F. A. HAYEK:
Myśliciel o poglądach zarówno konserwatywnych jak i liberalnych;
„Dlaczego nie jestem konserwatystą?”;
Element konserwatywny: poglądy na przebieg ewolucji , kultury i historii: obecna i widoczna jest różnorodność kulturowo-cywilizacyjna (każda ma zamknięty system wedle którego kultura ma charakter represyjny; gotowe normy, które są obecne w kulturze zmuszają do posłuszeństwa obowiązujacej tam tradycji); wartości istnieja obiektywnie, mają obiektywny charakter, ale nie są absolutne (nie ma praw natury);represyjność kultury dotyczy m.in. Europy zachodniej – popiera się wartości zastane w danej cywilizacji/kulturze;
Nie ma kryterium wedle którego możnaby oceniać, czy porównywać cywilizacje;
Kiedy pojawiają się zmiany, a warz z nimi dylematy moralne (które wartości mamy akceptować?) – gdy mamy dwie wartości wzajemnie znoszące się (nie mogące współistnieć) i musimy dokonać wyboru pomiędzy nimi – wybór pada na wartość, która gwarantuje ciągłość kultury (odrzuca się tę, która zmieniłaby funkcjonujące zasady etyczne, zostawiamy tę, która jest wyrazem naszej kultury) w cywilizacji/kulturze wystepuje zmiana powolna, o charakterze konstruktyenym, a nie rewolucyjnym.
ROBERT ALEXANDER NISBET /1913 – 1996 r./:
Amerykański socjolog;
„W poszukiwaniu wspólnoty”: krytyka liberalizmu – spowodował wiele szkód, wywołał pustkę, smutek, brak szczęścia (tymczasem człowiek ma silną potrzebe wspólnoty);
„ utraconym rajem” dla Nisbeta są czasy średniowiecza;
/*Liberaliści reprezentują optymizm antropologiczny; propagują kategorię silnej podmiotowości moralnej; to melioryści, progresywiści; zarzucają konserwatystom probagowanie niemożliwej utopii, krytykują skupianie się na przeszłości i dążenie do odbudowania „utraconego raju”/.
Polemizował z liberalnymi poglądami Hayeka: liberalizm w czystej postaci był obecny w XIX wieku (jednostka jako podmiot miała prawo do samostanowienia; racjonalizm, prymat rozumy; wiara w postęp; melioryzm – przekonanie o naturalnym dążeniu człowieka ku dobru) – mimo postepu i wolności, współczesna diagnoza jest negatywna, pesymistyczna – XIX wieczne ideały uległy przedawnieniu, wygaszeniu, nie doprowadziły do niczego dobrego – współcześnie mamy do czynienia z:
atomizacją (rozdrobnieniem np. struktur politycznych);
zagubieniem ludzi;
poczuciem kruchości i smaotności przez człowieka;
konformizmem (człowiek ucieka od swojej wolności, nie korzysta z niej);
Wg Nisbeta konieczny jest zatem: powrót do wspólnosty, do czasów dzieciństwa ( do czasów takich jak np. średniowiecze); wspólnota jest nośnikiem norm spolecznych i moralnym drogowskazem dla jednostki – jednostka jest niesamodzielna, musi byc dyscyplinowana, potrzebuje restrykcji, prawa, wychowania od wspólnoty;
Pesymizm antropologiczny: człowiek z natury jest zły dlatego potrzebuje represji z zewnątrz (człowiek stosując się do zewnętrznych nakazów osiągnie szczęście – takie działanie, taka rola społeczeństwa jest korzystna dla człowieka).
HANNAH ARENDT /1906 – 1975r/:
„Korzenie totaltaryzmu”; „Kondycja ludzka”; „Eichman w Jerozolimmie. Rzecz o brutalności zła.” (brak indywidualnej refleksji prowadzi do tragedii);
Samodzielna myślicielka (przyporządkować ją można do republikanizmu);
Opowiada się za życiem aktywnym – snotą jest angażowanie się w życie publiczne (koncepcja silnych osobowości aktywnych politycznie i filozoficznie);
Grecki styl życia jako wzór: krytyka nowożytności współczesności za masowość, samotność, alienację jednostki, brak silnej opinii publicznej i niezdolność do własnego zdania (bez filozofii nie ma krytycyzmu ---> bez krytycyzmu, sceptycyzmu, nie ma własnego zdania, są tylko masy niezdolne do własnej opinii ---> bezkształtna forma społeczeństwa); potrzeba wyrobionej opinii społecznej jest najistotniejsza;.
