AMW (7) Projekty integracyjne w pierwszych latach po II wojnie światowej
(do 1950 roku)
Źródła powojennych planów integracyjnych
Sytuacja ekonomiczno-społeczna państw europejskich:
- produkcja przemysłowa spadła w 1945 roku o ok. 30% w porównaniu do 1938 roku; kryzys gospodarczy; zniszczona infrastruktura;
- zginęło ok. 15 mln ludzi; w latach 1939-1945 straty: Francji 1.7%, Holandii 2.2%, Jugosławii 10.6%, Polski 17.9% (ok. 6 mln, w tym 2 mln rdzennych Polaków);
2. Sytuacja polityczna:
- szok psychologiczny społeczeństwa europejskiego wywołany skutkami wojny;
- osłabienie znaczenia państw europejskich;
- koniec imperiów kolonialnych;
- Niemcy utraciły status mocarstwowy i samodzielność;
- USA i ZSRR jako rozgrywający w Europie i w świecie;
- podział Europy;
- wzrost znaczenia ugrupowań lewicowych;
- zagrożenie Zachodu ze strony ZSRR .
3. Świadomość państw europejskich, że działając samodzielnie nie będą mogły odzyskać utraconej pozycji międzynarodowej;
4. Istniejąca wciąż jedność kulturowa.
5. Istniejące wciąż projekty budowania jedności europejskiej.
6. Procesy integracyjne rozwinęły się lepiej rozwinęły się w Europie Zachodniej, gdyż był tam większy poziom uprzemysłowienia, wymiany gospodarczej oraz istniały demokratyczne systemy polityczne.
II. Europejska Unia Federalistów.
Powstała w 1946 roku. Organizacja masowa. W projekcie konstytucji nakreślone cele działania to:
- zrzeczenie się przez państwa części uprawnień suwerennych;
- utworzenie Unii Europejskiej;
- powołanie Parlamentu, Rady Związkowej (prezydent, kanclerz, ministrowie federalni) i Najwyższego Trybunału;
III. Ruch Zjednoczonej Europy.
Powołany przez W. Churchilla po jego historycznym przemówieniu w Zurychu 19 września 1946 roku, w którym:
- podkreślił wspólne dziedzictwo narodów europejskich;
- nawiązał do wcześniejszych idei zjednoczeniowych Richarda Coudenhove-Kalergi i Aristida Brianda;
- zaapelował o „odrodzenie europejskiej wspólnoty narodów”;
- wezwał do tworzenia „czegoś w rodzaju Stanów Zjednoczonych Europy”;
- konieczność integracji europejskiej widział nie tylko w celu zapobieżeniu wojnie i poprawie sytuacji gospodarczej, ale także w celu obrony przed bolszewickim zagrożeniem (patrz: jego wcześniejsze przemówienie w Fulton 5 marca 1946 roku i słowa, iż „od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem w poprzek kontynentu zatrzasnęła się żelazna kurtyna”)
- proponował rozwijanie ścisłęj współpracy francusko-niemieckiej, mającej być główną siłą integracyjną
- stwierdzał, iż Stany Zjednoczone i W. Brytania wraz z Commonwealthem byłyby „poręczycielem nowej Europy”; tak więc W. Brytania byłaby „z Europą, lecz nie w Europie”, gdyż przeszkadzałoby to jej bliskim stosunkom z USA i jej związkom z Commonwealthem.
Przemówienie Churchilla było ważnym impulsem w procesie integracji Europy ze względu na jego i W. Brytanii pozycję w stosunkach międzynarodowych.
