim młodym zespole to jest sytuacja „toksyczna” i rozprzestrzenia się. Nie uspokajaj się myśląc, że to nie ma znaczenia. To ma znaczenie. Świat jest ciągle pełen dzieciaków, które są miłe dla trenera lub niektórych dorosłych, a są nieznośni dla kolegów z drużyny i inni ich nie lubią. Jeśli widzisz wszelkiego rodzaju niewłaściwe zachowania podejmuj zdecydowane kroki. Porozmawiaj z podżegaczem lub podżegaczami na osobności i jasno im powiedz, że nie będziesz tolerował takiego zachowania w Twoim zespole i kropka.
13) Miej szacunek dla rodziców swoich podopiecznych
Trenerzy młodzieży (czasami świadomie) mają tendencję do postrzegania rodziców, jako zło konieczne. Nie chcą z nimi współpracować i delegują swojego asystenta lub kierownika zespołu do załatwiania z rodzicami wszystkich niezbędnych spraw. Być może uważają, że i tak poświęcają zbyt wiele swojego czasu, tym bardziej, że w drużynie nie ma ich synów. Jednak rodzice zasługują na to, aby wiedzieć jak ich syn prezentuje się na treningach, dlaczego gra w większym lub mniejszym wymiarze czasowym, a także co oni mogliby zrobić, aby ich dzieci były jeszcze lepsze. Najlepiej, jeśli poświęcisz wieczór co kilka tygodni, aby wykonać telefon do rodziców i omówić z nimi postępy ich syna, na osobności i z daleka od boiska i klubu.
14) Zawsze bądź otwarty na nowych graczy, ale bądź lojalny wobec dotychczasowych zawodników
Zbyt często trenerzy są skłonni poświęcić dotychczasowego, sprawdzonego zawodnika, aby zrobić miejsce dla przychodzącego, nowego, bardziej utalentowanego. Dotychczasowy gracz był solidny, ale mało spektakularny, a w jego miejsce ma przyjść „wschodząca gwiazda” piłki młodzieżowej. Jednak warto być rozsądnym i mieć oczy szeroko otwarte, bo nowy zawodnik może mieć zupełnie inne zachowania i podejście niż poprzednik i wcale nie musi okazać się lepszym. Sam fakt posiadania przez niego troszkę większego talentu nie czyni jeszcze z niego lepszego gracza. Sytuacja bezgranicznego zaufania do gracza, który jeszcze niczego nie dokonał dla drużyny, a szybkiego zapomnienia zasług już niechcianego gracza prowadzi do poczucia u zawodników braku sprawiedliwości i jasnych reguł działania. Młody sportowiec musi stale pracować, ulepszać swoje umiejętności, pilnie uczęszczać na treningi i mieć pozytywne podejście, a nie bazować na swoim pozornie wielkim talencie i gwiazdorskich manierach. Dobra rada: szanuj solidnego gracza, któremu do tej pory zawsze mogłeś ufać!
15) Zapytaj siebie: czy relacja między Tobą a zawodnikami jest prawidłowa?
Często zdarzają się sytuacje w relacji trener – młody zawodnik, że gracz musi się wcielać w rolę dorosłego. Trener może dużo mówić, ale nie musi być to wcale efektywna komunikacja, może nawet być demotywatorem itd. W momencie, gdy pojawia się problem, wtedy zapada cisza. Nie ma starań zmierzających do rozwiązania tej sytuacji. W ten sposób rodzą się złe emocje, które zawodnicy duszą w sobie. Warto, aby trener rozmawiał w cztery oczy z zawodnikami, zanim stanie się w ich oczach obojętny na ich problemy. Takie spotkanie nie zawsze rozwiąże problem, ale przynajmniej jest próbą otwartej komunikacji. W relacji trener – zawodnik to trener jest dorosły, więc musi wziąć na siebie odpowiedzialność. Musi wyznaczyć wysokie standardy dotyczące zachowań młodych sportowców, jednak nie może zapomnieć o tym, że są młodzi i będą popełniać błędy. Ale najważniejsze jest to, że takie same oczekiwania musi mieć również wobec siebie!
16) Każdy zawodnik musi nie tylko czuć, że jest ważną częścią zespołu i sukcesu, ale ma to wiedzieć
Często słuchając wypowiedzi profesjonalnych trenerów pracujących w zespołach Ekstraklasy przewija się zdanie: „Jako trener staram się, aby wszyscy zawodnicy w zespole, nie tylko w pierwszej 11, czyli się ważni”. To bardzo miłe, żeby zawodnik tak się czuł. Jednak zadaniem trenera nie jest sprawienie, żeby zawodnik miał takie poczucie lecz żeby uświadomił sobie i w pełni zrozumiał, że naprawdę jest ważny! Obserwując poczynania wielkich graczy swojego pokolenia, np. Diego Maradony czy Zinedine’a Zidane’a można było zauważyć, że często padały stwierdzenia, że sami mogli wygrać nie tylko pojedynczy mecz, ale nawet całe mistrzostwa. Jednak należy pamiętać o tym, że każdy gracz w ich drużynach prawdopodobnie przyczynił się w danym momencie w jakiś sposób do tego, że cały zespół osiągnął sukces. Ktoś musi bronić, żeby ktoś inny mógł strzelać bramki. Jeden zawodnik wykonuje tzw. „czarną robotę” a inny jest w świetle jupiterów, bo fantastycznie kreuje grę itd. Zawodnicy, a szczególnie Ci, którzy mniej grają niż inni muszą wiedzieć, że są bezcenną częścią każdego sukcesu, jaki osiąga Twój zespół. Nawet zawodnik, który nie łapie się do kadry meczowej przyczynia się na treningach do tego, że inny podnosi swoje umiejętności i w konsekwencji strzela zwycięskie bramki. Zadaniem trenera jest uczynić to zrozumiałym dla wszystkich piłkarzy w drużynie.
17) Wyciągaj konsekwencje, bo inaczej zawodnicy będą lekceważyć Twoje polecenia
Nie trzeba być psychologiem, aby wiedzieć, że jeśli nie trener nie potrafi wyciągnąć konsekwencji z wykonywania jego poleceń i oczekiwań, to ucierpi na tym niestety jego przywództwo. Konieczne jest pokazanie, że istnieją wyraźne konsekwencje złego postępowania, czy tez lekceważenia oczekiwań trenera.
18) Jeśli nie posiadasz wiedzy na pewien temat, poproś o pomoc fachowca
W dzisiejszych czasach niezbędna jest pokora u trenerów i przyznanie się, że nie wiedzą wszystkiego. Przykładowo, zajęcia z fitness’u czy tez zasady właściwego odżywiania są ważne, więc jeśli nie jest to obszar wiedzy trenera powinien wprowadzić ludzi, którzy przekażą tę wiedzę jego zawodnikom. Jeśli trener pracujący na wysokim poziomie nie ma wystarczających uprawnień czy tez doświadczenia jako trener bramkarzy to dobiera kogoś, kto zajmie się tą częścią szkolenia. Dezinformacja czy tez błędne instrukcje są prawdopodobnie gorsze w tych przypadkach, niż brak informacji czy instrukcji w ogóle. Wielu młodych bramkarzy zostało poszkodowanych psychicznie i emocjonalnie przez trenerów, którzy po prostu nie znali się na tej pracy i nie wiedzieli co mówią.