MICHAEL OAKESHOTT /1901 – 1990 r./
Mentalny konserwatysta:
„O postawie konserwatywnej”: człowiek, który reprezentuje postawę pozytywną jest konserwatystą, przedkłada to, co rzeczywiste nad to, co możliwe, to co bliskie nad to, co dalekie, to, co wystarczające nad to, co nadmierne, to, co wygodne nad to, co doskonałe, to, przedkłada dzisiejszą radość nad utopijną błogość, posiada lęk przed zmianą i zdolność do przyjęcia własnego losu i okoliczności, w których żyje, jest zrównoważony (brak miejsca na szaleństwo i przygodę), dąży do stałości i przewidywalności ; to człowiek, który nie pragnie byc moralizatorem, nie odrzuca innych za ich słabości – akceptuje je; nadrzędną wartością dla takie osoby jest przyjaźń, spokojne życie i akceptacja takie postawy są dziedziczne;
W świecie zmiany są dopuszczalne, możliwe, ale pewne reguły, normy muszą pozostać niezmienne, ponieważ inaczej postę nie byłby możliwy.
LEO STRAUSS /1899 – 1973 r./
Niemiecko-amerykański myśliciel polityczny pochodzenia żydowskiego; profesor filozofii na Uniwersytecie w Chicago;
Wielbiciel i propagator Platona;
„Prawo naturalne w świetle historii”: Czym jest polityka i filzofia polityki? Odpowiedź jest nawiązaniem do platońskiego mitu jaskini: filozof polityki, to ktoś, kto zachował pamięć o wartościach absolutnych (oglądał idee, wyszedł z jaskini, a potem powrócił do pozostałych kajdaniarzy, używał znanego im języka – jego celem jest przebudowa jaskini; taki filozof wraca do jaskini zachowując w pamieci wiedzę prawdziwą – wraca, aby przekazać ją zniewolonym i aby ich zmienić); symbolika: osoba, która poznała prawdę (jeden z polityków, filozof), jaskinia (świat polityki); jeżeli chcemy uprawiać filozofię polityki, musimy mieć wiedzę, ale także umiejętność dostosowania naszego języka, do języka większości (ludzi jaskini – świata, w którym żyjemy)
W życiu pojawiają się napięcia pomiędzy dobrem a tym, co własne (dylemat pomiędzy lojalnością w stosunku do tego, co własne, a wyborem tego, co lepsze, dobre, absolutne), przychodzą sytuacje, w których należy dokonywać wyborów pomiędzy tymi alternatywami (np. pomiędzy naszą ojczyzną a ustrojem idealnym, naszym dzieckem, a idealnym dzieckiem) – należy skonfrontować się z rzeczywistością, w której nie zawsze to, co swojskie, nasze, własne jest idealne:
| Postawa Platona | Postawa Sokratesa |
|---|---|
|
|
Filozofia jest związana z namiętnością, szaleństwiem (zalety duszy rozumnej); trzeźwość umysłu, umiarkowanie nie są zaletami, cnotami filozofa (myśl powina być nieustraszona):
| Ateny | Jerozolima |
|---|---|
|
|
| starożytność | nowożytność |
|---|---|
|
|
KONSERWATYZM (PODSUMOWANIE):
Pesymizm antropologiczny (anarchizm – skrajna wersja): niewiara w samodzielną organizacje i funkcjonowanie jednostki; brak zaufania do jednostki, indywiduum, jednostka samodzielna bytowo, moralnie jest filozoficzną fikcją, brak zaufania do rozumu jednostki w porównaniu do społecznych instytucji powstających ewolucyjnie, które są skarbnicą mądrości pokoleń);
Pesymizm historyczny (bronienie statusu quo, niezmiennego stanu rzeczy, tęsknota za utraconym rajem; historia jest historią upadku;
Odrzucenie zmian rewolucyjnych, powolna ewolucja: mamy zaufanie tylko do takiego sytstemu prawa, moralności, która jest wynikiem ewolucji (dyskusja, filozofia);
Odrzucenie kategorii, myślenia abstrakcyjnego (nie ma człowieka abstrakcyjnego, istnieją tylko konkretne byty, nie ma praw człowieka, istnieją tylko konkretni ludzie i konkretne ustroje prawne powstałe w toku ewolucji, nie ma zewnetrznego w stosunku do cywilizacji punktu odniesienia, ocena jest zawsze wewnątrzkontekstualna);
Uniwersalizm, organicyzm, antyindywidualizm: pierwszym bytem, który tłumaczy inne jest państwo (nie jednostka);
Kulturowy arystokratyzm: przekonanie o naturalnej hierarchiczności (wynika z organicystycznego ujęcia państwa i roli człowieka w państwie): w społeczeństwie istnieje hierarchia, każdy ma swą rolę do odegrania, są autorytety ( analogia do platońskiego podziału duszy, która jest hierarchiczna);
Elitaryzm, autorytaryzm,
REPUBLIKANIZM (W PORÓWNANIU DO KONSERWATYZMU):
Propozycja podmiotowego modelu życia: zdolność do bronienia własnych poglądów, charyzma (w republikaniźmie inaczej niż w konserwatyźmie, podkreśla się silną podmiotowość jednostki);
Podkreślenie prymatu życia politycznego nad życiem osobistym;
Wspólna krytyka współczesności;
Podkreślanie dobra wspólnego.