IV. Rola kongresu haskiego (7-10 maj 1948 r.).
Zwołany przez istniejące europejskie ruchy integracyjne. Uczestniczyło w nim 800 delegatów z 25 państw, w tym wiele wybitnych osobistości ze świata polityki i kultury. (przewodniczył W. Churchill). Podczas jego obrad:
- wyraźnie uwidoczniły się różnice między dwoma kierunkami integracji: federacyjnym skupionym wokół Francji i krajami Beneluxu (dążyli do powołania politycznych struktur integracyjnych i utworzenia federacyjnego Zgromadzenia Europejskiego) oraz unionistycznym skupionym wokół W. Brytanii (opowiadali się za luźną współpracą europejską i powołaniem wspólnego międzyrządowego organu);
Rezultatem Kongresu były trzy rezolucje:
- rezolucja kulturalna – wskazano w niej na wspólne europejskie dziedzictwo kulturowe, konieczność budowy świadomości europejskiej, gwarantowanie praw człowieka;
- rezolucja polityczna – postulowano m.in. utworzenie unii politycznej, Zgromadzenia Europejskiego (miałoby przygotować tworzenie federalnej Europy ze swobodnym przepływem ludzi, dóbr i idei)) oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka;
- rezolucja ekonomiczno-społeczna – głosiła jedność ekonomiczną Europy, likwidowanie barier w handlu, taryf celnych, swobodę przepływu kapitałów, utworzenie wspólnej waluty, pełnej unii celnej, zbliżenie ustawodawstwa socjalnego.
Do konkretnych rezultatów kongresu należało m. in. powołanie Rady Europy.
V. Rada Europy.
Powstała w 1949 r. Siedzibą jest Strasburg.
- głównym organem decyzyjnym został Komitet Ministrów;
- celem powołania Rady było uczynienie z niej ogólnoeuropejskiej instytucji politycznej charakterze zbliżonym do federacji, która stałaby się zaczątkiem rządu europejskiego;
- stała się najliczniejszą europejską organizacją międzyrządową;
- nie spełniła nadziei „federalistów”, gdyż stała się organizacją o charakterze konsultacyjnym i koordynacyjnym, bez uprawnień do podejmowania decyzji wiążących państwa członkowskie;
- w jej statucie całkowicie pominięto sprawy obrony;
- szczególną rangę nadała problematyce praw człowieka;
- jej największym osiągnięciem było doprowadzenie do zawarcia w 1950 roku Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka;
- przyczyniała się do umacniania demokratycznej stabilności w Europie, popierając reformy polityczne, gospodarcze, socjalne i będąc forum rozwijania idei integracyjnych
- działa do chwili obecnej obejmują wszystkie kraje europejskie (oprócz Białorusi) oraz Armenię i Azerbejdżan.
VI. Integracja Belgii, Holandii i Luksemburga.
5 września 1944 roku państwa te podpisały w Londynie konwencję o zniesienie ceł we wzajemnych obrotach i ustanowieniu wspólnej taryfy celnej wobec państw trzecich. Weszła ona w życie 1948-1949 roku. 15 października podpisały wstępny układ w sprawie utworzenia unii gospodarczej.
VII. Wsparcie Europy z zewnątrz – Plan Marschalla (Europejski Program Odbudowy).
Zainagurowany 5 czerwca 1947 roku wystapieniem George’a Marchalla na Uniwersytecie Harvarda. Był rozwinięciem orędzia prezydenta Truman z 12 marca 1947 roku (doktryna Trumana), zawierającym zapowiedź udzielenia pomocy wojskowej i gospodarczej państwom zagrożonym przez komunizm (Grecja, Turcja, Iran).
1. Cele planu:
- odbudowa gospodarcza Europy;
- zapewnić stałe tempo rozwoju;
- podniesienie poziomu życia ludności, przez ograniczyć wpływ ugrupowań radykalnych;
- ograniczenie wpływu propagandy prosowieckiej;
- pomoc USA w integracji Europejskiej;
- wciągnięcie Niemiec w ten proces;
- zdobycie przez USA rynku zbytu dla nadwyżek towarów produkowanych w USA;
- generowanie proamerykańskich postaw Europejczyków.
2. Realizacja Planu.
- propozycje Marschalla uzależniono od określenia przez państwa europejskie potrzeb i sposobu wykorzystania przyznanej pomocy;
- inicjatywę „zagospodarowania” podjęły W. Brytania i Francja i zwołały w Paryżu konferencję państw bezpośrednio zainteresowanych pomocą amerykańską. Przybyli na nia przedstawiciele 16 państw (Austria, Belgia, Dania, Francja, Grecja, Holandia, Iralandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja Turcja, W. Brytania, Włochy) z 22 zaproszonych. ZSRR odrzucił zaproszenie, jak i - z wyjątkiem Czechosłowacji, która początkowo przyjęła a później odrzuciła zaproszenie inne państwa bloku wschodniego. - 22 września powołano Komitet Europejskiej Współpracy Gospodarczej, który opracował i przekazał USA czteroletni program odbudowy gospodarki europejskiej. Potrzeby oszacowano na 22 mld dolarów.