NEOKONSERWATYZM:
/„Paleokonserwatyzm”(stary konserwatyzm europejski)/ ;
Powstał w latach 60. XX wieku w środowisku amerykańskich intelektualistów (socjaldemokratów, którzy przeszli metamorfozę, dostrzegając niepowodzenia ówczesnej polityki, gospodarki) – tworzą się 2 odłamy: Jastrzębie (radykalne zmiany, krytyka komunizmu, który jest „obezwładnieniem rzeczywistości”, rzeczywistość rządzi sie swoimi prawami, z czasem stali się konserwatystami) i Gołębie;
JASTRZĘBIE:
w czasie rządów Regana mieli bardzo silną pozycję polityczną – obeci byli w dyplomacji, aktywni w polityce zagranicznej;
cechowała ich pewność siebie, radykalizm;
skłonność do progresywizmu, świat jest dynamiczny, wszysko musi iść do przodu;
prokapitalizm w gospodarcje, w innych dziedzinach jednak prymat wiodą
mówili o sobie: „Liberałowie obezwładnieni przez rzeczywistość” /E. Kristol/;
rodzina i szkolnictwo nie może byc zagubione /A. Bloom/;
przekonanie, że istnieje natura ludzka i ideał, który jej odpowiada (akceptacja uniwersalnej natury ludzkiej);
skłonność do progresywizmu (myślenie meliorystyczne);
realizm polityczny, polityka twardej ręki (język siły, ostre słowa);
radykalny antykomunizm;
radykalna ideologia prawicowa (gotowość do prowdzenia wojen, bronienia własnych opini, stawania w opzycji do wroga, walka o ideał);
realiści (polityka), liberałowie (w gospodarce); konserwatysci (w sferze obyczjów: moralizatorstwo, autorytaryzm w sferze społecznej, nierówości materialne, również w gospodarce i kulturze, zwolennicy demokracji i równości formalnej);
unilateralizm, kapitalizm, imperializm, realizm;
wojna z terroryzmem: radykalna retoryka, duch bojowy, nawoływanie do walki; relizm polityczny: silne przywództwo, pierwszeństwo polityki nad ekonomią, interes państwa, prawa człowieka;
na zewnątrz język cyniczny, wewnatrz tradycjonalizm.
MAX WEBER:
Badał zależność pomiędzy kapitalizmem a religią. Z jego obserwacji wynika, że protestanci płacą wyższe podatki niż katolicy i częściej wybierają uczelnie techniczne, nauki empiryczne (inaczej katolicy). Kraje protestanckie są bogatsze od katolickich – ich wizja świata pokrywa się z regułami panującymi na wolny rynku:
wiara w predestynację (określony los ludzki) – człowiek pragnie poznać swoje przeznaczenie poprzez pracę;
brak poparcia dla żebraków (w katolicyźmie bieda usprawiedliwa zło demotywacja);
asceza wewnetrzna realizuje sie w ciężkiej pracy – celem jest poprawa życia doczesnego – nierozrzutne życie powoduje wzrost bogactwa;
praca traktowana jako powołanie (misja jest sposobem na życie);
człowiek jest w bezpośredniej relacji z Bokiem (brak przepychu Kościołów, księży, papieża);
wolność i jednocześnie zagubienie dają siłę i motywację indywidyalnej podmiotowości.
Religia ma pozytywny lub negatywny wpływn na rozwój kapitalizmu (pojawić się może również teza odwrotna: to gospodarka kapitalistyczna ma wpływ na rozwój religii).
E. KRISTOL:
jest neokonserwatystą; pochodzi z ortodoksyjnej rodziny żydowskiej;
wypowiada się także w sprawie religii a kapitalizmu; rozpatruje kapitalizm z punktu widzenia judaizmu;
Poglądy:
wymagać można dopiero od ludzi którzy stoją na wyższym poziomie ekonomicznym; bieda rodzi nikczemność i cwaniactwo;
judaizm jest religią opartą na prawie; sztywne reguły obecne w Starym Testamencie; precyzyjne reguły i normy; nie ma dowolności jak się zachować, jasne reguły dotyczą życia ziemskiego i znacznie je ułatwiają;
Chrześcijaństwo ma konotacje gnostyczne: reprezentuje bunt przeciwko doczesności; nauki oparte na proroctwach ; odwodzenie człowieka od tego świata – życie wieczne celem najwyższym; asceza życia codziennego skierowana jest na zewnątrz świata a nie do wewnątrz;
Autor artykułu: „ Judaizm, Chrześcijaństwo i Socjalizm”: Chrześcijaństwo jego zdaniem nawiązuje do myśli gnostyckiej i skłania się ku myśleniu utopijnym, wspierając przy tym socjalizm, natomiast w Starym testamencie są obecne głosy przeciwko przedstawianiu świata w wizji utopijnej; podaje się wręcz antidotum na utopijność, co ma nam otwierać oczy i przytrzymywać nas ku ziemi. Negacja wybiegania myślami ku kresowi, ale akceptacja tego co jest, bo rodzimy się w świecie, żyjemy w nim i musimy mieć sposoby aby go okiełznać, porawić ,aby stał się dla nas przyjazny – istota Judaizmu;
Opowiada się za demokracją; pod względem prawnym wszyscy ludzie są równi;
Ideał Republikański; zaangażowanie się na rzecz dobra wspólnego;
Twierdził, że Ameryka powinna zadbać o swoje interesy państwowe; propagował juzdaizm, twierdził, że jest religią prawa (Stary Testament ułatwia funkcjonowanie praktyczne: świat jest dobry, a ludzie zostali stworzeni aby pracować i się rozmnażać afirmacja doczesności, utopia), judaizm daje porady jak praktycznie funkcjonowac w świecie doczesnym;
Przedstawiciele: E. Kristol, syn, żona Himmelfarb, Bell, N.Podcholec M. Novak, F. Fukuyama (do czasu, opowiedział się za wojną w Iraku)
MICHAEL NOVAK:
„Duch demokratycznego konserwatyzmu” – książka dedykowana Janowi Pawłowi II;
M. Weber („Etyka protestancka obok kapitalizmu”), (Sombart): zależność między religią wyznawaną a rynkiem gospodarczym, bogactwem państwa: postulat,że kraje, które przeszły przez protestantyzm rozwijają się lepiej; twierdził, że religia ma ogromny wpływ na życiowe wybory jednoski, również na wybór studiów, a co za tym idzie – wpływ na rynek; protestantów charakteryzuje (w przeciwieństwie do katolików): wewnetrzny ascetyzm (chęć do pracy); niechęć do biedy; przekonanie o predestynacji (założenie, że każdy człowiek ma swoje przeznaczenie, wynika z tego, że ludzie traktują swoją prace jako powołanie, przekonanie o tym, że to sobie wypracujemy jest nam dane od Boga ---> uspokojenie sumienia);
Novak polemizuje z Weberem – pokazuje, że katolicyzm jest zgodny z funkcjonowaniem we współczesnym świecie o ile będzie umiał sie dostosować ( wg niego nauka Kościoła nie jest sprzeczna z kapitalizmem); niechęć Kościoła katolickiego do ludzi bogatych nie wynika z założeń doktrynalnych, ale z elementów historycznych autor dokonuje przerzucenia pomostu między kapitalizmem a religią katolicką;
6 elementów doktrynalnych religii katolickiej, które przemawiają za kapitalizmem:
Chrystus był Bogiem i człowiekiem – podwójna natura Chrystusa (boskość i człowieczeństwo);
Doktryna wcielenia (docenienie, nobilitacja cielesności); Jezus został zamordowany przez ludzi – cierpienie ukazane ze strony ludzkiej, otwiera nas na realizm świata – akceptacja zła w świecie, pogodzenie się z cierpieniem; Jezus przybrał ciało i rolę społeczną cieśli, zatem był samodzielnym przedsiębiorcą (wspólne interesy z myślą kapitalistyczna);
Wspólne cnoty dla kapitalizmu i katolicyzmu: pracowitość, oszczędność, nieufność wobec wykorzystania bogadztwa a nie wobec samego człowieka;
Doktryna o grzechu pierworodnym: natura ludzka jest problematyczna, człowiek ma w sobie przyrodzone zło, które zabezpiecza nas przed myśleniem utopijnym; w sferze politycznej człowiek kieruje się mądrością (odpowiedzialność zbiorowa); kapitalizm wykorzystuje ludzki egoizm dla dobra wspólnoty;
Rozdział domen: Cesarzowi oddać to, co cesarskie, Bogu, to, co boskie: celem jest pokazanie autonomicznych sfer: Kościół (ma zajmować się ludzkim sumieniem) a kapitalizm (gospodarką i ekonomią);
Caritas – miłosierdzie boże względem ludzi: Bóg jest miłosierny, ale również sprawiedliwy – obiektywnie ocenia czyny ludzi i ich przewienienia; miłość ta nie jest idealistyczna – postrzeganie braków, wymaganie lepszej postawy, przy jednoczesnej akceptacji.