- w odpowiedzi powstał amerykański projekt Europejskiego Programu Odbudowy. Przewidywał on pomoc w wysokości 19.3 mld dolarów, obniżona później do 17 mld. W tym pożyczka stanowiła 10% wartości a darowizna w naturze 90%.
- suma pomocy w okresie 1948-1952 wyniosła ok. 13 mld. dol. (obecnie ok.130 mld.), w tym 3.2 mld – W. Brytania, 2.7 mld – Francja, 1.5 mld – Włochy, 1.4 mld. – Niemcy, 1.1 mld Holandia.
VIII. Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC).
Powstała 16 kwietnia 1948 roku. Włączono do niej oprócz Komitetu szesnastu także trzy zachodnie strefy okupacyjne Niemiec (od jesieni 1949 roku RFN), zaś ze specjalnego statusu korzystała Jugosławia.
- jej zadaniem było stworzenie instytucjonalnych ram koordynacji rozdziału pomocy oraz wzajemnej współpracy gospodarczej państw korzystającej z Planu Marschalla, w dziedzinie produkcji, zatrudnienia i liberalizacji handlu;
- powstanie OEEC było jednym z wymogów uzyskania przez państwa europejskie pomocy amerykańskiej;
- Amerykanie chcieli jej nadać wymiar ponadnarodowy, lecz Europejczycy nie zgodzili się na to;
- ostatecznie był to organ międzyrządowy i jej decyzje wymagały jednomyślności jej członków;
- przyczyniła się do unifikacji gospodarczej Europy Zachodniej.
IX. Unia Zachodnia.
Traktat Brukselski powołujący ją podpisano 17 marca 1948 roku. Unia była rozszerzeniem traktatu brytyjsko-francuskiego o kraje Beneluksu.
X. Organizacja Paktu Północno -Atlantyckiego
4 kwiecień 1949 r. Początkowo 12 krajów (obecnie 28).
NATO art.5
. W traktacie NATO wspomniany artykuł 5 brzmi: „Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub kilka z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uważana za napaść przeciwko nim wszystkim; wskutek tego zgadzają się one na to, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, każda z nich, w wykonaniu prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego przez artykuł 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom tak napadniętym, podejmując natychmiast indywidualnie i w porozumieniu z innymi Stronami taką akcję, jaką uzna za konieczną, nie wyłączając użycia siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego”1.
Traktat Brukselski z 17 marca 1948 roku tworzący Unię Zachodnią, przekształconą w 1954 roku w Unię Zachodnioeuropejską, idzie dalej w gwarancjach sojuszniczych. Fragment jego artykułu V brzmi, iż „w razie, gdyby jedna z wysokich układających się Stron stała się przedmiotem zbrojnej agresji w Europie, inne udzielą jej, zgodnie z zapisami artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, pomocy i wsparcia wszystkimi dostępnymi dla nich środkami, militarnymi i innymi” (tekst Traktatu o współpracy w dziedzinie gospodarczej, społecznej i kulturalnej o zbiorowej samoobronie, zwanego Traktatem Brukselskim zob. http://www.yale.edu/lawweb/avalon/intdip/westeu/we001.htm
http:/www.stosunki-miedzynarodowe.pl/traktaty/traktat_polnocnoatlantycki.pdf
Traktat Brukselski z 17 marca 1948 roku tworzący Unię Zachodnią, przekształconą w 1954 roku w Unię Zachodnioeuropejską, idzie dalej w gwarancjach sojuszniczych. Fragment jego artykułu V brzmi, iż „w razie, gdyby jedna z wysokich układających się Stron stała się przedmiotem zbrojnej agresji w Europie, inne udzielą jej, zgodnie z zapisami artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, pomocy i wsparcia wszystkimi dostępnymi dla nich środkami, militarnymi i innymi” (tekst Traktatu o współpracy w dziedzinie gospodarczej, społecznej i kulturalnej o zbiorowej samoobronie, zwanego Traktatem Brukselskim zob. http://www.yale.edu/lawweb/avalon/intdip/westeu/we001.htm↩