F. FUKUYAMA:
1989 r. (upadek muru berlińskiego): artykuł „Koniec historii”: „oto na naszych ocach skończyła sie historia rodu ludzkiego” ;); historia jest przewidywalna , zmierza do konkretnego celu; poprzez doświadczenia przeszłości wszyscy wiedzą już, że najlepszym ustrojem jest liberalna demokracja, kapitalizm – ostatni etap rozwoju państw, do którego wszyscy zmierzają; koniec historii pod względem ideologicznym (po liberaliźmie demokratycznym i gospodarce kapitalistycznej nie może już nic nastapić);
/HISTORYCYZM: pojęcie ukute przez K. Poppera w „ Nędza historycyzmu”; pogląd głoszący, że historia zmierza do pewnego celu/
1992 r.: „Koniec historii i ostatni człowiek”: odpowiedz na krytyczne głosy; teza pozostała niezmieniona, ale zmianie uleg ły argumenty: punktem wyjścia jest antropologia (istnieje uniwersalna natura ludzka; ustrój idealny, to taki, w którym natutra ludzka jest zaspokojona).
/antopologia filozoficzna, poglądy na uniwersalną naturę człowieka:
Szkołal anglosaska (D. Hume, A. Smith: maksymalizacja dochodów, wszyscy chcemy, aby wiodło nam się lepiej, motywacja ekonomiczna, materialna, ludzie kalkulują, są racjonalni, wybierają decyzje, które przyniosą nam zysk; hedonizm, chęć bogadzenia się
Szkoła niemiecka: Hegel: historia ludzkości rozpoczeła się od spotkania dwuch osób –walka ze soba o status spo"łeczny, podział na panów i niewolników; Nietzsche: krytyka ostatnich ludzi, którzy nie chcą walczyć, nie chcą się wysilać, tacy, którzy chcą tylko dobrze i wygodnie żyć; Hobbes: „Od kołyski po śmierć maksymalizujemy swoja moc”; chęć walki, władzy, troska o prestiż, dążenie do nieśmiertelności, bycia wyżej w hierarchii
Fukuyama krytykuje obie koncepcje antropologiczne (są jednostronne), zajmują się albo duszą pożądliwą (szkoła anglosaska) albo skupiają się tylko na pragnieniach duszy tymotejskiej(szkoła niemiecka). Ludzie powinni skoncentrować się na całej duszy. Fukuyama degraduje rozum do roli narzędzia, które pomaga przy zaspokajaniu pragnien duszy pożądliwej (rozum podpowiada jej kapitalizm)i tymotejskiej (na jej potrzeby, racjonalną odpowiedzią jest liberalna demokracja, aby uniknąć wojen, które są dążeniem duszy tymotejskiej do władzy, prestiżu).
Liberalna demokracja i kapitalizm są uniwersalną odpowiedzią na potrzeby duszy, są idealnym ustrojem, nic więcej pod względem ideologicznym nie może się stać. Wszyscy zmierzają do tego ustroju (koniec historii): metafora wozów, które jadą do jednej krainy (niektórym psuje się kołe, inne muszą się zatrzymać itd.) państwo idealne, to takie, w którym wszystkie części duszy ludzkiej zostają zaspokojone (liberalna demokracja daje im pole do popisu).
Megalotymia (termin ukuty przez Fukuyamę) – w opozycji do ideału izotymii – poszanowania godności człowieka – dążenie do zaspokojenia thymos.
„Koniec człowieka”: Fukuyama nawiązując do „Końca historii i ostatniego człowieka” przyznaje, że nie wział pod uwagę rozwoju nauk (zwłaszcza nauk przyrodniczych np. inżynieria genetyczna, neurobiologia, neurofarmakologia)i ich wpływu na ustrój oraz przede wszystkim na zmianę natury człowieka
PALEOKONSERWATYZM (stary konserwatyzm europejski) |
NEOKONSERWATYZM (konserwatyzm amerykański) |
|---|---|
|
|